Co^' hu+o+ng, 35 na(m sau
hailua
Pha.m Hoa`ng Chu+o+ng nay ve^` hu+u, an cu+ ta.i Riverside, Nam Cali. Sau
dda^y la` ba`i vie^'t dda(.c bie^.t cu?a o^ng nha^n di.p 35 na(m Nga`y
Mie^`n Nam su.p ddo^? 1975-2010.
1975
A(n te^'t xong, khoa?ng tha'ng hai, tha'ng ba, ca? tru+o+`ng Duy Ta^n to^i
da.y xo^n xao tin Vie^.t co^.ng dda'nh chie^'m Kontum, Pleiku, ro^`i Ban me^
thuo^.t, ddi.ch la(m le chua^?n bi. tra`n xuo^'ng Nhatrang... Anh Lu+.c
mo+'i le^n na('m chu+'c Ta^n hie^.u tru+o+?ng ddu+o+.c ma^'y tua^`n, kho^ng
da^'u no^~i ve? ra^`u ri~ lo a^u. Tie^.m sa'ch to^i chu+a bao gio+` ba'n
ba'o dda('t nhu+ lu'c a^'y, mo+'i 10 gio+` sa'ng dda~ sa.ch nha(~n kho^ng
co`n to+` na`o. Ca? tha`nh pho^' Phanrang da^n chu'ng nho^'n nha'o vo+'i
nhu+~ng tin ddo^`n ru'ng ddo^.ng che^'t ngu+o+`i: My~ bo? VN, Thie^.u Ky`
bo? cha.y, VC sa('p chie^'m mie^`n Nam...
Mo+'i ho^`i dda^`u na(m, vo^ so^' sa^u bo. tre^n ru+`ng ha`ng ha`ng lo+'p
lo+'p ddua nhau lu'c nhu'c ta?n cu+ bo` xuo^'ng bie^?n, ba(ng qua ddu+o+`ng
quo^'c lo^. bi. xe ca'n che^'t he^'t lo+'p na`y to+'i lo+'p kha'c, da^n dda~
hoang mang kho^ng bie^'t ddie^`m gi`, ke^' dde^'n ho`n DDa' Dao cao mu+o+`i
ma^'y thu+o+'c tre^n nu'i DDa' Cho^`ng, que^ o^ng Thie^.u, tu+. du+ng su.p
la(n ra dda^t, dde^? ma(.c cho ho`n Ma(.t Quy? (tu+o+.ng tru+ng cho Co.ng
Sa?n) be^n kia la`ng Du+ kha'nh nga.o nghe^~ khinh khi?nh nhi`n qua.
Ngu+o+`i no'i My~ bo? ro+i Vie^.t Nam, o^ng Thie^.u giao mie^`n Trung va`
cao nguye^n cho Vie^.t co^.�ng, ru't ve^` giu+~ Saigon. Ke? no'i o^ng
Thie^.u ba(`ng mo.i gia' giu+~ la.i tu+` Ninh thua^.n tro+? vo^ Nam, vi`
Ninh thua^.n la` que^ hu+o+ng cu?a o^?ng, mo^` ma? o^ng ba` co`n cho^n o+?
ddo'.
Qua dda^`u tha'ng Tu+ thi` tin tu+'c tu+`ng nga`y ca`ng lu'c ca`ng so^i
ddo^.ng. Su+ ddoa`n 1 tan ha`ng. Da^n chu'ng Hue^' hoa?ng ho^'t bo? nha`
cha.y va`o DDa` na(~ng. Vie^.t co^.ng chie^'m Hue^' trong vo`ng mo^.t nga`y,
ro^`i hai nga`y sau, nghe dda`i BBC no'i DDa` na(~ng tha^'t thu? luo^n.
Mo^.t nga`y sau, Qua?ng Nam ma^'t. So+. bom dda.n, pha'o ki'ch, to^i cho
vo+. be^' con nho? cha.y tru+o+'c ra dda?o Cam ranh, o+? nha` o^ng ba` nha.c
cho an toa`n. Ngu+o+`i ta kha'o nhau ve^` ddo^.i qua^n vu`ng 1 vu`ng 2 tan
ha`ng bo? ngu~ tu+` Hue^' to+i ta? cha.y, da^n chu'ng bo? nha` bo? cu+?a,
bo^`ng be^' cha.y theo li'nh va`o Nam, do.c ddu+o+`ng cu+o+'p bo'c ha~m
hie^'p che^'t cho'c xa?y ra nhan nha?n. Vie^.t Co.ng ha^`u nhu+ mo^~i nga`y
chie^'m la^'y mo^.t ti?nh, qua^n ddo^.i be^n ta chu+a dda'nh dda~ cha.y,
co+?i bo? qua^n phu.c cha.y tru+o+'c ca? da^n. Cuo^'i tha'ng 3, Qui nho+n,
Tuy ho`a ma^'t. To^i hoa?ng qua'. Tie^.m sa'ch co`n dda^`y ha`ng ho'a sa'ch
vo+?, pha^n va^n kho^ng bie^'t ne^n giao nha` cho con be' giu'p vie^.c
lie^`u bo? cha.y vo^ Saigon hay o+? la.i giu+~ cu?a. Sa'ng nga`y 1 tha'ng 4,
anh ba.n ky~ su+ o+? nha` ddo^'i die^.n cha.y qua dda^.p cu+?a nha` to^i
ho^'t hoa?ng:
-Anh Chu+o+ng o+i, ca? tha`nh pho^' ngu+o+`i ta bo? cha.y ro^`i. Nghe no'i
dda.i ta' Tu+., ti?nh tru+o+?ng Ninh thua^.n bo? tro^'n vo^ Phan thie^'t.
Mi`nh pha?i ddi ga^'p chu+' kho^ng ki.p nu+~a. Loa.n la.c che^'t cho'c to+'i
no+i...
The^' la` to^i kho^ng co`n dda('n ddo suy nghi~ nu+~a, go'i 50 nga`n ba.c
nhe't du+o+'i cha^n, mang gia^`y vo^, ca^`m ca'i xa('c tay ddu+.ng mo^.t hai
bo^. ddo^` va` i't ddo^` qui', giao chi`a kho'a nha` cho con nho? ngu+o+`i
la`m, xa'ch Honda cho+? Chi'nh vo^ Phan thie^'t, kho^ng ki.p ghe' nha` ma'
ba'o tin. Chi'nh no'i o+? Saigon, nhie^`u nha` gia`u bie^'t tin sa('p ma^'t
nu+o+'c, dda~ le^n ta`u ro+`i kho?i VN ra kho+i, co' ta`u My~ ddo'n. Do.c
ddu+o+`ng vo^ Phan thie^'t, hai ddu+'a ga(.p vo^ so^' da^n qua^n ta?n cu+,
nhu+~ng kho xa(ng, tie^.m thuo^'c ta^y bi. cu+o+'p pha', xe co^. he^'t xa(ng
bo? la(n lo'c do.c ddu+o+`ng, nhu+~ng xa'c che^'t kha(?ng khiu o+? bo+`
so^ng. Vu+`a to+'i Phan thie^'t thi` tha`nh pho^' bi. pha'o ki'ch a^`m a^`m,
cuo^'ng cuo^`ng xa'ch xe cha.y tro^'n chui tro^'n nhu?i. DDu+o+`ng bo^. vo^
Saigon bi. cha^.n vi` hai be^n giao tranh, dda'nh nhau o+? dda^u trong Xua^n
lo^.c, ddu+o+`ng thu?y thi` ghe thuye^`n dda^`y li'nh tra'ng hung du+~, la(m
la(m su'ng o^'ng gia`nh nhau cu+o+'p dde^? vo^ Vu~ng ta`u so+'m, ba('n nhau
che'o che'o, kho^ng cho da^n le^n. To^i va` Chi'nh dda`nh pha?i xa'ch xe
tro+? ve^` Phanrang, hai be^n ddu+o+`ng im li`m va('ng nga('t tha^'y so+..
Tie^?u khu Ninh thua^.n lu'c ddo' dda~ bo? ngo?, ta`n qua^n va` da^n chu'ng
xo^ng va`o kho cu+o+'p su'ng dda.n uy hie^'p ca'c tie^.m buo^n trong pho^'.
Tha`nh pho^' tan hoang, xo+ xa'c. Hie^.u buo^n qua^`n a'o to+ lu.a lo+'n
cu?a me. to^i bi. ba('n vo+~ ca'c tu? ki'nh loa?ng xoa?ng, da^n ca? tra(m
ngu+o+`i ke'o nhau vo^ nha` ho^i cu?a a`o a`o. To^i o+? Phan thie^'t ve^`
thi` mo.i su+. dda~ xong, ma' ddu+'ng tru+o+'c nha` dang tay pha^n tra^`n,
me^'u ma'o kho'c.
Nga`y 2 tha'ng tu+, VC khu+.ng la.i o+? Camranh. ddi.ch va` ta giao tranh
nhau o+? Ba ngo`i da(`ng co nhie^`u nga`y. Cha('c o^ng Thie^.u ra le^.nh cho
giu+~ Ninh thua^.n ba(`ng mo.i gia', ne^n li'nh Ninh thua^.n lie^`u che^'t
chie^'n dda^'u ra^'t ha(ng. Tie^.m sa'ch to^i may ma('n co`n nguye^n, kho^ng
ai the`m cu+o+'p sa'ch. To^i tho+? da`i na(`m nha`, pho' ma(.c cho so^'
me^.nh. Tho^i, ai sao mi`nh va^.y, con ngu+o+`i co' so^', chi? bie^'t tha^`m
ca^`u nguye^.n O+n Tre^n. Lu'c ddo' la.i co' tin ddo^`n VC chie^'m xong
mie^`n Nam se~ thu? tie^u 1 trie^.u co^ng chu+'c qua^n nha^n VNCH, nhu+ ho.
dda~ tu+`ng la`m o+? Hue^' Te^'t Ma^.u tha^n. Ca^`u co+ co^' thi si~ Ha`n
Ma.c Tu+? xuo^'ng xin cu+'u giu'p, chu' Ha`n khuye^n mo.i ngu+o+`i ai o+?
dda^u, cu+' o+? ye^n ddo', ddu+`ng vo.ng ddo^.ng cha.y to+'i cha.y lui ma`
nguy hie^?m, dda^y la` Co^.�ng nghie^.p, mo.i su+. o+? Tre^n dda~ an ba`i
dda^u va`o ddo' ca? ro^`i.
Nga`y 5 ta^y, da^n DDala.t ke'o nhau xe co^. ddu? loa.i o^` a.t ta?n cu+
xuo^'ng Phanrang, mang theo rau qua? ha'i non, ha`ng ho'a, gia su'c, cu?a
ca?i, ta`i sa?n, tra?i chie^'u na(`m bu+`a ba~i ngoa`i ddu+o+`ng pho^'.
Ngu+o+`i ta ba`y ba'n to^'ng tha'o ngoa`i ddu+o+`ng tu+`ng ddo^'ng bo^ng
ca?i tra('ng , ca` ro^'t, rau ca?i nho^? vo^.i tre^n DDala.t xuo^'ng, vo't
ve't ddu+o+.c ddo^`ng na`o hay ddo^`ng na^'y dde^? co`n tie^'p tu.c cha.y
vo^ Saigon, ne^'u nhu+ Camranh tha^'t thu?. Mo^.t chu? tie^.m sa'ch vo^
tie^.m to^i na(n ni? xin mua giu`m cho mo^.t xe ho+i dda^`y nho'c vo+? ta^.p
100 trang mo+'i tinh tu+` tre^n Dalat cho+? xuo^'ng vo+'i gia' re~ ma.t,
dde^? ra?nh tay cha.y tie^'p vo^ Saigon. To^i tie^'c re~ la('c dda^`u. Tha^n
to^i co`n chu+a bie^'t che^'t so^'ng the^' na`o, tie^.m to^i co`n chu+a
bie^'t co' ddu+o+.c an toa`n kho^ng, na('m tie^`n ddi lie^`n khu'c ruo^.t,
lu'c na`y pha?i lo thu?, tie^`n dda^u ma` mua tru+~ vo+? ta^.p cho mu`a thu
nha^.p ho.c to+'i. Sau ddo' ma^'y nga`y thi` nghe be^n ta phi ddoa`n dda'nh
sa^.p ca^`u Ta^n My~ dde^? cha^.n VC tre^n DDala.t xuo^'ng.
