1987 Constitution in Filipino
lunar eclipse
news:10416836...@cereal.attica.net.nz...
> tsong, AFIK there is actually a Filipino version of the constitution.
> and we would be interested in the Filipino version of that clause.
>
>
****************************************************************************
**
ANG 1987 KONSTITUSYON
NG
REPUBLIKA NG PILIPINAS
PANIMULA
(Preamble)
Kami, ang nakapangyayaring sambayanang Pilipino, na humihingi ng tulong
sa Makapangyarihang Diyos, upang bumuo ng isang makatarungan at makataong
lipunan at magtatag ng isang Pamahalaan nakakatawan sa aming mga mithiin at
mga lunggatiin, magtataguyod ng kabutihan sa bawat isa, mangangalaga at
magpapaunlad ng aming kamanahan, at titiyak para saming sarili at angkanang
susunod ng mga biyaya ng kalayaan at demokrasya sa ilalim ng pananaig ng
batas at ng pamamahalang puspos ng katotohanan, katarungan, kalayaan,
pag-ibig, pagkakapantay-pantay at kapayapaan, ay naglalagda at naghahayag ng
Konstitusyong ito.
----------------------------------------------------------------------------
----
ARTIKULO I
ANG PAMBANSANG TERITORYO
(National Territory)
Ang pambansang teritoryo ay binubuo ng kapuluang Pilipinas, kasama ang
lahat ng mga pulo at mga karagatan na nakapaloob dito, at lahat ng iba pang
mga teritoryo na nasa ganap na kapangyarihan o hurisdiksyon ng Pilipinas, na
binubuo ng mga kalupaan, katubigan, at himpapawirin nito, kasama ang dagat
teritoryal, ang lalim ng dagat, ang kailaliman ng lupa, ang mga kalapagang
insular, at ang iba pang mga pook submarina nito. Ang mga karagatang
nakapaligid, nakapagitan at nag-uugnay sa mga pulo ng kapuluan, maging ano
man ang lawak at mga dimensyon ay nag-aanyong bahagi ng panloob na karagatan
ng Pilipinas.
----------------------------------------------------------------------------
----
ARTIKULO II
PAHAYAG NG MGA SIMULAIN
AT MGA PATAKARAN NG ESTADO
(Statement of Aims and Policies of the State)
MGA SIMULAIN
SEKSYON 1. Ang Pilipinas ay isang Estadong republikano at demokratiko. Ang
ganap na kapangyarihan ay angkin ng sambayanan at nagmumula sa kanila ang
lahat ng mga awtoridad na pampamahalaan.
SEKSYON 2. Itinatakwil ng Pilipinas ang digmaan bilang kasangkapan ng
patakarang pambansa, tinatanggap bilang bahagi ng batas ng bansa ang mga
simulain ng batas internasyonal nakinikilala ng lahat at umaayon sa
patakaran ng kapayapaan, pagkakapantay-pantay, katarungan, kalayaan,
pakikipagtulungan, at pakikipagkaibigan sa lahat ng mga bansa.
SEKSYON 3. Ang awtoridad na sibilyan ay sumasaibabaw ng sa militar sa lahat
ng panahon.
Ang Sandatahang Lakas ng Pilipinas ay tagapangalaga ng Sambayanan at ng
Estado. Ang layunin nito ay seguruhin ang ganap na kapangyarihan ng Estado
at ang integridad ng pambansang teritoryo.
SEKSYON 4. Ang pangunahing tungkulin ng pamahalaan ay paglingkuran at
pangalagaan ang sambayanan. Maaaring tawagan ng pamahlaan ang sambayanan
upang ipagtanggol ang Estado, at sa ikatutupad niyon, ang lahat ng mga
mamamayan ay maaaring atasang maghandog ng personal na serbisyo militar o
sibil, sa ilalim ng kondisyong itinatakda ng batas.
SEKSYON 5. Dapat sundin ng Estado ang pagpapanatili ng kapayapaan at
kaayusan, ang pangangalaga ng buhay, kalayaan at ariarian, at ang
pagtataguyod sa kagalingang panlahat upang matamasa ang buong sambayanan ang
mga biyaya ang demokrasya.
SEKSYON 6. Hindi dapat labagin ang pagkakahiwalay ng Simbahan at ng Estado.
MGA PATAKARAN NG ESTADO
SEKSYON 7. Dapat sundin ng Estado ang isang malayang patakarang panlabas.
Sa mga pakikipag-ugnay nito sa ibang mga estado, dapat unang-unang
isaalang-alang ang ganap na kapangyarihang pambansa, intergridad na
teritoryal, kapakanang pambansa, at ang karapatan sa sariling pagpapasya.
SEKSYON 8. Tinatanggap at sinusunod ng Pilipinas, nang naaalinsunod sa
kapakanang pambansa, ang patakarang malaya laban sa pagkakaroon ng sandatang
nukleyar sa teritoryo nito.
SEKSYON 9. Dapat itaguyod ng Estado ang makatwiran at dinamikong kaayusang
panlipunan na titiyak sa kasaganaan at kasarinlan ng bansa at magpapalaya sa
sambayanan laban sa kahirapan sa pamamagitan ng mga patakarang nagtatakda ng
sapat na mga lingkurang panlipunan, nagtataguyod ng pagkakataon na
magkahanapbuhay ang lahat, umaangat ng istandard ng pamumuhay at ng lalong
mainam na uri ng buhay para sa lahat.
SEKSYON 10. Dapat itaguyod ng Estado ang katarungang panlipunan sa lahat ng
mga yugto ng pambansang pagpapaunlad.
SEKSYON 11. Pinahahalagahan ng Estado ang karangalan ng bawat tao at
ginagarantyahan ang lubos na paggalang sa mga karapatang pantao.
SEKSYON 12. Kinikilala ng Estado ang kabanalan ng buhay pampamilya at
dapat pangalagaan at patatagin ang pamilya bilang isang saligang institusyon
ng lipunan. Dapat nitong pangalagaan kapwa ang buhay ng ina at ang buhay ng
sanggol sa sinapupunan mula sa paglilihi. Ang likas at pangunahing
karapatan at tungkulin ng mga magulang sa pagmumulat ng kabataan para sa
kahusayang sibiko at pagpapaunlad ng karakter na moral ay dapat tumanggap ng
tangkilik ng Pamahalaan.
SEKSYON 13. Kinikilala ng Estado ang napakahalagang tungkulin ng kabataan
sa pagbuo ng bansa at dapat magtaguyod at mangalaga ng kanilang kagalingang
pisikal, moral, espiritwal, intelektwal, at sosyal. Dapat nitong ikintal sa
kabataan ang pagkamakabayan, nasyonalismo at pasiglahin ang paglahok nila sa
mga gawaing bayan at sibiko.
SEKSYON 14. Kinikilala ang Estado ang tungkulin ng mga kababaihan sa
pagbuo ng bansa at dapat seguruhin ang saligang pagkakapantay-pantay ng
kababaihan at kalalakihan.
SEKSYON 15. Dapat itaguyod at pangalagaan ng Estado ang karapatan sa
kalusugan ng mga mamamayan at ikintal ang kamalayang kalusugan sa kanila.
SEKSYON 16. Dapat pangalagaan at isulong ng Estado ang karapatan ng
sambayanan sa timbang at kanais-nais na ekolohiya nang naaayon sa aluy-oy at
tugma ng kalikasan.
SEKSYON 17. Dapat mag-ukol ng prayoridad ang Estado sa edukasyon, agham, at
teknolohiya, mga sining, kultura at pampalakasan upang mapabulas ang
pagkamakabayan at nasyonalismo, mapabilis ang kaunlarang panlipunan, at
maitaguyod ang ganap na paglaya at pag-unlad ng tao.
SEKSYON 18. Naninindigan ang Estado na ang paggawa ay siang pangunahing
pwersang pangkabuhayan ng lipunan. Dapat nitong pangalagaan ang mga
karapatan ng mga manggagawa at itaguyod ang kanilang kagalingan.
SEKSYON 19. Dapat bumuo ang Estado ng pambansang ekonomiyang nakakatayo sa
sarili at malaya na epektibong kinokontrol ng mga Pilipino.
SEKSYON 20. Kinikilala ng Estado ang napakahalagang gampanin ng pribadong
sektor, pinasisigla ang pribadong negosyo, at nagbibigay ng insentibo sa
kinakailangang pamumuhunan.
SEKSYON 21. Dapat itaguyod ng Estado ang komprehensibong pagpapaunlad na
pangnayon at repormang agraryan.
SEKSYON 22. Kinikilala at itinataguyod ng Estado ang mga karapatan ng mga
katutubong pamayanang kultural sa loob ng balangkas ng pambansang pagkakaisa
at pag-unlad.
SEKSYON 23. Dapat pasiglahin ng Estado ang mga organisasyong
di-pampamahalaan, saligpamayanan, o sektoral na nagtataguyod ng kagalingan
ng bansa.
SEKSYON 24. Kinikilala ng Estado ang napakahabang gampanin ng komunikasyon
at impormasyon sa pagbuo ng bansa.
SEKSYON 25. Dapat seguruhin ng Estado ang awtonomiya ng mga pamahalaang
lokal.
SEKSYON 26. Dapat seguruhin ng Estado ang pantay na pag-uukol ng mga
pagkakataon para sa lingkurang pambayan, at ipagbawal ang mga dinastiyang
politikal ayon sa maaaring ipagkahulugan ng batas.
SEKSYON 27. Dapat pamalagiin ng Estado ang pagkamatapat at pagkamarangal sa
lingkurang pambayan at magsagawa ng positibo at epektibong mga hakbangin
laban sa graft and corruption.
SEKSYON 28. batay sa makatwirang mga kondisyon na itinakda ng batas,
inaangkin at ipinatutupad ng Estado ang patakarang lubos na hayagang
pagsisiwalat ng lahat ng mga transaksyon nito na kinapapalooban ng
kapakanang pambayan.
----------------------------------------------------------------------------
----
ARTIKULO III
KATIPUNAN NG MGA KARAPATAN
(Bill of Rights)
SEKSYON 1. Hindi dapat alisan ng buhay, kalayaan, or ariarian ang sino mang
tao nang hindi kaparaanan ng batas, ni pagkaitan ang sino mang tao ng pantay
na pangangalaga ng batas.
SEKSYON 2. Ang karapatan ng mga taong-bayan na magkaroon ng kapanatagan sa
kanilang sarili, pamamahay, papeles, at mga bagay-bagay laban sa hindi
makatwirang paghahalughog at pagsamsam sa ano mang layunin ay hindi dapat
labagin, at hindi dapat maglagda ng warrant sa paghalughog o warrant sa
pagdakip maliban kung may malinaw na dahilan na personal na pagpapasyahan ng
hukom matapos masiyasat ang mayhabla at ang mga testigong maihaharap niya sa
ilalim ng panunumpa o patotoo, at tiyakang tinutukoy ang lugar na
hahalughugin, at mga taong darakpin o mga bagay na sasamsamin.
SEKSYON 3. (1) Hindi dapat labagin ang pagiging lihim ng komunikasyon at
korespondensya maliban sa legal na utos ng hukuman, o kapag hinihingi ang
naiibang kaligtasan o kaayusan ng bayan ayon sa itinakda ng batas.
(2) Hindi dapat tanggapin para sa ano mang layunin sa alin mang
hakbangin sa paglilitis ang ano mang ebidensya na nakuha nang labag dito o
sa sinusundang seksyon.
SEKSYON 4. Hindi dapat magpatibay ng batas na nagbabawas sa kalayaan sa
pananalita, pagpapahayag, o ng pamamahayagan, o sa karapatan ng mga
taong-bayan na mapayabang magkatipon at magpetisyon sa pamahalaan upang
ilahad ang kanilang mga karaingan.
SEKSYON 5. Hindi dapat magbalangkas ng batas para sa pagtatatag ng
relihiyon, o nagbabawal sa malayang pagsasagamit nito. Dapat ipahintulot
magpakailanman ang malayang pagsasagamit at pagtatamasa ng pagpapahayag ng
relihiyon at pagsamba nang walang pagtatangi o pamimili. Hindi dapat
kailanganin ang pagsusulit pangrelihiyon sa pagsasagamit ng karapatang sibil
o pampulitika.
SEKSYON 6. Hindi dapat bawalan ang kalayaan sa paninirahan at ang pagbabago
ng tirahan sa saklaw ng mga katakdaang itinatadhana ng batas maliban sa
legal na utos ng hukuman. Ni hindi dapat bawalan ang karapatan sa
paglalakbay maliban kun gpara sa kapakanan ng kapanatagan ng bansa,
kaligtasang pambayan, o kalusugang pambayan ayon sa maaaring itadhana ng
batas.
SEKSYON 7. Dapat kilalanin ang karapatan ng taong-bayan na mapagbatiran
hinggil sa mga bagay-bagay na may kinalaman sa tanan. Ang kaalaman sa mga
opisyal na rekord, at sa mga dokumento at papeles tungkol sa mga opisyal na
gawain, transaksyon, o pasya, gayon din sa mga datos sa pananaliksik ng
pamahalaan na pinagbabatayan ng patakaran sa pagpapaunlad ay dapat ibigay sa
mamamayan sa ilalim ng mga katakdaang maaaring itadhana ng batas.
SEKSYON 8. Hindi dapat hadlangan ang karapatan ng mga taong-bayan kabilang
ang mga naglilingkod sa publiko at pribadong sektor na magtatag ng mga
asosasyon, mga unyon, o mga kapisanan sa mga layuning hindi lalabag sa
batas.
SEKSYON 9. Ang mga pribadong ariarian ay hindi dapat kunin ukol sa gamit
pambayan nang walang wastong kabayaran.
SEKSYON 10. Hindi dapat magpatibay ng batas na sisira sa pananagutan ng mga
kontrata.
SEKSYON 11. Hindi dapat ipagkait sa sino mang tao ang malayang pagdulog sa
mga hukuman at sa mga kalupunang mala-panghukuman at sa sat na tulong
pambatas nang dahil sa karalitaan.
SEKSYON 12. (1) Ang sino mang tao na sinisiyasat dahil sa paglabag ay
dapat magkaroon ng karapatang mapatalastasan ng kaniyang karapatang
magsawalang-kibo at magkaroon ng abogadong may sapat na kakayahan at malaya
na lalong kanais-nais kung siya ang maypili. Kung hindi niya makakayanan
ang paglilingkod ng abogado, kinakailangang pagkalooban siya ng isa. Hindi
maiuurong ang mga karapatang ito maliban kung nakasulat at sa harap ng
abogado.
(2) Hindi siya dapat gamitan ng labis na pagpapahirap, pwersa, dahas,
pananakot, pagbabanta, o ano mang paraaan na pipinsala sa kanyang malayang
pagpapasya. Ipinagbabawal ang mga lihim kulungan, solitaryo,
ingkomunikado, o iba pang katulad ng anyo ng detensyon.
(3) Hindi dapat tanggaping ebidensya laban sa kanya ang ano mang
pagtatapat o pag-amin na nakuha nang labag sa seksyong ito o sa seksyong
labing-pito.
(4) Dapat magtadhana ang batas ng mga kaparusahang penal at sibil sa
mga paglabag sa seksyong ito at gayon din ng bayad-pinsala at rehabilitasyon
sa mga biktima ng labis na mga paghihirap o katulad ng mga nakagawian, at sa
kanilang mga pamilya.
SEKSYON 13. Ang lahat ng mga tao, maliban sa mga nahahabla sa mga paglabag
na pinarurusahan ng reclusion perpetua kapag matibay ang ebidensya ng
pagkakasala, bago mahatulan, ay dapat mapyansahan ng sapat ng pyador, o
maaaring palayain sa bisa ng panagot ayon sa maaaring itadhana ng batas.
Hindi dapat bawalan ang karapatan sa pyansa kahit na suspendido ang
pribilehiyo ng writ of habeas corpus. Hindi dapat kailanganin ang malabis
na pyansa.
SEKSYON 14. (1) Hindi dapat papanagutin sa pagkakasalang kriminal ang sino
mang tao nang hindi kaparaanan ng batas.
(2) Sa lahat ng mga pag-uusig kriminal, ang nasasakdal ay dapat
ituring na walang sala hangga't hindi napapatunayan ang naiiba, at dapat
magtamasa ng karapatang magmatwid sa pamamagitan ng sarili at ng abogado,
mapatalastasan ng uri at dahilan ng sakdal laban sa kanya, magkaroon ng
mabilis, walang kinikilingan, at hayagan paglitis, makaharap ang mga
testigo, magkaroon ng sapilitang kaparaanan upang matiyak ang pagharap ng
mga testigo sa paglilitaw ng ebidensyang para sa kanyang kapakanan. Gayon
man, matapos mabasa ang sakdal, maaring ituloy ang paglilitis kahit wala ang
nasasakdal sa pasubaling marapat na napatalastasan siya at di makatwiran ang
kanyang kabiguang humarap.
SEKSYON 15. Hindi dapat suspindihin ang pribilehiyo ng writ of habeas
corpus, maliban kung may pananalakay o paghihimagsik, kapag kinakailangan ng
kaligtasan pambayan.
SEKSYON 16. Dapat magkaroon ang lahat ng mga tao ng karapatan sa madaliang
paglutas ng kanilang mga usapin sa lahat ng mga kalupunang panghukuman,
mala-panghukuman, o pampangasiwaan.
SEKSYON 17. Hindi dapat pilitin ang isang tao na tumestigo laban sa kanyang
sarili.
SEKSYON 18. (1) Hindi dapat detenihin ang sino mang tao dahil lamang sa
kanyang paniniwala at hangaring pampulitika.
(2) Hindi dapat pairalin ang ano mang anyo ng sapilitang paglilingkod,
maliban kung kaparusahang pataw ng hatol ng pagkakasala.
SEKSYON 19. (1) Hindi dapat ipataw ang malabis na multa, ni ilapat ang
malupit, imbi o di-makataong parusa, o ang parusang kamatayan, matangi kung
magtadhana ang Kongreso ng parusang kamatayan sa mga kadahilanang bunsod ng
mga buktot ng krimen. Dapat ibaba sa reclusion perpetua ang naipataw nang
parusang kamatayan.
(2) Dapat lapatan ng kaukulang batas ang pagpapahirap na pisikal,
sikolohikal, o imbing pagpaparusa sa sino mang bilanggo o detenido o ang
paggamit ng mga kaluwagang penal na di-makatao.
SEKSYON 20. Hindi dapat ibilanggo ang isang tao nang dahil sa pagkakautang
o hindi pagbabayad ng sedula.
SEKSYON 21. Hindi dapat na ang isang tao ay makalawang masapanganib ng
kaparusahan sa iisang paglabag. Kung pinarurusahan ng batas at ng
ordinansa ang isang kagagawan, ang pagkaparusa o pakaabswelto sa ilalim ng
alin man dito ay magiging hadlang sa iba pang pag-uusig sa gayon ding
kagagawan.
SEKSYON 22. Hindi dapat magpatibay ng batas ex post facto o bill of
attainder.
----------------------------------------------------------------------------
----
ARTIKULO IV
PAGKAMAMAMAYAN
(Citizenship)
SEKSYON 1. Ang sumusunod ay mga mamamayan ng Pilipinas:
(1) Yaong mga mamamayan ng Pilipinas sa panahon ng pagkakapatibay ng
Konstitusyong ito;
(2) Yaong ang mga ama o mga ina ay mga mamamayan ng Pilipinas;
(3) Yaong mga isinilang bago sumapit ang Enero 17, 1973 na ang mga ina
ay Pilipino, na pumili ng pagkamamamayang Pilipino pagsapit sa karampatang
gulang; at
(4) Yaong mga naging mamamayan ayon sa batas.
SEKSYON 2. Ang katutubong inianak na mga mamamayan ay yaong mga mamamayan
ng Pilipinas mula pa sa pagsilang na wala nang kinakailangang gampanang ano
hakbangin upang matamo o malubos ang kanilang pagkamamamayang Pilipino.
Yaong mga nagpasya na maging mamamayang Pilipino ayon sa Seksyon 1,
Talatataan 3 nito ay dapat ituring na katutubong inianak na mga mamamayan.
SEKSYON 3. Ang pagkamamamayang Pilipino ay maaaring mawala o muling matamo
sa paraang itinatadhana ng batas.
SEKSYON 4. Mananatiling angkin ang kanilang pagkamamamayan ng mga
mamamayan ng Pilipinas na mag-asawa ng mga dayuhan, matangi kung sa kanilang
kagagawan o pagkukulang, sila ay ituturing, sa ilalaim ng batas, nagtakwil
nito.
SEKSYON 5. Ang dalawahang katapatan ng mga mamamayan ay salungat sa
kapakang pambansa at dapat lapatan ng kaukulang batas.
----------------------------------------------------------------------------
----
ARTIKULO V
KARAPATAN SA HALAL
(Voting Rights)
SEKSYON 1. Ang karapatan sa halal ay maaaring gampanan ng lahat ng mga
mamamayan ng Pilipinas na hindi inalisan ng karapatan ng batas, na
labingwalong taong gulang man lamang, at nakapanirahan sa Pilipinas sa loob
ng isang taon man lamang, at anim na buwan man lamang sa lugar na kanilang
bobotohan kagyat bago maghalalan.
SEKSYON 2. Dapat magtakda ang Kongreso ng isang sistema para maseguro ang
pagiging sekreto at sagrado ng mga balota at gayon din ng isang sistema para
sa pagbotong liban ng mga kwalipikadong Pilipino na nasa ibang bansa.
Para sa mga taong may kapansanan at mga hindi marunong bumasa at
sumulat, ang Kongreso ay dapat bumalangkas ng isang pamamaraan na hindi na
kakailanganin ang tulong ng mga ibang tao. Hanggang sumapit ang panahong
iyon, sila ay pahihintulutang bumoto sa ilalim ng umiiral na mga batas at ng
mga tuntuning maaaring ihayag ng Komisyon ng Halalan upang maprotektahan ng
pagiging sekreto ng balota.
----------------------------------------------------------------------------
----
ARTIKULO VI
ANG KAGAWARANG TAGAPAGBATAS
(The Legislative Branch)
SEKSYON 1. Dapat masalalay sa isang Kongreso ng Pilipinas ang
kapangyarihang Tagapagbatas, na dapat binubuo ng isang Senado at isang
Kapulungan ng mga Kinatawan, maliban sa lawak na inilaan sa mga taongbayan
ng tadhana tungkol sa pagpapatiuna at referendum.
SEKSYON 2. Ang Senado ay dapat buuin ng dalawampu't apat na Senador na
dapat ihalal sa kalahatan ng mga kwalipikadong botante ng Pilipinas, ayon sa
maaaring itadhana ng batas.
SEKSYON 3. Hindi dapat maging Senador ang sino mang tao matangi kung siya
ay katutubong ipinanganak na mamamayan ng Pilipinas at, sa araw ng halalan,
dalawamput limang taong gulang man lamang, nakababasa at nakasusulat,
rehistradong botante, at naninirahan sa Pilipinas sa loob ng panahong hindi
kukulangin sa dalawang taon kagyat bago sumapit ang araw ng halalan.
SEKSYON. Ang taning ng panunungkulan ng mga Senador ay dapat na anim na
taon at dapat magsimula, matangi kung may naiibang itinatadhana ang batas,
sa katanghalian ng ikatatlumpung araw ng Hunyo na sumusunod sa araw ng
pagkakahalal sa kanila.
Hindi dapat manungkulan ang sino mang Senador ng mahigit sa dalawang
magkasunod na taning ng panunungkulan. Ang boluntaryong pagtalikod sa
katungkulan sa ano mang tagal ng panahon ay hindi dapat ituring na
pagkaputol sa pagpapatuloy ng kanyang paglilingkod para sa buong taning na
panahon ng panunungkulan na pinaghalalan sa kanya.
SEKSYON 5. (1) Ang Kapulungan ng mga Kinatawan ay dapat buuin ng hindi
hihigit sa dalawang daan at limampung kagawad matangi kung magtakda ang
batas ng naiiba, na dapat ihalal mula sa mga purok pangkapulungan na
pinaghati-hati sa mga lalawigan, mga lungsod at Metropolitan Manila Area
ayon sa rami ng kinauukulang mga naninirahan, at batay sa magkakatulad at
paunlad na pagdami, at yaong ayon sa itinatadhana ng batas ay dapat ihalal
sa pamamagitan ng sistemang party-list ng rehistradong partido o
organisasyong pambansa, panrehiyon, at pansektor.
(2) Ang kinatawang party-list ay dapat na binubuo ng dalawampung
porsyento ng lahat ng mga kagawad ng Kapulungan ng mga Kinatawan. Sa loob
ng tatlong magkakasunod na taning ng panunungkulan pagkaraang maratipikahan
ang Konstitusyong ito, ang kalahati sa mga pwestong nakalaan sa mga
kinatawang party-list ay dapat punan, ayon sa itinatadhana ng batas, sa
pamamagitan ng pagpili o paghahalal mula sa sektor ng mga manggagawa,
magsasaka, mahirap na tagalungsod, mga katutubong pamayanang pangkalinangan,
mga kababaihan, kabataan at sa iba pang mga sektor na maaaring itadhana ng
batas, maliban sa sektor na panrelihiyon.
(3) Ang bawat purok pangkapulungan ay dapat buuin, hangga't maaari, ng
teritoryong magkakaratig, buo, at magkatabi. Ang bawat lungsod na ang
populasyon ay dalawang daa't limampung libo man lamang, o ang bawat
lalawigan, ay dapat magkaroon ng isa man lamang kintawan.
