आयुष्य = श्मश्रुकर्म

[Arvind_Kolhatkar]

अधिकरण १, अध्याय ४ in Vatsyayana's Kamasutra is devoted to नागरकवृत्तम्.    The following is said therein, inter alia, about the personal toilet of a cultured gentleman about the town.

नित्यं स्नानं द्वितीयकमुत्सादनं तृतीयकः फेनकः चतुर्थकमायुष्यं पञ्चमकं दशमकं वा प्रत्यायुष्यमित्यहीनम् ॥१७॥

The first part here नित्यं स्नानं द्वितीयकमुत्सादनं तृतीयकः फेनकः is clear enough.  (Bath every day, massage every alternate day, foam bath every third day.)  The remaining part, following Yashodhara's commentary called जयमङ्गला, has to be translated as 'shaving of the face every fourth day, body hair removed every fifth or tenth day.' Yashodhara says '...तत्रायुष्यं श्मश्रुकर्म क्षुरेण तच्चतुर्थेऽह्नि स्याद्, दिनत्रयान्तरितमित्यर्थ:, कर्तर्या तु पञ्चकमेव स्यात्, प्रत्यायुष्यमिति। यद्गुह्ये क्षुरेण कर्म तत्पञ्चमेऽहनि, यत्तु लोम्नामुत्पाटनेन तद्दशमे स्यादित्याह...’

Here why has आयुष्य been equated with श्मश्रुकर्म?   Apte or Monier Williams do not hint at any such meaning.

Arvind Kolhatkar.

[Shrivathsa B]

हरिः ॐ,

   श्मश्रुकर्मणायुर्वृद्धिर्भवतीति परम्परा ।
चूडाकर्मणि समावर्तने चोच्चार्यमाणानामग्न आयूंषीत्यादिमन्त्राणां प्रयोगोत्र प्रमाणम् ।। (चूडाकर्मणि शिशोः प्रथमकेशकर्तनं, समावर्तने ब्रह्मचारिणः प्रथमश्मश्रुकर्तनमिति परम्परासीत्।)

   क्षुरिकाः स्वान् 'सवितासमाज' इति नाम्ना व्यवह्रीयन्ते । क्षौरकर्मणि येनावपदिति सवितृमन्त्रस्याप्यन्तर्भावमत्र हेतुः । सवितुः प्राणात्मना देहेवस्थानं तत्प्रसादादरोगतेत्याद्यादित्यहृदये तट्टीकासु चोल्लिखितम् ।

स्वस्ति,
       भवानीभारती जयतेतमाम्,
                                        श्रीवत्सः ॥

--
You received this message because you are subscribed to the Google Groups "samskrita" group.
To unsubscribe from this group and stop receiving emails from it, send an email to samskrita+...@googlegroups.com.
To post to this group, send email to sams...@googlegroups.com.
Visit this group at https://groups.google.com/group/samskrita.
For more options, visit https://groups.google.com/d/optout.