Nhu+ng ro^`i sau cu`ng, Camranh cu~ng tha^'t thu? sau 15 nga`y ca^`m cu+.
anh du~ng, xe ta(ng vo+'i li'nh bo^. ddo^.i VC tre? ma(ng, ddo^.i no'n tai
be`o, ngo+ nga'c tie^'n va`o tha`nh pho^'. Gia'o chu+'c tu.i to^i nha^.n
tha'ng lu+o+ng cuo^'i ke^? tu+` nga`y ddo', ngoan ngoa~n theo le^.nh ddi
ho.c ta^.p chi'nh tri. mo^~i nga`y dde^? gia?ng da.y la.i cho ho.c sinh.
To^i so^'ng trong pha^.p pho^`ng lo la('ng cho dde^'n tha'ng 8 thi` cu`ng
vo+'i ta^'t ca? ca'c gia'o su+ bie^.t pha'i kha'c ddu+o+.c le^.nh ddi ho.c
ca?i ta.o o+? So^ng Mao, cu`ng vo+'i nhie^`u tha`nh pha^`n qua^n da^n ca'n
chi'nh kha'c.
1976-1985
Te^'t na(m ddo', trong tu`, to^i ddu+o+.c me. va` vo+. vo^ tha(m nuo^i, ba'o
tin ddo^?i tie^`n 500 cu~ a(n mo^.t ddo^`ng tie^`n mo+'i, nhie^`u nha` gia`u
o+? Saigon tha^'t ddie^n ba't dda?o, co' ngu+o+`i nha?y la^`u tu+. tu+?.
DDu'ng mo^.t na(m sau, ddu+o+.c pho'ng thi'ch ve^` vo+'i gia ddi`nh, to^i
theo ddu'ng phu+o+ng cha^m "Lao ddo^.ng la` vinh quang", "Tu+ ba?n la` bo'c
lo^.t" ho.c trong tra.i, de.p bo? mua ba'n, hai vo+. cho^`ng ke'o nhau ra
lo` ga.ch Nho+n Ho`a o^ng Hai Lo^ la`m co^ng nha^n dde^? to? ra "gia'c
ngo^.", ddu+o+.c so+'m tra? "quye^`n co^ng da^n". Nghe tin mo^.t so^' ba`
con o+? Saigon bo? nu+o+'c ddi tu+` 30 tha'ng tu+ qua My~, va`i ngu+o+`i
ba.n cu~ vu+o+.t bie^n tha`nh co^ng. Nghe nhu+ chuye^.n co^? ti'ch, kho^ng
bao gio+` da'm nghi~ mi`nh co' ddu? can dda?m va` ddie^`u kie^.n bo? nu+o+'c
ra ddi an toa`n nhu+ ho..
Co+` Ma(.t tra^.n gia?i pho'ng mie^`n Nam va` ba`i quo^'c ca cu?a ho. xua^'t
hie^.n ma^'y tha'ng ro^`i tu+. nhie^n bie^'n ma^'t, chi? co`n la.i ba`i
quo^'c ca va` co+` ddo? sao va`ng mie^`n Ba('c. Trong na(m 76 , nha` cu+?a
ta`i sa?n cu?a "ngu.y qua^n" ca^'p ba^.c dda.i u'y tro+? le^n, ca'c tha`nh
pha^`n co' "no+. ma'u" vo+'i nha^n da^n, ca'c nha` gia`u bo? cha.y dde^`u
bi. ti.ch thu, pha^n pha't cho ca'n bo^. ngoa`i Ba('c vo^ o+?. Me. to^i
giu+~ 6 ca'i nha` cho thue^ giu`m ba` co^ ho. to^i ngoa`i Ba('c 21 na(m nay
bi. U?y ban qua^n qua?n ti.ch thu he^'t cho ca'n bo^. cao ca^'p o+?, co^
chu' to^i la` dda?ng vie^n cha.y va`o la`m ddo+n xin xo? ma~i kho^ng
ddu+o+.c, cha'n na?n bo? ve^` Ba('c la.i.
Ro^`i dda(ng ky' ho^. kha^?u. Da^n chu'ng pha?i khai ba'o ta`i sa?n, tu+`
ca'i radio, xe Honda, cho dde^'n va`ng ba.c ca^'t tru+~. Ai o+? xa to+'i
ta.m tru' pha?i ra ddo^`n khai ba'o co^ng an. Muo^'n ra kho?i ti?nh pha?i
la`m ddo+n xin phe'p. Xe ha`ng ddo'i meo vi` kho^ng ai da'm ddi kho?i ti?nh,
tru+` ma^'y tay buo^n chuye^'n bie^'t ca'ch ho^'i lo^. cho co^ng an giao
tho^ng. Tu+` tho+`i Pha'p thuo^.c to+'i gio+`, la`m gi` co' chuye^.n nga(n
so^ng ca^'m cho+. la. lu`ng nhu+ va^.y, ai na^'y ga(.p nhau cu~ng xa^`m xi`
ba^'t ma~n. Nhie^`u gia ddi`nh co^ng chu+'c qua^n nha^n che^' ddo^. cu~
tha^'t nghie^.p ddo'i nha(n ra(ng, so^'ng va^'t va va^'t vu+o+?ng, bi. lu`a
ddi kinh te^' mo+'i, le^n ru+`ng thie^ng nu+o+'c ddo^.c, bi.nh ta^.t kho^ng
co' thuo^'c men, che^'t nhie^`u la('m.
Tha^'y da^n co`n nhie^`u ngu+o+`i gia`u, qua na(m 77, nha` nu+o+'c la.i cho
ddo^?i tie^`n mo^.t la^`n nu+~a, dde^? de^~ cai tri. ho+n. Da^n ddo'i, co`n
ho+i su+'c dda^u ma` cho^'ng ddo^'i, ca'i bao tu+? pha?i le^. thuo^.c tem
phie^'u nha` nu+o+'c thi` la`m sao ma` bu+o+'ng bi?nh ddu+o+.c....Nghe no'i
nhie^`u ngu+o+`i da.i do^.t bo^`ng bo^.t tham gia ca'c phong tra`o phu.c
quo^'c co` mo^`i, bi. to'm bo? tu` chung tha^n. Tha`nh pho^' dda^`y da^~y
nhu+~ng bo^. xu+o+ng bie^'t ddi, qua^`n a'o cu~ ra'ch, nhu+~ng con ngu+o+`i
co`m co~i dda.p xe, ca^`m cuo^'c, ma(.t ma`y buo^`n ba~ kho^ khan vo^ vo.ng.
Thie^n ha. bi. ba('t ddi la`m thu?y lo+.i mo^.t na(m 30 nga`y, ai co' tie^`n
thi` cho mu+o+'n ngu+o+`i ddi the^'. DDa`n ba` con ddo^ng, cho^`ng ddi ca?i
ta.o, co' ngu+o+`i kho'c mong sao cho Tro+`i sa^.p che^'t he^'t cho ro^`i,
so^'ng chi ma` kho^? nhu+ con cho'. Co' mo^.t da.o, trong nha` nhi`n ra
ddu+o+`ng tha^'y nhie^`u chuye^'n xe bi.t bu`ng nho^'t li'nh ngu.y ho.c ca?i
ta.o cha.y qua, dda^u nhu+ do+`i tra.i tu`, hay di chuye^?n tu` ra Ba('c,
da^n chu'ng ke'o ra ddu+'ng coi hai be^n ddu+o+`ng, xa^`m xi` thu+o+ng xo't,
co' nhie^`u ngu+o+`i mua ba'nh tra'i cha.y to+'i, la^'m le't canh chu+`ng
bo^. ddo^.i, du'i nhe't qua`, tie^`n va`o tay ngu+o+`i tu`. Na(m 79 la.i co'
nhie^`u ddoa`n xe ta(ng thie^'t gia'p cu?a Nga nga`y dde^m tu+` trong Nam
cha.y ra Ba('c, nhie^`u xe ta?i cho+? li'nh bo^. ddo^.i trang bi. su'ng
o^'ng, ma(.t ma`y nghie^m tro.ng. Co' ngu+o+`i ri? tai VC ddang dda'nh nhau
vo+'i Trung quo^'c o+? La.ng So+n, La`o Cai. Co' ngu+o+`i ra`nh ho+n, no'i
Le^ Dua^?n phu?i o+n Ta`u vie^.n tro+. vu~ khi' dda'nh My~ lu'c tru+o+'c,
cha.y theo Nga, ne^n Ta`u "da.y cho mo^.t ba`i ho.c". Nghe no'i hai be^n
dde^`u che^'t ngang nhau, nhie^`u ti?nh phi'a Ba('c bi. cu+o+'p pha' tan
hoang. Ngu+o+`i quen ga(.p nhau ta^m su+. mong cho Ta`u tha('ng dde^? Lu+.c
lu+o+.ng phu.c quo^'c thu+`a co+ no^?i le^n dda'nh gia`nh la.i mie^`n Nam.
Nghe ddo^`n co' nhie^`u tu` nha^n "ngu.y" ddu+o+.c Ta`u gia?i pho'ng kho?i
tra.i tu`, mang ve^` Ta`u tha? cho tu+. do ddi, My~ bo^'c qua My~....
Tru+o+'c 75 to^i co' ddu+'a ho.c tro` la` con o^ng Khu tru+o+?ng khu pho^'
to^i o+?, ne^n o^ng tin ca^.y giao cho la`m To^? pho' nha^n da^n, da^~n da^n
ddi la`m thu?y lo+.i, chi? huy da^n phu+o+`ng Kinh Dinh tranh ddua vo+'i
ca'c phu+o+`ng kha'c dda('p dda^.p, dda('p dde^ tre^n ma.n So^ng Pha,
ddu+o+.c ba(`ng khen ha.ng nha^'t. Nho+` va^.y ma` "ddu+o+.c" ddi cu`ng
vo+'i co^ng an khu vu+.c nu+?a dde^m to+'i nha` ma^'y ngu+o+`i xay ca` phe^
la^.u trong xo'm, la^.p bie^n ba?n, ky' te^n. DDu+o+.c ddi ho.p vo+'i chu+'c
sa('c. La.i na(`m trong Ban gia?ng da.y ca'c lo+'p Bi`nh da^n ban dde^m,
ddu+o+.c mie^~n ddi thu?y lo+.i. Mo^t tua^`n va`i ba dde^m, khu tru+o+?ng
khu pho' cho.n nha` mo^.t ngu+o+`i na`o ddo', cho ngu+o+`i to+'i tu+`ng nha`
ba('t da^n trong pho^' pha?i "ddi ho.p", to+'i ngo^`i cho^`m ho^?m be^n
ra~nh co^'ng ho^i, muo^~i ca('n lia chia, chi.u tra^.n nghe la?i nha?i
nhu+~ng ddie^`u o+? tre^n ddu+a xuo^'ng dde^'n pha't nga^'y, da^n nga'p le^n
nga'p xuo^'ng, kho^ng ai buo^`n do+ tay pha't bie^?u y' kie^'n. Chi'nh
quye^`n ga`i "a(ng ten" vo^ trong da^n, ddu? mo.i tha`nh pha^`n, tru+o+`ng
ho.c, cho+. bu'a, co^ng nha^n...dde^? thu lu+o+.m tin tu+'c cho^'ng ddo^'i,
pha?n ddo^.ng. La.i co' na.n ma^'y ba` phu. nu+~ tho+. thuye^`n do^'t na't
ddu+o+.c ddu+a le^n na('m chu't quye^`n ha`nh, ho^'ng ha'ch ha.nh ho.e da^n
la`nh trong xo'm phu+o+`ng, ri`nh ra^.p ba'o ca'o la^'y ddie^?m, hu` do.a
ba('t ddi kinh te^' mo+'i, o^i tho^i ngu+o+`i da^n mang ddu? thu+' tro`ng
vo^ co^?, ke^u Tro+`i kho^ng tha^'u.