(4) Sa loob ng tatlong taon kasunod ng ulat ng bawat census, ang
Kongreso ay dapat gumawa ng muling paghahati ng mga purok pangkapulungan
batay sa mga pamantayang itinatadhana sa seksyong ito.
SEKSYON 6. Hindi dapat maging Kagawad ng Kapulungan ng mga Kinatawan ang
sino mang tao matangi kung siya ay katutubong ipinanganak na mamamayan ng
Pilipinas at, sa mga araw ng halalan, ay dalawampu't limang taong gulang man
lamang, nakababasa at nakasusulat, at, maliban sa mga kinatawan ng
party-list, rehistradong botante sa purok na paghahalalan sa kanya, at
nakapanirahan doon sa loob ng panahong di kukulangin sa isang taon kagyat
bago sumapit ang araw ng halalan.
SEKSYON 7. Ang mga Kagawad ng Kapulungan ng mga Kinatawan ay dapat ihalal
para sa taning ng tatlong taon na magsisimula, matangi kung may naiibang
itinatadhana ang batas, sa katanghalian ng ikatatlumpung araw ng Hunyo na
sumusunod sa pagkahala sa kanila.
Hindi dapat manungkulan ang sino mang Kagawad ng Kapulungan ng mga
Kinatawan nang mahigit sa tatlong magkakasunod na taning ng panunungkulan.
Ang boluntaryong pagtalikod sa katungkulan sa ano mang tagal ng panahon ay
hindi dapat ituring na pagkaputol sa pagpapatuloy ng kanyang paglilingkod
para sa buong taning ng panahon ng panunungkulan sa pinaghalalan sa kanya.
SEKSYON 8. Matangi kung may naiibang itatadhana ang batas, ang regular na
halalan ng mga Senador at ng mga Kagawad ng Kapulungan ng mga Kinatawan ay
dapat iraos sa ikalawang Lunes ng Mayo.
SEKSYON 9. Kung magkabakante sa Senado o sa Kapulungan ng mga Kinatawan,
maaaring tumawag ng tanging halalan upang punan ang pagkakabakanteng iyon sa
paraang itinakda ng batas, ngunit ang Senador o Kagawan ng Kapulungan ng mga
Kinatawan na mahahalal sa gayong paraan ay manunuparan sa loob lamang ng
nalalabing panahon ng di pa natapos na taning.
SEKSYON 10. Dapat itakda ng batas ang mga sahod ng mga Senador at ng mga
Kagawad ng Kapulungan ng mga Kinatawan. hindi dapat magkabisa ang ano mang
pagdaragdag sa nasabing sahod hanggang hindi natatapos ang buong taning sa
panunungkulan ng lahat ng Kagawad ng Senado at ng Kapulungan ng mga
Kinatawan na nagpatibay sa pagdaragdag na iyon.
SEKSYON 11. Ang isang Senador o Kagawad ng Kapulungan ng mga Kinatawan sa
lahat ng mga paglabag na may parusang pagkabilanggong hindi hihigit sa anim
na taon, ay dapat na may pribilehiyo laban sa pagkaaresto habang may sesyon
ang Kongreso. Ang isang Kagawad ay hindi dapt tanungin o papanagutin sa
alin mang ibang lugar dahil sa ano mang talumpati o debate sa Kongreso o sa
alin mang komite nito.
SEKSYON 12. Ang lahat ng mga Kagawad ng Senado at ng Kapulungan ng mga
Kinatawan, sa simula ng panunungkulan, ay dapat na magsagawa ng ganap na
pagsisiwalat ng kanilang mga interes na pampananalapi at pangnegosyo. Dapat
ipabatid nila sa kinauukulang Kapulungan ang maaaring umusbong na salungat
na interes sa paghaharap ng isang panukalang pagsasabatas na sila ang
may-akda.
SEKSYON 13. Ang isang Senador o Kagawad ng Kapulungan ng mga Kinatawan ay
hindi maaaring humawak sa panahon ng kanyang panunungkulan ng ano mang ibang
katungkulan o pagkaka-empleyado sa pamahalaan, o sa alin mang bahagi,
sangay, instrumentalidad nito, kabilang ang mga korporasyong ari o
kontrolado ng pamahalaan o mga subsidiary nito, nang hindi magbibitiw sa
kanyang katungkulan. Hindi rin siya dapat mahirap sa alin mang katungkulan
na maaaring nalikha o naragdagan ang sahod sa loob ng taning na panahon ng
panunungkulan na pinaghalalan sa kanya.
SEKSYON 14. Hindi maaaring personal na humarap ang sino mang Senador o
Kagawan ng Kapulungan ng mga Kinatawan bilang abogado sa ano mang hukuman ng
katarungan o sa mga Hukumang Panghalalan, o sa mga kalupunang
mala-panghukuman at sa iba pang mga kalupunang pampangasiwaan. Hindi rin
siya dapat maging interesado sa pananalapi nang tuwiran o di-tuwiran sa ano
mang kontrata sa, o sa ano mang prangkisa o tanging pribilehiyo na
ipinagkaloob ng Pamahalaan, o ng alin mang bahagi, sangay, o
instrumentalidad nito, kasama ang alin mang korporasyong ari o kontrolado ng
pamahalaan, o ang subsidiary nito, sa loob ng taning ng panahon ng kanyang
panunungkulan. Hindi siya dapat makialam sa ano mang bagay na maaaring
niyang pagkakitaan sa alin mang tanggapan ng Pamahaalan o bagay na maaari
siyang tawagin upang magpasya dahil sa kanyang katungkulan.
SEKSYON 15. Ang Kongreso ay dapat magsimula ng pulong minsan isang taon sa
ikaapat na Lunes ng Hulyo ukol sa regular na sesyon nito, matangi kung may
ibang petsang itakda ang batas, at dapat magpatuloy na nagsesesyon sa loob
ng tiyak na bilang ng mga araw na maaari nitong itakda hanggang sa
tatlumpung araw bago magbukas ang susunod na regular na sesyon na ito, hindi
kasama ang Sabado, mga Linggo, at mga pista opisyal. Ang Pangulo ay maaaring
tumawag ng tanging sesyon sa ano mang oras.
SEKSYON 16. (1) Ang Senado ay dapat maghalal ng Pangulo nito at ang
Kapulungan ng mga Kinatawan ng Speaker nito, sa pamamagitan ng mayoryang bto
ng lahat ng kauukulang Kagawad nito.
Ang bawat Kapulungan ay dapat pumili ng iba pang mga pinuno na sa
palagay nito ay maaaring kinakailangan.
(2) Ang mayorya ng bawat Kapulungan ay dapat bumuo ng quorum upang
makatupad ng gawain, ngunit ang lalong maliit na bilang ay maaaring
magtindig ng pulong sa magha-maghapon at maaaring sapilitiang padaluhin ang
mga Kagawad na hindi dumadalo sa ano mang paraan, at sa ilalim ng mga
parusa, na maaaring itadhana ng Kapulungan iyon.
(3) Ang bawat Kapulungan ay maaaring magtakda ng mga alituntunin ng mga
gawain nito, magparusa sa mga Kagawad nito dahil sa maligalig na kaasalan,
at sa pagsang-ayon ng dalawang-katlo ng lahat mga Kagawad nito, ay
magsuspindi o magtiwalag ng isang Kagawad. Ang parusang suspensyon kapag
ipinataw, ay hindi dapat humigit sa animnapung araw.
(4) Ang bawat Kapulungan ay dapat mag-ingat ng isang Journal ng mga
gawain nito, at sa pana-panahon ay maglathala niyon, maliban sa mga bahagi
na sa pasya nito ay maaaring may kinalaman sa pambansang kapanatagan; at ang
mga "Oo" at mga "Hindi" sa ano mang suliranin ay dapat itala sa Journal, sa
kahiligan ng isang-kalima ng mga Kagawad na dumalo.
Ang bawat Kapulungan ay dapat mag-ingat ng isang Record ng mga gawain
nito.
(5) Ang alin man sa dalawang Kapulungan sa panahon ng mga pagpupulong
ng Kongreso ay hindi dapat magtindig ng pulong nang mahigit sa tatlong araw,
o lumipat sa alin mang pook na iba sa sadyang pulungan ng dalawang
Kapulungan, nang di kasang-ayon ang isa't isa.
SEKSYON 17. Ang Senado at ang Kapulungan ng mga Kinatawan ay dapat
magkaroon ng sari-sariling Hukumang Pannghalalan na magiging tanging
tagahatol ng lahat ng tunggalian hinggil sa halalan, mga ulat ng halalan, at
mga kwalipikasyon ng kani-kanilang mga Kagawad. Ang bawat Hukumang
Panghalalan ay dapat buuin ng siyam na Kagawad, ang tatlo ay dapat mga
Mahistrado ng Kataastaasang Hukuman na itatalaga ng Punong Mahistrado, at
ang natitirang anim ay dapat na mga Kagawad ng Senado o ng Kapulungan ng mga
Kinatawan, gaya ng nararapat, na pipiliin batay sa representasyong
proporsyonal mula sa mga partidong pampulitika at sa mga partido o
organisasyong nakarehistro sa ilalim ng sistemang party-list na kinakatawan
doon. Ang nakatataas na Mahistrado sa Hukumang Panghalalan ay dapat na
Tagapangulo nito.
SEKSYON 18. Dapat magkaroon ng isang Komisyon sa Paghirang na bubuuin ng
Pangulo ng Senado, bilang Tagapangulo ex-officio, labindalawang Senador at
labindalawang Kagawad ng Kapulungan ng mga Kinatawan, na halal ng bawat
Kapulungan batay sa representasyong proporsyonal mula sa mga partidong
pampulitika at sa mga partido o organisasyong nakarehistro sa ilalim ng
sistemang party-list na kinakatawan doon. Ang Tagapangulo ng Komisyon ay
hindi dapat bumoto, maliban sa kaso ng pagpapatas. Dapat magpasya ng
Komisyon sa lahat ng mga paghirang na iniharap dito sa loob ng tatlumpung
araw ng sesyon ng Kongreso mula sa paghaharap ng mga ito. Dapat maglagda ng
pasya ang Komisyon sa pamamagitan ng mayoryang boto ng lahat ng Kagawad.
SEKSYON 19. Ang mga Hukumang Panghalalan at ang Komisyon ng Paghirang ay
dapat buuin sa loob ng tatlumpung araw makaraang matatag ang Senado at ang
Kapulungan ng mga Kinatawan sa pagkakahalal ng Pangulo ng Senado at ng
Speaker. Ang Komisyon sa Paghirang ay dapat magpulong sa panahon lamang na
may sesyon ang Kongreso, sa tawag ng Tagapangulo nito o ng nakararami sa mga
kagawad nito, upang tuparin ang mga kapangyarihan at tungkulin na
ipinagkaloob dito.
SEKSYON 20. Ang mga record at mga libro ng kwenta ng Kongreso ay dapat
pangalagaan at ilahad sa madla nang naaayon sa batas, at ang gayong mga
libro ay dapat ma-audit ng Komisyon sa Audit na maglalathala taun-taon ng
inisaisang listahan ng mga halagang ibinayad sa at ginugol para sa bawat
Kagawad.
SEKSYON 21. Ang Senado o ang Kapulungan ng mga Kinatawan o alin man sa
kanilang mga kaukulang komite ay maaaring magsagawa ng mga pasisiyasat
bilang tulong sa pagbabatas ayon sa mga alintuntunin ng mga pamamaraan nito
na marapat na nalathala. Dapat igalang ang mga karapatan ng mga taong
humarap sa o apektado ng gayong mga pagsisiyasat.
SEKSYON 22. Ang mga puno ng mga kagawaran, sa kanilang sariling pagkukusa
na kasangayon ang Pangulo, o sa kahilingan ng alin man sa dalawang
Kapulungan, gaya ng dapat itadhana ng mga alituntunin ng bawat Kapulungan,
ay maaaring humarap at dingin ng gayong Kapulungan hinggil sa ano mang bagay
na nauugnay sa kanilang mga kagawaran. Ang mga nakasulat na katanungan ay
dapat iharap sa Pangulo ng Senado o sa Speaker ng Kapulungan ng mga
Kinatawan tatlong araw man lamang bago sumapit ang kanyang nakatakdang
pagharap. Ang mga interpelasyon ay hindi dapat tungkol lamang sa naiharap
na mga katanungang nakasulat kundi maaari ring sumaklaw sa iba pang mga
bagay-bagay na kaugnay nito. Kapag kakailanganin ng kapanatagan ng Estado o
ng kapakanang pambayan at ito ay ilalahad nang nakasulat ng Pangulo, ang
pagharap ay dapat isagawa sa isang sesyong tagapagpaganap.
SEKSYON 23. (1) Ang Kongreso, sa pamamagitan ng botong dalawang katlo ng
dalawang Kapulungan na magkasamang natitipon sa sesyon sa magkahiwalay na
pagboto, ay may tanging kapangyarihang magpahayag ng pag-iral ng kalagayang
digma.
(2) Sa mga panahon ng digma o iba pang pambansang kagipitan, Ang
Kongreso, sa pamamagitan ng batas, ay maaaring magpahintulot sa Pangulo, sa
isang natatakdaang panahon at sa ilalim ng mga paghihigpit na maaaring
ilagda nito, na gumamit ng mga kapangyarihang kinakailangan at naaangkop
upang isagawa ang idiniklarang pambansang patakaran. Matangi kung bawiin
nang lalong maaga sa pamamagitan ng kapasyahan ng Kongreso, ang gayong
kapangyarihan ay mawawala sa susunod na pagtitindig ng pulong.
SEKSYON 24. Ang lahat ng mga panukalang-batas sa laang-gugulin, rentas o
taripa, mga panukalang-batas na nagpapahintulot ng pagdaragdag ng utang na
pambayan, mga panukalang-batas na may bisang lokal, at mga panukalang-batas
na pansarili ay dapat magmula sa Kapulungan ng mga Kinatawan lamang, ngunit
ang Senado ay maaaring magpanukala o sumang-ayon sa pamamagitan ng mga
susog.
SEKSYON 25. (1) Maaaring hindi dagdagan ng Kongreso ang mga laang-gugulin
na inirekomenda ng Pangulo para sa pagpapakilos ng Pamahalaan ayon sa
tinukoy na budget. Dapat itakda ng batas ang anyo, nilalaman, at paraan ng
paghahanda ng budget.
(2) Hindi dapat mapaloob ang ano mang tadhana o pagsasabatas sa
panukalang-batas ng pangkalahatang mga laang-gugulin matangi kung ito ay
tumutukoy sa isang partikular na laang-gugulin doon. Ang ano mang gayong
tadhana o pagsasabatas aya dapat sumaklaw lamang sa tinutukoy na
laang-gugulin.
(3) Ang pamamaraan sa pagpapatibay ng mga laang-gugulin para sa
Kongreso ay dapat sumunod nang mahigpit tulad ng sa pamamaraan ng
pagpapatibay ng mga laang-gugulin para sa ibang mga kagawaran at sangay.
(4) Ang isang tanging panukalang-batas ng laang-gugulin ay dapat
tumukoy sa layuning pinag-uukulan nito, at dapat tustusan ng mga pondong
aktwal na magagamit na pinatunayan ng Pambansang Ingat-yaman, o lilikumin
sa pamamagitan ng kinauukulang panukalang rentas na nakapaloob doon.
(5) Hindi dapat magpatibay ng isang batas na magpapahintulot ng no
mang paglilipat ng mga laang-gugulin; gayon man, ang Pangulo, ang Pangulo ng
Senado, ang Speaker ng Kapulungan ng mga Kinatawan, ang Punong Mahistrado ng
Kataastaasang Hukuman, at ang mga puno ng mga Komisyong Konstitusyonal ay
maaaring pahintulutan sa pamamagitan ng batas na dagdagan ang alin mang item
sa panukalang-batas ng pangkalahatang mga laang-gugulin ukol sa
kani-kanilang tanggapan mula sa natipid sa ibang mga item ng kani-kanilang
mga laang-gugulin.
(6) Ang mga pondong diskresyonaryo na inilaan para partikular na mga
opisyal ay dapat na ipambayd lamang ukol sa mga layuning pambayan na
patutunayan ng nararapat na mga voucher at sasailalim ng mga panuntunan na
maaaring itakda ng batas.
(7) Kung sa katapusan ng alin mang taong pisikal, ang Kongreso ay
hindi makapagpatibay ng panukalang-batas ng pangkalahatang mga laang-gugulin
ukol sa pumapasok na taong piskal, ang panukalang-batas ng pangkalahatang
mga laang-gugulin ukol sa nakaraang taong piskal ay dapat na ituring na
muling napagtibay at dapat manatiling umiiral at may-bisa hanggang sa
mapagtibay ng Kongreso ang panukalang-batas ng pangkalahatang mga
laang-gugulin.
SEKSYON 26. (1) Ang bawat panukalang-batas na pinagtibay ng Kongreso ay
dapat sumaklaw sa isang paksa lamang na dapat nakalahad sa pamagat nito.
(2) Hindi dapat maging batas ang ano mang panukalang-batas na
pinagtibay ng alin mang Kapulungan matangi kung ito ay mapagtibay sa tatlong
pagbasa sa magkakahiwalay na araw, ang ang nakalimbag na mga sipi nito sa
pangwakas na anyo ay naipamahagi na sa mga Kagawad nito tatlong araw bago
mapagtibay ito, maliban kung ang Pangulo ay magpapatunay sa pangangailangan
ng madaliang pagsasabatas nito upang matugunan ang isang pambayang kalamidad
o kagipitan. Sa huling pagbasa ng isang panukalang-batas, hindi dapat
payagan ang ano mang susog dito, at ang pagbobotohan hinggil dito ay
isasagawa kagyat pagkaraan nito, at itatala sa Journal ng mga "Oo" at mga
"Hindi".
SEKSYON 27. (1) Ang bawat panukalang-batas na mapagtibay ng Kongreso ay
dapat iharap sa Pangulo bago maging batas. Dapat niyang lagdaan ito kung
sinasang-ayunan niya, kung hindi, dapat niyang i-veto at ibalik na kalakip
ang kanyang mga tutol sa Kapulungang pinanggalingan nito, na dapat magpasok
ng mga tutol sa kabuuan sa katitikan nito at muling isaalang-alang ang
panukalang batas. Kung, pagkaraan ng gayong muling pagsasaalang-alang , ang
dalawang-katlo ng lahat ng mga Kagawad ng Kapulungang iyon ay magkaisang
pagtibayin ang panukalang-batas, ito'y dapat ipadala, kalakip ang mga tutol,
sa kabilang Kapulungan upang muling isaalang-alang niyon, at kung pagtibayin
ng dalawang-katlo ng lahat ng mga Kagawad ng Kapulungang iyon, ito'y
magiging batas. Sa lahat ng gayong pangyayari, ang mga boto ng bawat
Kapulungan ay dapat pagpasyahan sa pamamagitan ng mga "Oo" o "Hindi", at
dapat itala sa Journal nito ang mga pangalan ng mga Kagawad na bumoto nang
sangayon o salungat. Dapat ipabatid ng Pangulo ang kanyang pag-veto sa
alin mang panukalang-batas sa Kapulungang pinanggalingan nito sa loob ng
tatlumpung araw matapos matanggap ito; at kung hindi, ito ay dapat maging
batas na para na ring nilagdaan niya.
(2) Dapat magkaroon ang Pangulo ng kapangyarihang mag-veto ng ano mang
partikular na item o mga item sa isang panukalang-batas sa laang-gugulin,
rentas, o taripa, ngunit hindi dapat magkabisa ang veto sa item o mga item
na hindi niya tinutulan.
SEKSYON 28. (1) Dapat maging pantay-pantay at makatarungan ang tuntunin
sa pagbubuwis. Dapat bumalangkas ang Kongreso ng isang paunlad na sistema
ng pagbubuwis.
(2) Ang Kongreso, sa pamamagitan ng batas, ay maaaring magpahintulot
sa Pangulo ng magtakda sa loob ng mga tiyak na hangganan, at sa ilalim ng
mga katakdaan at paghihigpit ng maaaring ipataw nito, ng singil ng taripa,
mga quota sa import at export, mga bayad sa tonnage at mga pagdaong, at iba
pangmga bayarin o singilin, sa loob ng balangkas ng programa ng Pamahalaan
ukol sa pambansang pagpapaunlad.
(3) Dapat malibre sa pagbabayad ng buwis ang mga institusyong
pangkawanggawa, mga simbahan, at mga rektorya o mga kumbento na kaugnay
nito, mga mosque, di-pangnegosyong mga sementeryo, at lahat ng mga lupain,
mga gusali, at mga iba pang aktwal, tuwiran, at tanging gamit sa mga
layuning pangrelihiyon, pangkawanggawa, o pang-edukasyon.
(4) Hindi dapat magpatibay ng batasna magkakaloob ng ano mang pagkalibre
sa buwis ng walang pagsang-ayon ng mayorya ng lahat ng mg Kagawad ng
Kongreso.
SEKSYON 29. (1) Hindi dapat magbayad ng salapi mula sa Kabang-yaman
maliban kung ito ay ayon sa laang-guguling isinagawa sa pamamagitan ng
batas.
(2) Hindi kailanman dapat ilaan, iukol, ibayad, o gamitin ang ano mang
salapi, o ari-ariang pambayan, sa tuwiran o di-tuwiran, para sa gamit,
pakinabang, o tangkilik sa ano mang sekta, simbahan, denominasyon,
institusyong sektaryan, o sistema ng relihiyon, o sa sino mang pari, pastor,
ministro, o iba pang mga guro o dignitaryo ng relihiyon bilang gayon,
maliban kung ang gayong pari, pastor, ministro, o dignitaryo ay nakatalaga
sa mga sandatahang lakas, o sa alin mang institusyong penal, o ampunan o
leprosaryum ng pamahalaan.
(3) Ang lahat ng salapi na nalikom sa ano mang buwis na ipinataw para
sa isang tanging layunin ay dapat ituring na isang tanging pondo at dapat
ipambayad para sa layuning iyon lamang. Kung tapos na o itinigil ang
layuning kinauukulan ng paglikha ng tanging pondo, ang balanse, kung
mayroon, ay dapat ilipat sa pangkalahatang mga pondo ng Pamahalaan.
SEKSYON 30. Hindi dapat magpatibay ng batas na nagdaragdag sa hurisdiksyon
sa paghahabol ng Kataastaasang Hukuman na itinatadhana sa Konstitusyong ito
nang walang tagubilin at pagsang-ayon nito.
SEKSYON 31. Hindi dapat magpatibay ng batas na nagkakaloob ng titulo ng
pagkahari o pagkamaharlika.
SEKSYON 32. Dapat magtadhana ang Kongreso, sa loob ng madaling panahon, ng
isang sistema ng pagpapatiuna at referendum, at ng mga kataliwasan doon,
upang ang mga mamamayan ay tuwirang makapagpanukala at makagawa ng mga batas
o makapagtibay o makatanggi sa ano mang batas o bahagi nito na pinagtibay ng
Kongreso o ng lokal na kalupunang pangkapulungan pagkaraang maipatala ang
petisyon doon na nilagdaan ng sampung porsyento man lamang ng kabuuang
bilang mga rehistradong botante, na ang bawat purok pangkapulungan ay
kinakailangang katawanin ng tatlong porsyento man lamang ng mga rehistradong
botante niyon.
----------------------------------------------------------------------------
----
ARTIKULO VII
ANG KAGAWARAN NG TAGAPAGPAGANAP
(The Executive Branch)
SEKSYON 1. Ang kapangyarihang tagapagpaganap ay dapat masalalay sa isang
Pangulo ng Pilipinas.
SEKSYON 2. Hindi maaaring mahalal na Pangulo ang sino mang tao matangi kung
siya ay isang katutubong ipinanganak na mamamayan ng Pilipinas, isang
reshistradong botante, nakababasa at nakasusulat, apatnapung taon man lamang
ang gulang sa araw ng halalan, at isang residente ng Pilipinas sa loob ng
sampung taon man lamang kagyat bago ang gayong halalan.
SEKSYON 3. Dapat magkaroon ng isang Pangalawang Pangulo na may katangian at
taning ng panunungkulan na katulad ng sa Pangulo at dapat mahalal na kasabay
at sa paraang katulad ng sa Pangulo. Maaari siyang alisin sa panunungkulan
sa paraang katulad ng sa Pangulo.
Ang Pangalawang Pangulo ay maaaring hiranging kagawad ng gabinete.
Hindi kinakailangan ang ano mang kumpirmasyon sa gayong paghirang.
SEKSYON 4. Ang Pangulo at Pangalawang Pangulo ay dapat mahalal sa
pamamagitan ng tuwirang boto ng sambayanan para sa taning na anim na taon na
magsisimula sa katanghalian ng ikatatlumpung araw ng Hunyo na sumusunod sa
araw ng halalan at magtatapos sa katanghalian ng gayon ding petsa pagkaraan
ng anim na taon. Ang Pangulo ay hindi magiging karapat-dapat sa ano mang
muling paghahalal. Ang sino mang tao na humalili bilang Pangulo at
naglingkod nang gayon sa loob ng higit na apat na taon ay hindi dapat maging
kwalipikado sa paghahalal sa katularing katungkulan sa alin mang panahon.
Hindi dapat manungkulan ang sino mang Pangalawang Pangulo sa loob ng
mahigit sa dalawang magkasunod na taning ng panunungkulan. Ang boluntaryong
pagtalikod sa katungkulan sa ano mang tagal ng panahon ay hindi dapat
ituring na pagkaputol sa pagpapatuloy ng paglilingkod para sa buong taning
na panahon ng panunungkulan na pinaghalalan sa kanya.
