"Bàn về cái áo dài truyền thống của đại sứ Lý Đức Trung"
(dịp Đại sứ trình quốc thư cho TT. Israel - Tập 1)
Sự kiện đại sứ Lý Đức Trung mặc áo dài truyền thống hơi lạ thường trình quốc thư lên TT. Isaac Herzog của Israel vào ngày 9/8/2022 đã dấy lên nhiều bình luận phê phán:
Xem bài: "Rằm tháng 7 xem phim ma"
https://groups.google.com/g/giaitrikienthuc/c/pnDu2MwlQeA
Tin và hình ảnh về sự kiện này lúc đầu có đăng ở FB: "Việt Nam in Israel"
https://www.facebook.com/vietnaminisrael
Và thấy có lời bình luận: Thích mặc quốc phục là điều tốt. Nhưng ai chọn cho ông đại sứ cái áo tay thụng nửa nạc nửa mỡ thì quá thiếu kiến thức! Nhưng sau đó không hiểu sao bài này bị gỡ, không còn thấy đăng nữa
Sau đây ta thử tìm hiểu kiến thức kèm theo nhận định về cái áo này theo thứ tự dưới đây, chú ý các đoạn chữ đỏ có mục đích nhấn mạnh:
1/ Áo của Đại sứ mặc là loại áo gì?
2/ Hình vuông đính lên áo ở giữa ngực là cái gì?
3/ Hình trong ô vuông đó là hình gì?
4/ Các phê phán trên có đúng hay không? Ở chỗ nào?
---o0o---
1. Cái áo đại sứ Lý Đức Trung mặc là loại áo gì?
Xin thưa: đó là loại áo ngũ thân.
Theo lịch sử, áo ngũ thân, ban đầu là áo ngũ thân lập lĩnh, là một loại trang phục truyền thống của người Việt Nam, ra đời năm 1744, sau cải cách trang phục Đàng Trong của chúa Nguyễn Phúc Khoát. Áo cho nam có cổ cao, thẳng và vuông tượng trưng cho sự chính trực của người quân tử. Áo có 5 nút làm bằng kim loại, ngọc, gỗ,... Áo có ngũ thân tượng trưng cho tứ thân phụ mẫu, một thân con nằm trong tượng trưng cho mình (người mặc).
Áo ngũ thân có 2 loại chính là áo ngũ thân
tay chẽn và áo ngũ thân tay thụng hay còn gọi là áo tấc. Áo của Đại sứ mặc là loại áo tấc.
Áo tấc là loại lễ phục trang trọng thời Nguyễn và sau này, tương tự như áo Vest ngày nay. Áo này tay được may rộng ra 20cm đến 30cm tùy vào người mặc, tay áo vuông góc với thân áo và dài bằng hoặc hơn tà áo.
Áo ngũ thân, trong đó có áo tấc, không phân biệt tầng lớp, giới tính, độ tuổi.
* Việc đưa trang phục áo ngũ thân vào công sở là do sự kiện ban đầu vào tháng 9/2020, khi Sở Văn hóa - Thể thao Thừa Thiên - Huế đã vận động cán bộ, công chức mặc áo dài trong lễ chào cờ đầu tháng, và nhận được sự đồng thuận cao của đông đảo mọi người.
Trước đó, các đại sứ VN cũng đã có công quảng bá trang phục dân tộc ra với bạn bè thế giới. TD như vào ngày 03/05/2018, Đại sứ Trần Ngọc An mặc áo dài khăn đóng truyền thống Việt Nam đến trình quốc thư lên Nữ Hoàng Elizabeth II của Anh Quốc[1].
2/ Hình vuông đính lên áo ở giữa ngực là cái gì?