Tho+`i ddo' nhu+ tho+`i ca'c nu+o+'c A^u cha^u bi. DDu+'c quo^'c xa~ chie^'m
ddo'ng, da^n chu'ng nghi ky. nhau, ai gia`u co' a(n sung ma(.c su+o+'ng coi
nhu+ co' to^.i, ra ddu+o+`ng tha^'y ma(.t ma^'y ngu+o+`i "ca'ch ma.ng 30
tha'ng tu+" la^.t dda^.t cu'i cha`o, so+. bi. thu` oa'n ha~m ha.i. Qua'n xa'
ddo'ng im i?m, ga'nh xo^i, ha`ng qua` nho? xi'u cu~ng bi. co^ng an xo^
dduo^?i, nhu ye^'u pha^?m, ddo^` du`ng, thu+'c a(n khan hie^'m, da^n pha?i
a(n ddo^.n bo bo, khoai sa('n, bo^.t mi`.To^i may co`n 500 cuo^'n sa'ch da.y
vo+~ lo`ng, du.ng cu. ho.c sinh, ha`ng ho'a, le'n lu't ba'n la^`n ra a(n,
ba'm la^'y ca'c nga`nh to^? ho+.p tho+. mo^.c, ddie^u kha('c, tro^`ng
thuo^'c Nam cho co' co^ng a(n vie^.c la`m che ma('t co^ng an, ro^`i tu'ng
cu`ng pha?i mua xi'ch lo^ dda.p trong tha`nh pho^' so^'ng qua nga`y, chu+'
be^n ngoa`i co' bie^'t bao gia ddi`nh ba.n be` ngu+o+`i quen la(n lo'c
bu+~a ddo'i bu+~a no, ba^`n cu`ng the^ tha?m. To^i co`n may, co' tha(`ng em
ho. la`m lo+'n ngoa`i Ha`no^.i vo^ tha(m, da(.n rie^ng tuye^.t ddo^'i ba^'t
cu+' gia' na`o cu~ng pha?i ba'm la^'y tha`nh pho^' ma` so^'ng, ddu+`ng ddi
kinh te^' mo+'i, ddi kinh te^' la` ma^'t ho^. kha^?u, la` che^'t ddo'i. No'
ke^? ngoa`i Ba('c ho^`i 54 cu~ng la`m va^.y, nhu+ng ho. chi? ra^`m ro^. la`m
du+~ mo^.t tho+`i gian ro^`i tho^i. Ai nha^~n nhu.c khe'o luo^`n la'ch thi`
so^'ng, ai da.i do^.t no'ng na?y thi` che^'t. Co' la^`n nghe anh Du+., gia'o
vie^n ca^'p 2, da^~n vo+. ba con vo^ lu.c ti?nh la`m a(n kho^ng xong bo?
cha.y ve^` la.i Phanrang, he^'t sa.ch tie^`n, ddu+o+.c ba.n cu~ cho o+?
nho+` nha` be^'p phi'a sau, chu+a bie^'t giu'p ddo+~ ca'ch na`o cho anh thi`
i't ho^m sau dda~ nghe anh bo? thuo^'c ddo^.c vo^ chuo^'i e'p ma^'y ddu+'a
con a(n che^'t cho nhe. ga'nh no+., ro^`i hoa?ng so+. bo? tro^'n ma^'t, bo?
la.i chi. vo+. ke^u ga`o kho'c lo'c tha?m thie^'t o+? nha` thu+o+ng,
phu+o+`ng xa~ e'm nhe.m ca^'m pho^? bie^'n tin tha?m, so+. da^n bu+'c xu'c..
To^i su+~ng so+` ca? ma^'y tua^`n.
Ro^`i nghe tin gia ddi`nh tie^.m buo^n Quy' Ky' to^? chu+'c vu+o+.t bie^n
o+? Ninh chu+~, lo.t ddu+o+.c ra kho+i, nhu+ng la.i bi. ta`u Lie^n Xo^
vo+'t, ddem ve^` Vu~ng Ta`u giao cho nha` nu+o+'c, bi. nho^'t tu` ca? dda'm.
Ke^' la.i xa?y ra vu. anh Tro+., hie^.u tru+o+?ng tie^?u ho.c, tham gia
Phu.c quo^'c nu+?a dde^m co^ng an vo^ nha` co`ng tay ba('t ddu+a ddi nho^'t
tu` chung tha^n, chi. vo+. sau ddo' tuye^.t vo.ng bo? thuo^'c chuo^.t va`o
no^`i che` dda^`u ddo^.c lu~ con 6 ddu+'a, may ma` ha`ng xo'm tri ho^ cu+'u
ki.p. Nhu+~ng chuye^.n thu+o+ng ta^m nhu+ va^.y nhie^`u la('m, suo^'t 8 na(m
da`i co`n ke.t o+? Phanrang, to^i kho^ng la`m sao nho+' he^'t....
Na(m 79, 80, tu+. nhie^n phong tra`o vu+o+.t bie^?n tu+` Nam chi' Ba('c
ra^`m ro^. no^?i le^n mo^.t lu+o+.t vo+'i chi'nh sa'ch nha` nu+o+'c cho
ngu+o+`i Hoa no^.p va`ng ddi ba'n chi'nh thu+'c. Nghe tin Pho`ng, mo^.t
ngu+o+`i ba.n, ddi che^'t chi`m ngoa`i bie^?n, bo? la.i vo+. 3 con. Nha`
to^i he^n, ba ddu+'a em ga'i ddi chui, lo.t ca? ba. To^i co' ma^'y cho^~
quen ru? ddi, nhu+ng tha^'y con ga'i mo+'i sinh co`n be' xi'u, kho^ng no+~,
lo cho ca'c em ddi tru+o+'c, la^u la^u nghe ngu+o+`i na`y ngu+o+`i kia
trong pho^' ddi lo.t, trong bu.ng no^n nao ba^`n tha^`n. Co' la^`n dda.p
xi'ch lo^ cho+? tru'ng kha'ch tu+` Saigon ra Phanrang vu+.o+.t bie^n, kha'ch
ru? cho ddi theo kho^ng, to^i bie^'t chu+a to+'i tho+`i co+, dde^`u tu+`
cho^'i he^'t, an ba^`n la.c dda.o, nghie^n cu+'u tu+? vi, kinh Pha^.t. Kham
kho^? cu'i dda^`u chi.u ddu+.ng, bu+'t rau de^`n da.i o+? bo+` bu.i ddem
ve^` luo^.c, tie^.n ta(.n mua to^m ca' ca(.n co.t lu'c cho+. tan, mua khoai
ddo^.n ga.o, ddem ve^` cho vo+. na^'u nu+o+'ng nuo^i con qua nga`y. Trong
nha` co' ca'i gi` gia' tri. ddem ba'n he^'t, cha('t chiu mua tu+`ng chi?
va`ng da^'u ca^'t, chi? co`n mo^~i ca'i ba`n gia^'y, ca'i tu? a'o cao 2 me't
ba(`ng sa('t ma^'y ngu+o+`i tha^`u ra'c So+? My~ ba'n ra nga`y xu+a la` co`n
dda'ng gia', co`n la.i toa`n ca'c ma?nh go^~ ghe'p la.i la`m ba`n tie^'p
kha'ch, ca'i ba`n tro`n o.p e.p su+'t o^'c la`m ba`n a(n, hai ca'i ghe^'
ba`nh ra'ch da la`m furniture. DDe^? nha` cu+?a so+ sa`i dda.m ba.c nhu+
va^.y cho co^ng an tha^'y mi`nh nghe`o kho^ng na?y lo`ng tham, va` co' ra
ddi bo? la.i cu~ng kho^ng tie^'c. Bo.n co^ng an khu vu+.c cu+' tu+. tie^.n
thu+o+`ng xuye^n va`o nha` ri`nh mo` quan sa't, hai ma('t la'o lie^n, co'
lu'c nhi`n cho`ng cho.c va`o ma(.t mi`nh dde^? do` xe't tu+ tu+o+?ng tha^`m
ki'n, to^i tu+'c cu+o+`i cu+' tha?n nhie^n ti?nh bo+ ma(.c ke^.. Mo^.t la^`n
ddu+a ngu+o+`i ba.n ra be^'n xe ve^` Saigon, tha(`ng co^ng an ngu+o+`i da^n
to^.c Ta`y tu+o+?ng bo+?, tu+` xa cha.y xo^.c to+'i, qua't ho?i: "Anh kia,
ddi dda^u, co' gia^'y to+` xin phe'p kho^ng?", to^i ddu?ng ddi?nh cu+o+`i
nha.t tra? lo+`i: "DDi dda^u ma` ddi? Tie^`n dda^u ma` ddi dda^u? Tie^~n
ba.n ra xe mo^.t chu't tho^i, co' gi` ma` nha(.ng le^n the^'?" No' be~n le~n
ddi ma^'t.
Lu'c ddo', dda^`u 1982, nha` nu+o+'c thie^'u tie^`n, ne^n o+? Phu+o+`ng
ba('t dda^`u co' chu? tru+o+ng mo+'i, cho da^n buo^n ba'n nho? dde^? dda'nh
thue^' la^'y tie^`n tra? lu+o+ng co^ng chu+'c. Tha^'y ho. ddang nha^.n ddo+n
ma^'y ngu+o+`i xin mua ba'n nho?, to^i xu'i vo+. ddu+'ng te^n xin ba'n ta.p
ho'a, may sao Tro+`i thu+o+ng, ddo+n ddu+o+.c cha^'p thua^.n. Ba'n buo^n
ddu+o+.c ma^'y tha'ng co' chu't tie^`n vo^ thi` to^i la.i bi. Co^ng an giao
tho^ng ddi.a phu+o+ng ca^'m dda.p xi'ch lo^, ly' do tri' thu+'c ma` gia?
ddo` la`m nghe^` "ha. tie^.n" be^u rie^'u che^' ddo^., be`n ba'n re~ xe, o+?
nha` phu. vo+. giu+~ con ba'n ha`ng, ba('t dda^`u dde^? y' ti`m mo^'i ra
ddi. Ho. bo^ bo^ no'i "Lao ddo^.ng la` vinh quang", ma` lao ddo^.ng kie^?u
dda.p xi'ch lo^ thi` la.i bi. ca^'m, ddu'ng la` ca'i ly' cu?a ke? ma.nh,
muo^'n no'i sao no'i. O+? Saigon thie^'u gi` tha`y gia'o bo? nghe^` dda.p
xe, ma.nh ai na^'y so^'ng, ai ma` dde^? y' to+'i, ti?nh nho? i't ngu+o+`i
thi` "dda^`y to+' nha^n da^n" la.i chie^'u co^' qua' ky~...To^? tru+o+?ng,
la'ng gie^`ng, xi'ch lo^ ba.n, co^ng an khu vu+.c theo do~i du+~ la('m,
nhu+ng to^i le` phe` ti?nh bo+, bo? tie^`n mu+o+'n tho+. ho^` xa^y su+?a
nha` cu+?a, ra vo^ thong tha?, kho^ng ai co' the^? ngo+` ddu+o+.c la` mi`nh
ddang mu+u ti'nh chuye^.n gi`.