Maliban kung magtakda ng naiiba ang batas, ang regular na halalan para
sa Pangulo at Pangalawang Pangulo aya dapat iraos sa ikalawang Lunes ng
Mayo.
Ang mga ulat ng bawat halalan para sa Pangulo at Pangalawang Pangulo, na
pinatibayan gaya ng nararapat ng lupong tagabilang ng bawat lalawigan o
lungsod, ay dapat ipadala sa Kongreso, tukoy sa Pangulo ng Senado.
Pagkatanggap ng sertipiko sa bilang, dapat buksan ng Pangulo ng Senado, nang
hindi lalampas ang tatlumpung araw pagkaraan ng araw ng halalan, ang lahat
ng mga sertipiko sa harap ng Senado at ng Kapulungan ng mga Kinatawan sa
magkasamang sesyon, at dapat bilangin ng Kongreso ang mga boto sa sandaling
matiyak ang pagiging totoo at ang nararapat na pagsasagawa niyon sa paraang
itinatadhana ng batas.
Ang taong may pinakamaraming bilang ng mga boto ay dapat ihayag na
nahalal, ngunit sakaling dalawa o higit pa ang magakaroon ng patas at
pinakamaraming bilang ng mga boto, ang isa sa kanila ay dapat piliin agad
sa pamamagitan ng nakararaming boto ng lahat ng mga kagawad ng Kongreso.
Dapat maglagda ang Kongreso ng mga tuntunin nito para sa pagbilang ng
mga sertipiko.
Dapat maging tanging hukom ang Kataastaasang Hukuman, na nakalipon en
banc, ng lahat ng mga hidwaan tungkol sa mga halalan, mga ulat, at mga
kwalipikasyon ng Pangulo at Pangalawang Pangulo, at maaaring maglagda ng mga
tuntunin nito para sa layuning iyon.
SEKSYON 5. Bago magsimula sa pagtupad ng kanilang katungkulan ang Pangulo,
ang Pangalawang Pangulo, o ang Nanunungkulang Pangulo, ay dapat magsagawa ng
sumusunod na panunumpa o pagpapatotoo:
"Matimtim kong pinanunumpaan (o pinatotohanan) na tutuparin
ko nang buong katapatan at sigasig ang aking mga tungkulin
bilang Pangulo (o Pangalawang Pangulo o Nanunungkulang
Pangulo) ng Pilipinas, pangangalagaan at ipagtatanggol ang
kanyang Konstitusyon, ipatutupad ang mga batas nito, magiging
makatarungan sa bawat tao, at itatalaga ang aking sarili sa
paglilingkod sa Bansa. Kasihan nawa ako ng Diyos." (Kapag
pagpapatotoo, ang huling pangungusap ay kakaltasin.)
SEKSYON 6. Ang Pangulo ay dapat magkaroon ng isang tirahang opisyal. Ang
mga sahod ng Pangulo at Pangalawang Pangulo ay dapat itakda ng batas at
hindi dapat bawasan sa panahon ng kanilang panunungkulan. Hindi dapat
magkabisa ang ano mang dagdag sa naturang sahod hanggang sa pagkatapos ng
taning ng nanunungkulan na sa panahon ng kanyang panunungkulan pinagtibay
ang gayong dagdag. Hindi sila dapat tumanggap sa panahon ng kanilang
panunungkulan ng ano mang iba pang sweldo mula sa Pamahalaan o sa ano mang
iba pang mapagkukunan.
SEKSYON 7. Ang halal ng Pangulo at ang halal na Pangalawang Pangulo ay
dapat manungkulan sa pagsisimula ng kanilang mga taning na panahon.
Kung ang halal na Pangulo ay hindi maging marapat sa tungkulin, ang
halal na Pangalawang Pangulo ay dapat gumanap na Pangulo hanggang sa maging
marapat ang halal na Pangulo.
Kung mangyari na hindi nakapili ng isang Pangulo, ang halal na
Pangalawang Pangulo ay dapat gumanap na Pangulo hanggang sa makapili at
maging marapat ang isang Pangulo.
Kung sa pagsisimula ng panahon ng panunungkulan ng Pangulo ay namatay o
pamalagiang nabalda ang halal na Pangulo, ang halal na Pangalawang Pangulo
ay dapat maging Pangulo.
Sakaling hindi nakapili o hindi naging marapat ang isang Pangulo at
Pangalawang Pangulo, o sakaling sila ay kapwa namatay o pamalagiang nabalda,
ang Pangulo ng Senado o, kung hindi nito kaya, ang Speaker ng Kapulungan ng
mga Kinatawan, ay dapat gumanap na Pangulo hanggang makapili at maging
marapat ang isang Pangulo o isang Pangalawang Pangulo.
Dapat magtakda sa pamamagitan ng batas ang Kongreso para sa pagpili ng
isang tao na manunungkulang Pangulo hanggang sa maging kwalipikado ang isang
Pangulo o isang Pangawalang Pangulo, kung mangyari ang pagkamatay,
pamalagiang pagkabalda, o kawalang-kaya ng mga opisyal na tinutukoy sa
sinundang talataan.
SEKSYON 8. Kung mangyari ang pamalagiang pagkabalda, pagkamatay, pagkaalis
sa katungkulan o pagbibitiw ng Pangulo, ang Pangawalang Pangulo ay dapat
maging Pangulo na manunungkulan sa di-natapos na bahagi ng taning ng panahon
ng panunungkulan. Kung mangyari ang pamalagiang pagkabalda, pagkamatay,
pagkakaalis sa katungkulan o pagbibitiw ng Pangulo at Pangalawang Pangulo,
ang Pangulo ng Senado o, kung hinding nito kaya, ang Speaker ng Kapulungan
ng mga Kinatawan ang dapat gumanap kung gayon na Pangulo hanggang sa mahalal
at maging marapat ang Pangulo o Pangalawang Pangulo.
Dapat magtakda sa pamamagitan ng batas ng Kongreso kung sino ang
maglilingkod na Pangulo kung mangyari ang pagkamatay, pamalagiang
pagkabalda, o pagbibitiw ng Nanunungkulang Pangulo. Siya ay dapat na
maglingkod hanggang sa ang Pangulo o Pangalawang Pangulo ay mahalal at
maging marapat, at dapat sumailalim sa katularing mga katakdaan ng mga
kapangyarihan at diskwalipikasyon katulad ng sa Nanunungkulang Pangulo.
SEKSYON 9. Kailanman at may bakante sa katungkulan ng Pangalawang Pangulo
sa taning na panahon ng panunungkulan na pinaghalalan sa kanya, ang Pangulo
ay dapat magnomina ng isang Pangalawang Pangulo mula sa mga kagawad ng
Senado at ng Kapulungan ng mga Kinatawan na dapat manungkulan sa sandaling m
akumpirmahan ng nakararaming boto ng lahat ng mga kagawad ng dalawang
Kapulungan ng Kongreso sa magkahiwalay na pagboto.
SEKSYON 10. Ang Kongreso ay dapat magsimula ng pagpupulong sa ikasampu ng
umaga ng ikatlong araw pagkaraang mabakante ang mga katungkulan ng Pangulo
at ng mga Pangalawang Pangulo, alinsunod sa mga alituntunin nito na hindi
mangangailangang itawag, at sa loob ng pitong araw ay magpatibay ng batas na
tumatawag ng tanging halalan upang maghalal ng isang Pangulo at isang
Pangalawang Pangulo na idaraos nang hindi aaga sa apatnapu't limang araw o
di lalampas sa animnapung araw mula sa panahon ng pagtawag na iyon. Ang
panukalang-batas sa pagtawag ng tanging halalan ay ituturing na pinagtibay
sa ilalim ng Talataan bilang 2, Seksyon 2, Artikulo VI ng Konstitusyong ito
at dapat maging batas matapos pagtibayin sa ikatlong pagbasa ng Kongreso.
Ang laang-gugulin at hindi dapat masaklaw ng mga pangunang kinakailangan na
itinatakda ng Talataan 4, Seksyon 25, Artikulo VI ng Konstitusyong ito. Ang
pagpupulong ng Kongreso ay hindi maaaring suspindihin ni ipagliban kaya ang
tanging halalan. Hindi dapat tumawag ng ano mang tanging halalan kapag ang
pagkabakante ay nangyari sa loob ng isang daan at walumpung araw bago
sumapit ang petsa ng susunod na halalang pangpanguluhan.
SEKSYON 11. Kailan man at nagpahatid ang Pangulo sa Pangulo ng Senado at sa
Speaker ng Kapulungan ng mga Kinatawan ng kanyang nakasulat na deklarasyon
na hindi niya kayang gampanan ang mga kapangyarihan at tungkulin ng kanyang
kantungkulan, at hangga't hindi siya nagpapahatid sa kanila ng nakasulat na
salungat na deklarasyon, ang gayong mga kapangyarihan at mga tungkulin ay
dapat gampanan ng Pangalawang Pangulo bilang Nanunungkulang Pangulo.
Kailanman at ang nakararami sa lahat ng mga Kagawad ng Gabinete ay
nagpahatid sa Pangulo ng Senado at sa Speaker ng Kapulungan ng mga Kinatawan
ng kanilang nakasulat na deklarasyon na hindi kayang gampanan ng Pangulo ang
mga kapangyarihan at tungkulin ng kanyang katungkulan, ang Pangalawang
Pangulo ang dapat bumalikat agad sa mga kapangyarihan at tungkulin ng
katungkulan bilang Nanunungkulang Pangulo.
Pagkatapos niyon, kapat ang Pangulo ay nagpahatid sa Pangulo ng Senado
at sa Speaker ng Kapulungan ng mga Kinatawan ng kanyang nakasulat na
deklarasyon na walang umiiral na ano mang kawalang-kaya, dapat niyang
balikating muli ang mga kapangyarihan at tungkulin ng kanyang katungkulan.
Samantala, kapa ang nakararami sa lahat ng kagawad ng Gabinete ay nagpahatid
sa Pangulo ng Senado at sa Speaker ng Kapulungan ng mga Kinatawan sa loob ng
limang araw ng kanilang nakasulat na deklarasyon na hindi kayang gampanan ng
Pangulo ang mga kapangyarihan at tungkulin ng kanyang katungkulan, dapat
pagpasiyahan ng Kongreso ang bagay na ito. Para sa layuning ito, dapat
magpulong ang Kongreso sa loob ng apatnapu't walong oras, kung ito ay walang
sesyon, alinsunod sa mga alituntunin nito at hindi na nangangailangang
itawag.
Kung ipasya ng Kongreso, sa loob ng sampung araw pagkatanggap sa huling
nakasulat na deklarasyon, o, kung walang sesyon, sa loob ng labindalawang
araw pagkaraang ito ay kinakailangang magtipon, sa pamamagitan ng
dalawang-katlong boto ng kapwa Kapulungan ng Kongreso, sa magkahiwalay na
pagboto, na hindi kayang gampanan ng Pangulo ang mga kapangyarihan at
tungkulin ng kanyang katungkulan, ang Pangalawang Pangulo ang dapat
manungkulang Pangulo; kung hindi, dapat magpatuloy ang Pangulo sa pagtupad
ng mga kapangyarihan at tungkulin ng kanyang katungkulan.
SEKSYON 12. Sakaling magkasakit nang malubha ang Pangulo, dapat ipabatid
sa taong-bayan ang kalagayan ng kanyang kalusugan. Ang mga Kagawad ng
Gabinete na nangangasiwa sa kapanatagang pambansa at ugnayang panlabas at
ang Puno ng Estado ng Sandatahang Lakas ng Pilipinas, ay hindi dapat
pagkaitang makalapit sa Pangulo sa panahon ng gayong pagkakasakit.
SEKSYON 13. Ang Pangulo, Pangalawang Pangulo, ang mga Kagawad ng Gabinete,
at ang kanilang mga deputy o mga pangalawa, sa loob ng taning na panahon ng
kanilang panunungkulan, ay hindi dapat humawak ng ano mang iba pang
katungkulan o pagka-empleyado maliban kung magtadhana ng naiiba sa
Konstitusyong ito. Sa panahon ng nasabing panunungkulan, sila ay hindi
dapat maglingkod ng tuwiran o di-tuwiran ng ano mang iba pang propesyon,
lumahok ng tuwiran o di-tuwiran sa ano mang negosyo, o maging interesado sa
pananalapi nang tuwiran o di-tuwiran sa ano mang kontrata, o sa alin mang
prankisya, o natatanging pribilehiyo na kaloob ng Pamahalaan o ng alin mang
bahagi, sangay, o instrumentalidad niyon, kasama ang alin mang korporasyong
ari o kontrolado ng Pamahalaan o mga subsidiary nito. Dapat nilang
pakaiwasang mahigpit ang salungat na interes sa pagtupad ng kanilang
katungkulan.
Ang asawa at mga kamag-anak ng Pangulo sa dugo o sa relasyon hanggang
ika-apat na antas sibil, sa taning na panahon ng kanyang panunungkulan, ay
hindi dapat mahirang na mga Kagawad nga mga Komisyong Konstitusyonal, o ng
Tanggapan ng Ombudsman, o mga Kalihim, mga Pangalawang Kalihim, mga
taga-pangulo o mga puno ng mga kawanihan o mga tanggapan, kasama ang mga
korporasyong ari o kontrolado ng Pamahalaan at mga subsidiary nito.
SEKSYON 14. Ang ginawang paghirang ng Nanunungkulang Pangulo ay
mananatiling may-bisa, maliban kung pawalng-saysay ng halal na Pangulo sa
loob ng siyamnapung araw mula sa kanyang paghawak o muling paghawak ng
katungkulan.
SEKSYON 15. Ang isang Pangulo o Nanunungkulang Pangulo ay hindi dapat
gumawa ng mga paghirang sa loob ng dalawang buwan kagyat bago sumapit ang
susunod na halalang pampanguluhan at hanggang sa matapos ang kanyang taning
ng panunungkulan, matangi sa mga pansamantalang paghirang sa mga
katungkulang tagapagpaganap kung ang patuloy na mga pagka-bakante roon ay
makapipinsala sa lingkurang pambayan o magsasapanganib sa kaligtasang
pambayan.
SEKSYON 16. Ang Pangulo ay dapat magnomina at, sa pagsang-ayon ng Komisyon
ng Paghirang, dapat humirang ng mga puno ng mga kagawarang tagapagpaganap,
mga ambasador, iba pang mga pambayang minister at konsul, o mga pinuno ng
sandatahang lakas mula sa rankong koronel o kapitan ng hukbong pandagat at
iba pang mga pinuno na ang mga paghirang ay nakasalalay sa kanya sa
Konstitusyong ito. Dapat din niyang hirangin ang lahat ng iba pang mga
pinuno ng Pamahalaan na ang paghirang sa kanila ay walang ibang itinatadhana
ang batas, at ng mga maaari niyang hirangin sa pamamagitan ng batas. Ang
Kongreso, sa pamamagitan ng batas, ay maaaring magsalalay sa Pangulo lamang,
sa mga hukuman, o sa mga puno ng mga kagawaran, mga sangay, mga komisyon o
mga kalupunan, ng kapangyarihang humirang ng iba pang mga nakabababang
pinuno.
Ang Pangulo ay dapat magkaroon ng kapangyarihang gumawa ng mga paghirang
sa panahon na pahinga ang Kongreso, kusa o sapilitan man, subalit ang gayong
mga paghirang ay dapat na may-bisa lamang hanggang sa disaprubahan ng
Komisyon sa Paghirang o hanggang sa susunod na pagtitindig ng pulong ang
Kongreso.
SEKSYON 17. Ang Pangulo ay dapat magkaroon ng kontrol sa lahat ng mga
kagawarang tagapagpaganap, mga kawanihan, at mga tanggapan. Dapat niyang
seguruhin ang matapat na pagpapatupad ng mga batas.
SEKSYON 18. Dapat maging Commander-in-Chief ng lahat ng mga sandatahang
lakas ng Pilipinas ang Pangulo at, kailanma't kakailanganin, maaari niyang
atasan ang nasabing mga sandatahang lakas na pigilin o sugpuin ang labag sa
batas na karahasan, pananalakay, o paghihimagsik. Kung sakaling may
pananalakay o paghihimagsik, kapag kakailanganin ng kaligtasang pambayan,
maaaring suspindihin niya, nang hindi hihigit sa animnapung araw, ang
pribilehiyo ng writ of habeas corpus o ipailalim sa batas militar ang
Pilipinas o ang alin mang bahagi nito. Sa loob ng apatnapu't walong oras ng
pagkapahayag ng batas militar o pagkakasuspindi ng pribilehiyo ng writ of
habeas corpus, ang Pangulo ay dapat magharap ng personal o tanging sesyon,
ang nasabing pagkakapahayag o pakasuspindi, na hindi dapat isaisantabi ng
Pangulo ang papapawalang-saysay na iyon. Sa pagkukusa ng Pangulo, maaaring
palawigin ng Kongreso sa katulad na paraan ang nasabing pagkapahayag o
pagkasuspindi sa loob ng panahong itatakda ng Kongreso kung magpapatuloy ang
pananalakay o paghihimagsik at kakailanganin ng kaligtasang bayan.
Ang Kongreso, kung walang sesyon, ay dapat magsimula ng pagpupulong sa
loob ng dalawampu't apat na oras kasunod ng nasabing pagpapahayag o
pagsuspindi, alinsunod sa mga alituntunin nito na hindi na nangangailangang
itawag.
Maaaring pagbalik-aralan ng Kataastaasang Hukuman, sa isang nararapat na
pagdinig na iniharap ng sino mang mamamayan, ang kasapatan ng pinagbatayang
pangyayari sa pagpapahayag ng batas militar o pagsususpindi ng pribilehiyo
ng writ o pagpapalawig niyon at kinakailangang maglagda ng pasya nito
tungkol doon sa loob ng tatlumpung araw mula sa pagkaharap nito.
Ang kalagayang batas militar ay hindi sumususpindi sa pag-iral ng
Konstitusyon, ni hindi pumapalit sa panunungkulan ng mga hukumang sibil o
mga kapulungang tagapagbatas, ni hindi nagpapahintulot sa pagbibigay sa mga
sangay at hukumang militar ng hurisdiksyon sa mga sibilyan kung ang mga
hukumang sibil ay nakapanungkulan, ni hindi kusang nagsususpindi sa
pribilehiyo ng writ.
Ang pagsupindi sa pribilehiyo ng writ ay dapat sumaklaw lamang sa mga
taong isinakdal sa hukuman ng paghihimagsik o ng mga pagkakasalang likas o
tuwirang kaugnay sa pananalakay.
Sa panahong suspindido ang pribilehiyo ng writ, ang sino mang tao na
dinakip o ipiniit sa gayon ay dapat ipagsakdal sa hukuman sa loob ng tatlong
araw, kung hindi ay dapat siyang palayain.
SEKSYON 19. Maliban sa mga kaso ng impeachment, o sa naiiba pang
itinatadhana ng Konstitusyong ito, ang Pangulo ay maaaring magkaloob ng mga
palugit, pagpapapagaan ng parusa, at patawad, at maaaring magpawalang-saysay
ng mga multa at pagsamsam, pagkalagda ng pangwakas na hatol.
Dapat din na magkaroon siya ng kapangyarihang magkaloob ng amnesty sa
pagsang-ayong ng mayorya ng lahat ng kagawad ng Kongreso.
SEKSYON 20. Maaaring makipagkontrata o gumarantiya ang Pangulo ng mga
pag-utang sa labas ng bansa sa kapakanan ng Republika ng Pilipinas na may
pagsang-ayon muna ng Monetary Board, at sasailalim ng mga katakdaang
maaaring itadhana ng batas. Ang Monetary Board ay dapat magharap sa
Kongreso, sa loob ng tatlumpung araw mula sa pagtatapos ng bawat quarter ng
taong pangkalendaryo, ng buong ulat ng mga pasya nito tungkol sa mga
aplikasyon sa mga pag-utang na kokontratahin o gagarantiyahan ng Pamahalaan
o ng mga korporasyong ari o kontrolado ng Pamahalaan na makapagpapalaki sa
pagkakautang sa isang bansa, at naglalaman ng iba pang mga bagay-bgay na
maaaring itadhana ng batas.
SEKSYON 21. Hindi dapat maging balido at may-bisa ang ano mang
kasunduang-bansa o kasunduang internasyonal namg walang pagsang-ayon ng
dawalang-katlo ng lahat ng mga Kagawad ng Senado.
SEKSYON 22. Dapat magharap ang Pangulo sa Kongreso sa loob ng tatlumpung
araw mula sa pagbubukas ng bawat regular na sesyon bilang batayan ng
panukalang-batas sa pangkalahatang laang-gugulin, ng budget nga mga gugulin,
at mga mapagkukunan ng pananalapi kasama ang mga tinanggap mula sa
kasalukuyan at panukalang mga batas sa revenue.
SEKSYON 23. Dapat magtalumpati ang Pangulo sa Kongreso sa pagbubukas ng
regular na sesyon nito. Maaaring humarap din siya rito kahit sa iba pang
pagkakataon.
----------------------------------------------------------------------------
----
ARTIKULO VIII
ANG KAGAWARANG PANGHUKUMAN
(The Judicial Branch)
SEKSYON 1. Dapat masalalay ang kapangyarihang panghukuman sa isang
Kataastaasang Hukuman at sa mga nakakababang hukuman na maaaring itatag ng
batas.
Saklaw ng kapangyarihang panghukuman ang tungkulin ng mga hukuman ng
katarungan na ayusin ang nangyayaring mga sigalot na kinakasangkutan ng mga
karapatang nararapat hingin at ipatupad nang naaayon sa batas at pasyang
kung mayroon o walang naganap na lubhang pagsasamantala sa direksyon na
humantong sa kawalan o kalabisan sa hurisdiksyon sa panig ng alin mang
sangay o instrumentalidad ng pamahalaan.
SEKSYON 2. Ang Kongreso ay dapat may kapangyarihang tumiyak, magtakda, at
mag-ayaw-ayaw ng hurisdiksyon ng iba't ibang hukuman datapwat hindi maaaring
alisan ang Kataastaasang Hukuman ng hurisdiksyon sa mga usaping iniisaisa sa
Sekyon 7 rito.
Hindi dapat magpatibay ng ano mang batas na nagbabagong-tatag sa mga
hukuman kung ito'y magpapabuway sa kaseguruhan ng takdang panahon ng
panunungkulan ng mga Kagawad nito.
SEKSYON 3. Dapat magtamasa ng pasasarili sa pananalapi ang mga Hukuman.
Ang mga laang-gugulin para sa mga Hukuman ay hindi maaaring bawasan ng
lehislatura nang mababa kaysa sa halagang inilaan para sa nakaraang taon at,
pagkaraang mapagtibay, dapat ipalabas nang kusa at regular.
SEKSYON 4. (1) Ang Kataastaasang Hukuman ay dapat buuin ng isang Punong
Mahistrado at labing-apat na Kasamang Mahistrado. Ito ay maaaring magpasya
en banc o sa direksyon nito, sa mga dibisyong binubuo ng tatlo, lima, o
pitong kagawad. Ang ano mang bakante ay dapat punan sa loob ng siyamnapung
araw simula sa pagsapit niyon.
(2) Ang lahat ng mga usaping may kinalaman sa konstitusyonalidad ng ano
mang kasunduang-bansa, kasunduang internasyonal o tagapagpaganap, o batas na
dapat dinggin ng Kataastaasang Hukuman en banc, at lahat ng iba pang mga
usapin na sa ilalim ng mga alituntunin ng hukuman ay kinakailangang marinig
en banc, kabilang ang mga may kinalaman sa konstitusyonalidad, paglalapat, o
pagpapairal ng mga decree ng Pangulo, mga proklamasyon, mga kautusan, mga
tagubilin, mga ordinansa, at iba pang mga regulasyon, ay dapat pasyahan nang
may pagsang-ayon ang nakararaming mga Kagawad na talagang nakibahagi sa mga
deliberasyon tungkol sa mga issue sa usapin at bumoto roon.
(3) Ang mga kaso o bagay na dininig ng mga dibisyon ay dapat pasyahan o
lutasin nang may pagsang-ayon ang nakararaming mga Kagawad na talagang
nakibahagi sa mga deliberasyon ng mga issue sa usapin at bumoto roon, at
hindi kailanman, nang walang pagsang-ayon ang tatlo man lamang ng gayong mga
kagawad. Kapang hindi natamo ang kilankailangang bilang, ang usapin ay
dapat pagpasyahan en banc, sa pasubali, na ang ano mang doktrina o simulain
ng batas na inilagda ng Hukuman sa isang pasya na iginawad en banc o sa
dibisyon ay hindi maaaring baguhin o baligtarin mabilan sa pagpapasya en
banc ng Hukuman.
SEKSYON 5. Dapat magtaglay ang Kataastaasang Hukuman ng sumusunod na mga
kapangyarihan:
(1) Gumamit ng orihinal na hurisdiksyon sa mga usaping may kinalaman sa
mga ambasador, iba pang mga minister pambayan, at mga konsul, at sa mga
petisyon para sa certiorari, prohibition, mandamus, quo warranto, at habeas
corpus.
(2) Repasuhin, rebisahin, baligtarin, baguhin, o patibayan sa
paghahabol o certiorari, ayon sa mga maaaring itadhana ng batas o ng mga
alituntunin ng hukuman, ang mga pangwakas na pagpapasya at mga kautusan ng
mga nakabababang hukuman sa:
(a) Lahat ng mga usapin na ang konstitusyonalidad o validity
ng ano mang kasunduang-bansa, kasunduang internasyonal o tagapagpaganap,
batas, decree ng pangulo, ordinansa, kautusang tagapagpaganap, proklamasyon,
o regulasyon ay pinagtatalunan.