Hình thêu đó kêu bằng Hung Bối – Hoa Dạng hay Bổ Tử, là để chỉ vuông vải thêu hình chim muông cùng hoa văn cỏ cây sông núi đính ở trước ngực và sau lưng áo bào, là tiêu chí phân biệt phẩm cấp của quan lại phong kiến. Ngoài những hình thêu trực tiếp trên áo, Hung bối còn có dạng vuông vải thêu sẵn, may liền vào áo, cho nên còn được gọi nôm na là Bổ tử miếng vá.
Có bình luận nói rằng Hình vuông (Bổ tử) đó là thuộc phẩm phục của TQ, thuộc triều đình nhà Thanh hay Mãn Thanh. Thực ra không phải. Đây là quan phục của cả 03 nước Trung Quốc, Việt Nam và Hàn Quốc trong nhiều TK cùng với quy chế sử dụng có khác nhau.
* Xem: "Tương đồng quan phục ba nước TQ,
VN và Hàn Quốc[2]
Trang phục Hung bối – Bổ tử kết hợp với mũ Ô sa được nhà Minh đặt định vào năm 1391 thời Minh Thái Tổ, được áp dụng vào triều đình nhà Lý Triều Tiên năm 1454, vào triều đình nhà Lê Đại Việt năm 1471.
Trong đó, phẩm trật của bá quan một mặt được phân biệt dựa trên phục sắc, một mặt tiếp tục được khu biệt dựa vào hình thêu muông thú trên áo bào. Đây là cục diện văn hiến áo mão tương đồng giữa các nước Trung, Việt, Hàn trải suốt từ thế kỷ XV đến đầu thế kỷ XX
Theo quy chế của Triều đình các nước, Bổ Tử thêu gì?
Hình thêu trên Bổ tử ở nhà Minh - Thanh:
Tại Việt Nam, vào tháng 9 nhuận năm 1471 thời vua Lê Thánh Tông, quy chế Hung bối – Bổ tử lần đầu tiên được áp dụng làm Thường phục cho bá quan Đại Việt. Vua Lê Thánh Tông ban chỉ dụ nói:
“Nay quan viên bá tánh các ngươi, hãy nghe lời trẫm, Hung bối trên quan phục của văn võ bá quan nhất nhất phải noi theo quy chế đã định. Nội trong trăm ngày, ai không theo quy định, sẽ giáng cấp trị tội!”. Mùa đông tháng 10, vua ban các kiểu Hoa dạng Bổ tử, đều là các hình cầm thú màu sắc. Các tước công, hầu, bá, phò mã đều thêu một con. Các chức quan văn võ, chính phẩm thêu một con, tòng phẩm thêu hai con; ngự sử và đường thượng quan thêu một con, phân ty thêu hai con. Các hình mây nước, sông núi, cây hoa, nhiều hay ít, thưa hay rậm đều cho tùy ý chế tác, không câu nệ...
Tóm lại: Văn hiến áo mão của nhà Minh quả đã có những ảnh hưởng sâu sắc tới các nước lân bang. Không thể phủ định, triều đình Triều Tiên và Việt Nam đều đã chủ động du nhập quy chế Hung bối – Bổ tử của nhà Minh Trung Quốc, đồng thời có những cải cách để quy chế này phù hợp hơn với tình hình riêng của mỗi nước. Như vậy không thể nói áo có đính Bổ Tử là của quan lại Trung Quốc.
Xem thêm: Bổ tử trên phẩm phục
quan triều Nguyễn[3]
Cuối cùng, có thể nói chi tiết hơn: áo của Đại sứ Lý Đức Trung mặc hôm đó là áo tấc bổ tử
Áo ngũ thân bổ tử không phải là lạ
vì giới trẻ đã bắt đầu làm quen, coi đây là model truyền thống, có bán ở trên mạng.
Còn "áo tấc bổ tử" thì chưa thấy xuất hiện phổ biến ở thời hiện đại, trừ ở vị đại sứ Lý Đức Trung (như trên) và trong viện bảo tàng hay trong phim ảnh.
MS (còn tiếp)