The^' ro^`i khi nha^n duye^n ho^.i ddu? ddu+a dde^'n, tu+? vi mi`nh co'
"Tha^n cu+ Di", so^' ddi thi` pha?i ddi, ca~i cu~ng kho^ng ddu+o+.c. Co'
ngu+o+`i tha^n to^? chu+'c lo sa(~n ghe, mi`nh chi? nha?y le^n, ddi theo.
Mang theo ddu+'a con trai dda^`u 10 tuo^?i, na(m 1983. Bo? la.i 2 me. con.
Tho+`i buo^?i lu'c ddo' kho^ng da'm lie^`u ddi ca? nha` ddu+o+.c, chi? ddi
50/50, dde^? ne^'u co' "be^? " thi` co`n quay ve^` nha` an toa`n kho^ng ai
bie^'t.
1985-1995
Cuo^'i na(m 84, to^i dda(.t cha^n le^n dda^'t My~ tu+. do, sau ho+n mo^.t
na(m o+? tra.i Chimawan Hongkong va` Bataan o+? Phi. O+? dda?o, lie^n la.c
thu+ ve^` nha`, mu+`ng bie^'t nha` kho^ng sao, co^ng an chi? to+'i nha`
ma('ng nhie^'c, ga.ch te^n 2 cha con kho?i ho^. kha^?u, chu+' vo+. con
kho^ng bi. e'p ddi kinh te^' mo+'i. Chu+o+ng tri`nh tha^'t ba.i the^ tha?m,
nhie^`u ngu+o+`i le^n ddo' ddo'i ra'ch, la^m be^.nh bo? ve^` tha`nh pho^'
le^ la o+? nho+` o+? dda^.u, xin a(n dda^`y ddu+o+`ng. Nha^n da^n ta tha'n
kha('p no+i, co^ng an ca'n bo^. cu~ng ddo'i, la`m ba^.y, a(n ca('p ta`i sa?n
nha` nu+o+'c, bo'c lo^.t cu?a da^n, lai rai bi. sa tha?i. Qua 85, ddo.c ba'o
tha^'y be^n Ta`u ddo'i nghe`o the^ tha?m, DDa(.ng tie^?u Bi`nh pha?i ba('t
chu+o+'c Ta^y Phu+o+ng, "ddo^?i mo+'i" kinh te^' dde^? so^'ng co`n, cho tu+
nha^n buo^n ba'n nho? va` dda?ng vie^n kinh doanh dde^? xa? bo+'t ca(ng
tha(?ng. To^i la`m ddo+n ba?o la~nh vo+. con tu+` dda^`u 85, nhu+ng
Vie^.tnam va` My~ lu'c ddo' quan he^. co`n nhie^`u gay ca^'n la('m ne^n ho^`
so+ na(`m y` mo^.t cho^~. Ho^`i ddo' chu+a co' ddu+o+`ng da^y tu+ nha^n
gu+?i tie^`n ve^` cho tha^n nha^n o+? VN, pha?i mua va?i vo'c, thuo^'c ta^y
ddo'ng thu`ng gu+?i ve^` bu+u ddie^.n ddi.a phu+o+ng cho gia ddi`nh ra
nha^.n ve^`, ro^`i ba'n la^'y tie^`n chia nhau tie^u. Vo+. o+? nha` vie^'t
thu+ qua cho hay dda~ de.p mua ba'n vi` co' qua' nhie^`u ngu+o+`i mo+?
tie^.m, giao con gu+?i be^n ba` no^.i, ddi la`m Ho+.p ta'c xa~ la`m Xi`
da^`u tre^n chu`a Ti?nh ho^.i nga`y hai bu+~a cho ye^n tha^n. Mo^.t na(m ddi
la`m pha?i lo gu+?i tie^`n ve^` cho vo+. va` me. ba bo^'n la^`n la^'y tie^`n
chi du.ng.
Na(m 87, nghe no'i VN tha^'y Ta`u ddo^?i mo+'i tha`nh co^ng, ba('t chu+o+'c
chuye^?n qua kinh te^' tu+ ba?n, nhu+ng va^~n tu+. a'i kho^ng da'm du`ng
danh tu+` "tu+ ba?n", dde^? ma(.c cho da^n chu'ng tu+. do buo^n ba'n ca'
the^?, kho^ng du`ng ddie^.p khu'c "buo^n ba'n la` bo'c lo^.t" nu+~a. Vie^.t
nam pha?i ddo^?i mo+'i tho^i, vi` ne^'u kho^ng ddo^?i mo+'i thi` che^'t,
che^'t tu+` dda?ng vie^n cao ca^'p o+? tre^n che^'t xuo^'ng tha(`ng da^n
kho^' ra'ch a'o o^m be^n du+o+'i. Ho+.p ta'c xa~ ba'n ga.o va` nhu ye^'u
pha^?m ddo'ng cu+?a. Ho+.p ta'c xa~ ca'c nga`nh nghe^` tha^'t ba.i, cu~ng
la^`n lu+o+.t gia?i the^?. Nha` no^ng ddu+o+.c tra? ruo^.ng dda^'t la.i la`m
tu+, ddo'ng thue^'. Tho+. may, tho+. mo^.c, tho+. ho^` tro+? la.i la`m chu?,
tie^.m buo^n hai be^n pho^' mo.c ra nhu+ na^'m, nhu+ng be^n ca.nh lo^'i la`m
a(n ca' the^? ba('t ddo'ng thue^' cho nha` nu+o+'c, va^~n co`n he^. tho^'ng
quo^'c doanh "a(n ha.i dda'i na't" ddu+o+.c nha` nu+o+'c tro+. ca^'p nuo^i
du+o+~ng song song. Lu+o+ng nha` gia'o, co^ng nha^n vie^n tha^'p qua' kho^ng
ddu? so^'ng, nhie^`u ngu+o+`i bo? la`m nha` nu+o+'c, ti`m ca'ch da.y tu+,
su+~a chu+~a ma'y mo'c, cha.y xe tho^`, ddi buo^n ... Ba'c si~ ddu+o+.c
quye^`n mo+? la.i pho`ng ma.ch tu+, du+o+.c si~ mo+? tie^.m thuo^'c rie^ng.
Hai vo+. cho^`ng em ga'i nho? to^i, gia'o vie^n ca^'p 3, bo? da.y, bie^'n
ma(.t tie^`n ca(n pho^' lo+'n me. to^i o+? tha`nh tie^.m ba'n su+?a ddo^`
ddie^.n, radio, ma'y ha't, qua.t ma'y,Tivi, tu? la.nh. Ban dda^`u vo^'n i't,
ba'n i't, su+?a nhie^`u. Da^`n da^`n buo^n ba'n pha't dda.t, tha^'y da^n
chu'ng co' tie^`n ddua nhau sa('m su+?a, xa^y nha` mo+'i, xa`i toa`n ddo^`
ddie^.n trong nha`, sa('m Tivi, tu? la.nh...pha?i mua nhie^`u ddo^`,
khue^'ch tru+o+ng lo+'n, mu+o+'n the^m tho+., nha^.n la`m dda.i ly' Samsung,
co' lu'c tha^`u ba('t ddie^.n cho ca? mo^.t la`ng Cha`m o+? Nhu+ Ngo.c.
Ma^'y na(m sau, mua the^m mo^.t ca(n pho^' nu+~a, mo+? tie^.m chuye^n su+?a
Tivi, ma'y ha't va` ba'n computer, qua 95 la.i mua the^m ngo^i nha` la^`u
mo+'i ca^'t, o+? ddu+o+`ng Trung ta^m cha.y xuo^'ng bie^?n, ba'n computers
cho co^ng so+?, cho theo ki.p vo+'i tho+`i dda.i Internet ddang ba('t dda^`u
pho^? bie^'n ro^.ng ra~i toa`n ca^`u.
Na(m 89, nhu+ mo^.t phe'p la. Tro+`i cho, bu+'c tu+o+`ng Ba' Linh su.p
ddo^?, ke'o theo mo^.t loa.t ca'c nu+o+'c DDo^ng A^u no^?i le^n gia`nh
ddo^.c la^.p, khai tu+? hoa`n toa`n che^' ddo^. co^.ng sa?n. Ca? mo^.t DDe^'
quo^'c Xa~ ho^.i chu? nghi~a Lie^n Xo^ xa^y du+.ng 70 na(m, gie^'t che^'t
bao nhie^u trie^.u ngu+o+`i da^n oan uo^?ng, su.p ddo^? tan ta`nh trong
mo^.t tha'ng, la`m Trung quo^'c va` chu+ ha^`u Vie^.t nam ma^'t cho^~ tu+.a,
kinh hoa`ng cho+'i vo+'i suo^'t ma^'y na(m lie^`n. Ai cu~ng hy vo.ng vu.
na`y la`m nha` nu+o+'c "mo+? ma('t" ra, chuye^?n ddo^?i qua the^? che^' da^n
chu? tu+. do nhu+ ca'c nu+o+'c A^u My~ cho da^n nho+`, nhu+ng ma` ho. chi?
"ddo^?i mo+'i nu+?a vo+`i", ddo^?i mo+'i kinh te^', chu+' nhu+'t quye^'t
kho^ng ddo^?i mo+'i chi'nh tri.. Cho'p bu DDa?ng nha^'t ddi.nh na('m giu+~
quye^`n ha`nh, du`ng be` lu~ co^ng an la`m tay sai dde^? cai tri. ke^`m ke.p
ngu+o+`i da^n. Quye^`n ha`nh ga('n lie^`n vo+'i lo+.i lo^.c, la`m cho'a
ma('t con ngu+o+`i vo^ tha^`n duy va^.t do^'t na't. Lo`ng tham con ngu+o+`i
kho^ng dda'y, quye^`n ha`nh tie^`n ba.c qua^n ddo^.i ddang o+? trong tay,
co+` to+'i tay ai ngu+o+`i ddo' pha^'t, de^~ da^`u gi` ma` nha? ra cho
ngu+o+`i kha'c a(n.
Cuo^'i na(m 90, sau 7 na(m cho+` ddo+.i, ba` xa~ mang con ga'i to^i sang My~
ddoa`n tu.. Vo+. cho^`ng, cha con, anh em ngo+~ nga`ng nhi`n nhau me^'u ma'o
thu+o+ng ca?m vui mu+`ng. Phong tra`o H.O. cu~ng ba('t dda^`u no+? ro^. . Em
ga'i lo+'n to^i de.p he^'t buo^n ba'n ddang ho^`i pha't dda.t, ddem con theo
cho^`ng "ngu.y qua^n" qua Cali na(m 92, ba('t dda^`u ga^`y la.i cuo^.c
ddo+`i mo+'i.