(b) Lahat ng mga usapin na kinsasangkutan ng legalidad ng ano
mang buwis, singil, tasasyon, o toll, o ano mang parusang ipinataw kaugnay
niyon.
(k) Lahat ng mga usapin na ang saklaw ng alin mang nakabababang
hukuman ay pinagtatalunan.
(d) Lahat ng mga usaping kriminal na ang parusang ipinapataw ay
reclusion perpetua o higit pa.
(e) Lahat ng mga usapin na pagkakamali o suliranin sa batas
lamang ang nasasangkot.
(3) Magtalagang pansamantala ng mga hukom ng mga nakabababang hukuman
sa ibang himpilan ayon sa maaaring kailanganin ng kapakanang pambayan. Ang
gayong pansamantalang pagtatalaga ay hindi dapt lumampas sa anim na buwan
nang walang pagsang-ayon ang kinauukulang hukom.
(4) Iatas ang pagbabago ng venue o lugar ng paglilitis upang maiwasan
ang pagkabigo ng pagpapairal ng katarungan.
(5) Maglagda ng mga alituntunin tungkol sa pangangalaga at pagpapatupad
ng mga karapatang konstitusyonal, pleading, practice, at pamamaraan sa lahat
ng mga hukuman, pagtanggap sa practice bilang abugado, integrated bar, at
tulong na pambatas sa mga kapus-palad. Ang gayong mga alituntunin ay dapat
magtakda ng payak at di magastos na pamamaraan para sa mabilis na
pagpapasyal sa mga usapin maing magkakatulad sa lahat ng hukuman na
magkakakaatas, at hindi magbabawas, magdaragdag, o magbabago ng mga
karapatang makabuluhan. Ang mga alituntunin ng pamamaraan ng mga tanging
hukuman at mga kalupunan na mala-panghukuman ng Kataastaasang Hukuman.
(6) Humirang ng lahat ng mga pinuno at mga kawani ng mga hukuman ayon
sa Batas ng Serbisyo Sibil.
SEKSYON 6. Ang Kataastaasang Hukuman ay dapat magtaglay ng superbisyong
pampangasiwaan sa lahat ng mga hukuman at sa mga tauhan nito.
SEKSYON 7. (1) Hindi dapat mahirang na Kagawad ng Kataastaasang Hukuman o
ng alinmang nakabababang hukumang kolehiyado ang sino magn tao matangi kung
siya ay katutubong ipinanganak na mamamayan ng Pilipinas. Ang isang Kagawad
ng Kataastaasang Hukuman ay kinakailangang apatnapung taon man lamang ang
gulang, at kinakailangang sa loob ng labinlimang taon o higit pa ay naging
hukom ng isang nakabababang hukuman o nag-practice bilang abogado sa
Pilipinas.
(2) Dapat magtakda ang Kongreso ng mga katangian nga mga hukom ng mga
nakabababang hukuman, ngunit hindi maaaring mahirang na hukom ang sino mang
tao matangi kung siya ay isang mamamayan ng Pilipinas at kabilang sa
Philippine Bar.
(3) Ang isang kagawad ng hukuman ay kinakailangang nag-aangkin ng subok
na kakayahan, kalinisang-budhi, katapatan, at malayang pag-iisip.
SEKSYON 8. (1) Nililikha sa pamamagitan nito ang isang Judicial and Bar
Council sa pangangasiwa ng Kataastaasang Hukuman na binubuo ng Punong
Mahistrado bilang Tagapangulo ex-officio, ng Minister ng Katarungan at ang
kinatawan ng Kongreso bilang mga kagawad ex-officio, ng isang kinatawan ng
integrated bar, ng isang propesor ng batas, ng isang retiradong kagawad ng
Kataastaasang Hukuman at ng isang kinatawan ng pribadong sektor.
(2) Dapat hirangin ng Pangulo ang mga regular na kagawad ng council
para sa taning na panahon ng panunungkulan na apat na taon nang may
pagsang-ayon ng Komisyon ng Paghirang. Sa mga Kagawad na unang hinirang,
ang kinatawan ng integrated bar ay dapat manungkulan sa loob ng apat na
taon, ang propesor ng batas sa loob ng tatlong taon, ang retiradong
mahistrado sa loob ng dalawang taon, ang kinatawan ng pribadong sektor sa
loob ng isang taon.
(3) Ang Clerk ng Kataastaasang Hukuman ay dapat maging Kalihim
ex-officio ng Council at dapat mag-ingat ng katitikan ng mga pulong nito.
(4) Ang mga regular na Kagawad ng Council ay dapat tumanggap ng mga
pabuya na maaaring itakda ng Kataastaasang Hukuman. Ang Kataastaasang
Hukuman ay dapat maglaan sa taunang budget nito ng laang-gugulin para sa
Council.
(5) Ang Council ay dapat magtaglay ng pangunahing tungkulin na
magtagubiliin ng mga hihirangin ng hukuman. Ito ay maaaring gumanap ng iba
pang mga gawain at tungkulin na maaaring iatas ng Kataastaasang Hukuman.
SEKSYON 9. Dapat hirangin ng Pangulo ang mga Kagawad ng Kataastaasang
Hukuman at mga hukom ng mga nakabababang hukuman mula sa isang talaan ng
tatlong nominee man lamang na inihanda ng isang Judical and Bar Council para
sa bawat bakante. Hindi kinakailangan ang kompirmasyon sa naturang mga
paghirang.
Para sa mga nakabababang hukuman, dapat ipalabas ng Pangulo ang mga
paghirang sa loob ng siyamnapung araw mula sa paghaharap ng talaan
SEKSYON 10. Ang sweldo ng Punong Mahistrado at ng mga Kasamang Mahistrado
ng Kataastaasang Hukuman, at ng mga hukom ng mga nakabababang hukuman ay
dapat itakda ng batas. Hindi dapat bawasan ang kanilang mga sweldo sa
panahon ng kanilang panunungkulan.
SEKSYON 11. Dapat manungkulan ang mga Kagawad ng Kataastaasang Hukuman at
ang mga hukom ng mga nakabababang hukuman habang maganda ang kanilang
kaasalan hanggang sa sapitin nila ang gulang na pitumpung taon o mawalan ng
kakayahang magsagawa ng mga tungkulin ng kanilang katungkulan. Dapat
magtaglay ang Kataastaasang Hukuman en banc ng kapangyarihang disiplinahin
ang mga hukom ng mga nakabababang hukuman, o iatas ang kanilang
pagkakatiwalag sa pamamagitan ng boto ng nakararami at ng isa pang Kagawad
na talagang nakibahagi sa mga deliberasyon ng mga issue ng usapin at bumoto
roon.
SEKSYON 12. Ang mga Kagawad ng Kataastaasang Hukuman at ng iba pang mga
hukumang itinatag ng batas ay hindi dapat italaga sa alin mang tanggapan na
gumaganap ng mga gawaing mala-panghukuman o pampangasiwaan.
SEKSYON 13. Ang mga pagpapasya ng Kataastaasang Hukuman sa ano mang usapin
na iniharap dito upang pasyahan en banc o sa division ay dapat mabuo sa
pagsasanggunian bago italaga ang isang usapin sa isang Mahistrado upang
sulatin ang opinyon ng Hukuman. Dapat magpalabas ng isang sertipikasyon
tungkol dito na nilagdaan ng Punong Mahistrado at ang isang sipi niyon ay
dapat ilakip sa record ng usapin at ipahatid sa mga panig. Ang sino mang
Mahistrado na hndi nakibahagi o salungat, o di-lumahok sa isang pasya o
resolusyon ay kinakailangang maglahad ng gma katwiran na batayan nito.
Ganito ring mga pangangailangan ang dapat sundin ng lahat ng nakabababang
hukumang kolehiyado.
SEKSYON 14. Hindi dapat maglagda ng ano mang pasya ang alin mang hukuman
nang hindi inilalahad doon nang malinaw at di maipagkakamali ang mga
pangyayari at ang batas na pinagbabatayan nito.
Hindi dapat pagkaitan ng marapat ng hakbangin o tanggihan ang ano magn
petisyon sa pag-review o motion para rekonsiderasyon sa isang pasya ng
hukuman nang hindi inilahad ng legal na batayan nito.
SEKSYON 15. (1) Ang lahat ng mga usapin o bagay na idinulog mula sa
pagkakabisa ng Konstitusyong ito ay kinakailangan ay kinakailangang pasyahan
o lutasin sa loob ng dalawampu't apat na buwan mula sa petsa ng pagkakadulog
nito para sa Kataastaasang Hukuman, at, matangi kung iklian ng Kataastaasang
Hukuman, labindalawang buwan para sa lahat ng mga nakabababang hukumang
kolehiyado, at talong buwan ang para sa lahat ng iba pang mga nakabababang
hukuman.
(2) Ang isang usapin o bagay ay ituturing na idinulog para sa
pagpapasya o paglutas sa sandaling iniharap ang panghuling pleading, brief,
o memorandum na itinakda ngmga Alituntunin ng Hukuman o ng hukuman na rin.
(3) Pagkatapos ng kaukulang panahon, ang isang sertipikasyon hinggil
dito na nilagdaan ng Punong Mahistrado o ng namumunong hukom ay dapat igawad
agad at ilalakip ang isang sipi niyon sa record ng usapin o bagay, at
ipahahatid sa mga panig. Dapat isaad ng sertipikasyon kung bait hindi
naihayag o naigawad ang pasya o resolusyonsa loob ng naturang panahon.
(4) Sa kabila ng paglipas ng ipinatutupad na taning ng panahon, dapat
pasyahan o lutasin ng hukuman, nang hindi makahahadlang sa pananagutang
natamo bunga niyon, ang usapin o bagay na iniharap sa pagpapasya nito, nang
wala nang pagkabalam.
SEKSYON 16. Ang Kataastaasang Hukuman, sa loob ng tatlumpung araw mula sa
pagbubukas ng bawat regular na sesyon ng Kongreso, aya dapat magharap sa
Pangulo at sa Kongreso ng taunang ulat ng mga pamalakad at mga gawain ng mga
Hukuman.
----------------------------------------------------------------------------
----
ARTIKULO IX
ANG MGA KOMISYONG KONSTITUSYONAL
(Constitutional Commissions)
A. Mga Karaniwang Tadhana
(General Provisions)
SEKSYON 1. Ang mga Komisyong Konstitusyonal, na dapat na malaya, ay ang
Komisyon sa Sebisyo Sibil, Komisyon sa Halalan, at Komisyon sa Audit.
SEKSYON 2. Ang sino mang Kagawad ng isang Komisyong Konstitusyonalm sa
panahon ng kanyang panunungkulan, ay hindi dapat humawak ng ibang
katungkulan o trabaho. Hindi rin siya dapat mag-practice ng ano mang
propesyon o aktibong mamahala o mangasiwa ng ano mang negosyo na sa ano pa
mang paraan ay maaaring makaugnay sa mga gawain ng kanyang katungkulan, ni
hindi dapat maging interesado sa pananalapi nang tuwiran o di tuwiran sa ano
mang kontrata sa, o sa ano mang prangkisa o pribilehiyong kaloob ng,
Pamahalaan, o ano mang bahagi, sangay, o instrumentalidad niyon, kasama ang
mga korporasyong ari o kontrolado ng Pamahalaan o ang mga sangay nito.
SEKSYON 3. Ang sahod ng Tagapangulo at mga Komisyonado ay dapat itakda ng
batas at hindi dapat bawasan sa panahon ng kanilang panunungkulan.
SEKSYON 4. Dapat humirang ang mga Komisyong Konstitusyonal ng kanilang mga
pinuno at kawani ayon sa batas.
SEKSYON 5. Dapat magtamasa ng pasasarili sa pananalapi ang mga Komisyon.
Dapt na kusa at regular na ipalabas ang kanilang pinagtibay na taunang
laang-gugulin.
SEKSYON 6. Ang bawat Komisyon en banc ay maaaring maglagda ng sarili nitong
mga tuntunin tungkol sa mga pleading at practice dito o sa lain mang
tanggapan nito. Gayon man, ang mga tuntuning iyon ay hindi dapat magbawas,
magdagdag, o magbago ng mga karapatang makabuluhan.
SEKSYON 7. Ang bawat Komisyon ay dapat tumupad ng iba pang mga gawain na
maaaring itadhana ng batas.
SEKSYON 8. Dapat pagpasyahan ng mga Komisyon sa pamamagitan ng mayoryang
boto ng lahat ng mga Kagawad nito ang ano mang kaso o bagay na iniharap sa
pagpapasya o paglutas nito sa loob ng animnapung araw mula sa petsa ng
pagkakaharap niyon. Ang isang kaso o bagay ay ituturing na iniharap sa
pagpapasya o paglutas sa sandaling iharap ang panghuling pleading, brief, o
memorandum na itinatakda ng mga tuntunin ng Komisyon o ng Komisyon na rin.
Matangi kung naiiba ang itinatadhana ng Konstitusyong ito o ng batas, ano
mang pasya, utos, o hatol ng bawat Komisyon ay maaaring idulog sa bisa ng
certiorari sa Kataaastaasang Hukuman ng paghahabol ng panig sa loob ng
tatlumpung araw pagkatanggap ng sipi niyon.
B. Ang Komisyon sa Serbisyo Sibil
(Civil Service Commission)
SEKSYON 1. (1) Ang Serbisyo Sibil ay dapat pangasiwaan ng Komisyon sa
Serbisyo Sibil na binubuo ng isang Tagapangulo at dalawang Komisyonado na
dapat ay katutubong ipinanganak na mamamayan ng Pilipinas at, sa panahon ng
pagkakahirang sa kanila, tatlumpu't limang taon man lamang ang gulang, may
subok na kakayahan sa pangasiwaang pambayan, at hindi kailanman naging
kandidato sa ano mang katungkulang halal sa halalang iniraos kagyat bago ang
kanilang pagkakahirang.
(2) Ang Tagapangulo at mga Komisyonado ay dapat hirangin ng Pangulo sa
pagsang-ayon ng Komisyon sa Paghirang para sa isang taning na panahon ng
panunungkulan na pitong taon na di na muling mahihirang. Sa mga uang
nahirang, ang mga Tagapangulo ay dapat manungkulan sa loob ng pitong taon,
ang isang Komisyanado sa limang taon, at ang isa pang Komisyonado sa tatlong
taon, na di na muling mahihirang. Ang paghirang tungkol sa ano mang
bakante ay dapt lamang sa di-natapos na bahagi ng taning na panahon ng
panunungkulan ng hahalinhan. Kailanman ay hindi dapat hirangin o italaga
ang sino mang Kagawad sa katayuang pansamantala o nanunungkulan.
SEKSYON 2. (1) Sumasaklaw ang Serbisyo Sibil sa lahat ng mga sanga,
bahagi, instrumentalidad, at sangay ng Pamahalaan, kasama ang mga
korporasyong ari o kontrolado ng pamahalaan na may mga orihinal na karta.
(2) Ang mga paghirang sa Serbisyo Sibil ay dapat gawin lamang ayon sa
kanilang merito at kabagayan na pagpapasyahan, hangga't maaari, at maliban
sa mga katungkulang nagpapasya ng patakaran, lubhang kompidensyal, o totoong
teknikal, sa pamamagitan ng pagligsahang pagsusulit.
(3) Hindi dapat matiwalag o masuspindi ang sino mang pinuno o kawani ng
Serbisyo Sibil maliban sa kadahilanang itinatadhana ng batas.
(4) Ang sino mang pinuno o kawani ng Serbisyo Sibil ay hindi dapat
lumahok, nang tuwiran o di-tuwiran, sa alin mang pangangampanya sa halalan o
sa iba pang pampartidong gawain sa pulitika.
(5) Hindi dapat ipagkait sa mga kawani ng pamahalaan ang mga karapatang
magtatag ng sariling organisasyon.
(6) Ang mga pansamantalang kawani ng pamahalaan ay dapat bigyan ng
proteksyon gaya ng maaaring itadhana ng batas.
SEKSYON 3. Bilang punong sangay pantauhan ng Pamahalaan, ang Komisyon ng
Serbisyo Sibil ay dapat magpairal ng isang career service at magpatibay ng
mga panukalang magpapasulong ng kasiglahan, kahusayan, karangalan,
kahandaan, pag-unlad, at paggalang sa serbisyo sibil. Dapat nitong
palakasin ang sistema ng merito at gantimpala, pagsama-samahin ang lahat ng
mga palatuntunan sa pagpapaunlad ng yamang-tao para sa lahat ng antas at
ranggo, at isakatatagan ang isang kaligiran sa pamamahala na naaangkop sa
kapanagutang pambayan. Ito ay dapat magharap sa Pangulo at sa Kongreso ng
taunang ulat tungkol sa mga palatuntunang pantauhan nito.
SEKSYON 4. Ang lahat ng mga pinuno at mga kawaning pambayan ay dapat
manumpa o magpatotoo na ipagsasanggalang at ipagtatanggol ang Konstitusyong
ito.
SEKSYON 5. Dapat magtadhana ang Kongreso ng mga pamantayan sa sweldo ukol
sa mga pinuno at kawani ng pamahalaan, kasama na rin ang mga nasa
korporasyon ari o kontrolado ng pamahalaan na may mga orihinal na karta, na
isinasaalang-alang ang uri ng mga pananagutan na nauukol, at mga
kwalipikasyong hinihingi para sa kanilang mga katungkulan.
SEKSYON 6. Ang sino mang kandidato na natalo sa alin mang halalan ay hindi
dapat hirangin, sa loob ng isang taon makaraan ang halalang iyon, sa alin
mang katungkulan sa Pamahalaan, o sa alin mang korporasyong ari o kontrolado
ng pamahalaan o sa mga sangay nito.
SEKSYON 7. Hindi magiging karapat-dapat ang sino mang pinunong halal sa
paghirang o pagtatalaga sa alin mang katungkulan o posisyong pambayan sa
panahon ng kanyang panunungkulan.
Matangi kung kinakailangan ng batas o ng mga pangunahing gawain ng
katungkulan, hindi dapat humawak ang sino mang halal na pinuno ng ano mang
iba pang katungkulan o trabaho sa Pamahalaan o alin mang bahagi o kontrolado
ng Pamahalaan o sa gma sangay nito.
SEKSYON 8. Ang sino mang halal o hinirang na pinuno o kawaning pambayan ay
hindi dapat tumanggap ng dagdag, doble, o di-tuwirang suweldo maliban kung
tiyakang ipinahihintulot ng batas, ni tumanggap ng ano mang regalo, pabuya,
katungkulan, o ano mang uri ng titulo mula sa alin mang banyagang pamahalaan
nang walang pagsang-ayon ang Kongreso.
Ang mga pensyon o gratuity ay hindi dapat ituring na dagdag, doble, o
di-tuwirang kompensasyon.
K. Ang Komisyon sa Halalan
(Commission on Elections)
SEKSYON 1. (1) Dapat magkaroon ng isang Komisyon sa Halalan na binubuo ng
isang Tagapangulo at anim (6) na mga Komisyonado na dapat ay mga katutubong
ipinanganak na mamamayan ng Pilipinas at, sa panahon ng pagkakahirang sa
kanila, tatlumpu't limang taon man lamang ang gulang, nagtataglay ng titulo
sa kolehiyo, at hindi kailanman naging kandidato sa anomang katungkulang
halal sa halalang kagyat na sinundan. Gayon man, ang mayorya nito, kasama
ang Tagapangulo, ay dapat na mga kabilang sa Philippine Bar na nag-practice
bilang abogado sa loob ng sampung (10) taon man lamang.
(2) Ang Tagapangulo at mga Komisyonado ay dapat hirangin ng Pangulo sa
pagsang-ayon ng Komisyon sa Paghirang sa isang pitong (7) taong taning ng
panunungkulan na di na muling mahihirang. Sa unang nahirang, tatlong (3)
Kagawad ang manunungkulan sa loob ng pitong (7) taon, dalawang (2) Kagawad
sa limang (5) taon, at ang mga natitirang Kagawad sa tatlong (3) taon, na di
na muling mahihirang. Ang paghirang ukol sa nao mang bakante ay dapat
lamang na sa di-natapos na bahagi ng taning na panahon ng panunungkulan ng
hahalinhan. Kailanman ay di dapat hirangin o italaga ang sino mang Kagawad
sa katayuang pansamantala o nanunungkulan.
SEKSYON 2. Dapat tumupad ng sumusunod na mga kapangyarihan at mga gawain ng
Komisyon ng Halalan:
(1) Magpatupad at mamahala sa pagpapatupad ng lahat ng mga batas at
regulasyon na kaugnay ng pagdaraos ng halalan, plebisito, initiative,
referendum, at recall.
(2) Gampanan ang eksklusibong orihinal na hurisdiksyon sa lahat ng mga
hidwaan tungkol sa mga halalan, mga kinalabasan at mga katangian ng lahat ng
halal na mga pinunong panrehiyon, panlalawigan, at panglungsod, at
hurisdiksyong paghahabol sa lahat ng mga hidwaan na kinakasangkutan ng mga
halal na pinuno ng bayan na pinasyahan ng mga hukuman ng paglilitis na
pangkalahatan ang hurisdiksyon, o kinasasangkutan ng mga halal na pinuno ng
baranggay na pinasyahan ng mga hukuman ng paglilitis na natatakdaan ang
hurisdiksyon.
Ang mga desisyon, mga pangwakas na utos, o mga kapasyahan ng komisyon
tungkol sa mga hidwaan sa halaan na kinasasangkutan ng mga katungkulang
halal sa bayan at baranggay ay dapat na pangwakas, maipatutupad, at hindi
maipaghahabol.
(3) Magpasya, matangi roon sa mga may kinalaman sa karapatan sa
pagboto, sa lahat ng mga suliranin tungkol sa mga halalan, kasama ang
pagpapasya sa bilang at kinalalagyan ng mga botohan, paghirang ng mga pinuno
at mga inspektor ng halalan, at parerehistro ng mga botante.
(4) Magsugo, sa pagsang-ayon ng Pangulo, sa mga sangay at kasangkapang
tagapagpatupad ng batas ng Pamahalaan, kasama ang Sandatahang Lakas ng
Pilipinas, ukol sa tanging layuning matiyak ang malaya, maayos, malinis,
mapayapa, at kapani-paniwalang halalan.
(5) Irehistro, pagkaraan ng sapat na paglalathala, ang mga partido, mga
organisasyon, o mga koalisyong pampulitika na bukod sa iba pang mga
kahingian, ay kinakailangang magharap ng kanilang plataporma o programa ng
pamahalaan, at kilalanin ang mga lingkod-bayan ng Komisyon ng Halalan.
Hindi dapat irehistro ang mga denominasyon at mga sektang pangrelihiyon.
Dapat ding tanggihan ang pagrerehistro sa mga naghahangad na makamit ang
kanilang mga layunin sa pamamagitan ng karahasan o mga labag na kaparaanan,
o tumatangging itaguyod at talimahin ang Konstitusyon na ito, o
sinusuportahan ang alin mang banyagang pamahalaan.
Ang kontribusyong pinansyal sa mga partido, organisasyon, koalisyon, o
kandidatong pampulitika mula sa banyagang pamahalaan at mga sangay niyon na
may kaugnayan sa mga halalan ay ituturing na panghihimasok sa mga gawaing
pambansa at, kapag tinanggap, magiging karagdagang batayan sa pagkansela sa
pagkarehistro nila sa Komisyon, bukod sa iba pang mga parusa na maaaring
itakda ng batas.
(6) Batay sa nakompirmang sumbong o pagkukusa nito, magharap ng mga
petisyon sa mga hukuman ukol sa paglalakip o sa pagwawakasi ng mga botante
sa rehistro ng mga kwalipikadong botante; siyasatin at, kung nararapat,
usigin ang mga paglabag sa mga batas sa halalan, kasama ang mga kagagawan o
pagkukulang na itinuturing na pandaraya, mga pagkakasala at masasamang
gawain sa halalan.
(7) Itagubilin sa Kongreso ang mabisang mga hakbangin upang mapaliit
ang gastos sa halalan, gayundin ang pagtatakda ng mga lugar na paglalagyan
ng mga kagamitan sa propaganda, at mapigil at maparusahan ang lahat ng uri
ng mga pandaraya, mga pagkakasala at masasamang gawain sa halalan, at mga
panggulong pangkandidato.
(8) Itagubilin sa Pangulo ang pag-alis ng sino mang pinuno o kawani na
isinugo nito, o ang pagpapataw ng ano mang iba pang aksyong disiplinaryo,
dahil sa paglabag o pagwawalang-bahala, o pagsuway sa mga tagubilin, utos, o
pasya nito. At,
(9) Iharap sa Pangulo at sa Kongreso ang komprehensibong ulat tungkol
sa pamalakad ng bawat halalan, plebesito, initiative, referendum, o recall.
SEKSYON 3. Ang Komisyon sa Halalan ay maaaring magpasiya en banc o sa
dalawang dibisyon, at dapat maglagda ng mga alituntunin ng pamamaraan nito
upang mapadali ang pagpapasya sa mga kaso sa halalan, kabilang ang mga
hidwaan bago iproklama ang nanalo. Ang lahat ng gayong mga kaso sa halalan
ay dapat dinggin at pasyahan sa dibisyon, sa pasubaling ang mga motion sa
rekonsiderasyon ng mga pasya ay dapat pasyahan ng Komisyon en banc.