1995-2005
Qua giai ddoa.n na`y, cha'nh sa'ch "be^' quan to?a ca?ng" ngu muo^.i 20 na(m
qua ddu+o+.c nha` nu+o+'c mo+? ma('t ra, dda~ ba~i bo? hoa`n toa`n. DDa'nh
ho+i gia' tri. cu?a ddo^`ng ddo^ la My~, nha` nu+o+'c ti`m ca'ch ngoa.i giao
vo+'i ca'c nu+o+'c Ta^y phu+o+ng gia`u co'. Vie^.t kie^`u gu+?i tie^`n ve^`
nu+o+'c a`o a`o. DDo+`i so^'ng va^.t cha^'t o+? Vie^.t nam co' mo`i de^~
tho+? da^`n da^`n. Da^n bie^?n ddua nhau pha't trie^?n ky~ nghe^. nuo^i to^m
xua^'t kha^?u. Da^n nu'i tro^`ng ca` phe^, ha.t ddie^`u. Phanrang cu~ng
lo+'n ma.nh. Nha` nu+o+'c thu mua ga.o, tho^? sa?n, to^m ca' trong nu+o+'c
ba'n qua Tha'i lan, Tha'i lan la`m trung gian, ddo'ng nha~n hie^.u ba'n qua
My~. Lie^n he^. giu+~a Vie^.t va` My~ kho^ng gay ca^'n nu+~a, ca?i thie^.n
tu+` tu+`, nhu+ng hai be^n va^~n co`n de` da(.t. Vie^.t Nam tranh dda^'u
nho+` ca^.y ca'c nu+o+'c ba.n xin cho ddu+o+.c vo^ WTO dde^? ddu+o+.c ba'n
ha`ng tha(?ng qua My~. DDo+`i so^'ng kinh te^' trong nu+o+'c ca?i thie^.n
ro~ re^.t. Mo^.t pha^`n Vie^.t kie^`u o+? ngoa.i quo^'c la`m a(n co' tie^`n
do^`n gu+?i tie^`n ve^` cho tha^n nha^n cha me., mo^.t pha^`n da^n chu'ng
trong nu+o+'c ddu+o+.c tu+. do la`m a(n mua ba'n ddi la.i de^~ da`ng ho+n
xu+a nhie^`u, ne^n nha` cu+?a, ty so+?, dinh thu+. mo.c le^n nhu+ na^'m.
Vie^.t kie^`u ba('t dda^`u bay ve^` nu+o+'c tha(m gia ddi`nh. O+? Vie^.t nam
cu~ng co' ngu+o+`i xin ddu+o+.c "visa" qua My~ cho+i. Da^n chu'ng ddua nhau
ho.c tie^'ng Anh, o+? Saigon DDa.i ho.c mo+? la.i pha^n khoa Lua^.t, da.y
mo^n ddie^.n toa'n computer. Tru+o+`ng da.y Anh ngu+~ mo.c ra la lie^.t,
ngoa.i quo^'c ba('t dda^`u bo? tie^`n ra dda^`u tu+ o+? Vie^.tnam trong
nhie^`u la~nh vu+.c kha'c nhau. Ba'n ba?o hie^?m su+'c kho?e, nha^n tho.,
mo+? nga^n ha`ng, ha~ng thuo^'c ta^y, ba'n computer, xe ga('n ma'y, xu+o+?ng
ra'p xe ma'y... Ca'c lua^.t su+ ddu+o+.c mo+? va(n pho`ng. Sa^n bay No^.i
ba`i va` Ta^n so+n nha^'t ddu+o+.c ta^n trang. Air Vie^t Nam ra ddo+`i, mo+?
ca'c ddu+o+`ng bay no^.i ddi.a va` Tha'i lan, Singapore... qua?ng ca'o
tha('ng ca?nh VN, pha't trie^?n nga`nh du li.ch. Vie^.t kie^`u ve^` sa^n bay
bi. ha?i quan xe't gia^'y vo`i vi~nh ho^'i lo^.. Xe cho+? ha`ng pha?i ddo'ng
thue^' ma~i lo^. cho co^ng an tra.m xe't tre^n ddu+o+`ng quo^'c lo^..
Du kha'ch quo^'c te^' ba('t dda^`u to+'i Vie^.t nam du li.ch, la`m thie^n
ha. ddua nhau xa^y kha'ch sa.n 4 sao, 5 sao, "nha` nghi?", ddu? loa.i
thu+o+.ng va`ng ha. ca'm, ke'o theo di.ch vu. ma~i da^m ddi~ ddie^'m. Ca'c
tha('ng ca?nh, cung ddie^.n nha` vua o+? Ha`no^.i va` Hue^' ddu+o+.c tru`ng
tu dde^? lo^i cuo^'n du kha'ch. Ho^.i an, Nhatrang, va` Mu~i Ne' cu~ng
dda(.c bie^.t ddu+o+.c khai tha'c dde^? thu hu't ngoa.i te^.. Nha` nu+o+'c
ho+.p ta'c quo^'c te^' khai tha'c da^`u tho^ o+? Vu~ng Ta`u, ba'n da^`u
ddo^?i la^'y xa(ng. O+? Phanrang Tha'p cha`m co' na(m ba?y ca^y xa(ng mo.c
ra. DDu+o+`ng xa' mo+? mang nhie^`u, ba('t chu+o+'c My~ cu~ng ve~ va.ch
tra('ng chia "lane", ga('n dde`n xanh dde`n ddo?, nhu+ng i't ngu+o+`i ddi
xe to^n tro.ng lua^.t le^., tai na.n giao tho^ng xa?y ra nhu+ co+m bu+~a.
Na(m 99, to^i ve^` cho+i la^`n dda^`u tha^'y Phanrang thay ddo^?i nhie^`u,
co' khi ddi la.c, pha?i ngu+`ng ho?i ddu+o+`ng. Xe ga('n ma'y cu?a Nha^.t,
Ta`u va` Nam Ha`n nha^.p ca?ng o^` a.t, cha.y dda^`y ddu+o+`ng, la'c dda'c
co' ca? xe ho+i sang tro.ng. Saigon Ha`no^.i tra`n nga^.p xe co^. ddu?
hie^.u, ddi bo^. mo^.t mi`nh nhie^`u khi kho^ng da'm ba(ng qua ddu+o+`ng.
DDang ddi tre^n vi?a he` pho^' Ha`ng Bo^ng, ddo^.t nhie^n ca? chu.c xe ma'y
du+o+'i ddu+o+`ng ga^`m ru' a`o a`o tu'a le^n cha.y tung to'e, hoa?ng kinh
ho^`n vi'a. Ca'c tie^.m a(n nha^.u cao ca^'p, pho`ng tra`, ca` phe^ o^m,
qua'n ru+o+.u, dda^'m bo'p, ta('m ho+i, mo+? ra nhan nha?n, dda^`y nghe.t
kha'ch. Co^ng an xua^'t ca?nh gu+?i gia^'y mo+`i to^i to+'i cho+i, nha~
nha(.n ho?i han, ve vuo^'t, khuye^'n khi'ch dda^`u tu+, to^i chi? a^.m u+`
cu+o+`i. Nga`y xu+a ho. cho mi`nh vu+o+.t bie^n la` ba'm ddi't My~ a(n bo+
thu+`a su+~a ca(.n, ba^y gio+` la.i tha^n ma^.t chie^`u chuo^.ng, go.i la`
"nu'm ruo^.t nga`n da^.m", tha^.t la` tro+ tre~n he^'t cho^~ no'i.
Chu`a chie^`n, tha'nh ddu+o+`ng ho. cho ha`nh le^~ tro+? la.i dde^? kho?i
bi. quo^'c te^' co^ng ki'ch, nhu+ng va^~n nga^'m nga^`m theo do~i nha^'t
cu+? nha^'t ddo^.ng. Ho`a thu+o+.ng Thi'ch Huye^`n Quang, Thi'ch Qua?ng
DDo^. kho^ng chi.u sa'p nha^.p vo+'i Gia'o ho^.i Quo^'c doanh, bi. ba('t
bo+', giam lo?ng. Chu+'c sa('c Ho`a Ha?o bi. dda'nh dda^.p. Mu.c su+ Tin
la`nh bi. tra ta^'n. Linh mu.c Thie^n chu'a cu~ng bi. cu~ng bi. la`m kho'
de^~ nhu+ng chu+a da'm a'p bu+'c qua' dda'ng vi` co`n nga.i a?nh hu+o+?ng
cu?a To`a tha'nh Vatican.
Na(m 2000 to^i mua nha` o+? Cali. Hai na(m sau, la`m ddo+n ba?o la~nh me.
qua My~ cho+i 6 tha'ng. Mo.i su+. dde^`u de^~ da`ng. Kha'c xa tho+`i ky` 80,
85, ai ra kho?i nu+o+'c ro^`i coi nhu+ he^'t ddu+o+`ng tro+? la.i, ngu+o+`i
o+? VN ddu+`ng ho`ng mong ga(.p la.i ngu+o+`i ddi My~. Na(m 2004 to^i la.i
ve^` que^ tha(m nha`, la.i tha^'y ddo^?i kha'c. Vie^.t My~ dda~ la^.p la.i
bang giao chi'nh thu+'c ne^n Vie^.t kie^`u co' quo^'c ti.ch My~ ddu+o+.c
To`a La~nh Su+. My~ o+? VN ba?o ve^., tha ho^` ddi du li.ch tu+` Nam ra
Ba('c kho^ng bi. kho' de^~. Ca'c quan chu+'c va` nha` gia`u trong nu+o+'c
ddua nhau gu+?i con ca'i qua My~, U'c, Singapore, du ho.c ca`ng lu'c ca`ng
nhie^`u. Nho+` he^. tho^'ng Internet ba('t dda^`u pha't trie^?n ca`ng lu'c
ca`ng tinh vi, cha'nh quye^`n ba('t dda^`u mo+? ro^.ng tri' kho^n, bo+'t
kie^u nga.o, ngu+o+`i da^n, sinh vie^n mo+? mang kie^'n thu+'c, ta^`m nhi`n,
co' thie^.n ca?m da^`n vo+'i ngu+o+`i My~, ho.c ho?i ca'i kho^n cu?a the^'
gio+'i tu+. do da^n chu?. Nha` nu+o+'c ngoa.i giao xin vie^.n tro+., nhu+ng
va^~n ke^`m ke.p ba'o chi', ngo^n lua^.n trong nu+o+'c, e'm nhe.m nhu~ng vu.
tham nhu~ng lem nhem cu?a ta^.p ddoa`n cho'p bu, va^~n nho^`i so. sinh vie^n
vo+'i mo+' gia'o ddie^`u Ma'c Le^ cu~ rich dde^? ye^u ki'nh "ba'c" Ho^`,
trung tha`nh vo+'i "xa~ ho^.i chu? nghi~a" ma` Lie^n xo^ dda~ vu+'t bo?.
To^?ng tho^'ng Clinton qua tha(m xa~ giao, ddu+o+.c da^n chu'ng vui mu+`ng
chen nhau tie^'p ddo'n. Phan va(n Kha?i qua My~, bi. ngu+o+`i Vie^.t o+? My~
bie^?u ti`nh dda? dda?o. Doanh nha^n trong nu+o+'c cho qua My~ tham quan,
ho.p ha`nh ru't kinh nghie^.m. Nhu+ng tuye^.t ddo^'i dda`n a'p bie^?u ti`nh,
ca^'m la`m chi'nh tri.. Co^ng an dda`n a'p da^n bie^?u ti`nh, so+. bi. chu.p
hi`nh le^n ba'o, thue^ da^n co^n ddo^` xa~ ho^.i dden da`n ca?nh tung xe,
dda^m thue^, gie^'t mu+o+'n ca'c ke? cho^'ng ddo^'i. Ba('t bo+', bo? tu`,
ha(m do.a ca'c nha` tranh dda^'u da^n chu? nhu+ ba'c si~ So+n, linh mu.c
Ly', lua^.t su+ DDa`i, Le^ thi. Co^ng Nha^n, tie^'n si~ Giang.. Cho da^n
tu+. do la`m gia`u, nhu+ng kho^ng ddu+o+.c ho^.i ho.p ba`n ta'n chi'nh tri..