SEKSYON 4. Ang pagtatamasa o pagsasagamit ng lahat ng mga prangkisa o
permiso para sa operasyon ng transportasyon at iba pang mga kagamitang
pambayan, media ng pahatiran o kabatiran, lahat ng mga kaloob ng Pamahalaan
o ano mang bahagi, sangay, o instrumentalidad niyon, kasama ang akin mang
korporasyong ari o kontrolado ng pamahalaan, ay maaaring pangasiwaan at
isaayos ng Komisyon sa panahon ng halalan. Layunin ng gayong pangangasiwa
at pagsasaayos na matiyak ang timbang na pagkakataon, panahon, puwang, at
karapatang sumagot, kasama na ang makatwiran at timbang na singil ukol doon
sa mga kampanya at forum sa pagbibigay ng impormasyon sa madla ng mga
kandidato sa layuning matiyak ang malaya, maayos, malinis, mapayapa, at
kapani-paniwalang halalan.
SEKSYON 5. Ang alin mang patawad, amnestiya, parole, o supsensyon ng
kaparusahan sa paglabag sa mga batas, tuntunin at mga alituntunin ng halalan
ay hindi dapat ipagkaloob ng Pangulo nang walang pasang-ayong tagubilin ng
Komisyon.
SEKSYON 6. Dapat pahintulutang mamukadkad ang isang malaya at lantad na
sistemang partido alinsunod sa malayang pagpili ng taong-bayan, na
sasailalim lamang nga mga tadhana ng Artikulong ito.
SEKSYON 7. Hindi dapat maging valid ang ano magn boto para sa alin mang
partido, organisasyon, o koalisyong pampulitika, matangi sa maaaring
itadhana ng Konstitusyong ito sa ilalim ng party-list system.
SEKSYON 8. Ang mga partido, o organisasyon, o koalisyong pampulitika na
nakarehistro sa ilalim ng party-list system ay hindi dapat magkaroon ng
kinatawan sa mga lupon ng pagrerehistro ng mga botante, sa mga lupon nga mga
inspektor sa halalan, sa mga lupon ng mga tagabilang, o iba pang katulad na
mga kalupunan. Gayon man, sila ay dapat bigyan ng karapatang humirang ng
mga bantay-halalan alinsunod sa batas.
SEKSYON 9. Maliban kung naiiba ang itinatadhana ng Komisyon sa mga
natatanging kalagayan, ang panahon ng halalan ay dapat magsimula siyamnapung
araw bago sumapit ang araw ng halalan at dapat magtapos tatlumpung araw
pagkaraan niyon.
SEKSYON 10. Ang mga kandidatong bona fide para sa nao mang katungkulang
pambayan ay dapat maging ligtas sa ano mang anyo ng panliligalig o
diskriminasyon.
SEKSYON 11. Dapat maglaan sa regular o natatanging laang-gugulin ng mga
pondo sa sinertipikahan ng Komisyon na kinakailangang panggastos sa
pagdaraos ng regular at natatanging mga halalan, mga plebisito, initiative,
mga referendum, at recall at, sa sandaling mapagtibay, dapat na kusang
ipalabas sa pamamagitan ng sertipikasyon ng Tagapangulo ng Komisyon.
D. Ang Komisyon ng Audit
(Commission on Audit)
SEKSYON 1. (1) Dapat magkaroon ng isang Komisyon sa Audit na bubuuin ng
isang Tagapangulo at dalawang Komisyonado, na dapat na mga katutubong
inianak na mga mamamayan ng Pilipinas at, sa panahon ng pagkahirang sa
kanila, tatlumpu't limang taon man lang mang gulang, mga certified public
accountant na hindi kukulangin sa sampung taon ang karanasan sa pag-a-audit
o sa Philippine Bar na nag--practice bilang abogado sa loob ng sampung taon
man lamang at hindi kailanman naging kandidato sa ano mang katungkulang
halal sa halalang iniraos kagyat bago isinagawa ang kanilang pagkakahirang.
Kailan man ay hindi dapt na magkatulad ng propesyon ang lahat ng mga Kagawad
ng Komisyon.
(2) Ang Tagapangulo at mga Komisyonado ay dapat hirangin ng Pangulo sa
pagsang-ayon ng Komisyon sa Paghirang sa isang pitong taong taning na
panahon ng panunungkulan na di na muling mahihirang. Sa mga unang nahirang,
ang Tagapangulo ay dapat manungkulan sa loob ng pitong taon, ang isang
Komisyonado sa limang taon, at ang isa pang Komisyonado sa tatlong taon, na
di na muling mahihirang. Ang pagkahirang sa ano mang bakante ay dapat na
ukol lamang sa di natapos na bahagi ng taning na panahon ng panunungkulan ng
hahalinhan. Kailanman ay hindi dapat hirangin o italaga ang sino mang
Kagawad sa kalagayang pansamantala o nanunungkulan.
SEKSYON 2. (1) Dapat magkaroon ang Komisyon ng Audit ng kapangyarihan,
awtoridad, at tungkuling magsuri, mag-audit at mag-ayos ng lahat ng mga
kwentang nauukol sa tinanggap at kinita, mga paggastos o paggamit ng mga
pondo at ariarian, na nauukol, ari o iniingatan lamang bilang katiwala ng
Pamahalaan, o ano man sa mga bahagi, sangay, o kasangkapan niyon, kasama ang
mga korporasyong ari o kontrolado ng pamahalaan na may mga orihinal na karta
at sa batayang post-audit, ang: (a) mga kalupunan, mga komisyon, at mga
tanggapang konstitusyonal na pinagkalooban ng mga pagsasarili sa pananalapi
sa ilalim ng Konstitusyong ito; (b) mga nagsasariling mga dalubhasaan at
pamantasang pampamahaalan; (k) mga ibang korporasyong ari o kontrolado ng
pamahalaan at ang mga sangay niyon; at (d) mga entity na di pampamahalaan
na tumatanggap ng subsidy o equity, nang tuwiran o di tuwiran mula sa o sa
pamamagitan ng pamahalaan, na hihingi ng batas o ng nagkakaloob n
institusyon na sumailalim sa gayong pag-aaudit bilang isang kondisyon sa
pagtanggap ng subsidy o equity. Gayon pa man, kapag di sapat ang sistemang
internal control ng inaudit na mga tanggapan, ang Komisyon ay maaaring
gumamit ng mga hakbangin kabilang ang pansamantala o natatanging pre-audit
na kinakailangan at nararapat upang maiwasto ang mga pagkukulang. Ito ay
dapat mag-ingat ng pangkalahatang kwenta ng Pamahalaan at, sa panahong
maaaring itadhana ng batas, pangalagaan ang mga voucher at iba pang
pagpapatunay na papeles na kaugnay niyon.
(2) Dapat magkaroon ang Komisyon ng tanging awtoridad, batay sa mga
katakdaan sa Artikulong ito, na magtakda ng saklaw ng audit at pagsusuri
nito, magtatag ng mga kaparaanan at pamamaraan na kinakailangan ukol doon,
at maglagda ng mga tuntunin at alituntunin sa pagtutuos at pag-aaudit
kabilang ang mga ukol sa paghadlang at di pagpapahintulot sa mga paggugol o
paggamit ng mga salapi at ariarian ng pamahalaan na tiwali, hindi
kinakailangan, labis-labis, maluho, o di makatwiran.
SEKSYON 3. Hindi dapat magpatibay ng ano mang batas na sa ano pa mang
kaparaanan ay inilalabas sa hurikdiksyon ng Komisyon sa Audit ang alin mang
entity ng pamahalaan o sangay nito ukol sa ano mang pamumuhunan sa salapi ng
bayan.
SEKSYON 4. Ang Komisyon ay dapat magharap sa Pangulo at sa Kongreso, sa
loob ng panahong itinatakda ng batas, ng taunang ulat sa sumasaklaw sa
kalagayan at pagpapakilos sa pananali ng Pamahalaan, ng mga bahagi, mga
sangay, at mga instrumentalidad niyon, kasama ang mga korporasyong ari o
kontrolado ng pamahalaan, at mga entity na di-pampamahalaan, batay sa audit
nito at magtagubilin ng mga hakbangin na kinakailangan upang mapag-ibayo ang
kakayahan at pagkamabisa ng mga ito. Ito ay dapat magharap ng iba pang mga
ulat na maaaring kailanganin ng batas.
----------------------------------------------------------------------------
----
ARTIKULO X
PAMAHALAANG LOKAL
(Local Government)
Mga Tadhanang Pangkalahatan
(General Provisions)
SEKSYON 1. Ang mga subdibisyong teritoryal at pulitikal ng Republika ng
Pilipinas ay ang mga lalawigan, mga lungsod, mga bayan, at mga baranggay.
Dapat magkaroon ng mga awtonomiyang rehiyon sa Muslim Mindanao at sa mga
Cordillera ayon sa itinatadhana nito.
SEKSYON 2. Ang mga subdibisyong teritoryal at pulitikal ay dapat magtamasa
ng awtonomiyang lokal.
SEKSYON 3. Ang Kongreso ay dapat magsabatas ng isang kodigo ng pamahalaang
lokal na dapat magtadhana ng balangkas ng pamahalaang lokal na higit na
matugunin at mapanagutan na itinatag sa pamamagitan ng isang sistema ng
desentralisasyon na may mabisang pamamaraan ng pagbawi ng katungkulan,
pagpapatiuna at referendum, mag-ayaw-ayaw sa iba't ibang unit ng pamahalaang
lokal ng kanilang mga kapangyarihan, mga pananagutan, at mga
mapagkukunang-batas, at magtatadhana ng mga katangian, paghahalal, paghirang
at pag-alis, taning ng panunungkulan, mga sweldo, mga kapangyarihan at
gawain, at mga tungkulin ng mga pinunong lokal, at lahat ng iba pang mga
bagay-bagay na may kaugnayan sa kabuuan at papapakilos ng mga unit na lokal.
SEKSYON 4. Ang Pangulo ng Pilipinas ay dapat tumupad ng pangkalahatang
superbisyon sa mga pamahalaang lokal. Dapat seguruhin ng mga lalawigan ang
mga lungsod at mga bayang nakapaloob sa mga ito, ng mga lungsod at mga bayan
ang mga baranggay na nakapaloob sa mga ito, na gaganap ng kanilang
kapangyarihan at mga gawain ayon sa pagkakatakda.
SEKSYON 5. Dapat magkaroon ang bawat unit ng pamahalaang lokal ng
kapangyarihang lumikha ng mga sariling mapagkukunan nito ng kita at magpataw
ng mga buwis, butaw at singilin, sa ilalim ng mga panuntunan at katakdaang
maaaring itadhana ng Kongreso, naaalinsunod sa saligang patakaran ng
awtonomiyang lokal. Ang gayong mga buwis, butaw, at singilin ay dapat
mapunta sa mga pamahalaang lokal lamang.
SEKSYON 6. Dapat magkaroon ang mga unit ng pamahalaang lokal ng makatwirang
kaparte, ayon sa itatakda ng batas, sa mga pambansang bwis na dapat ipalabas
para sa kanila.
SEKSYON 7. Dapat na may karapatan ang mga pamahalaang lokal sa karampatang
kaparte, sa mga bunga ng paggamit at paglinang ng kayamanang pambansa na
nasa kani-kanilang mga lugar, sa paraang itatakda ng batas, kabilang ang
pagbibigay ng kaparte sa mga naninirahan sa pamamagitan ng mga tuwirang
benepisyo.
SEKSYON 8. Ang taning na panahon ng panunungkulan ng mga halal na pinunong
lokal, maliban sa mga pinuno ng baranggay na itatakda ng batas, ay dapat na
tatlong taon at hindi makapanunungkulan ang sino mang gayong pinuno nang
mahigit sa tatlong magkakasunod na taning ng panunungkulan. Ang kusang
pagkakatalikod sa katungkulan sa ano mang tagal ng panahon ay hindi dapat
ituring na pagkauntol sa pagpapatuloy ng kanyang paglilingkod para sa buong
taning na panahon ng panunungkulan na pinaghalalan sa kanya.
SEKSYON 9. Ang mga kalupunang lehislatibo ng mga pamahalaang lokal ay dapat
magkaroon ng mga kinatawang sektoral ayon sa maaaring itakda ng batas.
SEKSYON 10. Ang alin mang lalawigan, lungsod, bayan o baranggay ay hindi
maaaring likhain, hatiin, pagsamahin, buwagin o lubhang baguhin ang
hanggahan nito, maliban kung naaayon sa mga batayang itinatag ng kodigo ng
pamahalaang lokal at sa pagpapatibay ng mayoryang boto sa isang plebisito sa
mga unit pulitikal na tuwiwang apektado.
SEKSYON 11. Ang Kongreso ay maaaring lumikha sa pamamagitan ng batas ng
tanging mga metropolitan sa subdibisyong pulitikal na sasailalim ng isang
plebisito ayon sa itinatakda sa Seksyon 4 nito. Dapat manatili sa
nakapaloob na mga lungsod at mga bayan ang kanilang saligang pang-awtonomiya
at dapat na may karapatan sa kanilang sariling tagapagpaganap lokal at mga
kapulungang tagapagbatas. Ang hurisdiksyon ng awtoridad metropolitan na
lilikhain sa gayong paraaan ay dapat itakda sa mga pangunahing lingkuran na
nangangailangan ng koordinasyon.
SEKSYON 12. Ang mga lungsod na sukdulang urban gaya ng pagkakatakda ng
batas, at ang mga bumubuong lungsod na ang mga karta ay nagbabawal sa
kanilang mga botante na bumoto para sa mga halal na pinuno ng lalawigan, ay
dapat maging malaya sa lalawigan. Ang mga botante ng mga bumubuong lungsod
na nakapaloob sa isang lalawigan, na ang mga karta ay hind nagtataglay ng
gayong pagbabawal, ay hindi dapat alisan ng kanilang karapatang bumoto para
sa mga halal na pinuno ng lalawigan.
SEKSYON 13. Ang mga unit ng pamahalaang lokal ay maaaring magsama-sama,
magbuo o mag-ugnay ng kanilang mga pagsisikap, mga lingkuran, at mga
mapagkukunang-batis para sa mga layuning kapaki-pakinabang sa kanila ng
naaayon sa batas.
SEKSYON 14. Dapat maglaan ang Pangulo ng mga panrehiyong sanggunian sa
pagpapaunlad o iba pang katulad ng mga kalupunan ng binubuo ng lokal na mga
pinuno ng pamahalaan, mga panrehiyong puno ng mga kagawaran at iba pang mga
tanggapan ng pamahalaan, at ng mga kinatawan mula sa mga organisasyong di
pampamahalaan sa loob ng mga reiyon para sa mga layuning desentralisasyon ng
pangangasiwa upang mapatatag ang autonomy ng mga unit doon at upang
mapabilis ang pagsulong at pag-unlad na pangkabuhayan at panlipunan ng mga
unit sa rehiyon.
Mga Rehiyong Automous
(Autonomous Regions)
SEKSYON 15. Dapat lumikha ng mga rehiyong autonomous sa Muslim Mindanao at
sa mga Cordillera na binubuo ng mga lalawigan, mga lungsod, at mga bayan, at
mga lawak heograpiko na may panlahat at namumukod na manang kasaysayan at
kalinangan, mga instrukturang pangkabuhayan at panlipunan at iba pang
nauugnay na mga katangian alinsunod sa balangkas ng Konstitusyong ito, at
ng kataaas-taasang kapangyarihan ng bansa ayon gayon din ang karangalang
teritoryal ng Republika ng Pilipinas.
SEKSYON 16. Ang Pangulo ay dapat tumupad ng pangkalahatang superbisyon sa
mga rehiyong autonomous upang matiyak na matapat na sinusunod ang mga batas.
SEKSYON 17. Dapat masalalay sa Pamahalaang Pambansa ang lahat ng mga
kapangyarihan, mga gawain at mga pananagutan na hindi ipinagkakaloob ng
Konstitusyong ito ng batas sa mga rehiyong autonomous.
SEKSYON 18. Ang Kongreso ay dapat magsabatas ng isang batayang batas para
sa bawat rehiyong autnomous sa tulong at pakikilahok ng penrehiyong
sangguniang komisyon na binubuo ng mga kinatawang hinirang ng Pangulo mula
sa talaan ng mga nominado ng mga kalupunang multi-sektoral. Dapat tukuyin
ng batayang batas ang saligang balangkas ng pamahalaan para sa rehiyon na
binubuo ng kagawarang tagapagpaganap at kapulungang tagapagbatas, na kapwa
dapat na halal at kumakatawan sa mga bumubuong unit pulitikal. Ang mga
batayang batas ay dapat ding magtadhana ng mga tanging hukumanna may
hurisdiksyon sa mga batas na personal, pampamilya at pang-ariarian nang
naaalinsunod sas mga tadhana ng Konstitusyong ito at ng mga batas pambansa.
Dapat magkabisa ang palikha ng rehiyong autonomous kapat pinagtibay ng
mayoryang boto ng mga unit ng manghahalal sa isang plebisito na tinawag ukol
doon, sa pasubali na iyon lamang mga lalawigan, mga lungsod, at mga lugar
heograpiko na bumoto nang katig sa gayong plebisito ang isasama sa rehiyong
autonomous.
SEKSYON 19. Dapat magpatibay ng mga batayang batas ang unang Kongreso na
inihalal sa ilalim ng Konstitusyong ito, sa loob ng labingwalong buwan mula
sa pagkakatatag ng dalawang Kapulungan, para sa mga rehiyong autonomous sa
Muslim Mindanao at sa mga Cordillera.
SEKSYON 20. Ang batayang batas ng mga rehiyong autonomous, sa loob ng
hurisdiksyong teritoryal nito at sa ilalim ng mga tadhana ng Konstitusyong
ito at ng mga batas pambansa, ay dapat magtadhana ng mga kapangyarihang
tagapagbatas sa:
1) Organisasyong pampangasiwaan;
2) Paglikha ng mga mapagkukunang revenue;
3) Mga manang lupain at mga likas na kayamanan;
4) Mga ugnayang personal, pampamilya at pang-ariarian;
5) Panrehiyong pagpaplano para sa pagpapaunlad urban at rural;
6) Pagpapaunlad ng pangkabuhayan, panlipunan at panturismo;
7) Mga patakarang pang-edukasyon;
8) Pangangalaga at pagpapaunlad sa manang kalinangan; at
9) Mga iba pang bagay-bagay na maaaring ipahintulot ng batas para
sa pagtataguyod ng kagalingang panlahat ng mga mamamayan sa
rehiyon.
SEKSYON 21. Ang pagpapanatili ng katiwasayan at kaayusan sa mga rehiyon ay
dapat na pananagutan ng mga lokal na sangay ng pulisya na isasatatag,
tustusan, pangangasiwaan at gagamitin nang naaayon sa mga karamptang batas.
Ang pagtatanggol at seguridad ng mga rehiyon ay dapat na pananagutan ng
Pamahalaang Pambansa.
----------------------------------------------------------------------------
----
ARTIKULO XI
KAPANAGUTAN NG MGA PINUNONG BAYAN
(Responsibilities of Government Officials)
SEKSYON 1. Ang pagtitiwala ng bayan ay angkin ng katungkulang pambayan.
Ang mga pinuno at mga kawaning pambayan at kinakailangang mamalaging
nananagutan sa mga taong-bayan, maglingkod sa kanila na taglay ang
pinakamataas na pakundangan, dangal, katapatan, at kahusayan, manuparan na
taglay ang pagkamakabayan at katarungan, at mamuhay nang buong
kapakumbabaan.
SEKSYON 2. Ang Pangulo, Pangalawang Pangulo, ang mga Mahistrado ng
Kataastaasang Hukuman, ang mga Kagawad ng Komisyong Konstitusyonal, at ang
Ombudsman ay maaaring alisin sa katungkulan sa pamamagitan ng impeachment,
at pagkahatol doon sa tandisang paglabag sa konstitusyon, pagtataksil,
pagpapasuhol, graft at corruption, iba pang mabibigat na krimen, o
pagkakanulo sa pagtitiwala ng bayan. Ang lahat ng iba pang mga pinuno at
kawaning pambayan ay maaaring alisin sa katungkulan ayon sa itinatadhana ng
batas subalit hindi sa pamamagitan ng impeachment.
SEKSYON 3. (1) Ang Kapulungan ng mga Kinatawan ay dapat magkaroon ng
tanging kapangyarihang magpasimula sa lahat ng mga kaso ng impeachment.
(2) Ang isang pinanumpaang sakdal ukol sa impeachment ay maaaring
iharap ng sino mang Kagawad ng Kapulungan ng mga Kinatawan o ng sino mang
mamamayan sa pamamagitan ng isang resolusyon ng pagsang-ayon ng sino mang
Kagawad niyon, na dapat isama sa Palatuntunan ng Pagpupulungan sa loob ng
sampung araw ng sesyon, at dapat itukoy sa nararapat na Komite sa loob ng
tatalong araw ng sesyon pagkatapos noon. Pagkaraan ng pagdinig at sa
pamamagitan ng nakararaming boto ng lahat ng mga Kagawad nito, ang Komite ay
dapat magharap ng ulat ng mga Kagawad loob ng animnapung araw ng sesyon mula
sa nabanggit na pagtutukoy, kasama ang kaukulang resolusyon. Dapat
ikalendaryo ng Kapulungan ang pagsasaalang-alang sa resolusyon sa loob
sampung araw ng sesyon pagkatanggap nito.
(3) Dapat kailanganin ang boto ng isang-katlo man lamang ng lahat ng
mga Kagawad ng Kapulungan upang patotohanan ang isang katig na resolusyon sa
mga Artikulo ng Impeachment ng Komite, o pawalang-halaga ang salungat na
resolusyon nito. Dapat itala ang boto ng bawat Kagawad.
(4) Kung ang pinanumpaang sakdal o resolusyon sa impeachment ay iniharap
ng isang-katlo man lamang ng lahat ng mga Kagawad ng Kapulungan, iyon ay
dapat bumuo sa mga Artikulo ng Impeachement, at dapat isunod agad ang
paglilitis ng Senado.
(5) Hindi dapat ipagharap ang opisyal ding iyon nang higit sa isang
sakdal na impeachment sa loob ng isang taon.
(6) Ang Senado ay dapat magkaroon ng tanging kapangyarihang maglitis sa
lahat ng mga kaso impeachment. Kapag nagpulong ukol sa layuning iyon, ang
mga Senador ay dapat sumailalim ng panunumpa o pagpapatotoo. Kapag ang
Pangulo ng Pilipinas ay nililitis, ang Punong Mahistrado ng Kataastaasang
Hukuman ang dapat mangulo, ngunit hindi dapat bumoto. Hindi dapat parusahan
ang sino mang tao nang walang pagsang-ayon ng dalawang-katlo ng lahat ng
Kagawad ng Senado.
(7) Ang mga hatol sa mga kaso ng impeachment ay hindi dapat humigit sa
pag-aalis sa katungkulan at diskwalipikasyon sa paghawak ng ano mang
katungkulan sa ilalim ng Republika ng Pilipinas, ngunit ang panig na
naparusahan ay dapat pa ring managot at sumailalim ng pag-uusig, paglilitis,
at pagpaparusa ayon sa batas.
(8) Ang Kongreso ay dapat maglagda ng mga tuntunin nito sa impeachment
upang mabisang maisakatuparan ang layunin ng seksyong ito.
SEKSYON 4. Ang kasalukuyang hukuman laban sa katiwalian na tinatawag na
Sandiganbayan ay dapat magpatuloy sa tungkulin at tumupad ng hurisdiksyon
nito katulad ng sa ngayon o pagkaraan ay maaaring itadhana ng batas.
SEKSYON 5. Sa pamamagitan nito ay nililikha ang malayang tanggapan ng
Ombudsman, na binubuo ng Ombudsman na tatawaging Tanodbayan, isang
panlahatang Deputy, at isa man lamang Deputy sa bwat isa sa Luzon, Visayas,
at Mindanao. Maaari ring humirang ng isang hiwalay na Deputy para sa
militar.
SEKSYON 6. Ang mga opisyal at mga kawani ng Tanggapan ng Ombudsman, maliban
sa mga Deputy, ay dapat hirangin ng Ombudsman alinsunod sa Batas Serbisyo
Sibil.
SEKSYON 7. Ang Tanodbayan, na umiiral sa kasalukuyan, ay dapat tawagin mula
ngayon na Tanggapan ng Tanging Tagausig. Ito ay dapat magpatuloy sa
tungkulin at tumupad ng kapangyarihan nito katulad ng sa ngayon o pagkaraan
ay maaaring itadhana ng batas, matangi roon sa mga ipinagkaloob sa
katungkulan ng Ombudsman na nilikha sa ilalim ng Konstitusyong ito.
SEKSYON 8. Ang Ombudsman at ang kanyang Deputy ay dapat na mga katutubong
ipinanganak na mamamayan ng Pilipinas, at sa panahon ng pagkahirang sa
kanila ay may apatnapung taong gulang man lamang, kinikilala sa pagkamatapat
at sariling pag-iisip, at kabilang sa Philippine Bar, at hindi naging
kandidato sa ano mang katungkulang halal sa sinundang nakalipas na halalan.
Ang Ombudsman ay kinakailangang naging isang hukom o nag-practice bilang
abogado sa Pilipinas sa loob ng sampung taon o mahigit pa.
Sa panahon ng kanilang panunungkulan, sila ay dapat sumailalim ng mga
diskwalipikasyon at mga pagbabawal na tulad ng itinatadhana sa Sekyon 2,
Artikulo X1-A ng Konstitusyong ito.
SEKSYON 9. Ang Ombudsman at ang kanyang Deputy ay dapat hirangin ng Pangulo
mula sa talaan ng anim man lamang na pagpipilian na inihanda ng Judicial and
Bar Council, at mula sa talaan ng tatlong pagpipilian para sa bawat bakante
pagkaraan niyon. Hindi dapat kailanganin sa mga paghirang na iyon ang ano
mang kumpirmasyon. Ang lahat ng mga bakante ay dapat punan sa loob ng
tatlong buwan matapos mabakante ang mga iyon.