Nha` nu+o+'c ba'n, cho thue^ dda^'t ddai, dinh thu+. cho ngoa.i quo^'c
dda^`u tu+. Ca'n bo^. cao ca^'p lo+.i du.ng cha'nh sa'ch quy hoa.ch dda^t
ddai, cu+o+'p dda^'t cu?a da^n hay dde^`n bu` re~ ma.t, la`m da^n dden
khie^'u na.i ra to+'i Ha` no^.i. Co' quye^`n thi` la`m ra tie^`n.Vo+. ca'c
quan lo+'n lo+.i du.ng uy cho^`ng, tranh ddua kinh ta`i. Ca'c nha` ddi.a
o^'c mua re~ ba'n dda('t, la`m gia`u mau le.. Di.ch vu. to^? chu+'c mo^i
gio+'i cho ga'i nghe`o la^'y cho^`ng DDa`i loan, Nam Ha`n mo.c ra nhu+
na^'m. Mua con ni't ga'i ba'n qua ca'c ddo^.ng ma~i da^m o+? Cambuchia , bi.
quo^'c te^' phanh phui. Nha` nu+o+'c xua^'t kha^?u lao ddo^.ng qua Ma~ lai,
Indonesia, DDo^ng A^u, xe'n bo+'t lu+o+ng tho+. ...Di.ch vu. mo^i gio+'i cho
kha'ch A^u My~ xin con mo^` co^i VN bi. tai tie^'ng lem nhem. Ca'c ddu+o+`ng
da^y ke^'t ho^n gia?, la`m ho^n thu' gia? qua My~ so^'ng nga`y ca`ng lo^.
lie^~u. Nhie^`u thanh thie^'u nie^n sa va`o con ddu+o+`ng nghie^.n nga^.p ma
tu'y, cho+i bo+`i ma('c be^.nh SIDA. Con o^ng cha'u cha mua xe ho+i de
luxe" cha.y ddua, ga^y tai na.n, bo? cha.y...Nhu+ng ddo' chi? la` ca'i gia`u
be^` ngoa`i, chi? co' o+? tha`nh pho^' lo+'n, cu?a gio+'i dda?ng vie^n ca'n
bo^. cho'p bu va` tha`nh pha^`n a(n theo. Co' ddi ve^` mie^`n que^, mie^`n
sa^u mie^`n xa, mo+'i tha^'y ca'i nghe`o ddo'i the^ tha?m cu?a ngu+o+`i da^n
ddo^`ng ruo^.ng, ddo^`i nu'i thu+o+.ng du, ca'c da^n to^.c thie^?u so^'.
Che^nh le^.ch giu+~a gio+'i gia`u nghe`o ca`ng nga`y ca`ng ro^.ng. Nha`
nu+o+'c du`ng co` mo^`i, nhie^`u thu? ddoa.n ra su+'c chie^u du. "Vie^.t
kie^`u ye^u nu+o+'c" ve^` nu+o+'c dda^`u tu+, ha^`u nhu+ cha(?ng ai da'm
ve^`. Ve^` la`m a(n thi` tie^`n ma^'t ta^.t mang, ca'i gu+o+ng "Vua cha?
gio`" Tri.nh vi~nh Bi`nh o+? Ho`a lan ddem va`ng va` tie^`n ve^` dda^`u tu+
bi. chu.p mu~, nho^'t tu` co`n ddo'. Ba quye^`n La^.p pha'p, Ha`nh pha'p,Tu+
pha'p na(`m ca? trong tay DDa?ng, ai ma` da'm ve^`? Quo^'c ho^.i thi` dda
so^' toa`n ca'c o^ng ba` "Nghi. ga^.t", nga^.m mie^.ng a(n tie^`n. "DDa?ng
cu+?, da^n ba^`u", da^n bi. lu`a e'p ddi bo? phie^'u, ne^'u kho^ng co^ng an
to+'i nha` la`m kho' de^~. Giai ca^'p cai tri. cu+' lo la`m gia`u, kho^ng
the`m quan ta^m to+'i da^n,"so^'ng che^'t ma(.c ba^y, tie^`n tha^`y bo?
tu'i". Co' nhie^`u tin ddo^`n trong da^n gian ra(`ng cho'p bu DDa?ng va`
ca'c tham quan gia`u su., pha?i ru+?a tie^`n, le'n lu't chuo^`i tie^`n ra
ngoa.i quo^'c, gu+?i con qua My~ du ho.c, mo+? ca'c nga^n khoa?n ba.c ty?
o+? nga^n ha`ng Thu.y si~, mua xe, mua nha` va` co+ so+? kinh doanh o+? My~
ba(`ng tie^`n ma(.t, pho`ng khi co' bie^'n thi` "do^ng".
Tin tu+'c nha` nu+o+'c tham nhu~ng, ba^'t co^ng, dda`n a'p nha^n quye^`n,
to^n gia'o, truye^`n ddi nhanh cho'ng nho+` ca'c bloggers tre^n Internet,
nho+` tie^'p su+'c cu?a ba'o chi' truye^`n tho^ng ha?i ngoa.i online, nha^'t
la` o+? My~ va` U'c, ddua nhau khai tha'c bo^. ma(.t xa^'u xa cu?a CSVN,
chuye^?n tin ve^` quo^'c no^.i. Tha^`n tu+o+.ng Ho^` chi' Minh su.p ddo^?
trong lo`ng dda.i dda so^' nha^n da^n, vo+'i su+. tha^.t nham nho+? cu`ng
nhie^`u chu+'ng co+' ro~ ra`ng ve^` ddo+`i tu+ bi. Internet ddu+a ra a'nh
sa'ng. DDo^'i vo+'i ta^'t ca? ca'c tin ddo^`n "tie^u cu+.c" ddo', ba'o chi',
Tivi, truye^`n tho^ng nha` nu+o+'c CS mo^.t mu+.c tuye^n truye^`n do ca'c
"the^' lu+.c thu` ddi.ch ha?i ngoa.i" tung ra. Sau ddo' la` ddu? loa.i
"nghi. quye^'t" kie^`u va^.n, ddu+a tie^`n va` gia'n ddie^.p ra ha?i ngoa.i
lu~ng ddoa.n, chia re~ dda'nh pha' co^.ng ddo^`ng ngu+o+`i Vie^.t.
2005-2010
Trong khi ba'o chi' ngu+o+`i Vie^.t ha?i ngoa.i o+? A^u My~ va` U'c ho+n
lu'c na`o he^'t, pho^? bie^'n nhu+~ng ddie^`u xa^'u xa nhu.c nha~ o+? Vie^.t
nam nhu+ qua Ba('c kinh ha^`u ha. nha^.n le^.nh quan tha^`y, xin xo? vie^.n
tro+. A^u My~, luo^`n cu'i nhi.n nhu.c Trung quo^'c, dda`n a'p to^n gia'o,
cha` dda.p nha^n quye^`n trong nu+o+'c, a'm sa't ba('t bo+' ca'c nha` tranh
dda^'u da^n chu?, lu+.c lu+o+.ng tranh dda^'u ha?i ngoa.i luo^n ti`m co+
ho^.i va^.n ddo^.ng quo^'c ho^.i A^u My~ le^n a'n Vie^.t nam ddo^.c ta`i,
khie^'n Nha` nu+o+'c ta no^?i do'a, a'p lu+.c ca'c nu+o+'c DDo^ng nam A'
pha?i dda^.p pha' ca'c tu+o+.ng dda`i tu+o+?ng nie^.m nhu+~ng thuye^`n nha^n
VN che^'t tre^n bie^?n DDo^ng va` cong co+'n pha?n ddo^'i quo^'c te^' kho^ng
ne^n can thie^.p xen va`o no^.i bo^. chi'nh sa'ch Vie^.t nam.
DDa^y la` tho+`i ky` ma` phong tra`o tranh dda^'u da^n chu? nha^n quye^`n
trong nu+o+'c le^n cao to^.t ddi?nh trong suo^'t 30 na(m qua, song song
vo+'i nhu+~ng vu. tham nhu~ng kho^?ng lo^` vo+~ lo+~ ca? the^' gio+'i dde^`u
bie^'t (PMU, ca' ddo^. ba.c trie^.u, Du+. a'n Xa lo^. DDo^ng ta^y, Air
Vie^tnam a(n ca('p buo^n la^.u, nha^n vie^n su+' qua'n buo^n la^.u su+`ng
te^ gia'c o+? Nam phi, in gia^'y ba.c Polymer o+? U'c, chie^'m dda^'t Xua^n
lo^.c chia cha'c la`m cu?a rie^ng...) nhu+~ng su+. kie^.n nhu.c quo^'c the^?
chu+a tu+`ng co' trong li.ch su+? VN, dda'nh ddo^.ng to+'i lo`ng a'i quo^'c
va` lu+o+ng ta^m cu?a ngu+o+`i da^n ye^u nu+o+'c, ngay ca? trong gio+'i
dda?ng vie^n nhu+ tu+o+'ng Tra^`n DDo^., o^ng Hoa`ng minh Chi'nh, trung ta'
Tra^`n anh Kim cu~ng tra? the? DDa?ng, co^ng khai cho^'ng ddo^'i...
Chu+a bao gio+` co' nhie^`u nha` tranh dda^'u da^n chu? trong nu+o+'c bi. ra
to`a, bo? tu` nhie^`u nhu+ giai ddoa.n na`y. Nguye^~n tie^'n Trung, Le^
co^ng DDi.nh, blogger DDie^'u Ca`y, Tra^`n kha?i Thanh Thu?y, ca'c phu. nu+~
be^nh vu+.c cho no^ng da^n bi. cu+o+'p dda^'t... Pha.m thi. Thanh Nghie^n
ngo^`i nha` treo ba?ng "Hoa`ng Sa Tru+o+`ng Sa la` cu?a Vie^.t nam" cu~ng
bi. ba('t nho^'t, ro^`i lo^i ra to`a xu+? 3 na(m tu`. Tha^.t la` tu?i nhu.c
cho dda^'t nu+o+'c bi. ngoa.i bang la'ng gie^`ng kho^'ng che^', chu+a bao
gio+` trong li.ch su+? co' chuye^.n nhu+ the^' xa?y ra.