SEKSYON 10. Ang Ombudsman at ang kanyang Deputy ay dapat magtaglay ng
ranggo ng Tagapangulo at mga Kagawad ng mga Komisyong Konstitusyonal, ayon
sa pagkakasunod-sunod, at sila ay dapat tumanggap ng katulad na sahod, na
hindi dapat bawasan sa panahon ng kanilang panunungkulan.
SEKSYON 11. Ang Ombudsman at ang kanyang mga Deputy ay dapat manungkulan sa
taning na pitong taon na di na muling mahihirang. Sila ay hindi dapat
maging marapat kumandidato sa ano mang katungkulan sa halalang kagyat na
susunod sa pagtatapos ng kanilang panunungkulan.
SEKSYON 12. Ang Ombudsman at ang kanyang Deputy, bilang mga
tagapagsanggalang ng taong-bayan, ay dapat kumilos nang daglian sa mga
sumbong na iniharap sa ano mang anyo o paraan, laban sa mga pinuno o
kawaning pambayan ng pamahalaan, o ng ano mang bahagi, sangay o kasangkapan
niyon, kasama ang mga korporasyong ari o kontrolado ng pamahalaan, at sa mga
angkop na kaso ay dapat ipabatid sa mga maysumbong ang isinagawang aksyon at
ang mga resulta niyon.
SEKYON 13. Dapat magkaroon ang Tanggapan ng Ombudsman ng sumusunod na mga
kapangyarihan, mga gawain at mga tungkulin:
(1) Magsiyasat sa kusa nito o sa sumbong ng sino mang tao, ng ano mang
gawa o pagkukulang ng sino mang opisyal, kawani, tanggapan, o sangay
pambayan kapag ang gayong kagagawan o pagkukulang ay lumilitaw na ilegal, di
makatarungan, di nararapat, o di episyente.
(2) Mag-atas, batay sa sumbong o sa sariling kusa nito, sa sino mang
opisyal pambayan o kawani ng pamahalaa, o ng alin mang bahagi, sangay o
kasankapan niyon, at maging ng alin mang korporasyong ari o kontrolado ng
pamahalaan na may mga orihinal na karta, na tuparin at madaliin ang ano mang
kilos o tungkulin na hinihingi sa kanya ng batas, o pigilin, hadlangan, o
iwasto ang ano mang pagmamalabis o di nararapat sa pagtupad ng mga
tungkulin.
(3) Mag-atas sa kinauukulang pinuno na magsagawa ng nararapat na
hakbang laban sa isang nagkasalang opisyal o kawaning pambayan, at
magtagubilin ng kanyang pagtitiwalag, pagsuspindi, pagbaba ng katungkulan,
pagmumulta, mahigpit na pangangaral, o pag-uusig, at tiyakin ang pagtalima
sa ipinag-utos.
(4) Sa alin mang nararapat na kaso at sa ilalaim ng mga katakdaan na
maaaring itadhana ng batas, mag-atas sa kinauukulang pinuno na bigyan ito ng
mga sipi ng mga dokumento tungkol sa mga kontrata o mga transaksyon na
pinasok ng kanyang tanggapan na may kinalaman sa pagbabayad o paggamit ng
mga pondo o mga ariariang pambayan, at mag-ulat sa Komisyon ng Audit ng ano
mang katiwalian upang magawan ng karampatang hakbang.
(5) Humiling sa alin mang sangay ng pamahalaan ng kinakailangang tulong
at impormasyon sa pagtupad ng mga pananagutan nito, at magsuri, kung
kinakailangan, ng nauukol na mga record at mga dokumento.
(6) Magpahayag ng mga bagay-bagay na saklaw ng pagsisiyasat nito kung
hinihingi ng mga pangyayari at taglay ang nararapat na pag-iingat.
(7) Alamin ang mga dahilan ng di kahusayan, redtape, masamang
pamamahala, pandaraya, at katiwalian sa pamahalaan at magrekomenda ukol sa
pag-aalis ng mga ito at pagsunod sa matataas na mga pamantayan ng
kagandahang-asal at kahusayan.
(8) Maglagda ng mga tuntunin ng pamamaraan nti at gumanap ng iba pang
mga kapangyarihan o tumupad ng mga gawin o mga tungkulin na maaaring
itadhana ng batas.
SEKSYON 14. Dapat magtamasa ng pagsasarili sa pananalapi ang Tanggapan ng
Ombudsman. Dapat ipalabas nang kusa at regular ang pinagtibay na taunang
laang-gugulin nito.
SEKSYON 15. Hindi dapat mahadlangan ng prescription, latches, o estoppel
ang karapatan ng Estado na mabawi ang mga ariariang nakuha nang labag sa
batas ng mga opisyal o mga kawaning pambayan, mula sa kanila o sa kanilang
mga nominee o mga pinaglipatan.
SEKSYON 16. Hindi maaaring magkaloob, ng tuwiran o di-tuwiran, ng ano mang
pautang, garantiya, o iba pang uri ng kaluwagang pampananalapi para sa alin
mang layuning pangnegosyo ang alin mang bangko o institusyong pampananalapi
na ari o kontrolado ng pamahalaan sa Pangulo, Pangalawang Pangulo, sa mga
Kagawad ng Gabinete, ng Kongreso, ng Kataaastaasang Hukuman, at ng mga
Komisyong Konstitusyonal, sa Ombudsman, o sa alin mang bahay-kalakal o
entity na mayroon silang controlling interest, sa panahon ng kanilang
panunungkulan.
SEKSYON 17. Ang isang pinuno o kawaning pambayan, sa pag-upo niya sa
tungkulin at sa limitasyon ng panahong maaaring itadhana ng batas, ay dapat
magsumite ng pinanumpaaang deklarasyon ng kanyang mga ariarian, pananagutan
at aktwal na kabuuang ariarian. Sa kalagayan ng Pangulo, Pangalawang
Pangulo, mga Kagawad ng Gabinete, ng Kongreso, ng Kataastaasang Hukuman, ng
mga Komisyong Konstitusyonal at ng iba pang katungkulang Konstitusyonal, at
mga pinuno ng Sandatahang Lakas na may ranggong heneral o pamandila, ang
deklarasyon ay dapat isiwalat sa madla sa paraang itinatadhana ng batas.
SEKSYON 18. Ang mga pinuno at kawaning pambayan ay may kautangang katapatan
sa lahat ng oras sa Estado at sa Konstitusyon, at ang sino mang pinuno o
kawaning pambayan na naghahangad magbago ng kanyang pagkakamamamayan o
magtamo ng katayuang immigrant sa ibang bansa sa panahon ng kanyang
panunungkulan ay dapat lapatan ng kaukulang batas.
----------------------------------------------------------------------------
----
ARTIKULO XII
PAMBANSANG EKONOMIYA AT PATRIMONYA
(National Economy and Patrimony)
SEKSYON 1. Ang mga tunguhin ng pambansang ekonomiya ay higit pang pantay na
pamamahagi ng mga pagkakataon, kita at kayamanan; sustenandong pagpaparami
ng mga kalakal at mga paglilingkod na liha ng bansa para sa kapakinabangan
ng sambayanan; at lumalagong pagkaproduktibo bilang susi sa pag-aangat ng
uri ng pamumuhay para sa lahat, lalo na sa mga kapus-palad.
Dapat itaguyod ng Estado ang industriyalisasyon at pagkakataon na
magkahanapbuhay ang lahat bata sa mahusay na pagpapaunlad ng pagsasaka at
repormang pansakahan, sa pamamagitan ng mga industriya na gumagamit nang
lubusan at episyente sa mga kakayahan ng tao at mga likas na kayamanan, at
nakikipagpaligsahan kapwa sa mga pamilihang lokal at dayuhan. Gayon man,
dapat pangalagaan ng Estado ang mga negosyong Pilipino laban sa marayang
kompitensyang dayuhan at mga nakamihasnan sa pangangalakal.
Sa pagsisikap na matamo ang mga tunguhing ito, dapat bigyan ng lubos na
pagkakataong umunlad ang lahat ng mga sektor pangkabuhayan at mga rehiyon ng
bansa.
Dapat pasiglahin ang mga pribadong negosyo, pati na ang mga korporasyon,
mga kooperatiba at katularing mga lansakang organisasyon, sa pagpapalawak ng
base ng kanilang pagmamay-ari.
SEKSYON 2. Ang lahat ng mga lupain ari ng bayan, mga tubig, ang mineral,
karbon, petrolyo at iba pang mga langis mineral, lahat ng mga lakas na
magagamit na enerhiya, mga pangisdaan, mga kagubatan o mga kahuyan,
buhay-ilang, halaman at hayop, at iba pang mga likas na kayamanan ay ari ng
Estado. Hindi maaaring ilipat kanino man ang lahat ng iba pang mga likas na
kayamanan maliban sa mga lupaing pansakahan. Dapat sumailalim sa ganap na
kontrol at superbisyon ng Estado ang paggalugad, pagpapaunlad, at
pagsasagamit ng mga likas na kayamanan. Ang mga gawaing ito ay maaaring
tuwirang isagawa ng Estado, o ito ay maaaring makipag-kasunduan sa
co-production, magkasamang pakikipagsapalaran, bakasang produksyon sa mga
mamamayang Pilipino o sa mga korporasyon o mga asosasyon na ang animnapung
porsyento man lamang ng puhunan ay ari ng gayong mga mamamayan. Ang gayong
mga kasunduan ay maaaring ukol sa panahong hindi hihigit sa dalawampu't
limang taon, na mapapanibago sa hindi hihigit sa dalawampu't limang taon, at
sa ilalim ng mga termino at kondisyon na maaaring itadhana ng batas. Sa
kalagayan ng mga karapatan sa patubig, panustos-tubig, mga pangisdaan o mga
gamit pangindustriya na iba sa pagpapaunlad ng lakas-tubig, ang gamit na
kapaki-pakinabang ang maaaring maging sukatan at katakdaan ng pagkakaloob.
Dapat pangalagaan ng Estado ang yamang-dagat ng bansa sa mga karagatang
pangkapuluan, dagat teritoryal at eksklusibong sonang pangkabuhayan nito, at
dapat ilaan ang eksklusibong paggamit at pagtatamasa nito sa mga mamamayang
Pilipino.
Maaaring pahintulutan ng Kongreso sa pamamagitan ng batas ang maliitang
pagsasagamit ng mga likas na kayamanan ng mga mamamayang Pilipino, gayon din
ang pangkooperatibang pag-aalaga ng isda, na ang priority ay sa tawid-buhay
na mga mangingisda at mga manggagawang pang-isda sa mga ilog, mga lawa, mga
look, at mga dagat-dagatan.
Ang Pangulo ay maaaring makipagkasunduan sa mga korporasyong
aring-dayuhan na kinapapalooban ng tulong teknikal o pinansyal para sa
malawakang paggalugad, pagpapaunlad, at pagsasagamit ng mga mineral,
petrolyo at iba pang mga langis mineral alinsunod sa mga pangkalahatang
termino at mga kondisyon na itinatadhana ng batas, batay sa mga tunay na
ambag sa pagsulong ng pangkabuhayan at sa kagalingang panlahat ng bansa. Sa
gayong mga kasunduan, dapat itaguyod ng Estado ang pagpapaunlad at paggamit
sa mga lokal na batis, siyentipiko at teknikal.
Dapat ipagbigay-alam ng Pangulo sa Kongreso ang bawat kontratang
pinakipagkayarian alinsunod sa tadhanang ito sa loob ng tatlumpung araw mula
sa pagkakapagsagawa nito.
SEKSYON 3. Ang mga lupaing ari ng bayan ay inuuri sa pansakahan, kagubatan
o kakahuyan, lupaing mineral, at mga pambansang parke. Ang mga lupaing
pansakahan na ari ng bayan ay maaaring uriin pa sa pamamagitan ng batas
alinsunod sa mga paggagamitan nito. Dapat limitahan sa mga lupaing
pansakahan ang maililipat na mga lupaing ari ng bayan. Hindi maaaring
humawak ang alin mang pribadong korporasyon o asosasyon ng mga lupaing
maililipat na ari ng bayan maliban sa pamamagitan ng lease, sa taning na
panahong hindi hihigit sa dalawampu't limang taon, na mapaninibago sa hindi
hihigit sa dalawampu't limang taon, at hindi lalabis sa isabg libong
ektaryang sukat. Ang mga mamamayan ng Pilipinas ay maaaring mag-lease nang
hindi lalabis sa limang daang ektarya, o magtamo sa pamamagitan ng pagbili,
homestead, o kaloob, nang hindi lalabis sa labindalawang ektarya niyon.
Dapat itakda ng Kongreso, sa pagsasaalang-alang sa mga pangangailangan
sa pangangalaga, ekolohiya at pagpapaunlad at alinsunod sa mga hinihingi ng
repormang pansakahan, sa pamamagitan ng batas, ang sukat ng mga lupaing ari
ng bayan na maaaring tamuhin, paunlarin, hawakan, o paupahan at mga
kondisyon niyon.
SEKSYON 4. Dapat magtakda ang Kongreso, sa pamamagitan ng batas sa lalong
madaling panahon ng mga tiyak na saklaw ng mga lupaing kagubatan at mga
pambansang parke, na malinaw na magtatakda ng kanilang mga hanggahan sa
lupa. Pagkatapos noon, ang gayong mga lupaing kagubatan at mga pambansang
parke ay dapat ikonserba at hindi maaaring dagdagan ni bawasan, maliban sa
pamamagitan ng batas. Dapat magtakda ang Kongreso, para sa panahong
maaaring ipasya nito, ng mga batas na magbabawal pagtotroso sa mga
nanganganib na kagubatan at mga sakop ng watershed.
SEKSYON 5. Dapat pangalagaan ng Estado, batay sa mga tadhana ng
Konstitusyong ito at sa mga patakaran at mga programa sa pagpapaunlad ng
bansa, ang mga karapatan ng mga katutubong pamayanang kultural sa kanilang
minanang lupain upang matiyak ang kanilang kagalinang ekonomiko, panlipunan,
at pangkultura.
Maaaring magtakda ang Kongreso para sa pagpapairal ng mga nakaugaliang
batas hinggil sa mga karapatan o mga ugnayan sa ariarian sa pagtiyak sa
pagmamay-ari ng minanang lupain.
SEKSYON 6. Ang paggamit ng ariarian ay may nauukol na tungkuling
panlipunan, at lahat ng mga kinatawang pangkabuhayan ay dapat mag-ambag sa
kabutihang panlahat. Dapat magkaroon ng karapatan ang bawat mamamayan at
mga pribadong pangkat, kabilang ang mga korporasyon, na magmay-ari, magtatag
at magpalakad ng mga negosyong pangkabuhayan, sa saklaw ng tungkulin ng
Estado na itaguyod ang marapat na katarungan at manghimasok kapag hinihingi
ang kabutihang panglahat.
SEKSYON 7. Hindi dapat malipat o masalin ang ano mang pribadong lupain
maliban sa pagmamana, at sa mga tao, mga korporasyon o mga asosasyon na may
karapatang magtamo o maghawak ng mga lupaing ari ng bayan.
SEKSYON 8. Sa kabila ng mga tadhana ng Seksyon 7 ng Artikulong ito, ang
isang katutubong ipininganak na mamamayan ng Pilipinas na nawalan ng
pagkamamamayang Pilipino ay maaaring palipatan ng mga lupaing pribado, batay
sa mga katakdaang itinatadhana ng batas.
SEKSYON 9. Maaaring magtatag ang Kongreso ng isang malayang sangay ng
ekonomiya at pagpaplano na pamumunuan ng Pangulo, na dapat magtagubilin sa
Kongreso matapos makipagsanggunian sa angkop na mga sangay pambayan, sa
iba't ibang pribadong sektor, at sa mga unit ng pamahalaang lokal, at
magsakatuparan ng patuluyan, pinag-isa at magkakaugnay na mga programa at
patakaran para sa mga pagpapaunlad ng bansa.
Hangga't ang Kongreso ay hindi nagtatakda ng naiiba, dapat manungkulan
ang Pambansang Pangasiwaan sa Ekonomiya at Pagpapaunlad bilang malayang
sangay sa pagpaplano ng pamahalaan.
SEKSYON 10. Sa tagubilin ng sangay sa ekonomiya at pagpaplano, dapat ilaan
ng Kongreso sa mga mamamayan ng Pilipinas o sa mga korporasyon o mga
asosasyon na ang animnapung porsyento man lamang ng puhunan ay ari ng gayong
mga mamamayan, o ang maas mataas na porsyento na maaaring itakda ng
Kongreso, ang ilang mga larangan ng pamumuhunan kailan man at ganinto ang
iniaatas ng pambansang kapakanan. Dapat magsabatas ang Kongreso ng mga
hakbanging magpapasigla sa pagbubuo at pagpapalakad ng mga negosyo na ang
puhunan ay aring ganap ng mga Pilipino.
Sa pagkakaloob ng mga karapatan, mga pribilehiyo at mga concession na
sumasaklaw sa pambansang ekonomiya at patrimonyo, dapat unahin ng Estado ang
mga kwalipikadong Pilipino.
Dapat regulahin at gamitin ng Estado ang awtoridad nito sa mga puhunang
dayuhan na saklaw ng pambansang hurisdiksyon nito at nang naaalinsunod sa
mga pambansang tunguhin at mga pangunahing layunin nito.
SEKSYON 11. Hindi dapat ipagkaloob ang ano magn prangkisa, sertipiko, o iba
pang anyo ng pahintulot sa pagpapalakad ng kagamitang pambayan maliban sa
mga mamamayan ng Pilipinas o sa mga korporasyon o mga asosasyong itinatag sa
ilalim ng batas ng Pilipinas na ang animnapung porsyento man lamang ng
puhunan ay ari ng gayong mga mamamayan, ni hindi dapat na ang prangkisa,
sertipiko, o pahintulot ay tanging-tangi sa uri o hihigit pa sa limampung
taon ang itatagal. Ni hindi dapat ipagkaloob ang gayong prangkisa o
karapatan maliban sa kondisyon na ito ay dapat sumailalim ng pagsususog,
pagbabago, o pagpapawalang-saysay ng Kongreso kapag kinakailangan ang
kabutihang panlahat. Dapat pasiglahin ng Estado ang tanan na makilahok sa
pamumuhunan sa mga kagamitang pambayan. Ang paglahok ng mga mamumuhunang
dayuhan sa mga pamatnugutan sa ano mang kalakalan sa kagamitang pambayan ay
dapat matakda sa kanilang katumbas na sapi sa puhunan niyon, at amg lahat ng
mga pinunong tagapagpaganap at tagapamahala ng gayong mga korporasyon o
asosasyon ay kinakailangang mga mamamayan ng Pilipinas.
SEKSYON 12. Dapat magtaguyod ang Estado ng makiling na paggamit ng
paggawang Pilipino, domestikong materyales at mga kalakal na yaring lokal at
adpat magpatibay ng mga hakbangin upang makalaban sa kompitensya ang mga
ito.
SEKSYON 13. Dapat magtaguyod ang Estado ng patakarang pangkalakalan na
mauukol sa kagalingang panlahat at magsasagamit sa lahat ng mga anyo at ayos
ng palitan na nasasalig sa pagkakapantay-pantay at pagtutumbasan.
SEKSYON 14. Dapat magtaguyod ang Estado ng patuluyang pagpapaunlad ng isang
pambansang pagpipisan ng talino ng mga Pilipinong scientist, mga
mamumuhunan, mga propesyonal, mga manager, mataas na kaantasan ng
laang-bisig na teknikal at mga bihasang manggagawa at mga artisan sa lahat
ng mga larangan. Dapat magtaguyod ang Estado ng angkop na teknolohiya at
mag-regula ng paglilipat ng teknolohiya para sa kapakinabangan ng bansa.
Dapat ilaan lamang sa mga mamamayang Pilipino ang pag-practice ng lahat
ng mga propesyon sa Pilipinas, matangi sa mga kalagayang itinatakda ng
batas.
SEKSYON 15. Dapat lumikha ang Kongreso ng isang sangay na magtataguyod sa
pag-iral at pagsulong ng mga kooperatiba bilang mga kasangkapan para sa
katarungang panlipunan at kaunlarang pangkabuhayan.
SEKSYON 16. Hindi dapat magtadhana ang Kongreso, maliban sa pamamagitan ng
pangkalahatang batas, ukol sa pagbubuo pagtatatag o pagreregula ng mga
pribadong korporasyon. Maaaring lumikha o magtatag ng mga korporasyong ari
o kontrolado ng pamahalaan sa pamamagitan ng mga tanging karta para sa
kabutihan ng lahat at nasasalalay sa pagsubok sa pagiging kapakipakinabang
nito.
SEKSYON 17. Ang Estado, sa mga panahon ng pambansang kagipitan, kapag
kinakailangan ng kapakanang pambayan, ay maaaring pansamantalang mangasiwa o
mamatnugot sa pagpapalakad ng ano mang pambayang utility na aring pribado o
negosyong pinagkalooban ng kapakanang pambayan, habang umiiral ang
kagipitang pambayan at sa ilalim ng makatwirang mga katakdaang itatagubilin
nito.
SEKSYON 18. Ang Estado, sa kapakanan ng pambansang kagalingan o
pagtatanggol, ay maaaring magtatag at magpalakad ng mga napakahalagang
industriya, at pagkapagbabayad ng wastong kabayaran, maaaring ilipat nito sa
pagmamay-aring pambayan ang mga utility at iba pang mga pribadong negosyo na
palalakarin ng pamahalaan.
SEKSYON 19. Dapat regulahin o ipagbawal ng Estado ang mga monopoly kapag
kinakailangan ng kapakanang pambayan. Hindi dapat payagan ang mga
kombinasyong sumusupil sa kalakalan o ang marayang kompitensya.
SEKSYON 20. Dapat magtatag ang Kongreso ng isang malayang punong
pangasiwaan sa pananalapi, ang amga kagawad ng namumunong kalupunan ay
kinakailangang mga katutubong ipinanganak na mamamayang Pilipino na kilala
sa pagkamatapat, pagkamarangal, at pagkamakabayan, at ang nakararami sa
kanila ay dapat magmula sa pribadong sektor. Sila ay dapat ding sumailalim
sa iba pang mga kwalipikasyon at disability na maaaring itakda ng batas.
Dapat magtakda ang pangasiwaan ng patnubay na patakaran sa mga larangan na
may kinalaman sa salapi, pagbabangko, at kredito. Dapat magkaroon ito ng
superbisyon sa pamamalakad ng mga bangko at gampanan ang mga kapangyarihan
sa pagregula nang ayon sa maaaring itadhana ng batas sa pamamalakad ng mga
kompanya sa pananalapi at sa iba pang mga institusyong gumaganap ng
katularing mga gawain.
Hangga't hindi nagtatakda ng naiiba ang Kongreso, ang Bangko Sentral ng
Pilipinas, sa pagpapalakad sa ilalim ng umiiral na mga batas, ay gaganap
bilang punong pangasiwaan sa pananalapi.
SEKSYON 21. Maaari lamang makautang sa ibang bansa nang naaalinsunod sa
batas at sa alituntunin ng pangasiwaan sa pananalapi. Dapat maging handa sa
pagbibigay sa taong-bayan ng impormasyon hinggil sa mga utang sa ibang bansa
na nakuha o ginarantiyahan ng pamahalaan.
SEKSYON 22. Ang mga kagagawan na lumilihis o nagpapawalang-saysay sa alin
mang tadhana ng Artikulong ito ay dapat ituring na di naaangkop sa
kapakanang pambansa at dapat lapatan ng mga parusang sibil at kriminal, ayon
sa maaaring itakda ng batas.
----------------------------------------------------------------------------
----
ARTIKULO XIII
KATARUNGANG PANLIPUNAN AT
MGA KARAPATANG PANTAO
(Social Justice and Human Rights)
SEKSYON 1. Dapat pag-ukulan ng Kongreso ng pinakamataas na priority ang
pagsasabatas ng mga hakbangin na mangangalaga at magpapatingkad sa karapatan
ng lahat ng mga mamamayan sa dignidad na pantao, magbabawas sa mga di
pagkakapantay-pantay na panlipunan, pangkabuhayan, at pampulitika, at papawi
sa mga di pagkakapantay-pantay na pagkalinangan sa pamamagitan ng pantay na
pagpapalaganap ng kayamanan at kapangyarihang pampulitika para sa kabutihan
ng lahat.
Tungo sa mga mithiing ito, dapat regulahin ng Estado ang pagtatamo,
pagmamay-ari, paggamit, at paglilipat ng ariarian at ng mga bunga nito.
SEKSYON 2. Dapat kalakip sa pagtataguyod ng karunungang panlipunan ang
tapat na paglikha ng mga pagkakataong ekonomiko na nasasalig sa kalayaan sa
pagpapatiuna at pagtitiwala sa sariling kakayahan.
Paggawa
(Labor)
SEKSYON 3. Dapat magkaloob ang Estado ng lubos na proteksyon sa paggawa, sa
lokal at sa ibayong dagat, organisado at di organisado, at dapat itaguyod
ang pupusang employment at pantay na mga pagkakataon sa employment para sa
lahat.
Dapat nitong garantiyahan ang mga karapatan ng lahat ng mga manggagawa
na magtatag ng sariling organisasyon, sama-samang pakikiapagkasundo at
negosasyon, mapayapa at magkakaugnay na pagkilos, kasama ang karapatang
magwelga nang naaalinsunod sa batas. Dapat na may karapatan sila sa
katatagan sa trabaho, sa makataong mga kalagayan sa trabaho, at sa sahod na
sapat ikabuhay. Dapat din silang lumahok sa mga proseso ng pagbabalangkas
ng patakaran at desisyon na may kinalaman sa kanilang mga karapatan at
benepisyo ayon sa maaaring itadhana ng batas.
Dapat itaguyod ng Estado ang prinsipyong hatiang pananagutan ng mga
manggagawa at mga employer at ang kinatingang paggamit ng boluntaryong mga
pamamaraan ng pagsasaayos sa mga hidwaan, kabilang ang pagkakasundo, at
dapat ipatupad ang pagtalima rito ng isa't isa upang maisulong ang
katiwasayang industriyal.
Dapat regulahin ng Estado ang ugnayan ng mga manggagawa at mga employer,
dahil sa pagkilala sa karapatan ng paggawa sa karampatang kaparte nito sa
mga bunga ng produksyon at sa karapatan ng mga negosyo sa makatwirang tubo
sa mga pamumuhunan.
Repormang Pansakahan at
Panlikas na Kayamanan
(Agrarian Reform and Natural Resources)
SEKSYON 4. Dapat magsagawa ang Estado, sa pamamagitan ng batas, ng programa
sa repormang pansakahan na nakasalig sa karapatan ng mga magsasaka at mga
regular na manggagawa sa bukid, na mga walang lupa, na tuwiran o sama-samang
magmay-ari ng mga lupang kanilang sinasaka o, sa kalagayan ng iba pang mga
manggagawa sa bukid, tumanggap ng karampatang kaparte sa mga bunga niyon.
Tungo sa layuning ito, dapat magpasigla at magsagawa ang Estado ng
makatwirang pamamahagi ng lahat ng mga lupang pansakahan, na sasailalim sa
mga priority at makatwirang mapapanatiling mga sukat na maaaring itakda ng
Kongreso, na nagsasaalang-alang sa mga konsiderasyong pang-ekolohiya,
pangkaunlaran, o pagkamatarungan, at batay sa pagbabayad ng makatwirang
kabayaran. Dapat igalang ng Estado ang mga karapatan ng mga maliliit na
may-ari ng lupa sa pagtatakda ng mga limitasyon sa retensyon. Dapat ding
maglaan ang Estado ng mga insentibo para sa boluntaryong pagbabahagi ng
lupa.
SEKSYON 5. Dapat kilalanin ng Estado ang karapatan ng mga magsasaka, mga
manggagawa sa bukid, at mga may-ari ng lupa, gayun din ang mga magsasaka na
lumahok sa pagpaplano, pagbuo, at pamamahala ng programa, at dapat maglaan
ng suporta sa pagsasaka sa pamamagitan ng mga lingkuran sa pananalapi,
produksyon, pagsasapamilihan, at iba pang mga lingkurang pantulong.
SEKSYON 6. Dapat ipatupad ng Estado ang mga simulain ng repormang
pansakahan o stewardship kailanma't mapapairal nang naaalinsunod sa batas sa
pamamahagi o paggamit ng iba pang mga likas na kayamanan, kasama ang mga
lupaing pambayan na angkop sa pagsasaka sa ilalim ng pamumuwisan o
konsesyon, batay sa mga nananahanan, at mga karapatan mga katutubong mga
pamayanan sa kanilang minanang lupain.
Maaaring ipanahanan ng Estado ang mga magsasakang walang lupa at mga
manggagawa sa bukid sa sarili nitong mga lupaing pansakahan na ipamahagi
sa kanila sa paraang itinakda ng batas.
SEKSYON 7. Dapat pangalagaan ng Estado ang mga karapatan ng mga
mangingisdang tawid-buhay, lalo na ng mga lokal na pamayanan, sa may
pagtatanging paggamit ng mga kayaman sa tubig at pangisdaan na para sa
lahat, kapwa sa mga tubigang panloob at sa dagat. Dapat na maglaan ito ng
suporta sa mga mangingisdang iyon na tulong na nauukol sa pananalapi,
produksyon at pagsasapamilihan, at iba pang mga lingkuran. Dapat ding
pangalagaan, paunlarin at ikonserba ng Estado ang mga kayamanang iyon.
Dapat umabot ang pangangalaga sa mga pangisdaan sa dagat ng mga
mangingisdang tawid-buhay laban sa pagpasok ng dayuhan. Dapat tumanggap
ang mga manggagawa sa pangisdaan ng karampatang kaparte sa kanilang
pagtatrabaho sa pakinabang sa mga kayamanan sa tubig at pangisdaan.
SEKSYON 8. Dapat maglaan ang Estado ng mga insentibo sa mga may-ari ng lupa
sa pamumuhunan ng tinanggap na kabayaran sa programang sa repormang
pansakahan upang itaguyod ang industriyalisasyon, lumikha ng mga hanapbuhay,
isapribado ang mga negosyo ng sektor publiko. Ang mga kasangkapang
pampananalapi na ginamit na kabayaran sa kanilang mga lupain ay dapat
tanggaping equity sa kanilang piniling mga negosyo.
Reporma sa Lupang Urban at sa Pabahay
(Reforms in Urban Land and Settlements)
SEKSYON 9. Dapat magsagawa ang Estado, sa pamamagitan ng batas at para sa
kabutihan ng lahat, sa pakikipagtulungan sa pribadong sektor, ng patuluyang
programa sa reporma sa lupang urban at sa pabahay na magbibigay ng
makakayanang disenteng pabahay at mga pangunahing paglilingkod sa mga
mamamayang dukha at walang tahanan sa mga sentrong urban at mga panahanang
pook. Dapat ding itaguyod nito ang sapat na mga pagkakataon sa hanapbuhay
sa mga mamamayang iyon. Dapat ding itaguyod nito ang sapat na mga
pagkakataon sa hanapbuhay sa mga mamamayang iyon. Dapat igalang ng Estado
ang mga karapatan ng mga may-ari ng maliliit na ari-arian sa implementasyon
ng programang iyon.
SEKSYON 10. Hindi dapat paalisin ni gibain ang kanilang mga tirahan ng
nagsisipanirahan sa mga dukhang urban or rural maliban kung naaayon sa batas
at sa paraang makatarungan at makatao.
Hindi dapat ilipat ng tirahan ang nagsisipanirahan na mga dukhang urban
o rural nang walang sapat na pakikipagsanggunian sa kanila at sa mga
pamayanang paglilipatan sa kanila.
Kalusugan
(Health)
SEKSYON 11. Dapat magsagawa ang Estado ng pinag-isa at komprehensibong
lapit sa pagpapaunlad ng kalusugan na magbibigay ng mga pangunahing
pangangailangan, mga lingkurang pangkalusugan at iba pang mga lingkurang
panlipunan na makakayanan ng lahat ng mga mamamayan. Dapat magkaroon ng
priority para sa mga pangangailangan ng mahihirap na maysakit, matatanda,
may kapansanan, mga babae, at mga bata. Dapat sikapin ng Estado na
makapagkaloob ng libreng panggagamot sa mga pulubi.
SEKSYON 12. Dapat magtatag at magpanatili ang Estado ng mabisang sistema ng
pangangasiwa sa pagkain at gamot at magsagawa ng angkop na pagpapaunlad at
pananaliksik sa laangbisig sa kalusugan na tumugon sa mga pangangailangan at
suliranin sa kalusugan ng bansa.
SEKSYON 13. Dapat magtatag ang Estado ng isang natatanging tanggapan para
sa mga taong baldado para sa kanilang mga rehabilitasyon, sariling
pagpapaunlad, at pagtitiwala sa sariling kakayahan, at sa kanilang pakikiisa
sa kabuuang daloy ng lipunan.
Kababaihan
(Women)
SEKSYON 14. Dapat pangalagaan ng Estado ang mga kababaihang nagtatrabaho sa
pamamagitan ng ligtas at nakapagpapalusog na mga kalagayan sa pagtatrabaho,
nagsasaalang-alang ng kanilang mga gawain bilang ina, at ng mga kaluwagan at
mga pagkakataon na nagpapatingkad sa kanilang ikagagaling at ikagiginhawa
upang matamo ang kanilang ganap na potensyal sa paglilingkod.
Ang Mga Bahaging Ginagampanan at
Mga Karapatan ng mga Organisasyon ng Sambayanan
(Roles and Rights of Civic Organizations)
SEKSYON 15. Dapat igalang ng Estado ang bahaging ginagampanan ng malayang
mga organisasyon ng sambayanan upang matamo at mapangalagaan ng mga
taong-bayan, sa loob ng balangkas na demokratiko, ang kanilang lehitimo at
sama-samang interes at hangarin sa pamamgitan ng paraang mapayapa at naaayon
sa batas.
Ang mga organisasyon ng sambayanan ay mga asosasyong bona fide ng mga
mamamayan na may subok na kakayahang itaguyod ang kapakanang pambayan at may
mapagkikilalang pamiminuno, kasapian, at istruktura.
SEKSYON 16. Hindi dapat bawalan ang karapat ng sambayanan at ng kanilang
mga organisasyon sa mabisa at makatwirang pakikilahok sa lahat ng mga antas
ng pagpapasiyang panlipunan, pampulitika, at pangkabuhayan. Dapat padaliin
ng Estado, sa pamamagitan ng batas, ang pagtatatag ng sapat na mga
pamamaraan sa pakikipagsanggunian.
Mga Karapatang Pantao
(Human Rights)
Ang Komisyon sa Mga Karapatang Pantao
(The Commission on Human Rights)
SEKSYON 17. (1) Nililikha sa pamamagitan nito ang isang malayang
tanggapan na tatawaging Komisyon sa Mga Karapatang Pantao.
(2) Ang Komisyon aya dapat buuin ng isang Tagapangulo at apat na mga
Kagawad na kinakailangang mga katutubong ipininganak na mamamayan ng
Pilipinas at ang mayorya nito ay dapat n amga kabilang sa Philippine Bar.
Dapat itadhana ng batas ang taning na panahon ng panunungkulan at ang iba
pang mga kwalipikasyon at mga disability ng mga kagawad ng Komisyon.
(3) Hangga't hindi nabubuo ang Komisyong ito, ang kasalukuyang
Pampanguluhang Komite sa mga Karapatang Pantao ay dapat magpatuloy sa
pagtupad ng kasalukuyang mga gawain at kapangyarihan nito.
(4) Dapat na kusa at regular na ipalabas ang pinagtibay na
taunang-gugulin ng Komisyon.
SEKSYON 18. Dapat magkaroon ang Komisyong sa Mga Karapatang Pantao ng mga
sumusunod na mga kapangyarihan at mga gawain:
(1) Magsiyasat, sa kusa nito o sa sumbong ng alin mang panig, ng lahat
ng uri ng mga paglabag sa mga karapatang pantao na kinapapalooban ng mga
sibil at pulitikal;
(2) Maglagda ng mga panuntunan sa pamalakad, at mga tuntunin ng
pamamaraan nito, at magharap ng sakdal na paglalapastangan ukol sa mga
paglabag dito nang naaalinsunod sa mga Tuntunin ng Hukuman;
(3) Magtakda ng angkop na mga hakbangin na naaayon sa batas para sa
pangangalaga ng mag karapatang pantao ng lahat ng mga tao sa Pilipinas, at
gayon din ng mga Pilipinong naninirahan sa ibang bansa, at magtakda ng mga
panagkang hakbangin, at mga paglilingkod na tulong legal sa mga kulang-palad
na ang mga karapatang pantao ay nilabag o nangangailangan ng proteksyon;
(4) Tumupad ng mga kapangyarihan sa pagdalaw sa mga piitan, mga
bilangguan, o mga pasilidad sa detensyon;
(5) Magtatag ng patuluyang programa sa pananaliksik, edukasyon at
impormasyon, upang mapatingkad ang paggaling sa pagkapangunahin ng mga
karapatang pantao;
(6) Magrekomenda sa Kongreso ng mabisng mga hakbangin upang maitaguyod
ang mga karapatang pantao at maglaan para sa mga bayad-pinsala sa mga
biktima, o sa kanilang mga pamilya, ng mga paglabag sa mga karapatang
pantao;
(7) Subaybayan ang pagtalima ng Pamahalaan ng Pilipinas sa mga
pananagutan sa pandaigdig na kasunduang-bansa hinggil sa mga karapatang
pantao;
(8) Magkaloob ng immunity sa pag-uusig sa sino mang tao na ang
testimonyo o ang pag-iingat ng mga dokumento o iba pang ebidensya ay
kinakailangan o makaluluwag sa pagtiyak ng katotohanan sa alin mang
pagsisiyasat sa isinagawa nito o sa ilalim ng awtoridad nito;
(9) Hilingin ang tulong ng alin mang kagawaran, kawanihan, tanggapan o
sangay sa pagtupad ng mga gawain nito;
(10) Humirang ng mga pinuno at kawani nito nang naaayon sa batas; at
(11) Tumupad ng iba pang mga tungkulin at mga gawain na maaaring
itakda ng batas.
SEKSYON 19. Maaaring magtadhana ang Kongreso para sa iba pang mga kaso ng
paglabag sa mga karapatang pantao na dapat masaklaw ng awtoridad ng
Komisyon, nagsasaalangalang sa mga rekomendasyon nito.
----------------------------------------------------------------------------
----
ARTIKULO XIV
EDUKASYON, AGHAM AT TEKNOLOHIYA,
MGA SINING, KULTURA, AT SPORTS
(Education, Science and Technology,
Arts, Culture, and Sports)
SEKSYON 1. Dapat pangalagaan at itaguyod ng Estado ang karapatan ng lahat
ng mga mamamayan sa mahusay na edukasyon sa lahat ng antas at dapat
magsagawa ng angkop na mga hakbang upang matamo ng lahat ng gayong
edukasyon.
SEKSYON 2. Ang Estado ay dapat:
(1) Magtatag, magpanatili, at magtustos ng isang kumpleto, sapat, at
pinag-isang sistema ng edukasyong naaangkop sa mga pangagailangan ng
sambayanan at lipunan;
(2) Magtatag at magpanatili ng isang sistema ng libreng pambayang
edukasyon sa elementarya at mataas na paaralan. Hindi bilang pagtatakda sa
likas na karapatan ng mga magulang sa pagaaruga ng kanilang mga anak, ang
edukasyong elementarya ay sapilitan sa lahat ng mga batang nasa edad ng
pag-aaral.
(3) Magtatag at magpanatili ng isang sistema ng mga kaloob ng
scholarship, mga programang pautang sa estudyante, mga tulong sa salapi, at
iba pang mga insentibo na dapat ibigay sa karapat-dapat na mga estudyante sa
mga paaaralang publiko at pribado, lalo na sa mga kulang-palad;
(4) Pasiglahin ang di-pormal, impormal, at katutubong mga sistema ng
pagkatuto, at gayon din ang mga programang pagkatuto sa sarili, sarilinang
pag-aaral at pag-aaral sa labas ng paaralan lalo na yaong tumutugon sa mga
pangangailangan ng pamayanan; at
(5) Mag-ukol sa mga mamamayang may sapat na gulang, may kapansanan, at
kabataang nasa labas ng paaralan ng pagsasanay sa sibika, kahusayang
bokasyonal, at iba pang mga kasanayan.
SEKSYON 3. (1) Dapat maging bahagi ng kurikula ang pag-aaral ng
Konstitusyon sa lahat ng mga institusyong pang-edukasyon.
(2) Dapat nilang ikintal ang pagkamakabayan at nasyonalismo, ihasik ang
pag-ibig sa sangkatauhan, paggalang sa mga karapatang pantao, pagpapahalaga
sa gampanin ng mga pambansang bayani sa historikal na pagpapaunlad ng bansa,
ituro ang mga karapatan at mga tungkulin ng pagkamamamayan, patatagin ang
mga pagpapahalagang etikal at espiritwal, linangin ang character na moral at
disiplinang pansarili, pasiglahin ang kaisipang mapanuri at malikhain,
palawakin ang kaalamang pang-agham at teknolohikal, at itaguyod ang
kahusayang bokasyonal;
(3) Sa opsyong nakalahad nang nakasulat ng mga magulang o mga
tagakupkop, dapat pahintulutang ituro ang relihiyon sa kanilang mga anak o
mga ampon sa mga pambayang paaralang elementarya at mataas na paaralan sa
regular na oras ng klase ng mga tagapagturong itinalaga o pahintulutan ng
relihiyosong awtoridad ng relihiyong kinaaaniban ng mga anak o mga ampon,
nang walang dagdag na gastos ang pamahalaan.
SEKSYON 4. Kinikilala ng Estado ang mga gampaning komplimentaryo ng mga
institusyong publiko at pribado sa sistemang pang-edukasyon at dapat itong
tumupad ng makatwirang superbisyon at regulasyon sa lahat ng mga
institusyong pang-edukasyon.
(1) Ang mga institusyong pang-edukasyon, bukod sa mga itinatag ng mga
pangkat na relihiyoso at mga kalupunang misyon, ay dapat na ari lamang ng
mga mamamayan ng Pilipinas o ng mga korporasyon o mga asosasyon na ang
animnapung bahagdan man lamang nga puhunan nito ay ari ng gayong mga
mamamayan. Gayon man, maaaring itakda ng Kongreso ang karagdagang lahok na
equity ng Pilipino sa lahat ng mga institusyong pang-edukasyon.
Dapat sumakamay ng mga mamamayan ng Pilipinas ang kontrol at
admnistrasyon ng mga institusyong pang-edukasyon.
Hindi dapat matatag ang ano mang institusyong pang-edukasyon ng
eksklusibong para sa mga dayuhan at hindi dapat humigit sa isang-katlo ng
enrolment sa alinmang paaralan ang ano mang pangkat ng mga dayuhan. Ang mga
tadhana ng subsection na ito ay hindi sasaklaw sa mga paaralang itinatag
para sa mga dayuhan na tauhang diplomatiko at kanilang mga dependent at,
matangi kung naiiba ang itinatadhana ng batas, para sa mga iba pang mga
dayuhan na pansamantalang naninirahan dito.
(2) Ang lahat ng mga revenue at mga asset ng mga institusyong
pang-edukasyon na di-sapian, di pampakinabang, at ginamit nang aktwal,
tuwiran, at eksklusibo para sa mga layuning pang-edukasyon ay dapat malibre
sa mga buwis at mga bayarin sa kalakal. Sa sandaling mabuwag o maputol ang
buhay-korporasyon ng gayong mga institusyon, dapat ma-dispose ang kanilang
mga asset sa paraang itinatadhana ng batas.
Maaari ring magkaroon ng karapatan ang mga institusyong pang-edukasyon
na proprietary pati yaong mga ari ng kooperatiba sa gayong mga pagkalibre
salig sa mga katakdaang itinatadhana ng batas kabilang ang mga pagtatakda sa
mga dibidendo at mga tadhana para sa muling pamumuhunan.
(3) Bata sa mga kondisyong itinatakda ng batas, dapat malibre sa buwis
ang lahat ng mga kaloob, mga endowment, mga donasyon, o mga kontribusyon na
ginamit nang aktwal, tuwiran, at eksklusibo para s mga layuning
pang-edukasyon.
SEKSYON 5. (1) Dapat isaalang-alang ng Estado ang mga pangangailangan at
kalagayang panrehiyon at pansektor at dapat pasiglahin ang lokal na pagplano
sa pagbubuo ng mga patakaran at mga programang pang-edukasyon.
(2) Dapat tamasahin ang kalagayang akademiko sa lahat ng mga
institusyon ng lalong mataas na karunungan.
(3) Ang bawat mamamayan ay may karapatng pumili ng propesyon o kurso ng
pagaaral, salig sa karampatan, makatwiran at pantay na mga kinakailangan sa
pagpaskok at mga pangangailangang akademiko.
(4) Dapat patingkarin ng Estado ang karapatan ng mga guro sa pagsulong
na propesyonal. Dapat magtamasa ng proteksyon ng Estado ang mga tauhang
akademiko na di-nagtuturo at mga tauhang di-akademiko.
Dapat mag-ukol ang Estado ng pinakamataas na priority sa pagtatabi ng
budget para sa edukasyon at seguruhin na magaganyak at mapamamalagi ng
pagtuturo ang nararapat na kaparte ntio sa pinakamahusay na mga talino sa
pamamagitan ng sapat na gantimpala at iba pang paaralan ng kasihayan at
katuparan sa gawain.
Wika
(Language)
SEKSYON 6. Ang wikang pambansa ng Pilipinas ay Filipino. Samantalang
nililinang, ito ay dapat payabungin at pagyamanin pa salig sa umiiral na
wika sa Pilipinas at sa iba pang mga wika.
Alinsunod sa tadhana ng batas at sang-ayon sa nararapat na maaaring
ipasya ng Kongreso, dapat magsagawa ng mga hakbangin ang Pamahalaan upang
ibunsod at puspusang itaguyod ang paggamit ng Filipino bilang medium ng
opisyal na komunikasyon at bilang wika ng pagtuturo sa sistemang
pang-edukasyon.
SEKSYON 7. Ukol sa layunin ng komunikasyon at pagtuturo, ang mga wikang
opisyal ng Pilipinas ay Filipino at, hangga't walang ibang itinatadhana ang
batas, Ingles.
Ang mga wikang panrehiyon ay pantulong na mga wikang opisyal sa mga
rehiyon at magsisilbi na pantulong na mga wikang panturo roon.
Dapat itaguyod ng kusa at opsyonal ang Kastila at Arabic.
SEKSYON 8. Ang Konstitusyong ito ay dapat ipahayag sa Filipino at Ingles,
at dapat isalin sa mga pangunahing wikang panrehiyon, Arabic, at Kastila.
SEKSYON 9. Dapat magtatag ng Kongreso ng isang komisyon ng wikang Pambansa
na binubuo ng mga kinatawan ng iba't ibang mga rehiyon at mga disiplina na
magsasagawa, maguugnay at magtataguyod ng mga pananaliksik sa Filipino at
iba pang mga wika para sa kanilang pagpapaunlad, pagpapalaganap, at
pagpapanatili.
Agham at Teknolohiya
(Science and Technology)
SEKSYON 10. Napakahalaga ng agham at teknolohiya sa pambansang pag-unlad
at pagsulong. Dapat mag-ukol ng priority ang Estado sa pananaliksik at
pagbubuo, imbensyon, inobasyon, at sa pagpapasagamit ng mga ito; at sa
edukasyon, pagsasanay at mga lingkurang pang-agham at panteknolohiya. Dapat
suportahan nito ang mga kakayahang siyentipiko at teknolohikal na katutubo,
angkop at umaasa sa sariling kakayahan at ang kanilang kabagayan sa mga
sistemang pamproduksyon at pambansang kapamuhayang pambansa.
SEKSYON 11. Maaaring magtadhana ang Kongreso para sa mga insentibo, kasama
ang mga kabawasan sa buwis, upang maganyak ang paglahok na pribado sa mga
programa ng batayan at gamiting pananaliksik na siyentipiko. Dapat
magkaloob ng mga scholarship, kaloob-na-tulong, o iba pang mga anyo ng mga
insentibo sa mga karapatdapat na estudyante sa agham, mga mananaliksik, mga
scientist, mga imbentor, mga technologist, at mga mamamayang may natatanging
likas na talino.
SEKSYON 12. Dapat regulahin ng Estado ang paglilipat at itaguyod ang
pag-aangkop ng teknolohiya mula sa lahat ng batis para sa pambansang
pakapkinabangan. Dapat pasiglahin nito ang pinakamalawak na paglahok ng mga
pribadong pangkat, mga pamahalaang lokal, at mga organisasyong
salig-pamayanan sapglikha, at pagsasagamit ng agham at teknolohiya.
SEKSYON 13. Dapat pangalagaan at seguruhin ng Estado ang mga eksklusibong
karapatan ng mga scientist, mga imbentor mga artist at iba pang mga
mamamayang may likas na talino sa kanilang ari at mga likhang intelektwal,
lalo na kung kapaki-pakinabang sa sambayanan para sa panahong maaaring
itakda ng batas.
Mga Sining at Kultura
(Arts and Culture)
SEKSYON 14. Dapat itaguyod ng Estado ang pangangalaga, pagpapayaman at
dinamikong ebolusyon ng isang pambansang kulturang Pilipino salig sa
simulaing pagkakaisa sa pagkakaiba-iba sa kaligirang malaya, artistiko at
intelektwal na pagpapahayag.
SEKSYON 15. Dapat tangkilikin ng Estado ang mga sining at panitikan. Dapat
pangalagaan, itaguyod, at ipalaganap ng Estado ang pamanang historikal at
kultural at mga likha at mga kayamanang batis artistiko ng bansa.
SEKSYON 16. Ang lahat ng mga kayamanang artistiko at historiko ng bansa ay
bumubuo sa kayamanang kultural nito at dapat pangalagaan ng Estado na
maaaring magregula sa disposisyon nito.
SEKSYON 17. Dapat kilalanin, igalang, at pangalagaan ng Estado ang mga
karapatan ng mga katutubong pamayanang kultural sa pagpapanatili at
pagpapayaman ng kanilang kultura, mga tradisyon, at mga institusyon. Dapat
isaalang-alang nito ang mga karapatang ito sa pagbabalangkas ng mga
pambansang plano at mga patakaran.
SEKSYON 18. (1) Dapat seguruhin ng Estado ang pantay na pagtamo ng mga
pagkakataong kultural sa pamamagitan ng sistemang pang-edukasyon, mga
kultural na entity sa publiko o pribado, at mga scholarship, mga kaloob at
iba pang mga insentibo, at mga pampamayanang sentrong kultural at iba pang
mga tanghalang pangmadla.