Co.ng sa?n Vie^t nam ngoan ngoa~n dde^? cho Trung quo^'c dduo^?i ta`u Anh,
ta`u My~ va`o bie^?n VN tha(m do` da^`u mo?, chie^'m hai dda?o Hoa`ng Sa va`
Tru+o+`ng sa, la^'n dda^'t bie^n gio+'i, la^'n chie^'m ha?i pha^.n, ba('t
co'c, cu+o+'p ca', ddo`i tie^`n chuo^.c va` ba('n che^'t ngu+ da^n VN tre^n
bie^?n nha`, nhu+ng la.i bo? tu` kho^ng thu+o+ng tie^'c ca'c nha` a'i quo^'c
trong nu+o+'c. Co^ng an dda`n a'p ca'c cuo^.c bie^?u ti`nh sinh vie^n
cho^'ng ddoa`n lu+.c si~ ddie^`n kinh Ta`u ru+o+'c dduo^'c ngang qua
Saigon, reo ho` bie^?u ti`nh tru+o+'c to`a dda.i su+' Ta`u o+? Ha`no^.i na(m
2007. Cu+.u thu? tu+o+'ng Vo~ va(n Kie^.t dda~ ve^` hu+u, bie^'t ro~ sai
tra'i, ke^u go.i thay ddo^?i ddu+o+`ng lo^'i ddo^.c ta`i thi` ddo^.t nhie^n
be^.nh la(n ra che^'t, co' tin ddo^`n bi. dda'nh thuo^'c ddo^.c. Ky' gia?
pho'ng vie^n co' the? DDa?ng cu?a ba'o Tuo^?i tre? do Kie^.t ddo+~ dda^`u,
lo+~ dda(ng tin tham nhu~ng cho'p bu, cu~ng bi. xu+? a'n, bo? tu`. Cha Ly'
bi. co^ng an bi.t mie^.ng tru+o+'c To`a a'n kho^ng cho no'i, co' ky' gia?
le'n chu.p ddu+o+.c hi`nh, tung ra tre^n ma.ng, ca? the^' gio+'i dde^`u
bie^'t, co^ng ki'ch pha?n ddo^'i a^`m y~, la`m Ha`no^.i ddie^'ng ho^`n nhu+
ga'i ngo^`i pha?i co.c. Ke^' dde^'n vu. Nguye^~n ta^'n Du~ng cho Ta`u ddem
qua^n ddo^.i va` da^n tha^'t nghie^.p vo^ khai tha'c Ba^u xi't o+? Ta^y
nguye^n le^n dde^'n ha`ng va.n ngu+o+`i, bi. tu+o+'ng Gia'p va` vo^ so^'
tha`nh pha^`n tri' thu+'c khoa ho.c gia trong nu+o+'c pha?n ddo^'i nhie^`u
la^`n kho^ng co' ke^'t qua?. Tre^n ma.ng, loan kha('p no+i tin ddo^`n Ta`u
cho Du~ng 50 trie^.u "ddo^" bo? nga^n ha`ng Thu.y si~ ddo^?i la^'y Ta^y
nguye^n. La.i co' tin no'i Ta`u tha^.t ra co^'t y' khai tha'c
"uranium"(kho^ng pha?i ba^u xi't) la`m bom nguye^n tu+?. Lua^.t su+ Cu` ha`
Huy Vu~ no^.p ddo+n kie^.n thu? tu+o+'ng Nguye^~n ta^'n Du~ng giao Ta^y
nguye^n cho Ta`u khai tha'c ba^u xi't la` tra'i lua^.t, bi. Du~ng sai co^ng
an to+'i dda^.p pha' tu+o+`ng ra`o tra? thu`.
Nhie^`u ngu+o+`i tie^n ddoa'n co' nga`y Ha?i qua^n Ta`u ngoa`i kho+i o+?
Hoa`ng Sa se~ ba('n vo^, su'ng dda.i ba'c cu?a li'nh Ta`u tre^n Ta^y nguye^n
se~ ba('n xuo^'ng, ke.p mie^`n Trung vo^ giu+~a, chia VN tha`nh hai ma?nh
dde^? de^~ be^` tho^n ti'nh. Nha` nu+o+'c ta y' thu+'c ddu+o+.c nguy hie^?m
cu?a the^' gio+'i a?o Internet, mo^i tru+o+`ng thua^.n lo+.i cho su+. lie^n
ke^'t pho^'i ho+.p ca'c tha`nh pha^`n cho^'ng ddo^'i trong va` ngoa`i
nu+o+'c vo+'i nhau, ra su+'c du`ng ky~ thua^.t "tu+o+`ng lu+?a" nga(n
cha^.n, kie^?m soa't cha(.t che~ ca'c qua'n ca` phe^ Internet, theo do~i
email tu+ nha^n... nhu+ng ho. ngoan co^' kho^ng hie^?u ra(`ng du+o+'i a'nh
sa'ng ma(.t tro+`i, the^' ky? 21, tho+`i dda.i ma` tin ho.c tie^'n bo^.
vu+o+.t bu+.c tu+`ng nga`y, kho^ng co' gi` a'm muo^.i, xa^'u xa to^`n ta.i
ma` kho^ng bi. phanh phui.
Nhie^`u chuye^.n tham o^, bao che nhau tu+` nha` nu+o+'c dde^'n tu+ nha^n,
tu+` tre^n xuo^'ng du+o+'i la^u la^u ddo^? be^?, ddu+o+.c da^n chu'ng ba`n
ta'n xo^n xao, nha^'t la` ca'c vu. tha^`u xa^y ca^'t. Ca^`u ddu+o+`ng xa^y
le^n chu+a dda^`y na(m dda~ nu+'t lo~m, nghie^ng ve.o, lu?ng lo^~, co' khi
ddang xa^y dda~ ddo^? sa^.p, gie^'t che^'t co^ng nha^n, vi` ta^.p ddoa`n
toa ra^.p a(n bo+'t xi ma(ng, sa('t the'p. Co' la^`n bo.n nha` tha^`u co`n
da'm du`ng tre thay cho the'p dde^? ddu'c be^ to^ng, la`m ca^`u sa^.p, co^.t
ga~y, tha^.t la` qua' su+'c tham ta`n ddo^.c a'c. Va^.y ma` co`n da'm vay
tie^`n quo^'c te^' chua^?n bi. xa^y 2 nha` ma'y nguye^n tu+? lu+.c o+? Ninh
thua^.n, bie^'t co' an toa`n ba?o dda?m kho^ng, hay la.i ro` ri? pho'ng xa.
ga^y nguy hie^?m che^'t ngu+o+`i nhu+ o+? Lie^n Xo^ na(m na`o.Tham nhu~ng
la` hie^.n tu+o+.ng no^?i ba^.t, nha` nu+o+'c luo^n mie^.ng tuye^n bo^' u+u
tie^n "gia?i quye^'t", nhu+ng chi? la`m nu+?a vo+`i. Quan tre^n no'i la'o,
tham o^, la`m sao da.y cho ca^'p du+o+'i ta'nh tha^.t tha`, ddu+'c thanh
lie^m. Thu+o+.ng ba^'t nghie^m, ha. ta('c loa.n, la`m sao ma` gia?i quye^'t?
To^' tham nhu~ng co' khi co`n bi. tra? thu`, tru` da^.p, ngu+o+`i da^n cu~ng
cha'n kho^ng the`m to^' nu+~a. Nhu+ng cu~ng kho^ng co`n so+. co^ng an, ba('t
dda^`u ddoa`n ke^'t dda'nh tra?, nho^'t ca?nh sa't, ddo^'t xe co^ng an, la`m
nha` nu+o+'c ddi.a phu+o+ng pha?i gu+?i the^m vie^.n binh to+'i.
Trong khi ddo', thi` ai cu~ng tha^'y ro~ dda.o ddu+'c xa~ ho^.i trong
nu+o+'c xuo^'ng ca^'p dde^'n mu+c ba'o ddo^.ng. Chu+o+ng tri`nh ho.c kho^ng
co' mo^n DDu+'c du.c, hay Co^ng da^n gia'o du.c, da.y ca'c gia' tri. la`m
ngu+o+`i ca(n ba?n nhu+ hie^'u tha?o, tra'ch nhie^.m, le^~ phe'p, vi. tha,
trung tha`nh, lu+o+ng thie^.n cu?a dda.o Kho^?ng. Ly' nha^n qua? ba'o u+'ng
cu?a dda.o Pha^.t, dda.o Chu'a la.i kho^ng ddu+o+.c to^n tro.ng, ne^n to^n
ti tra^.t tu+. dda?o lo^.n, trong da^n gian nhan nha?n xa?y ra nhu+~ng ca?nh
tro` dda'nh tha`y, tha`y dda'nh tro`, hie^'p da^m nu+~ sinh, hie^.u
tru+o+?ng "mua da^m" nu+~ sinh, con gie^'t cha, me. gie^'t con, cho^`ng
gie^'t vo+., cha'u gie^'t ba`, o^ng gia` hie^'p da^m con ni't, cu+o+'p
gia^.t, lu+o+`ng ga.t...
Vu. no^?i co^.m mo+'i dda^y la` vu. ddu.ng cha.m tu+. do to^n gia'o ma`
trong Hie^'n pha'p VN quy ddi.nh co^ng nha^.n ro~ ra`ng: dda`n a'p cu+o+'p
dda^'t Tam To`a va` dduo^?i ta(ng ni mo^n ddo^` la`ng Mai kho?i chu`a Ba't
Nha~ ma` ca? the^' gio+'i dde^`u nghe bie^'t va` le^n tie^'ng ba^'t ma~n...
Ke^' dde^'n, vu. da^.p pha' Tha'nh gia' o+? DDo^`ng Chie^m, dda? thu+o+ng
ddo^? ma'u linh mu.c gia'o da^n. The^' gio+'i tu+. do A^u My~ le^n a'n, Ha`
no^.i ti?nh bo+, bi`nh cha^n nhu+ va.i. Co' tin ddo^`n ba`n tay "lo^ng la'"
cu?a co^' va^'n Ta`u ngay trong Bo^. chi'nh tri. thu'c dda^?y.
Thie^n ha. ddo^`n co' 2 phe trong Bo^. chi'nh Tri., phe tha^n My~, phe tha^n
Ta`u, "cho+i nhau", ne^n nha` nu+o+'c ha`nh xu+? ma^u thua^~n, chue^.ch
choa.c. Trong khi ddo' thi` ma^'y na(m nay, thie^n tai ba~o lu.t mo^~i na(m
ca`ng ta`n pha' dda^'t nu+o+'c na(.ng ne^` ho+n, la`m kho^? ngu+o+`i da^n
dden dde^'n cu`ng ta^.n. Tha`nh pho^' Ha` no^.i va` Saigon chi`m dda('m
nga^.p lu.t trong nu+o+'c mo^~i khi co+n mu+a lo+'n ddo^? xuo^'ng. Nu+o+'c
bie^?n la^'n va`o ddo^`ng ba(`ng lu.c ti?nh, sa('p tra`n le^n nuo^'t he^'t
dda^'t ddai tru` phu' mie^`n Nam, vu+.a lu'a lo+'n nha^'t DDo^ng nam A'.
So^ng Cu+?u long o^ nhie^~m va` Nhi. Ha` kho^ ca.n la^`n. Trie^.u chu+'ng
Tro+`i pha.t, hay chi? la` ha^.u qua? vie^.c ta`n pha' mo^i sinh, hie^.n
tu+o+.ng thay ddo^?i khi' ha^.u, ha^m no'ng toa`n ca^`u?
Trong nhu+~ng thay ddo^?i bie^'n ddo^.ng do^`n da^.p trong nu+o+'c ma^'y
na(m qua, bie^?u lo^. lo`ng khao kha't da^n chu? tu+. do cu?a ngu+o+`i da^n
Vie^.t chi.u ddu+.ng qua' nhie^`u ddau kho^?, 35 na(m su+?a sai ddo^?i mo+'i
ma` dda^'t nu+o+'c va^~n co`n chi`m dda('m trong nghe`o ddo'i, dda.o ddu+'c
ngu+o+`i da^n la.i nga`y ca`ng suy ddo^`i, xa~ ho^.i chi? bie^'t cha.y theo
tie^`n ba.c, to^i thu+o+`ng ba^ng khua^ng tu+. ho?i xa~ ho^.i dda^'t nu+o+'c
mi`nh ddang ddi va`o ngo~ cu.t, hay ba('t dda^`u giai ddoa.n "cu`ng ta('c
bie^'n" theo nhu+ trong Kinh Di.ch no'i.
2010
The^' la` Te^'t na`y, sau 35 na(m che^' ddo^. co.ng sa?n cai tri. ngu+o+`i
da^n, to^i na?y y' ve^` VN a(n Te^'t dde^? coi la.i que^ hu+o+ng mi`nh co'
gi` thay ddo^?i. Nha` cu+?a, ddu+o+`ng xa', xe co^., kinh doanh ro~ ra`ng
la` co' sa^`m ua^'t, hie^.n dda.i, tie^'n bo^. ho+n, so vo+'i ca? tru+o+'c
75 tho+`i ky` chie^'n tranh Nam Ba('c, nhu+ng con ngu+o+`i, ddu+o+`ng lo^'i
gia'o du.c dda`o ta.o the^' he^. tu+o+ng lai ma^'t ddi ti'nh ca'ch nha^n
ba?n va` dda.o ddu+'c cu?a the^' he^. tru+o+'c dda^y.
Saigon, Ha` no^.i nha` cu+?a dinh thu+. mo.c le^n nhu+ na^'m.Tha`nh pho^'
ti?nh le? nhu+ que^ to^i cu~ng lo+'n le^n nhie^`u la('m, nha` cu+?a,
ddu+o+`ng xa' chi chit, tie^m buo^n sa^`m ua^'t, nhu+~ng ngu+o+`i quen cu~
dda~ gia` la~o, co' ngu+o+`i dda~ che^'t, chi? co`n la'c dda'c na(m ba
ngu+o+`i quen ra?i ra'c ddo' dda^y, tay ba('t ma(.t mu+`ng, nha('c ki?
ne^.m cu~, co`n toa`n la` ma(.t thanh nie^n thie^'u nu+~ mo+'i lo+'n, tro+
ma('t nhi`n mi`nh nhu+ ngu+o+`i xa la..
Tu.c le^. cu'ng O^ng ta'o nga`y 23 tha'ng cha.p va^~n co`n nhie^`u ngu+o+`i
giu+~, a'o qua^`n gia^'y, va`ng ma~, na?i chuo^'i, ly ga.o,ta'ch nu+o+'c...
Ngoa`i pho^' xe co^. nho^.n nhi.p, buo^n ba'n sa^`m ua^'t, nhu+ng o+? hang
cu`ng ngo? he~m co' nhie^`u gia ddi`nh lao ddo^.ng nghe`o suo^'t na(m qua^`n
qua^.t la`m kho^ng ddu? a(n.Te^'t dde^'n, ddau buo^`n tu?i ho^? kho^ng sa('m
no^~i a'o qua^`n, gia`y de'p mo+'i cho con.Tre? con nghe`o gia`u gi` cu~ng
co' cu`ng mo^.t ta^m ho^`n nao nu+'c cho+` ddo'n ddu+o+.c ma(.c ddo^` mo+'i,
tie^`n li` xi` mu+`ng tuo^?i, ddo^'t pha'o, mua na`y mua kia, bo? tie^`n
ddo^`ng binh...Cho't sinh va`o la`m con nha` nghe`o, con mo^` co^i, thi`
dda`nh chi.u, ngo^`i nha` nhi`n ra ddu+o+`ng coi thie^n ha. xe co^. qua
la.i, xanh ddo? ti'm va`ng a'o qua^`n lo^.ng la^~y du Xua^n chu'c Te^'t...
To^i nho+' la.i ca'i ca?m gia'c no^ nu+'c hie^'u ky` cu?a nhu+~ng nga`y
cuo^'i na(m khi co`n trong nu+o+'c. Ba^y gio+` qua' quen vo+'i phong tu.c
A^u My~ ma^'y chu.c na(m nay, dda^`u hai thu+' to'c, kho^ng co`n ca'i ca?m
gia'c nao nao cu?a nhu+~ng nga`y nie^n thie^'u lu'c cuo^'i na(m, tuy co^'
chua^?n bi. cho mi`nh ca'i tinh tha^`n nga`y Te^'t, ma` sao nhi`n dda^u
cu~ng tha^'y "buo^`n o+i cha`o mi", tha^'y toa`n la` ky? nie^.m, ma^'t ma't,
ngu+o+`i tha^n khua^'t bo'ng, ke? quen chia li`a, ly ta'n.
Gia ddi`nh to^i nhu+ mo.i nha` kha'c trong nu+o+'c va^~n giu+~ truye^`n
tho^'ng Mo^`ng Mo^.t chu'c Te^'t li` xi` trong gia ddi`nh. Ma' ma(.c a'o
ga^'m, ngo^`i ghe^' tri.nh tro.ng, con cha'u lo+'n nho? te^` tu+.u xung
quanh. Chi'n ddu+'a con ma` chi? co' ba anh em ddu+'ng ddo' chu'c Te^'t cho
me., nhu+~ng ddu+'a kha'c kho^ng ve^`. Xong ma`n chu'c Te^'t, ta^'t ca? va`o
buo^`ng tho+` la.y Pha^.t va` o^ng ba`. Ke^' ddo', ca? nha` le^n xe ddi
nghi~a trang tha(m mo^. tha('p nhang cho o^ng ba` va` ba... Nga`y xu+a
mu+o+'n nguye^n chie^'c xe Lambretta cho+? ca? nha` tha^.t vui, ba^y gio+`
thi` cu+' 2 ngu+o+`i ngo^`i mo^.t xe Honda, no^'i dduo^i nhau cha.y. Mo^~i
la^`n ra tha(m mo^. la` mo^~i la^`n tha^'y lo`ng chu`ng xuo^'ng, ky? nie^.m
xa xu+a hie^.n ve^` khe^u go+.i mo^'i thu+o+ng ta^m. DDu+a ma('t nhi`n ca^y
co? xung quanh ma` bie^'t ta^m su+. cu`ng ai, ta^m tu+ lan man nho+' la.i
nhu+~ng mu`a Xua^n ma^'y chu.c na(m ve^` tru+o+'c, nhu+~ng na(m ha.nh phu'c
e^m dde^`m gia ddi`nh anh em co`n ddo^ng ddu?.
Tre^n ddu+o+`ng ve^`, ghe' chu`a Ti?nh Ho^.i le^~ Pha^.t, cu'ng tie^`n
phu+o+'c su+o+ng, li` xi` ho?i tha(m ma^'y chu' tie^?u. Qua chu`a Die^.u
A^'n, tha(m Su+ co^ tru` tri`, a(n mie^'ng mu+'t gu+`ng, cu'ng tie^`n, da.o
ca?nh. Chu`a chie^`n nga`y Xua^n ba^y gio+` kho^ng ddu+o+.c ta^'p na^.p,
a^'m cu'ng, ddo^ng ddu'c ro^.n ra~ nhu+ nga`y xu+a, tho+`i ma` ca'c su+ ca'c
ni ddu+o+.c qui' tro.ng. To^n gia'o ba^y gio+` bi. tru` e^'m, bo^i nho.,
ri`nh ra^.p, nghi ky., Pha^.t tu+? ti'n ddo^` cu~ng nga.i ngu`ng, i't da'm
to+'i chu`a, ta^m su+. vo+'i ai. Bie^'t tin ai trong xa~ ho^.i na`y. Co^ng
an chi`m dda^`y da^~y. Tho+`i na`o cu~ng co' nhu+~ng ke? u+o+n he`n ddo^'n
ma.t la`m tay sai dde^? hu+o+?ng co+m thu+`a ca' ca(.n cu?a ke? a'c cai
tri., kho^ng bie^'t khi che^'t, dda^`u thai va`o su'c sanh, ddi.a ngu.c, hay
ca?nh gio+'i to^'i ta(m na`o.
"Chia dde^? tri. " la` sa'ch lu+o+.c cu?a thu+.c da^n Pha'p nga`y xu+a,
gio+` ddu+o+.c DDa?ng du`ng la.i, vi` no' hie^.u qua?, co' lo+.i cho nha`
nu+o+'c. Ve^` nha`, em ga'i xuo^'ng be^'p ha^m thu+'c a(n, khui ba'nh chu+ng
ba'nh te't, cu? kie^.u cu? ca?i du+a muo^'i, thi.t heo kho nu+o+'c du+`a,
do.n le^n ca? nha` a(n tru+a. Ma' me^.t, ddi na(`m nghi?, con cha'u ai
muo^'n ddi dda^u thi` ddi, tha(m ba.n be`, ngu+o+`i quen..
To^i la'i xe Honda xuo^'ng bie^?n Bi`nh So+n, ca'ch tha`nh pho^' co' 2 ca^y
so^', ho'ng gio' bie^?n, tha^'y da^n nha` que^ a'o qua^`n xanh ddo? tu+`
ca'c no+i xa xo^i ddo^? xo^ ve^`, gu+?i xe ddo^ng nghe.t, y chang nhu+ nga`y
xu+a. Muo^'n mua ve' va`o xem Ho^.i cho+., a(n uo^'ng, xem xie^'c, dda'nh
ba`i, ba^`u cua ca' co.p. Tie^'ng nha.c o^`n a`o, tu+ng bu+`ng, ma`u sa('c
trang tri' co+` qua.t xanh ddo? pha^'t pho+'i trong gio' bie^?n tha^.t vui
ma('t. Cu~ng muo^'n gu+?i xe, bu+o+'c xuo^'ng la(n mi`nh va`o do`ng ngu+o+`i
vui nho^.n, coi na`y coi kia, vui la^y ca'i vui cu?a thie^n ha., nhu+ng ki.p
hie^?u ra(`ng tho+`i cu?a mi`nh kho^ng co`n nu+~a. Se~ chi? la.c lo~ng trong
bie^?n ngu+o+`i mo^.c ma.c du+o+'i kia, ga(.p toa`n nhu+~ng khuo^n ma(.t
tre? mo+'i lo+'n xa la., dda`o ta.o nuo^i du+o+~ng trong mo^.t he^. tho^'ng
gia'o ddie^`u nho^`i so., toa`n nhu+~ng ngu+o+`i chu+a he^` bie^'t chie^'n
tranh Vie^.t nam la` gi`, kho^ng chu't y' nie^.m gi` ve^` nha^n quye^`n,
da^n chu?, tu+. do. Se~ nho+' tie^'c tho+`i va`ng son tu+o+i dde.p, tho+`i
ddu`m tu'm be` ba.n tha^n thie^'t cu?a nhu+~ng nga`y nie^n thie^'u xa
xu+a...
Nhu+ the^' ddo', to^i tro+? ve^` que^ hu+o+ng a(n Te^'t, dde^? tha^'y mi`nh
chi? la` ngu+o+`i gia` co^ ddo+n trong bie^?n ngu+o+`i tre? mo+'i lo+'n thu.
ddo^.ng kia, xu+? du.ng nhu+~ng tie^'ng Vie^.t mo+'i la., kho^ng bie^'t
phe'p li.ch su+. va` to^n tro.ng lua^.t le^. nhu+ ngu+o+`i Ta^y phu+o+ng.
Kho^ng co' mo^.t bie^'n co^' li.ch su+? chung na`o, mo^.t hoa.t ddo^.ng xa~
ho^.i chi'nh tri. chung na`o ra`ng buo^.c mi`nh vo+'i nhu+~ng ngu+o+`i xa
la. ddo' dde^? tro+? tha`nh tha^n quen. Mi`nh nhu+ thuo^.c ve^` mo^.t the^'
gio+'i kha'c, mo^.t xa~ ho^.i kha'c, sau khi ro+`i bo? que^ hu+o+ng ga^`n ba
mu+o+i na(m qua... Du` co' muo^'n ve^` o+? la.i que^ cu~, nhu+ng bie^'t se~
kho^ng the^? chi.u no^?i ddu? thu+' ra('c ro^'i, bu+.c mi`nh, kho' de^~, me`
nheo tie^`n ba.c tu+` phi'a co^ng an.
Con chim dda~ thoa't ra kho?i lo^`ng to^'i, ne^'m mu`i tu+. do bay nha?y
trong a'nh sa'ng ru+.c ro+~ cu?a tro+`i cao dda^'t ro^.ng, sao la.i co'
the^? chi.u chui dda^`u va`o chie^'c lo^`ng o.p e.p ha('c a'm tro+? la.i.