(2) Dapat pasiglahin at tangkilikin ng Estado ang mga pananaliksik at mga
pag-aaral tungkol sa mga sining at kultura.
Sports
SEKSYON 19. (1) Dapat itaguyod ng Estado ang edukasyong pisikal at
pasiglahin ang mga programang pang-sports, mga paligsahang panliga, at mga
amateur sports, kasama ang pagsasanay para sa mga paligsahang pandaigdig,
upang maisulong ang disiplina sa sarili, pagtutulungan ng magkakasama at
kahusayan para sa pagbubuo ng kapamayanang malusog at mulat.
(2) Ang lahat ng mga institusyong pang-edukasyon at dapat magsasagawa ng
regular na mga gawaing pang-sports sa buong bansa at pakikipagtulungan sa
mga samahan sa palaro at iba pang mga sektor.
----------------------------------------------------------------------------
----
ARTIKULO XV
ANG PAMILYA
(The Family)
SEKSYON 1. Kinikilala ng Estado ang pamilyang Pilipino na pundasyon ng
bansa. Sa gayon, dapat nitong patatagin ang kaisahan ng pamilyang Pilipino
at aktibong itaguyod ang lubos na pag-unlad niyon.
SEKSYON 2. Ang pag-aasawa, na di malalabag ng institusyong panlipunan, ay
pundasyon ng pamilya at dapat pangalagaan ng Estado.
SEKSYON 3. Dapat isanggalang ng Estado:
(1) Ang karapatan ng mga mag-asawa na magpamilya nang naaayon sa
kanilang pananalig na panrelihiyon at sa mga kinakailangan ng responsableng
pagpapamilya;
(2) Ang karapatan ng mga bata na mabigyan ng kalinga, kasama ang
wastong pagaalaga at nutrisyon at natatanging proteksyon sa lahat ng mga
anyo ng pagpapabaya, pagaabuso, pagmamalupit, pagsasamantala, at iba pang
kondisyong nakakapinsala sa kanilang pag-unlad;
(3) Ang karapatan ng pamilya sa sahot at kita na sapat ikabuhay ng
pamilya; at
(4) Ang karapatan ng mga pamilya o mga asosasyon nito na lumahok sa
pagpaplano at pagpapatupad ng mga patakaran at mga programa na nakaapekto sa
kanila.
SEKSYON 4. Ang pamilya ay tungkuling kalinangin ang matatandang mga
miyembro nito ngunit maaari ring gawin ito ng Estado sa pamamagitan ng
makatarungang mga pamaraan ng kapanatagang panlipunan.
----------------------------------------------------------------------------
----
ARTIKULO XVI
MGA TADHANANG PANGKALAKAHATAN
(General Provisions)
SEKSYON 1. Ang bandila ng Pilipinas ay dapat na pula, puti, at bughaw, na
may isang araw at tatlong bituin, na dinadakila at iginagalang ng sambayanan
at kinikilala ng batas.
SEKSYON 2. Ang Kongreso, sa pamamagitan ng batas, ay maaaring magpatibay ng
isang bagong pangalan ng bansa, isang pambansang awit, o isang pambansang
sagisag, na pawang tunay na naglalarawan at sumisimbulo ng mga mithiin,
kasaysayan, at mga tradisyon ng sambayanan. Ang nasabing batas ay dapat
magkabisa lamang pagkaratipika ng sambayanan sa isang pambansang referendum.
SEKSYON 3. Hindi maaaring ihabla ang Estado nang wala itong pahintulot.
SEKSYON 4. Ang Sandatahang Lakas ng Pilipinas ay dapat buuin ng isang
armadong pwersa ng mga mamamayan sa sasailalim ng pagsasanay militar at
maglilingkod ayon sa maaaring itadhana ng batas. Ito ay dapat magpanatili
ng isang regular na pwersang kinakailangan para sa kaseguruhan ng Estado.
SEKSYONS 5. (1) Ang lahat ng mga miyembro ng sandatahang lakas ay dapat
manumpa nang taimtim o magpatotoo na ipagsasanggalang at ipagtatanggol ang
Konstitusyong ito.
(2) Dapat patatagin ng Estado ang diwang makabayan at makabansang
kamalayan ng militar, at ang paggalang sa mga karapatan ng mga mamamayan sa
pagtupad ng kanilang tungkulin.
(3) Ang propesyonalismo sa sandatahang lakas at sapat na remunerasyon
at mga benepisyo ng mga miyembro nito ang dapat maging pangunahing
kaabalahan ng Estado. Ang sandatahang lakaat ay dapat mabukod sa mga
pulitikang partisan.
Walang sino mang miyembro ng militar ang dapat na tuwiran o di tuwirang
makilahok sa alin mang gawaing pampulitikang partisan, maliban sa pagboto.
(4) Ang sino mang kaanib ng sandatahang lakas na nasa aktibong
paglilingkod ay hindi kailanman dapat hirangin o italaga sa alin mang
tungkulin sa isang katungkulang sibilyan sa Pamahalaan gayon din sa mga
korporasyong ari o kontrolado ng pamahalaan o sa alin mang mga sangay nila.
(5) Hindi dapat ipahintulot ng mga batas sa pagreretiro ng mga pinunong
militar ang pagpapalugit sa kanilang paglilingkod.
(6) Ang mga pinuno at mga tauhan ng regular na pwersa ng sandatahang
lakas ay dapat i-recruit nang proporsyonal mula sa lahat ng lalawigan at mga
lungsod hangga't maaari.
(7) Ang panunungkulan ng Chief-of-Staff ng Sandatahang Lakas ay hindi
dapat lumampas sa tatlong taon. Gayon man, sa panahon ng digmaan o iba pang
kagipitang pambansa na idineklara ng Kongreso, maaaring palugitan ng Pangulo
ang gayong panunungkulan.
SEKSYON 6. Dapat magtatag at magpanatili ang Estado ng isang pwersa ng
pulisya na pambansa ang saklaw at sibilyan ang uri na pangangasiwaan at
pamamahalaan ng isang pambansang komisyon ng pulisya. Ang awtoridad ng mga
tagapagpaganap ng lokal sa mga unit ng pulisya sa kanilang hurisdiksyon at
itatadhana ng batas.
SEKSYON 7. Ang Estado ay dapat maglaan ng kagyat at sapat na pangangalaga,
mga benepisyo, at iba pang mga anyo ng tulong sa mga beterano ng digmaan at
mga beterano ng mga kampanyang militar, kanilang mga balo at mga naulila.
Dapat ilaan ang mga pondo para rito at ang nararapat na pagsasaalang-alang
ay dapat ipagkaloob sa kanila sa disposisyon ng mga pambayang lupaing
sakahan at, sa nararapat na mga kalagayan, sa pagsasagamit ng mga likas na
kayamanan.
SEKSYON 8. Upang mapataas ang mga pensyon at iba pang mga benepisyong
nararapat kapwa sa mga retirado ng pamahalaan at nga mga pribadong sektor,
ito ay dapat repasuhin ng Estado sa pana-panahon.
SEKSYON 9. Dapat pangalagaan ng Estado ang mga mamimili labas a mga
katiwalian sa kalakalan at sa mga sub-standard o mga mapanganib na mga
produkto.
SEKSYON 10. Dapat maglaan ang Estado ng patakarang pangkapaligiran para sa
lubusang pagpapaunalad ng kakayahang Pilipino at sa pamamagitan ng mga
instrukturang pangkomunikasyon na angkop sa mga pangangailangan at mga
lunggatiin ng bansa batay sa pagtakaran na gumagalang sa kalagayan ng
pananalita at ng pamahayagan.
SEKSYON 11. (1) Ang pagmamay-ari at pamamahala ng mass media ay dapat na
limitado lamang sa mga mamamayan ng Pilipinas, o sa mga korporasyon, mga
kooperatiba, o mga asosasyong ganpa na ari at pinamamahalaan ng gayong mga
mamamayan.
Dapat regulahin o ipagbawal ng Kongreso ang mga monopoly sa komersyal na
mass media kapag hinihingi ng kapakanang pambayan. Hindi dapat pahintulutan
ang mga kombinasyong pumipinsala sa kalakalan o sa kompitensyang di
makatwiran.
(2) Ang industiya ng advertising na nakikintalan ng kapakanang
pambayan, ay dapat regulahin ng batas para sa proteksyon ng mga mamimili at
sa pagtataguyod ng kagalingang panlahat.
Ang mga mamamayan o mga korporasyon o mga asosasyong Pilipino lamang na
pitumpung porsyento man lamang ng kapital ay ari ng gayong mga mamamayan ang
pahihintulutang pumasok sa industriya ng advertising.
Ang paglahok ng mga dayuhang mamumuhunan sa namamahalang mga kalupunan
ng mga entity sa nasabing industriya ay limitado sa kanilang katumbas na
sapi sa puhunan niyon, at lahat ng mga pinunong tagapagpaganap at
tagapamahala ng nasabing mga entity ay kinakailangang mga mamamayan ng
Pilipinas.
SEKSYON 12. Ang Kongreso ay maaaring magtatag ng isang kalupunang magpapayo
sa Pangulo tungkol sa mga patakarang may kinalaman sa mga katutubong
pamayanang kultural, na mula sa naturang mga pamayanan ang nakakarami sa
kanila.
----------------------------------------------------------------------------
----
ARTIKULO XVII
MGA SUSOG O MGA PAGBABAGO
(Amendments or Changes)
SEKSYON 1. Ang ano mang susog o pagbabago sa Konstitusyong ito ay maaaring
ipanukala:
(a) ng Kongreso sa pamamagitan ng tatlong-kapat na boto ng lahat ng mga
Kagawad nito; o
(b) sa pamamagitan ng isang Kumbensyong Konstitusyonal.
SEKSYON 2. Ang mga susog sa Konstitusyong ito ay maaari ring tuwirang
ipanukala sa pangunguna ng mga taong-bayan sa pamamagitan ng petisyon ng
labindalawang bahagdan man lamang ng kabubuang bilang ng mga rehistradong
manghahalal, kinakailangang katawanin ang bawat purok lehislatibo ng tatlong
bahagdan man lamang nga mga rehistradong manghahalal niyon. Hindi dapat
pahintulutan ang ano mang susog sa ilalim ng seksyong ito sa loob ng limang
taon kasunod ng ratipikasyon ng Konstitusyong ito ni nang malimit kaysa sa
minsan tuwing limang taon pagkatapos noon.
Dapat magtadhana ng batas ang Kongreso ukol sa pagkakatuparan ng
paggamit ng karapatang ito.
SEKSYON 3. Ang Kongreso, sa pamamagitan ng dalawang-katlong boto ng lahat
ng Kagawad nito, ay maaaring tumawag ng isang Kumbensyong Konstitusyonal, o
sa pamamagitan ng nakararaming boto ng lahat ng mga Kagawad nito, ay iharap
ang suliranin ng pagtawag ng gayong Kumbensyon sa mga manghahalal.
SEKSYON 4. Ang ano mang susog o pagbabago sa Konstitusyong ito sa ilalim ng
Seksyon 1 nito ay dapat na balido kapag naratipikahan ng nakakaraming boto
sa isang plebisito na dapat ganapin nang hindi alaga sa animnapung araw at
hindi lalampas ang siyamnapung araw pagkapagpatibay ng gayong susog o
pagbabago.
Ang ano mang susog sa ilalim ng Seksyon 2 nito ay dapat na balido kapag
naratipikahan sa bisa ng nakararaming botosa isang plebisito na dapat
ganapin nang hindi aaga sa animnapung araw at hindi lalampas ang siyamnapung
araw pagkatapos ng sertipikasyon sa kasapatan ng petisyon ng Komisyon ng
Halalan.
----------------------------------------------------------------------------
----
ARTIKULO XVIII
MGA TADHANANG LILIPAS
(Transitory Provisions)
SEKSYON 1. Ang unang halalan ng mga kagawad ng Kongreso sa ilalim ng
Konstitusyong ito ay dapat iraos sa ikalawang Lunes ng Mayo, 1987.
Ang unang halalang lokal ay dapat iraos sa petsang itatakda ng Pangulo,
na maaaring kasabay ng halalan ng mga Kagawad ng Kongreso. Dapat isabay
dito ang halalan ng mga Kagawad ng mga sangguniang panlungsod o pambayan sa
Metropolitan Manila area.
SEKSYON 2. Ang mga Senador, mga Kagawad ng Kapulungan ng mga Kinatawan at
ang mga pinunong lokal na unang inihalal sa ilalim ng Konstitusyong ito ay
dapat manungkulan hanggang sa katanghalian ng Hunyo 30, 1992.
Sa mga Senador na mahahalal sa halalan sa 1992, ang unang labindalawa na
magtatamo ng pinakamataas na bilang ng mga boto ay dapat manungkulan sa loob
ng anim na taon at ang nalalabing labindalawa sa loob ng tatlong taon.
SEKSYON 3. Ang lahat ng mga umiiral na batas, mga decree, mga kautusang
tagapagpaganap, mga proklamasyon, mga liham tagubilin, at iba pang mga
pahayag tagapagpaganap na hindi salungat sa Konstitusyong ito ay
mananatiling ipatutupad hangga't hindi sinususugan, pinawawalang-bisa, o
pinawawalang-saysay.
SEKSYON 4. Ang lahat ng mga umiiral na kasunduang-bansa o mga kasunduang
internasyonal na hindi naratipikahan ay hindi dapat muling ipagpatuloy o
palugitan nang walang pagsang-ayon ang dalawang-katlo man lamang ng mga
Kagawad ng Senado.
SEKSYON 5. Ang anim na taong taning ng panahon ng panunungkulan ng
kasalukuyang Pangulo at Pangawalang Pangulo na nahalal noong Pebrero 7,
1986, para sa layunin ng pagtutugma ng halalan, ay pinapalugitan sa
pamamagitan nito hanggang sa katanghalian ng Hunyo 30, 1992.
Ang unang regular na halalan para sa Pangulo at Pangalawang Pangulo sa
ilalim ng Konstitusyong ito ay dapat iraos sa ikalawang Lunes ng Mayo, 1992.
SEKSYON 6. Ang kasalukuyang Pangulo ay dapat magpatuloy sa pagtupad ng
kapangyarihang tagapagbatas hanggang sa pulungin ang unang Kongreso.
SEKSYON 7. Hangga't hindi nagpapaptibay ng batas, maaaring humirang ang
Pangulo mula sa listahan ng mga nominee ng kinauukulang mga sektor ng mga
hahawak sa mga puwestong nakalaan para sa mga kinatawang sektoral sa ilalim
ng Talaan (2), Seksyon 5 ng Artikulo VI ng Konstitusyong ito.
SEKSYON 8. Hangga't hindi nagtatadhana ng naiiba ang Kongreso, maaaring
likhain ng Pangulo ang Metropolitan Authority na kabibilangan ng mga puno ng
lahat ng unit ng pamahalaang lokal na bumubuo sa Metropolitan Manila Area.
SEKSYON 9. Dapat magpatuloy sa pag-iral at pagkilos ang mga sub-lalawigan
hangga't hindi nagagawang regular na lalawigan o hindi naibabalik ang mga
bayang kasapi nito sa inang-lalawigan.
SEKSYON 10. Ang lahat ng mga hukumang umiiral sa panahon ng ratipikasyon ng
Konstitusyong ito ay patuloy na tutupad ng kanilang hurisdiksyon, hangga't
hindi nagtatakda ng naiiba ang batas. Ang mga tadhana ng umiiral na mga
Alituntunin ng Hukuman, mga aktang panghukuman, at mga batas procedural na
hindi salungat sa Konstitusyong ito ay mananatiling ipinatutupad hangga't
sinususugan o pinagwawalang-bisa ng Kataastaasang Hukuman o Kongreso.
SEKSYON 11. Ang kasulukuyang mga Kagawad ng Judiciary ay dapat magpatuloy
sa panunungkulan hanggang sa sapitin nila ang gulang na pitumpung taon, o
mawalan ng kakayahang tumupad sa mga tungkulin ng kanilang katungkulan, o
tanggalin sa panunungkulan nang may kadahilanan.
SEKSYON 12. Sa loob ng isang taon pagkaraang maratipikahan ang
Konstitusyong ito, ang Kataastaasang Hukuman ay kinakailangang maglagda ng
isang sistematikong plano upang mapadali ang pagpapasya o resolusyon sa mga
kaso o mga bagay-bagay na nabibimbin sa Kataastaasang Hukuman o sa mga
nakabababang hukuman bago magkabisa ang Konstitusyong ito. Dapat
magpasunod ng katularing plano para sa lahat ng mga tanging hukuman at mga
kalupunang mala-panghukuman.
SEKSYON 13. Ang epektong legal ng pagkalaos, bago maratipikahan ang
Konstitusyong ito, ang nararapat na panahon para sa pagpapasya o resolusyon
ng mga kaso o mga bagay-bagay na idinulog para hatulan ng mga hukuman ay
dapat pagpasyahan ng Kataastaasang Hukuman sa lalong pinakamadaling panahon
pagkaraang maratipikahan ang Konstitusyong ito.
SEKSYON 14. Ang mga tadhana ng mga talaan (3) at (4) ng Seksyon 15 ng
Artikulo VIII ng Konstitusyong ito ay adapat sumaklaw sa mga kaso o mga
bagay-bagay na idinulog bago maratipikahan ang Konstitusyong ito, kapag ang
nararapat na panahon ay lilipas pagkaraan ng gayong ratipikasyon.
SEKSYON 15. Ang kasalukuyang mga Kagawad ng Komisyon sa Serbisyo Sibil,
Komisyon sa Halalan, at Komisyon sa Audit ay dapat magpatuloy sa
panunungkulan sa loob ng isang taon pagkaraan maratipikahan ang
Konstitusyong ito, matangi kung maalis nang lalong maaga bunga ng
makatwirang kadahilanan, o mabalda upang di na magampanan ang mga tungkulin
ng kanilang katungkulan, o mahirang sa bagong taning ng panunungkulan doon.
Kailanman, ang sino mang Kagawad ay hindi dapat maglingkod nang matagal
kaysa pitong taon kasama ang paglilingkod bago maratipikahan ang
Konstitusyong ito.
SEKSYON 16. Ang mga kawani ng career civil service na itiniwalag sa
lingkuran nang hindi sa makatwirang kadahilanan kundi bilang resulta ng
reorganisasyon na alinsunod sa Proklamasyon Bilang 3 na may petsang Marso
25, 1986 at ang reorganisasyon kasunod ng ratipikasyon ng Konstitusyong ito
ay dapat tumanggap ng nararapat na sahod sa pagkatiwalag, at ng mga
benepisyo sa pagreretiro at iba pang mga benepisyo na nauukol sa kanila sa
ilalim ng mga batas. Sa halip nito, sa kagustuhan ng mga kawani, sila ay
maaaring isaalangalang para ma-employ ng pamahalaan, o sa alin man sa mga
bahagi, mga instrumentality, o mga ahensya nito, kasama ang mga korporasyong
ari o kontrolado ng pamahalaan at kanilang mga subsidiary. Sumasaklaw rin
ang tadhanang ito sa career officers na ang pagbibitiw ay tinatanggap nang
naaalinsunod sa umiiral na patakaran.
SEKSYON 17. Hangga't hindi nagtatadhana ng naiiba ang Kongreso, ang Pangulo
ay dapat tumanggap ng sahod na tatlong daang libong piso; ang Pangalawang
Pangulo, ang Pangulo ng Senado, ang Speaker ng Kapulungan ng mga Kinatawan,
at Pinunong Mahistrado ng Kataastaasang Hukuman, dalawang daa't apatnapung
libong piso bawat isa; ang mga Senador, ang mga Kagawad ng Kapulungan ng
mga Kinatawan, ang mga Kasamang Mahistrado ng Kataastaasang Hukuman, at ang
mga Tagapangulo ng mga Komisyong Konstitusyonal, dalawang daa't apat na
libong piso bawat isa; at ang mga Kagawad ng mga Komisyong Konstitusyonal,
isang daa't walumpung libong piso bawat isa.
SEKSYON 18. Sa pinakamaagang posibleng panahon, dapat itaas ng Pamahalaan
ang antas ng sahod ng iba pang mga opisyal at mga kawani ng pamahalaang
pambansa.
SEKSYON 19. Ang lahat ng mga ariarian, mga record, mga kagamitan, mga
gusali, mga pasilidad, at iba pang mga ariarian ng alin mang tanggapan o
kalupunan na binuwag o nireorganisa sa ilalim ng Proklamasyon Bilang 3 na
may petsang Marso 25, 1986 o ng Konstitusyong ito ay dapat ilipat sa
tanggapan o kalupunan na kinauukulan ng malaking bahagi ng mga
kapangyarihan, mga gawain, at mga pananagutan nito.
SEKSYON 20. Dapat pagukulan ng priority ng unang Kongreso ang pagtatakda ng
panahon para sa lubos na pagpapatupad ng libreng pambayan na edukasyong
sekondarya.
SEKSYON 21. Dapat magtadhana ang Kongreso ng mabisang pamamaraan at sapat
na mga remedyo para sa panunumbalik sa Estado ng lahat ng mga lupaing
aring-bayan at mga karapatang real na kaugnay niyon na nakuha nang labag sa
Konstitusyon o sa mga batas sa lupaing pambayan, o sa pamamagitan ng
corrupt practices. Hindi dapat ipahintulot ang paglilipat o disposisyon ng
gayong mga lupain o mga karapatang real hangga't hindi lumilipas ang isang
taon mula sa ratipikasyon ng Konstitusyong ito.
SEKSYON 22. Sa pinakamaagang posibleng panahon, dapat ipamahagi ng
pamahalaan ang gma tiwangwang o pinabayaang mga lupaing pang-agrikultura,
gaya ng maaaring pagpapakahulugan ng batas, para maipamahagi sa mga
benepisyo ng programa sa repormang pang-agrikultura.
SEKSYON 23. Ang mga advertising entity na apektado ng Talaan (2), Seksyon
11 ng Artikulo XVI ng Konstitusyong ito ay bibigyan ng limang taon mula sa
ratipikasyon nito na tumupad nang bai-baitang at sa baseng proporsyonal sa
minimum na pagmamay-aring Pilipino na kinakailangan para roon.
SEKSYON 24. Dapat lansagin ang mga pribadong sundalo at iba pang mga
armadong pangkat na hindi kinikilala ng awtoridad na itinatag gaya ng
nararapat. Ang lahat ng pwersang para-militar, kabilang ang Civilian Home
Defense Forces na hindi naaayon sa armadong hukbo ng mga mamamayan sa
itinatag ng Konstitusyong ito ay dapat buwagin, o gawin, saan man naaangkop,
na mga hukbong regular.
SEKSYON 25. Sa pagwawakas sa 1991 ng Kasunduan ng Republika ng Pilipinas at
ng United States of America tungkol sa Base Militar, ang mga dayuhang base
militar, mga tropa o mga pasilidad ay hindi dapat pahintulutan sa Pilipinas
maliban sa ilalim ng mga termino ng kasunduang-bansa na kinatigan gaya ng
nararapat ng Senado, at kung hinihingi ng Kongreso ay niratipikahan sa
pamamagitan ng mayoryang boto ng mga mamamayan sa isang referendum na
iniraos para sa layuning iyon, at kinikilalang kasunduang-bansa ng kabilang
panig na nakikipagkasunduang Estado.
SEKSYON 26. Ang amo mang awtoridad sa pagpapalabas ng sequestration o atas
sa pagpigil sa ilalim ng Proklamasyon Bilang 3, may petsang Marso 25, 1986
kaugnay sa pagbawi ng kayamanang nakuha sa masamang paraan ay mamamalaging
ipinatutupad sa loob ng hindi hihigit sa labingwalong buwan pagkaraang
maratipikahan ang Konstitusyong ito. Gayon man, para sa kapakanang
pambansa, gaya ng pagkasertipika ng Pangulo, maaaring palugitan ng Kongreso
ang naturang panahon.
Ang order sa sequestration o pagpigil ay dapat lamang ipalabas
pagkapakita ng kasong prima facie. Ang order at ang listahan ng mga
ariariang na-sequester o pinigil ay dapat irehistro kasunod niyon sa mga
kaukulang hukuman. Ukol sa mga order na pinalabas bago maratipikahan ang
Konstitusyong ito, dapat iharap ang kaukulang aksyon o kaparaanang
panghukuman sa loob ng anim na buwan mula sa ratipikasyong ito. Tungol sa
mga kautusang pinalabas pagkaraan ng gayong ratipikasyon, ang aksyon o
kaparaanang panghukuman ay dapat iharap sa loob ng anim na buwan mula sa
pagkapalabas niyon.
Ang sequestration o atas sa pagpigil ay itinuturing na awtomatikong
binawi kung walang sinimulang aksyon o kaparaaanang panghukuman ayon sa
itinatakda rito.
SEKSYON 27. Ang Konstitusyong ito ay dapat kagyat na magkabisa sa sandaling
maratipikahan ng mayoryang boto sa isang plebesito na itinawag para sa
layuning iyon at dapat pumalit sa lahat ng naunang mga Konstitusyon.
Ang sinundang panukalang Konstitusyon ng Republika ng Pilipinas ay
pinagtibay ng Komisyong Konstitusyonal ng 1986 noong ikalabindalawang araw
ng Oktubre, Labinsiyam na raan at walumpu't anim, at nilagdaan nang naaayon
noong ikalabinlimang araw ng Oktubre, Labinsiyam na raam at walumpu't anim
sa Plenary Hall, National Government Center, Lungsod Quezon, ng mga
Komisyoner na lumagda dito.
{'-'}
we're only interested on this part: