Chie^'n tha('ng DDo^'ng DDa

[rangnguyen]

Nguye^~n Ho^`ng Du~ng, 21.2.10

Tho+`i tie^'t giao mu`a ne^n khi' ha^.u lu'c na('ng lu'c mu+a la`m cho qua^n si~
tie^'n binh ra phu+o+ng ba('c ga(.p nhie^`u tro+? nga.i, du` va^.y Vu~ Va(n
Nha^.m la` mo^.t tu+o+'ng ta`i dda~ khi'ch le^. lo`ng qua? ca?m cu?a si~ tu+'
khie^'n cho bu+o+'c cha^n ba('c tie^'n ca`ng the^m ha(ng ha'i, do the^' ma` khi
tie^u die^.t Nguye^~n Hu+~u Chi?nh

xong thi` oai danh cu?a Ta^y So+n vang lu+`ng la`m cho ai na^'y dde^`u khie^'p
vi'a, ma^'t ho^`n. Vua Le^ Chie^u Tho^'ng cu`ng mo^.t so^' qua^`n tha^`n, cung
ta^`n ho^'t hoa?ng cha.y le^n vu`ng Mu.c So+n thuo^.c mie^`n Ye^n The^' ro^`i
ngu+o+.c ve^` Thanh ho'a dde^? chie^u du. va` ke^'t na.p ca'c thuo^.c tu+o+'ng
ho`ng kho^i phu.c la.i ngai va`ng. Tie^'c thay, qua^`n tha^`n tru+o+'c dda^y la`
mo^.t dda'm dua ni.nh ne^n khi ga(.p hoa.n na.n thi` la.i tru`m cha(n nha('m
ma('t, i't ke? trung kie^n ddu+'ng ra pho` tro+., vua Le^ tha^'y the^' be`n ke'o
nhau le^n La.ng so+n dde^? kho^i phu.c la.i giang so+n du` cha(?ng lo.t va`o tay
ai. Tuo^?i ddo+`i chu+a chi'n cha('n dde^? bie^'t mo^'i ha.i ddo^ ho^. cu?a
ba('c phu+o+ng tu+` ha`ng nga`n na(m tru+o+'c, Le^ Chie^u Tho^'ng nghi~ no^ng
ca.n dde^'n ca'ch na`o kho^i phu.c co+ ngo+i cu?a mi`nh vo+'i ba^'t cu+' gia'
na`o, do va^.y ma` vua sai Le^ Quy'nh ddu+a to^n tha^'t Le^ trie^`u la` hoa`ng
tha'i ha^.u cu`ng hoa`ng ha^.u sang Kinh ba('c. Vua cu`ng Le^ Ban o+? dda^'t
Thanh ho'a nghe theo lo+`i Le^ Duy DDoan ne^n ca^`u vie^.n Thanh trie^`u. Le^
Chie^u Tho^'ng lie^`n sai hai ngu+o+`i be^` to^i tin ca^?n la` Tham tri Cha'nh
su+. Le^ Duy DDa'n va` Pho' ddo^ Ngu+. su+? Tra^`n Danh A'n theo ddu+o+`ng nu'i
tro^'n qua Ta`u ra ma('t Tri phu? Tha'i Bi`nh xin tie^'n da^~n dda.t lo+`i ca^`u
vie^.n cu?a vua Le^ le^n Tua^`n phu? To^n Vi~nh Thanh va` To^?ng ddo^'c lu+o+~ng
Qua?ng To^n Si~ Nghi..

Nghi. be`n la`m to+` so+' da^ng ve^` trie^`u ddi`nh nha` Thanh no^.i dung nhu+
sau:

-�Ho. Le^ vo^'n tha^`n phu.c nu+o+'c Ta`u, nay la.i bi. gia(.c la^'y ma^'t
nu+o+'c, me. va` vo+. tu+. qua^n sang ca^`u cu+'u, ti`nh cu~ng ne^n thu+o+ng.
Va~ nu+o+'c nam vo^'n la` dda^'t cu~ cu?a Ta`u, ne^'u sau khi cu+'u ddu+o+.c
nha` Le^ thi` dda^'t An Nam thuo^.c ve^` ta luo^n the^?, thua^.n ca? ddo^i
be^n�.

Vua Ca`n Long chua^?n y lo+`i ta^'u tri`nh va` sai To^n Si~ Nghi. tho^'ng li~nh
hai mu+o+i va.n tinh binh sang DDa.i Vie^.t, mu+o+.n co+' giu'p vua Le^ dda'nh
Ta^y So+n nhu+ng thu+.c cha^'t la` a^m mu+u dda(.t ne^`n ddo^ ho^..

Nu+o+'c Ta`u ma^'y nga`n na(m va^~n nuo^i mo^.ng xa^m la(ng DDa.i Vie^.t. Ca'c
trie^`u dda.i DDinh, Le^, Ly', Tra^`n dde^`u cho^'ng la.i mo^.ng ba' quye^`n
cu?a ba('c phu+o+ng. DDe^'n trie^`u dda.i nha` Thanh ddu+o+.c co+' cu?a to^n
tha^'t nha` Le^ cha.y sang ca^`u cu+'u thi` hoa`ng dde^' Ma~n Thanh cu+.c ky`
mu+`ng ro+~, thua^.n cho To^n Sy~ Nghi. la^'y binh cu?a bo^'n ti?nh la` Qua?ng
ddo^ng, Qua?ng ta^y, Quy' cha^u va` Va^n nam ddem sang dda'nh Ta^y So+n to^?ng
co^.ng go^`m ba chu.c va.n qua^n chia la`m ba dda.o tie^'n tha(?ng va`o DDa.i
Vie^.t theo ca'c nga~ sau.

DDa.o thu+' nha^'t do To^?ng binh ti?nh Va^n nam va` Quy' cha^u la` Tru+o+ng
Trie^`u Long va` Ly' Ho'a Long ke'o sang qua ngo~ bie^n gio+'i Tuye^n-quang.

DDa.o thu+' hai do Tha'i thu' DDie^`n Cha^u Sa^`m Nghi DDo^'ng chi? huy tie^'n
sang nga? Cao Ba(`ng.

DDa.o thu+' ba do To^?ng ddo^'c To^n Si~ Nghi. va` DDe^` ddo^'c Hu+'a The^' Hanh
ke'o sang ma.n La.ng So+n.

Ba ca'nh qua^n qua to+'i bie^n thu`y Hoa Vie^.t thi` ga(.p Le^ Chie^u Tho^'ng
cu`ng ca'c tu`y tu+o+'ng ddo'n ru+o+'c chi? ddu+o+`ng dde^? tie^'n va`o Tha(ng
Long tha`nh. The^' gia(.c nhu+ vu~ ba~o la.i co' ca'c quan trie^`u Le^ giu'p
su+'c hu+o+'ng da^~n ne^n cha(?ng bao la^u To^n Si~ Nghi. dda~ va`o to+'i tha`nh
Tha(ng Long giu+~a trung tua^`n tha'ng Mu+o+`i mo^.t na(m Ma^.u Tha^n (1788).
Ca'c bo^. tu+o+'ng cu?a To^n Si~ Nghi. ddo'ng o+? hai be^n bo+` so^ng Ho^`ng
Ha`, ba('c ca^`u phao tu+` me' na^`y qua me' be^n kia dde^? de^~ da`ng ddi la.i.

Qua^`n tha^`n cu?a Ta^y So+n nhu+ DDa.i tu+ ddo^` Ngo^ Va(n So+?, Ngo^ Tho+`i
Nha^.m du`ng ke^' hoa~n binh ca^`u ho`a nhu+ng To^?ng ddo^'c To^n Si~ Nghi. ba'c
khu+o+'c, Ngo^ Va(n So+? be`n nho'm va(n vo~ la.i quye^'t nghi.. Tu+o+'ng qua^n
Nguye^~n Va(n Du~ng dde^` xua^'t du`ng phu.c binh dda'nh ddi.ch;
Ngo^-Tho+`i-Nha^.m-can-nga(n:

-Qua^n ddi.ch mo+'i to+'i, su+'c co`n ma.nh khi' ddu+o+ng ha(ng, la.i khoa
tru+o+ng thanh the^' la`m kinh ddo^.ng nha^n da^n. Ne^'u ta ddem binh ra kho?i
tha`nh se~ bi. chu'ng sa't ha.i. Cu+.u binh si~ cu?a ba('c ha` thi` nhue^. khi'
vo^'n dda~ nhu.t, thu+`a co+ tro^'n he^'t. Chu+`ng a^'y ta muo^'n dda'nh thi`
kho^ng ho+n, ma` muo^'n giu+~ cu~ng kho^ng dda(.ng, cha(?ng pha?i la` thu+o+.ng
sa'ch; chi ba(`ng ta ta.m ru't he^'t qua^n thu?y bo^. va`o ddo'ng giu+~ tu+` Tam
DDie^.p ra dde^'n cu+?a bie^?n, ddo^`ng tho+`i ca^'p ba'o ve^` Phu' xua^n dde^?
Chi'nh Bi`nh Vu+o+ng huy ddo^.ng dda.i qua^n cu`ng nhau quye^'t chie^'n.

Ngo^ Va(n So+? no'i:

- Gia(.c dde^'n chu+a dda'nh dda~ cha.y, to^i e dda('c to^.i vo+'i Chi'nh Bi`nh
Vu+o+ng cha(ng?

Ngo^ Tho+`i Nha^.m dda'p:

- Lu+o+ng tu+o+'ng tho+`i xu+a, lu+o+`ng su+'c gia(.c tru+o+'c ro^`i mo+'i
ddi.nh vie^.c co^ng hay thu?. Nay ta ddem toa`n qua^n lui ve^`, cha(?ng qua la`
cho chu'ng ngu? nho+` mo^.t dde^m, sa'ng nga`y dduo^?i chu'ng cu~ng kho^ng
muo^.n.

*

Sa'ng tinh mo+ dda^`u tha'ng mu+o+`i mo^.t tro+`i Ha` tha`nh va^~n co`n vu+o+ng
ddu.c trong ma`n su+o+ng cu?a tie^'t dda.i ha`n. DDoa`n qua^n Ma~n Thanh du+o+'i
co+` li.nh cu?a To^n Si~ Nghi. dda~ ke'o va`o Tha(ng Long nhu+ cho^~ kho^ng
ngu+o+`i, da^n chu'ng tha^'y the^' dde^`u ba`ng hoa`ng su+?ng so^'t kho^ng ngo+`
no^.i ti`nh cu?a DDa.i Vie^.t dda~ ra no^ng no^?i the^' na`y? Nhu+~ng ho^`i
tro^'ng dda.i cha^`u dda~ vang le^n tu+`ng ho^`i nhu+ tie^'ng the't vang lu+`ng
cu?a non so^ng ddang ddi va`o khu'c quanh oan nghie^.t. Gio+` thi`n, ca'c quan
la.i vo^'n phu.c tu`ng Le^ vu+o+ng dda~ te^` tu+.u tru+o+'c cu+?a nam giao dde^?
nghe To^n Si~ Nghi. tuye^n ddo.c to+` so+' cu?a vua Ca`n Long nha` Thanh phong
cho Le^ Chie^u Tho^'ng la`m An Nam Quo^'c Vu+o+ng. Mo^.t so^' ca'c quan va(n vo~
kha'c tha^'y ca?nh qua^n li'nh Ma~n Thanh du+o+ng du+o+ng tu+. dda('c thi`
kho+?i ta^m tu?i ho^~, nhu.c nha~ cho va^.n nu+o+'c tu+. du+ng ddo'n gia(.c va`o
nha` ne^n chi? bie^'t im la(.ng tu+` quan hay ve^` cho^'n tho^n trang tu ti?nh.

Du` tha^n la` quo^'c vu+o+ng DDa.i Vie^.t nhu+ng Le^ Chie^u Tho^'ng pha?i cha^`u
chu+.c be^n dinh To^n Si~ Nghi. dde^? xin y' kie^'n vie^.c qua^n ha`ng nga`y.
Ca'c thu+ tu+`, va(n kie^.n pha?i dde^` nie^n hie^.u Ca`n Long nha` Thanh chu+'
kho^ng du`ng nie^n hie^.u cu?a vua Le^ nu+o+'c DDa.i Vie^.t ne^n bao nhie^u
nha^n si~, tri' thu+'c, nho gia dde^`u ca?m tha^'y nhu.c nha~, te^ ta'i vo+'i
dda^'t nu+o+'c vo^'n sa?n sinh bao anh hu`ng dda^`u ddo^.i tro+`i, cha^n dda.p
dda^'t ma` chu+a he^` quy. lu.y ngoa.i bang, ma^'t he^'t ca'i hu`ng khi' vo+'i
bo^'n nga`n na(m va(n hie^'n.

Nhu+~ng ba^.c hie^`n ta`i, a^?n cu+ hay thie^.n tri thu+'c cha'n ca?nh tra^`n
the^' ma` cu~ng ddo^.ng lo`ng tra('c a^?n ne^n pha?i buo^ng lo+`i than tho+?
ra(`ng: � nu+o+'c ta tu+` khi co' dde^' vu+o+ng dde^'n gio+` chu+a tha^'y vua
na`o he`n ha. dde^'n the^', tie^'ng la` vua cu?a mo^.t nu+o+'c ma` pha?i theo
nie^n hie^.u Ca`n Long, vie^.c lo+'n nho? dde^`u tri`nh ba'o quan Ta`u To^n Si~
Nghi. thi` co' pha?i nu+o+'c ta ddang bi. ddo^ ho^. va` no^.i thuo^.c ro^`i
cha(ng???�

DDa~ the^', Le^ Chie^u Tho^'ng co`n la^'y uy quye^`n cu?a To^n Si~ Nghi., ba('t
nhu+~ng cu+.u tha^`n Ta^y So+n gie^'t ha.i dde^? ba'o thu` la`m cho tha`nh
Tha(ng Long tro+? tha`nh mo^.t no+i che'm gie^'t oan cu+`u vo^ cu`ng bi dda't.

Qua? nhu+ tho` tay va`o tu'i, To^n Si~ Nghi. la^'y Tha(ng Long mo^.t ca'ch de^~
da`ng va` tu+` vua quan dde^'n cung nu+~ Le^ trie^`u ha^`u ha. tu+`ng gio+`
khie^'n ho. To^n ca`ng nga`y ca`ng tro+? ne^n kie^u ma.n, a(n cho+i phe` pho+?n
kho^ng co' bie^.n pha'p qua^n ky? nghie^m minh ne^n qua^n Thanh tha ho^`
cu+o+~ng ddoa.t, pha' hoa.i ta`i sa?n da^n la`nh, ha~m hie^'p phu. nu+~ va`
bie^'t bao nhie^u ddie^`u qua^'y nhie^~u ta`n ddo^.c xa?y ra tu+`ng phu't tre^n
ma?nh dda^'t va(n va^.t mang dda^`y ti`nh tu+. que^ hu+o+ng. Bo^~ng nhie^n,
tha`nh Tha(ng Long ma^'t he^'t nhu+~ng nhue^. khi' linh thie^ng cu?a kinh ddo^
dde^' nghie^.p Ly' Tra^`n, thay va`o ddo' la` no^~i kinh hoa`ng cu?a nha^n da^n
khi chu+'ng kie^'n na.n thu` ha^.n che'm gie^'t, cu+o+'p bo'c ha~m ha.i giu+~a
nhu+~ng ngu+o+`i cu`ng huye^'t tho^'ng dde^. huynh kho^ng ta`i na`o ca?n no^?i.

*

DDa^'t tro+`i lo^`ng lo^.ng mo^.t ma`u xanh phu? ki'n Phu' Xua^n sau mu`a mu+a
ne^n tra(m hoa bu+`ng no+? chua^?n bi. sang xua^n, tie^'t tro+`i tro+? ne^n a^'m
ho+n va` lo`ng ngu+o+`i cu~ng hoan hi? dde^? chua^?n bi. cho ca'i te^'t thanh
bi`nh la^`n thu+' ba ke^? tu+` nga`y Ba('c Bi`nh Vu+o+ng tra^'n thu? tha`nh Phu'
Xua^n.

Nguye^~n Hue^. da^.y tha^.t so+'m, cha^'p tay ddi tre^n bo+` lu~y tru+o+`ng
tha`nh co' tro^`ng nhie^`u ha`ng ca^y du+o+ng lie^~u, vu+`a suy nghi~ dde^'n
vie^.c tho^'ng nha^'t so+n ha` nhu+ the^' na`o dde^? toa`n da^n DDa.i Vie^.t
tro+? tha`nh mo^.t kho^'i tho^'ng nha^'t hu`ng tra'ng ddu? su+'c cho^'ng la.i
ho.a xa^m lu+o+.c tu+` phu+o+ng ba('c cu+' la(m le do`m ngo' nam phu+o+ng.

Ke^? tu+` ho^m die^.t tru+` Vu~ Va(n Nha^.m cha^.n ddu+'ng su+. manh nha lo^.ng
quye^`n, kie^u ma.ng thi` Ba('c ha` ddu+o+.c giao pho' tro^ng coi va(n , vo~
bo+?i quan DDa.i tu+ ddo^` Ngo^ Va(n So+? va` Ngo^ Tho+`i Nha^.m du+o+'i su+.
gia'm quo^'c cu?a Su`ng Nhu+o+.ng Co^ng Le^ Duy Ca^?n; du` va^.y nhu+ng lo`ng
da. cu?a Ba('c Bi`nh Vuo+ng Nguye^~n Hue^. cu~ng chu+a tha^.t an ta^m, vi`
ra(`ng Le^ Chie^u Tho^'ng kho^ng bie^'t so^'ng che^'t the^' na`o, giang so+n
DDa.i Vie^.t thi` chia na(m xe? ba?y nhu+ loa.n su+' qua^n ma` sa't na'ch thi`
gia(.c Ta`u nga`y dde^m do`m ngo'.

DDe^m ho^m qua khi Ngo.c Ha^n co^ng chu'a va`o tu+ pho`ng Nguye^~n Hue^. than
va~n ve^` trie^`u tha^`n nha` Le^ trong ca?nh hoang mang chu+a vu+~ng ca'ch an
bang thie^n ha. bo+?i ha`ng va`i tra(m na(m bi. la^'n a'p bo+?i phu? chu'a gian
manh, Le^ Duy Ca^?n thi` kho^ng ddu? ta`i cao ddu+'c tro.ng ma` Le^ Chie^u
Tho^'ng thi` nhe. da., u+o+n he`n u+a nghe chuye^.n ni.nh bo+. la`m vui. Tha^'y
co^ng chu'a lo toan vie^.c vu+o+ng trie^`u qua' ddo^~i ne^n dde^? tra^'n an va`
xua tan no^~i ba^.n lo`ng, Nguye^~n Hue^. an u?i va` khuye^n lo+n co^ng chu'a
ddu+`ng phie^`n lo`ng lo nghi~ va` tu+. hu+'a se~ kho^ng dde^? Le^ trie^`u suy
vi la`m ta`n ha.i ca? kho^'i quo^'c gia, da^n to^.c.

Gio' xua^n tho^?i nhe. khi a'nh tha'i du+o+ng cho+.t lo'e le^n tia sa'ng dda^`u
tie^n trong nga`y la`m ma't la.nh ma'i dda^`u ngu+o+`i tru+o+.ng phu ddang tha?
ho^`n tho^?n thu+'c vo+'i ma?nh dda^'t que^ hu+o+ng; nhi`n ve^` ba('c mo^n nhu+
ca^'t tie^'ng cha`o mu+`ng Tha(ng Long xa xo^i die^.u vo+.i, Nguye^~n Hue^.
bo^~ng pha't hie^.n tu+` phu+o+ng xa mo^.t cha^'m dden di ddo^.ng nhu+ bo'ng
mo+` cu?a con tua^'n ma~ phi nu+o+'c dda.i du+o+ng la' co+` pha^'t pho+'i dde^`
hai chu+~ �ho?a ba'o� ba(`ng ta^'t ca? bi`nh sinh tie^'n ve^` Phu' Xua^n khie^'n
ta^m tu+ Nguye^~n Hue^. bo^`i ho^`i, lo la('ng.

Cha^'m dden lo^. da^`n va` ngu+o+`i ky. ma~ cu~ng dda~ lo^. ro~ ne't kha^?n
tru+o+ng ho^'i ha?, Nguye^~n Hue^. vo^.i va`ng bu+o+'c xuo^'ng the^`m ngo. mo^n
khoanh tay ddu+'ng cho+` tin tu+'c.

Tha('ng cu+o+ng du+`ng ngu+.a, tua^'n ma~ dda~ ra~ ro+`i vo+'i bo^'n vo' nhu+
tuo^'t ma'u cu`ng tha^n mi`nh la^'m ta^'m mo^` ho^i. Ky. si~ ddu+a tay du.i
ma('t, tha'o chie^'c a'o dda^`y bu.i ddu+o+`ng ro^`i ha^'p ta^'p cha.y to+'i
ddie^'m canh tri`nh thu+ ho?a to^'c.

Nguye^~n Hue^. kho^ng pha?i cho+` ddo+.i, ngu+o+`i bu+o+'c dde^'n be^n cha`ng
ky. si~ ro^`i ddu+a tay vo^~ nhe. le^n vai dda^`y ve? ki'nh phu.c, ddoa.n
Nguye^~n Hue^. cho phe'p ca^'p ba'o. Nhi`n oai phong cu?a vi. dda.i vu+o+ng
tu+`ng dda'nh ddo^ng de.p ba('c ma` ba`n tay cu`ng nu. cu+o+`i tha^n a'i vo+'i
mo^.t te^n li'nh thu+ bi`nh thu+o+`ng, ky. si~ vo^.i va`ng quy` xuo^'ng cha(?ng
da'm nga^~n ma(.t la^'p ba^'p ta^'u tri`nh:

-Muo^n ta^u dda.i vuo+ng, qua^n Ma~n Thanh dda~ ddem ba mu+o+i va.n tinh binh
tie^'n va`o Tha(ng Long. DDa.i tu+ ddo^` Ngo^ Va(n So+? pha?i ru't toa`n bo^.
qua^n si~ ve^` la.i Tam DDie^.p a'n ngu+. va` sai thuo^.c ca^'p tu+'c to^'c
dde^m nga`y kho^ng nghi? chi? mong ga(.p dda.i vu+o+ng tha^.t so+'m dde^? ca^'p
ba'o dda(.ng xin vie^.n binh cho^'ng cu+..

Nguye^~n Hue^. cau ma`y ro^`i ca^`m to+` so+' cu?a quan tu+ ddo^` xem la.i nhu+
chu+a tin va`o lo+`i ta^u cu?a ngu+o+`i phi ba'o.

Gio' so+'m mai man ma't quye^.n hu+o+ng tho+m cu?a nhu+~ng bu'p sen tu+` so^ng
Hu+o+ng thoang thoa?ng mu`i hoa de^~ nga^y nga^'t lo`ng ngu+o+`i. Ai na^'y
dde^`u chi`m trong phu't gia^y thanh bi`nh an la.c, nha^'t la` ca?nh tha.nh tri.
ba^'y la^u dda~ la`m cho Phu' Xua^n vui hu+o+?ng ho`a bi`nh. Bo^~ng nhie^n chi'n
ho^`i tro^'ng giu.c gia~ no^?i le^n do^`n da^.p tu+` trong dda.i ddie^.n tha`nh
Phu' Xua^n la`m cho mo.i ngu+o+`i choa`ng ti?nh kho?i co+n me^ hoan la.c.

Ca'c quan va(n vo~ ho+'t ha~i ke'o dde^'n khi ma(.t tro+`i vu+`a mo.c o+?
phu+o+ng ddo^ng ddu+o+.c cha(.ng con sa`o, vo^'n tu+` ra^'t la^u chu+a co' la^`n
na`o kha^?n ca^'p dde^? pha?i chi'n ho^`i tro^'ng tro^~i le^n nhu+ tie^'ng the't
cu?a non so^ng ru+`ng nu'i. Ba^'y la^u nay tie^'ng chuo^ng chu`a Thie^n Mu. va`
tie^'ng tro^'ng ba't nha~ cu?a sa('c tu+' gia` lam dda^`y tra^`m hu`ng thanh
thoa't nhu+ nhu+~ng no^'t nha.c thie^n ddi`nh ddu+a ta^m thu+'c chu'ng sanh
ga^`n bo+` gia?i thoa't, nhu+ng qua? tha^.t ho^m nay kha'c la., pha?i la`
ddie^`m ba^'t tu+o+`ng mo+'i dda'nh tro^'ng trie^.u ho.p ba' quan. Tre^n ne't
ma(.t, tre^n va^`ng tra'n va` ca? tre^n ddo^i ma('t nghi ngo+` ma` ca'c quan
tu+. ho?i, kho^ng bie^'t hung kie^'t ra sao cho quo^'c gia da^n to^.c ma` ve?
nghie^m trang, lo la('ng dda~ phu? le^n tu+`ng be^. dda', mo^~i ngo.n ca^y cu?a
Phu' Xua^n tha`nh.

DDo+.i cho ca'c dda.i tha^`n an vi. dda^u ddo' xong thi` Ba('c Bi`nh Vu+o+ng
Nguye^~n Hue^. mo+'i nghie^m nghi. tho^ng ba'o su+. kie^.n dda.i bie^'n o+? kinh
tha`nh Tha(ng Long va` vie^.c qua^n ta ke'o lui ve^` Tam DDie^.p.

Ca'c quan ba`n ta'n xo^n xao, va^`ng tra'n ba^'y la^u nay i't tha^'y ddu+o+`ng
nha(n ne^'p nho' ma` ke^? tu+` phu't gia^y trie^.u ta^.p dde^'n gio+` dda~
khie^'n nhie^`u khuo^n ma(.t da.n da`y the^m ma^'y tuo^?i; co' vi. cho la` Ngo^
Va(n So+? ru't qua^n la`m ma^'t nhue^. khi', co' ngu+o+`i no'ng na?y muo^'n leo
le^n lu+ng chie^'n ma~ the^` so^'ng che^'t vo+'i gia(.c Ma~n Thanh ngay tu+'c
kha('c. Nguye^~n Hue^. nghe he^'t mo.i no^~i pha^?m bi`nh lie^`n ba?o:

�-Ta nghi~ ca'c ngu+o+i la` ha.ng vu~ du~ng chi? bie^'t ga(.p gia(.c la` dda'nh,
kho^ng bie^'t lu'c na`o ne^n ta^'n, lu'c na`o ne^n tho^'i; vie^.c ru't qua^n
ve^` dde`o Tam DDie^.p cha('c la` mu+u cu?a Ngo^ Tho+`i Nha^.m dde^? ba?o to^`n
lu+.c lu+o+.ng, dda^y la` tuye^.t ke^' chu+' kho^ng pha?i la` vu+`a.�

Ca'c quan ddu+o+.c di.p hun lo`ng nhie^.t huye^'t ho`a vo+'i ca'c trie^`u dda.i
vua Tra^`n dda~ tu+`ng cho^'ng qua^n Nguye^n, vua Le^ cho^'ng qua^n Minh co`n
dda^.m ne't trong trang su+? DDa.i Vie^.t khie^'n ba' quan va(n vo~ ddo^`ng
thanh ho^ lo+'n:

�- The^` quye^'t chie^'n!�

Qua^`n tha^`n tre^n du+o+'i mo^.t lo`ng quye^'t chie^'n va` cho ra(`ng Le^
Chie^u Tho^'ng dda~ �co~ng ra('n ve^` ca('n ga` nha`�, ru+o+'c qua^n Ta`u qua
ddo^ ho^. nu+o+'c nam ne^n ddo^`ng to^n xu+ng Chi'nh Bi`nh Vu+o+ng Nguye^~n
Hue^. the^' thie^n ha`nh dda.o ddu+a da^n to^.c thoa't vo`ng no^ le^., de.p lu~
ngoa.i xa^m ta.o ne^`n mo'ng ddo^.c la^.p cho que^ hu+o+ng xu+' so+?.

*

Khi Ba('c Bi`nh Vu+o+ng Nguye^~n Hue^. kho+?i binh tu+` Quy Nho+n ra Tha(ng Long
tie^u tru+` chu'a Tri.nh ngang qua vu`ng nu'i Nghe^. an, Ha` ti~nh nghe dda.i
danh cu?a mo^.t nha^n va^.t dda(.c bie^.t ddang a^?n cu+ tre^n nu'i Thie^n
nha^~n sau khi tu+` quan, ngu+o+`i ddo' la.i la` mo^.t trung tha^`n dda^`y
ddu+'c ddo^. tu+`ng can gia'n chu'a Tri.nh kho^ng ddu+o+.c tie^'m ngo^i vua Le^,
mo^.t nha^n va^.t thuo^.c do`ng do~i vo.ng to^.c, con cha'u Lu+u Qua^.n Co^ng
nhu+ng so+'m lie^~u dda.o muo^'n xa la'nh mu`i tra^`n tu.c lu.y. Ngu+o+`i ddo'
chi'nh la` La So+n phu tu+? Nguye^~n Thie^'p; vi` the^' ma` Nguye^~n Hue^. ra^'t
ca?m ki'ch muo^'n tha^n ha`nh to+'i no+i am tha^'t dde^? ca^`u hie^`n, thi?nh y'
ba^.c thu+'c gia? ddem ta`i tri' ho^. quo^'c an da^n.

La^`n thu+' nha^'t khi ddoa`n binh ddi vo`ng qua cha^n nu'i Thie^n Nha^~n,
Nguye^~n Hue^. cho du+`ng qua^n va` tha^n ha`nh theo me'p ru+`ng tie^'n ve^`
thie^`n tha^'t no+i co' nhu+~ng ha`ng lie^~u quanh na(m ru~ la' cho+ vo+. Sau
khi die^.n kie^'n va` ta^m su+. nhu+~ng tra(n tro+? cu?a nu+o+'c non, Nguye^~n
Hue^. tha thie^'t mo+`i tie^n sinh ho+.p ta'c. Du` quy' tro.ng su+. nghie^.p
hu+ng binh cu?a Ba('c Bi`nh Vu+o+ng nhu+ng La So+n nha^'t ddi.nh tu+` cho^'i vi`
tu+. cho la` mi`nh chi'nh la` tha^`n tu+? cu?a nha` Le^. Du` va^.y khi nhi`n
tu+o+'ng pha'p cu?a Nguye^~n Hue^., trong lo`ng La So+n phu tu+? dda~ tha^'y
kha'c la. cu?a mo^.t ba^.c xua^'t chu'ng, vo+'i dda(.c ddie^?m no^?i tro^.i
nha^'t la` to'c qua(n, tie^'ng no'i sang sa?ng nhu+ chuo^ng nga^n, ca(.p ma('t
sa'ng nhu+ cho+'p, co' the^? nhi`n ro~ mo.i va^.t trong dde^m to^'i la` nhu+~ng
tha^n tu+o+'ng hie^'m hoi cu?a ba^.c phi pha`m.

La^`n thu+' nhi` khi ru't qua^n ve^` la.i Phu' Xua^n thi` Nguye^~n Hue^. cu~ng
tha^n ha`nh le^n va^'n an tie^n sinh ta.i tha?o lu+ va`o buo^?i xe^' chie^`u.
DDo^i be^n tu+o+ng dda('c ke^? cho nhau nghe nhu+~ng u+u tu+ ve^` tie^`n ddo^`
da^n to^.c, va` ro^`i Nguye^~n Hue^. cu~ng mong ddu+o+.c La So+n phu tu+? ho+.p
ta'c cho vie^n ngo.c minh cha^u ddu+o+.c di.p bu+`ng sa'ng nhu+ng cu~ng bi. su+.
khu+o+'c tu+`.

-DDa~ hai la^`n die^.n kie^'n ddo^'i a^?m ma` tie^n sinh nha^'t mu+.c cho^'i
tu+` vie^.c kha^?n khoa?n na`y, pha?i cha(ng nga`i cho chu'ng to^i bi`nh da^n
kho^ng ddu? kha? na(ng mu+u ddo^` quo^'c gia dda.i nghie^.p, de.p loa.n ye^n
da^n? Nguye^~n Hue^. do` ho?i.

La So+n phu tu+? cha^.m cha.p dda'p:

-Bi? nha^n dda^u le~ nha^.n thu+'c sai la^`m dde^'n the^'. Xu+a kia Lu+u Bang
Ha'n Cao to^? la` ngu+o+`i bi`nh da^n, Lu+u Huye^`n DDu+'c la` ngu+o+`i tho+.
gia`y, Bi`nh DDi.nh vu+o+ng Le^ Lo+.i la` no^ng da^n a'o va?i dda^'t Lam so+n
ma` ddem la.i tha'i bi`nh cho tra(m ho. thi` nga`y nay ta`i ddu+'c va` ddo^.
lu+o+.ng cu?a dda.i vu+o+ng cu~ng sa'ng cho'i mo^.t phu+o+ng. Nga(.t no^?i
hie^.n tho+`i bi? nha^n vo^'n tho+` vua Le^ ne^n dda.o la`m ngu+o+`i khie^'n
kho^ng ddi hai ha`ng mo^.t lu+o+.t.

Nga^.m ngu`i chia tay vi` kho^ng vo+`i ddu+o+.c Nguye^~n Thie^'p va`o Phu' Xua^n
giu'p nuo+'c, Nguye^~n Hue^. ca^`m tay La So+n phu tu+? a^n ca^`n chu'c phu'c,
uo+'c mong co' duye^n tao ngo^. dde^? cu`ng nhau ddem ta`i tri' hu+ng bang te^'
the^', gia?i cu+'u so+n ha`. Na('ng chie^`u nha`n nha.t xuye^n qua ta`ng la'
ddu+a tu+`ng so+.i ta` du+o+ng in tha`nh ma?ng co^ lie^u tre^n suo^'t da(.m
ddu+o+`ng. Tie^n sinh cu~ng ca?m nha^.n ddu+o+.c ca'i chi' khai thie^n pha'
tha.ch cu?a con ngu+o+`i no^ng da^n a'o va?i na`y, nhu+ng cung ca'ch nha` Nho
vo^'n to^i trung cha(?ng tho+` hai chu'a, vi` va^.y ma` du` ta^m phu.c to+'i
dda^u cu~ng kho' cho La So+n phu tu+?, con nguo+`i cu?a cu+?a Kho^?ng sa^n
Tri`nh de^~ gi` lay ddo^.ng ddu+o+.c ta^m can mo^.t khi ngu+o+`i dda~ quye^'t.

*

DDa.i qua^n Ta^y So+n dda^`y khi' the^' vo+'i mo^.t lo`ng quye^'t ba?o ve^. non
so^ng, nha^n da^n nghe tin ddoa`n hu`ng binh tie^'n ra Ba('c tie^u die^.t be`
lu~ xa^m la(ng, ba'n nu+o+'c ne^n ai na^'y dde^`u tu+. nguye^.n ddo'ng go'p
lu+o+ng thu+.c, thuo^'c men va` khuye^'n khi'ch trai la`ng to`ng qua^n gie^'t
gia(.c.

To+` mo+` sa'ng dda^`u tha'ng cha.p na(m Ma^.u Tha^n, dda.i binh ddo'ng qua^n
o+? nu'i Ba`n So+n dde^? la^.p ke^' hoa.ch ha`nh qua^n thi` bo^~ng nhie^n co'
mo^.t la~o o^ng tro^ng hi`nh tha'i tie^n phong dda.o co^'t cho^'ng ga^.y ddo`i
ga(.p cho ddu+o+.c Ba('c Bi`nh Vu+o+ng.

Nghe qua^n ba'o, Nguye^~n Hue^. bie^'t co' hie^`n ta`i giu'p su+'c ne^n vo^.i
va~ y a'o chi?nh te^` bu+o+'c ra nghe^nh tie^'p. Ai ngo+`, vu+`a thoa'ng tha^'y
tie^n sinh, vu+o+ng vui mu+`ng que^n ca? giu+~ le^~ ne^n tie^'n ga^`n ca^`m tay
la~o tru+o+.ng, hoan hy? ca^'t lo+`i cha`o mu+`ng:

-O^'i cha`, the^' na`o ta cu~ng ghe' tha(m tie^n sinh khi ngang qua Nghe^.
Ti~nh, ai ngo+` chu+a dde^'n Thie^n Nha^~n ma` ngu+o+`i tri ky? dda~ cho^'ng
ga^.y dde^'n dda^y, hay qua'! hay qua'!

Ne't ma(.t co`n di'nh bu.i ddu+o+`ng, La So+n phu tu+? dda'p le^~ ba(`ng su+.
nghie^m trang, cha^.m ra~i:

-Hai la^`n tru+o+'c, so+? di~ to^i tu+` khu+o+'c lo+`i Nga`i vi` vua Le^ co`n
ddo'. Nay Le^ Chie^u Tho^'ng ru+o+'c voi ve^` gia`y ma? to^? la` ha`nh ddo^.ng
cu?a te^n pha?n quo^'c thi` bi? nha^n nha^'t ddi.nh theo nga`i dde^? hu+ng
quo^'c an da^n, giu'p nga`i tie^u tru+` gia(.c Ma~n Thanh, ddem an la.c cho co+
ddo^` da^n Vie^.t.

Nguye^~n Hue^. qua' ddo^~i vui mu+`ng lie^`n mo+`i tie^n sinh ngo^`i va`o ghe^'
qua^n su+ cha(?ng kha'c na`o Lu+u Bi. ddo+`i ha^.u Ha'n mo+`i ddu+o+.c Kho^?ng
Minh Gia Ca't Lu+o+.ng.

Tie^'p ddo', La So+n phu tu+? ba`y mu+u:

-Co^? nha^n co' no'i: �su+ xua^'t vo^ danh, tru.c tra(.c ba^'t tha`nh� nghi~a
la` xua^'t qua^n kho^ng co' chi'nh danh ne^n dda.i su+. kho^ng tha`nh; nay dda.i
vu+o+ng tha^n ha`nh ra dda^'t Ba('c dde^? dda'nh gia(.c Ma~n Thanh cu+'u
nu+o+'c, vi` the^' dde^? muo^n da^n quy ve^` mo^.t mo^'i thi` dda.i vu+o+ng
pha?i ha`nh ddo^.ng nhu+ mo^.t hoa`ng dde^' danh cha'nh ngo^n thua^.n, nha^'t
ho^ ba' u+'ng thi` tra(m ho. mo+'i he^'t lo`ng pho` ta' ma` cu`ng nhau dduo^?i
gia(.c, tru+` nguy.

Mu`a ddo^ng, sa'ng so+'m va` ban dde^m dde^`u co' su+o+ng mu` mo+` mi.t, mu+a
nhe` nhe. nhu+ng dai da(?ng suo^'t nga`y, ca'i la.nh pha chu't a^?m tha^'p la`m
cho ngu+o+`i ta thi'ch ti`m su+. bi`nh an, a^'m a'p nghi? ngo+i; nhu+ng nga`y
Mu+o+`i hai Tha'ng Cha.p na(m Ma^.u Tha^n thi` kha'c ha(?n, vi` dda.i su+. cu+'u
nguy da^n to^.c kho?i na.n xa^m la(ng, Nguye^~n Hue^. cho la^.p dda`n o+? nu'i
Ba`n So+n te^' ca'o tro+`i dda^'t le^n ngo^i hoa`ng dde^' la^'y hie^.u la` Quang
Trung tho^'ng li~nh ta^'t ca? thu?y bo^. dda.i binh tie^'n nhanh ra Ba('c.

Ke^' hoa.ch cu?a qua^n su+ ddu+a ra la` dda.i binh pha?i �ha`nh qua^n tha^`n
to^'c� dde^? ki.p tho+`i gian kho^ng cho ddi.ch tro+? tay. Phu tu+? nghe ba'o
ca'o qua^n ddi.ch le^n dde^'n hai mu+o+i va.n hu`ng ha^.u thi` lie^`n ta^u vo+'i
vua ra(`ng:

-So^' qua^n cu?a Hoa`ng dde^' ke'o tu+` Phu' Xua^n ra dda^y chu+a ddu? tu'c so^'
dde^? cho^'ng la.i Ma~n Thanh, gio+` na`y ve^` la.i dda`ng trong chie^u binh
thi` ma^'t ddi tho+`i gian ti'nh, va^.y ngay tu+'c kha('c xin Hoa`ng dde^'
tuye^?n mo^. trai tra'ng o+? dda^'t Thanh Ho'a, Nghe^. An va` Ha` Ti~nh vi` no+i
dda^y anh hu`ng ha?o ho+'n cu~ng nhie^`u ma` dda^'t thu+o+.ng vo~ xu+a nay
tu+`ng no^?i tie^'ng. Thuo+? vua Tra^`n dda'nh qua^n Nguye^n Mo^ng dda~ mo^.
binh cho^'n na`y ne^n co' ca^u �hoan die^~n do to^`n tha^.p va.n binh� la`
va^.y.

Nghe va^.y, vua Quang Trung truye^`n ba qua^n nghi? ngo+i nu+?a tha'ng ta.i
Nghe^. An dde^? tuye^?n mo^. the^m binh si~ va` ddu'c ba'nh dda la`m lu+o+ng
kho^ chua^?n bi. chuye^?n qua^n. Khi trai tra'ng trong ca'c xu+' tuye^?n mo^.
kha' do^`i da`o, La So+n phu tu+? tri`nh ba`y the^m chie^'n lu+o+.c va` chie^'n
thua^.t ha`nh qua^n nhu+ sau:

-Hai mu+o+i va.n qua^n Thanh ke'o sang nu+o+'c ta qua' de^~ da`ng, chu'ng ddang
kie^u ca(ng, khinh ddi.ch va` nga.o ma.ng, doanh tra.i chu+a thie^'t la^.p xong,
phong thu?y ddo^ng gia' tro+? tro+`i cu~ng ta'c ddo^.ng dde^'n co+ the^? tu+`ng
te^n gia(.c. Va^.y chie^'n lu+o+.c va` chie^'n thua^.t cu?a ta la` to^'c chie^'n
quye^'t to^'c tha('ng.

Binh thu+ dda~ da.y: �Di~ ta^.t co^ng lao gia? tha('ng�, do the^' ma` ta pha?i
�co^ng ky` vo^ bi., ki'ch ky` ba^'t u+ gia? ta^'t tha('ng�. Xu+a nay chie^'n
lu+o+.c dda'nh phu? dda^`u ca^`n pha?i �tie^n pha't gia? che^' nha^n, ha^.u
pha't gia? che^' u+ nha^n�.

Vua Quang Trung ga^.t dda^`u cho la` chi' ly', be`n ho?i tie^n sinh ca'ch na`o
nhanh nha^'t dde^? tie^'n qua^n ra Tha(ng Long tha`nh.

La So+n phu tu+? nga^~m nghi~ gia^y la't ro^`i cha^.m ra~i dda'p:

-Ta^u hoa`ng dde^', theo du+. lie^.u cu?a gia(.c Ma~n Thanh va` bo.n ba'n
nu+o+'c ca^`u vinh thi` i't nha^'t dda^`u tha'ng Hai qua^n ta mo+'i dde^'n
dda^'t Ba('c, ha~y ta.o ba^'t ngo+` cho chu'ng cha(?ng ki.p tro+? tay, chi? co'
cha.y tha^.t mau kho^ng ngu+`ng nghi?, hai ngu+o+`i khie^ng mo^.t thay ddo^?i
ha`ng gio+` ma` ba?o dda?m to^'c ddo^. lie^n hoa`n kho^ng du+`ng la.i.

Tuye^.t vo+`i! vua Quang Trung la^`n nu+~a ga^.t dda^`u ta'n thu+o+?ng, lie^`n
ddo' Nga`i cho binh li'nh chia mo^~i to^? tha`nh ba ngu+o+`i, la^'y tre be^.n
tha`nh nhu+~ng chie^'c vo~ng dde^? hai ngu+o+`i khie^ng mo^.t dda(.ng gia?m ddi
su+. me^.t nho.c ma` lie^n tu.c tie^'n qua^n ra Tha(ng Long.

Rie^ng tu+o+.ng binh va` ky. binh thi` vua Quang Trung pha'i nu+~ tu+o+'ng Bu`i
Thi. Xua^n ddie^`u ddo^.ng mo^.t tra(m tho+'t voi, hai tra(m con chie^'n ma~
theo ddu+o+`ng nu'i tie^'n ra Ba('c suo^'t nga`y dde^m kho^ng nghi?, ba?o dda?m
ra(`ng nu+~ tu+o+'ng Bu`i Thi. Xua^n cu`ng tu+o+.ng binh dde^'n ddu+o+.c phi'a
nam tha`nh Tha(ng Long tru+o+'c va`i nga`y ddo'n cho+` bo^. binh dda(.ng ho+.p
lu+.c cu`ng nhau pha' tha`nh.

Khi' the^' toa`n da^n ddang cho+` ddo+.i mo^.t minh qua^n la~nh dda.o non so^ng,
vua Quang Trung be`n ban hua^'n du. cho ba' gia ba' ta'nh cu`ng hu+o+?ng u+'ng
cho^'ng ngoa.i xa^m, ddo^`ng tho+`i nho+` the^' ma` mo^. ddu+o+.c ho+n mu+o+`i
va.n trai tra'ng to`ng qua^n; co+` Ta^y So+n pha^'t pho+'i hie^n ngang theo
dda.i lo^. dde^'n dde`o Ba Do.i nu'i Tam DDie^.p la` ddi.a ddie^?m giu+~a ti?nh
Thanh Ho'a va` Ninh Bi`nh thi` ga(.p DDa.i tu+ ddo^` Ngo^ Va(n So+? va` Vu~ Va(n
Nha^.m cung ddo'n.

Nhi`n tha^'y ne't lo a^u tre^n khuo^n ma(.t cu?a ca'c vi. dda.i tha^`n, vua
Quang Trung bu+o+'c to+'i khen Vu~ Va(n Nha^.m la` ngu+o+`i dda^`y mu+u tri',
ba?o to^`n ddu+o+.c ti'nh ma.ng cu?a binh si~, pha?i nhi.n dde^? tra'nh su+'c
ma.nh ban dda^`u cu?a chu'ng, chi?nh ddo^'n ha`ng ngu~ ru't ve^` no+i hie^?m
ye^'u, trong thi` na^ng lo`ng qua^n ki'ch thi'ch, ngoa`i thi` khie^'n lu~ gia(.c
kie^u ca(ng. Nha^n ga^`n dde^'n nga`y nguye^n dda'n na(m Ky? Da^.u, hoa`ng dde^'
cho qua^n binh a(n te^'t tru+o+'c, ca(n da(.n binh si~ cu`ng ba' quan ra(`ng:

-�Chu'ng no' sang phen na^`y la` mua la^'y ca'i che^'t dda^'y tho^i, ta ra ddi
chuye^'n na^`y, tha^n coi vie^.c qua^n, dda'nh giu+~ dda~ co' ddi.nh me.o ro^`i,
dduo^?i qua^n gia(.c ve^` Ta`u cha(?ng qua mu+o+`i nga`y la` xong vie^.c�.

DDoa.n, nga`i xoay qua phi'a Vu~ Va(n Nha^.m va` ca'c quan va(n, tu+o+'ng vo~
vua no'i tie^'p.

-Chu'ng la` nu+o+'c lo+'n ga^'p mu+o+`i la^`n nu+o+'c ta, sau khi thua, the^'
na`o cu~ng xa^'u ho^? ma` ti`m ca'ch ba'o thu`, nhu+ the^' thi` dda'nh nhau ma~i
ma~i kho^ng tho^i, da^n chu'ng la^`m than ta dda^u no+? the^'. Va^.y dda'nh xong
tra^.n na^`y ta pha?i ca^.y ta`i cu?a tie^n sinh Ngo^ Tho+`i Nha^.m du`ng ngo`i
bu't dde^? ddi`nh chi? vie^.c chie^'n tranh. DDo+.i mu+o+`i na(m nu+~a nu+o+'c
Vie^.t tro+? ne^n phu' cu+o+`ng ro^`i, thi` ta kho^ng ca^`n pha?i kie^ng de`
chu'ng no' nu+~a!�

No'i xong, vua Quang Trung bo^' tri' chie^'n thua^.t, chia qua^n ra la`m na(m
dda.o nhu+ sau:

- DDa.o qua^n thu+' nha^'t do ddo^ ddo^'c Nguye^~n Va(n Tuye^'t tho^'ng li~nh
thu?y qua^n vo+'i ba tra(m chie^'n thuye^`n ddi ca'nh hu+~u tie^'n va`o so^ng
Lu.c dda^`u dda'nh tan qua^n Le^ Chie^u Tho^'ng ddo'ng ta.i Ha?i Du+o+ng va`
ho^~ tro+. cho bo^. binh dda'nh tha(?ng va`o phi'a ddo^ng tha`nh Tha(ng Long.

- DDa.o qua^n thu+' hai do ddo^ ddo^'c Nguye^~n Va(n Lo^.c da^~n bo^. binh phi'a
hu+~u tie^'p u+'ng ddo^.i qua^n thu+' nha^'t kie^m tho^'ng li~nh hai tra(m
chie^'n thuye^`n va`o so^ng Lu.c Nam re~ ngu+o+.c le^n Phu+o+.ng nha~n, Long
giang qua Ye^n the^' cha^.n ddu+o+`ng ru't lui cu?a gia(.c dde^? thu khi'
gio+'i, qua^n lu+o+ng va` giu+~ hu+o+'ng ba('c kho^ng cho ddi.ch tie^'p te^'.

-DDa.o qua^n thu+' ba do DDo^ ddo^'c Nguye^~n Va(n Ba?o chi? huy ddo^.i tu+o+.ng
binh va` ky. binh ho^~ tro+. cho dda.o qua^n chu? lu+.c dda'nh tho^'c va`o
hu+o+'ng ta^y nam ddo^`n Ngo.c Ho^`i, ke^' ddo' tie^'n binh theo ddu+o+`ng So+n
Minh dda'nh bo.c ha^.u du+'t ddie^?m ddo^`n Ngo.c Ho^`i ta.i la`ng DDa.i A'ng ,
huye^.n Thanh Tri`.

- DDa.o qua^n thu+' tu+ do DDo^ DDo^'c Nguye^~n Kha('c Long chi? dda.o theo
ca'nh ta? tru+.c chi? hu+o+'ng ta^y ba('c qua Chu+o+ng DDa('c dda'nh tha(?ng
va`o qua^n DDie^`n Cha^u cu?a Sa^`m Nghi DDo^'ng ddang ddo'ng ta.i go` DDo^'ng
DDa mo+? ddu+o+`ng ta^'n co^ng Tha(ng Long tha`nh.

- DDa.o qua^n thu+' na(m la` chu? lu+.c qua^n do chi'nh vua Quang Trung ddie^`u
khie^?n co' DDa.i tu+ ma~ Ngo^ Va(n So+? va` No^.i ha^`u Phan Va(n La^n la`m
tie^n phong dda'nh hu+o+'ng nam tha`nh Tha(ng Long la` ma(.t pho`ng thu? chi'nh
ye^'u cu?a qua^n Ma~n Thanh.

Sau khi pha^n bo^' ca'c dda.o qua^n xong, vua Quang Trung truye^`n hi.ch xua^'t
binh:

�Qua^n Thanh ke'o sang xa^m la^'n, ca'c ngu+o+i dda~ nghe tin a^'y cha(ng? Trong
vo`ng tro+`i dda^'t chia theo pha^.n sao Du+.c, Cha^?n; nam ba('c va^~n rie^ng
mo^.t non so^ng. Ngu+o+`i nu+o+'c ba('c kho^ng pha?i no`i gio^'ng ta thi` ta^'t
pha?i kha'c da.. Tu+` ddo+`i Ha'n ve^` sau ho. cu+o+'p dda^'t ddai ta, ti.ch thu
ca' thi.t, vo+ ve't cu?a ca?i, no^ng no^?i a^'y kho^ng sao chi.u ddu+o+.c;
ngu+o+`i nu+o+'c Nam quye^'t nghi~ ca'ch dda'nh dduo^?i chu'ng ddi.

DDo+`i Ha'n co' Tru+ng Nu+~ Vu+o+ng, ddo+`i To^'ng co' Le^ DDa.i Ha`nh, ddo+`i
Nguye^n co' Tra^`n Hu+ng DDa.o, ddo+`i Minh co' Le^ Tha'i To^? vi` kho^ng chi.u
bo' tay ngo^`i nhi`n qua^n xa^m la(ng ta`n ba.o ne^n pha?i thua^.n lo`ng
ngu+o+`i, da^'y nghi~a qua^n dda'nh tha('ng ro^`i dduo^?i chu'ng ve^`. Sau khi
ddo' thi` nam, ba('c ro~ la.i pha^n ranh, bo+` co~i ye^n o^?n, va^.n nu+o+'c
la^u da`i, ne^n tu+` nha` DDinh to+'i nay chu'ng ta kho^ng pha?i chi.u ca'i
kho^? ba('c thuo^.c; vie^.c chung muo^n da^n co' lo+.i lo^.c, ddu+o+.c thua
chuye^.n cu~ ra`nh ra`nh ra ddo'.

Nay nha` Thanh kho^ng coi gu+o+ng To^'ng, Nguye^n, Minh la.i a^m mu+u chie^'m
nu+o+'c nam ta dda(.t la`m qua^.n huye^.n, va^.y ta pha?i vu`ng le^n ma` khu+?
tru+` ddi!�

Ba qua^n tuo+'ng si~ ddo^`ng thanh ho^ vang lu+`ng:

-Quye^'t chie^'n! Quye^'t chie^'n.

Vua Quang Trung ha. li.nh xua^'t binh va`o dde^m tru+` ti.ch, no^?i tro^'ng,
ddo^'t lu+?a khi' the^' ha`o hu`ng, tie^'n binh a`o a.t. Lo+.i the^' cu?a to^?
ba ngu+o+`i thi` ke? na(`m tre^n vo~ng ddo.c to kha^?u quye^'t vo~ co^ng cho hai
anh khie^ng ho.c theo kho?i me^.t, nho+` the^' ma` cha(.ng ddu+o+`ng ha`nh
qua^n, ca'c ta^n binh hie^?u ddu+o+.c ca'c the^' vo~ co^ng ca^`n thie^'t vu+`a
thu? cho mi`nh ma` cu~ng co' co^ng na(ng die^.t ddu+o+.c qua^n Thanh mau cho'ng.
Tha^'y khi' the^' hu+`ng hu+`ng ru+.c cha'y, vua Quang Trung phu? du. qua^n si~
ra(`ng: �nga`y mu`ng Ba?y te^'t Ky? Da^.u chu'ng ta se~ va`o tha`nh Tha(ng Long
a(n te^'t.�

Sau ba nga`y dde^m theo ddu+o+`ng bo^. dde^'n Gia?n thu?y, qua^n Ta^y So+n ga(.p
qua^n li'nh cu?a Le^ Chie^u Tho^'ng va` tie^`n binh Ma~n Thanh ddo'ng ta.i
ddo^`n Gia'n Kha^?u ca?n tro+?, qua^n Ta^y So+n tha^`n to^'c, ta'o ba.o dda'nh
mo^.t tra^.n tan vo+~ va` ddi'ch tha^n vua Quang Trung gio'ng tro^'ng cho ba
qua^n dduo^?i theo dde^'n huye^.n Phu' Xuye^n thi` ba('t so^'ng he^'t tha?y
cha(?ng so't mo^.t te^n. Do ddo', kho^ng co' qua^n ddi.ch na`o kha? the^? cha.y
ve^` ba'o cho Ma~n Thanh ddang ddo'ng o+? Ha` Ho^`i va` Ngo.c Ho^`i bie^'t
ddu+o+.c.

Nu+?a dde^m nga`y mu`ng ba te^'t na(m Ky? Da^.u, qua^n Ta^y So+n va^y ki'n
ddo^`n Ha` Ho^`i ro^`i du`ng chie^'n thua^.t phu? du., du`ng loa ke^u go.i
gia(.c Thanh dda^`u ha`ng. Vi` tie^'ng ho` la pha la^~n tie^'ng tro^'ng tra^.n,
phe`n la la`m cho ddi.ch qua^n khie^'p dda?m pha?i mo+? cu+?a tha`nh xin ha`ng,
giao ta^'t ca? qua^n lu+o+ng, vu~ khi' khie^'n nga`y xua^n no+? hoa ta.i Ha`
Ho^`i kho^ng ro+i mo^.t gio.t ma'u.

Gio+` Da^`n nga`y mu`ng na(m, qua^n Ta^y So+n dda~ tie^'n dde^'n Ngo.c Ho^`i
thi` bi. qua^n Thanh ba('n su'ng dda.i ba't nhu+ mu+a. Sau khi bao va^y bo^'n
hu+o+'ng, vua Quang Trung duye^.t xe't ti`nh hi`nh chie^'n su+. be`n sai ba
ngu+o+`i li'nh la`m mo^.t ta^'m va'n co' be^.n the^m ro+m ra. va` nu+o+'c tra'nh
lu+?a ro^`i xung phong tie^'n va`o theo sau la` hai chu.c ngu+o+`i ca^`m binh
khi', gia('t dao nho.n tie^'n theo. Tha^n ha`nh vua Quang Trung le^n ba`nh voi,
cho dda'nh tro^'ng thu'c chie^'n lie^n ho^`i khie^'n ba qua^n ha(ng ma'u a`o a.t
nhu+ tha't lu~ tie^'n dde^'n cu+?a ddo^`n ro^`i nga? va'n tra`n va`o xa'p
chie^'n. Qua^n Ma~n Thanh tan vo+~, dda.p le^n nhau cha.y tro^'n, xa'c na(`m
ngo^?n ngang, ma'u cha?y lai la'ng; dde^'n gio+` ngo. thi` qua^n Ta^y So+n
chie^'m ddu+o+.c Ngo.c Ho^`i.

Theo ke^' hoa.ch dda~ ddi.nh, ddo^ ddo^'c Nguye^~n Kha('c Long dda'nh u'p va`o
Khu+o+ng Thu+o+.ng o+? ddo^`n DDo^'ng DDa tie^u die^.t ddo^.i qua^n cu?a tri
phu? DDie^`n Cha^u la` Sa^`m Nghi DDo^'ng khie^'n vie^n tri phu? na^`y kho^ng
bie^'t la`m sao ho+n la` pha?i treo co^? tu+. tu+?.

DDe^` ddo^'c Hu+'a The^' Ha.nh, tie^n phong Tru+o+ng Si~ Long, ta? du+.c
Thu+o+`ng Duy Tha(ng va` mo^.t so^' tu+o+'ng Ma~n Thanh bi. che'm che^'t ngay
ta.i doanh tra.i hoa(.c tu+. sa't ta.i ca'c ddo^`n khi qua^n Ta^y So+n bao bo.c
tu+' phu+o+ng.

DDie^`u tro+' tre^u vo^ cu`ng tu?i nhu.c la` khi hay tin To^n Si~ Nghi. ddem
binh va`o Tha(ng Long, thi` o+? nam ha` Nguye^~n Phu'c A'nh mu+`ng ro+~ vo^
cu`ng lie^`n cho tu+o+'ng Pha.m Va(n Tro.ng va` La^m DDe^` mang thu+ sang
trie^`u ddi`nh Ma~n Thanh to? lo`ng hoan nghe^nh tha^`n phu.c, la.i ddem na(m
mu+o+i va.n ca^n ga.o giu'p qua^n Thanh lu+u tru' ba('c ha`, nhu+ng ho+?i o^i!
thuye^`n ra dde^'n cu+?a bie^?n thi` bi. ba~o to^' hoa`nh ha`nh la`m dda('m
toa`n bo^. gia^'c mo^.ng no^ le^. cu?a Nguye^~n Phu'c A'nh.

Trong khi ddo', cung tha`nh Tha(ng Long dde`n hoa ru+.c ro+~, To^n Si~ Nghi.
ddang uo^'ng ru+o+.u thu+o+?ng xua^n vo+'i dda`o non ga'i dde.p, nga`y dde^m
ba('t ky~ nu+~ mu'a ha't a^m vang, ru+o+.u bo^` dda`o my~ tu+?u ha^m no'ng he^'t
ba^`u no., hu? kia va` tra^u bo` cu+' xe? thi.t nu+o+'ng le^n la`m dda.i ye^'n;
Le^ Chie^u Tho^'ng thi` ra su+'c tra? thu` nhu+ tru+o+`ng ho+.p cu?a Hoa`ng
dde^. Le^ Duy Lu+u va` pho` ma~ Du+o+ng Ha`nh bi. cha(.t cha^n qua(ng giu+~a
cho+. vi` co' lie^n he^. dde^'n Ta^y So+n. Tu+` ca'c ddo+`i tie^n dde^' chu+a
co' mo^.t mu`a xua^n na`o o^ nhu.c, ddie^u ta`n ma` hu+o+ng kho'i ca'c dde^`n
dda`i cu~ng a^m u la.nh le~o.

DDe^m mu`ng na(m te^'t Ky? Da^.u, a'nh tra(ng lu+o+~i lie^`m nho? xi'u kho^ng
ddu? to?a a'nh sa'ng huye^`n hoa(.c xuo^'ng nha^n gian, nhu+ng chi. Ha(`ng va^~n
lo+` mo+` chie^'u ro.i ddu? ddu+a bu+o+'c cha^n ddoa`n nghi~a qua^n Ta^y So+n
tie^'n ddu'ng lo^. tri`nh dde^? va^y ha~m kinh tha`nh.

Nu+?a dde^m ho^m ddo' To^?ng ddo^'c lu+o+~ng Qua?ng To^n Si~ Nghi. va^~n co`n
nga` nga` say, vi. no^`ng cu?a ru+o+.u, vi. ma(.n cu?a thu+.c pha^?m cu`ng vo+'i
men ti`nh choa'ng va'ng dda~ khie^'n cho tha^`n tri' cu?a bo^?n quan xa^m
lu+o+.c quay cuo^`ng; hung tin ba'o ve^` ddo^`n Ha` Ho^`i tha^'t thu?, ddo^`n
Ngo.c Ho^`i bi. dda.i qua^n Ta^y So+n ta`n sa't, Sa^`m Nghi DDo^'ng treo co^?
tu+. tu+?, Hu+'a The^' Hanh va` ca'c tu`y tu+o+'ng bi. gie^'t kho^ng co`n manh
gia'p khie^'n To^n Si~ Nghi. khie^'p dda?m tinh tha^`n, tay cha^n run ra^?y,
dda.i tie^?u tie^.n ba^`y nha^`y, kho^ng ki.p tha('ng ye^n cu+o+ng, cha(?ng co`n
gio+` ma(.c gia'p ba`o, bo? que^n ca? a^'n ti'n va` ma^.t chi? cu?a vua Ca`n
Long, o^m lu+ng ngu+.a cu`ng va`i te^n ky. si~ cha.y thoa't tha^n qua so^ng
Ho^`ng Ha`.

Qua^n Ma~n Thanh nghe tin chu? soa'i bo? tro^'n be`n vo^.i va~ tranh nhau
vu+o+.t ca^`u phao ba('c ngang hai be^n bo+` so^ng Ho^`ng, qua' ta?i ne^n ca^`u
bi. sa^.p ddo^?, khie^'n ha`ng nga`n qua^n Thanh su.p xuo^'ng do`ng nu+o+'c
ddang cuo^`n cuo^.n tro^i, so^' bi. che^'t dduo^'i, so^' co`n la.i bi. ba('t
ti'nh kho^ng ke^? xie^'t.

Hai dda.o qua^n Va^n Nam, Qui' Cha^u cu?a Ma~n Thanh ddo'ng ta.i So+n Ta^y nghe
hung tin ve^` chu? soa'i To^n Si~ Nghi. tha'o cha.y, ca'c dda.i tu+o+'ng dde^`u
tu+? tra^.n ne^n vo^.i va`ng ru't qua^n tha'o lui. Kho^ng de^~ da`ng nhu+ va^.y,
Vua Quang Trung dda~ cho DDo^ ddo^'c Nguye^~n Va(n Lo^.c phu.c ki'ch hai be^n
ddu+o+`ng ru't binh, khi hai dda.o qua^n xa^m luo+.c ho+'t ha~i tha'o lui thi`
bi. Ta^y So+n ddo'n dda'nh mo^.t tra^.n to+i bo+`i hoa la' la`m cho ha`ng chu.c
nga`n te^n xa^m lu+o+.c ddu+a tay dda^`u thu', so^' co`n la.i le'n nu'p tre^n
ru+`ng ro^`i mo` ve^` bie^n gio+'i ma` va^~n chu+a he^'t so+.. Rie^ng To^n Si~
Nghi. tro^'n cha.y to+'i Qua?ng Ta^y ma` va^~n co`n ho^`n phi pha'ch ta'n, chu+a
bie^'t qua^n Ta^y So+n ta`i ti`nh ra sao va` du`ng lo^'i tha^`n to^'c the^' na`o
dda'nh mo^.t tra^.n kinh thie^n ddo^.ng ddi.a nhu+ va^.y?

Le^ Chie^u Tho^'ng cu~ng ba'm sa't To^n Si~ Nghi. cha.y theo ve^` Ta`u ro^`i
pha?i so^'ng cuo^.c ddo+`i o^ nhu.c vi` trie^`u ddi`nh Ma~n Thanh buo^.c pha?i
a(n ma(.c theo phong tu.c Ba('c phu+o+ng, bi. khinh re? vi` nhu nhu+o+.c va` ngu
muo^.i ne^n o^m no^~i tho^'ng kho^? nhu.c nha~ ma` ba(ng ha` o+? Que^' La^m va`o
trung tua^`n tha'ng Mu+o+`i na(m Qui' Su+?u (1793) hu+o+?ng du+o+ng 28 tuo^?i.

A'o ba`o cu?a vua Quang Trung dden cha'y vi` thuo^'c dda.n, gia`y vo+' dde^`u
bi. ra'ch tu+o+m va` co^? ho.ng dda('ng cha't bo+?i ga`o the't thu'c ba qua^n
ha(ng say tie^'n chie^'m mu.c tie^u; ca'c dda.i tu+o+'ng Ta^y So+n ddang kie^?m
xem binh si~, ba(ng bo' nghi~a qua^n, thu hoa.ch chie^'n co^ng chua^?n bi. ta^.p
ho+.p toa`n qua^n tie^'n va`o no^.i tha`nh Tha(ng Long ki.p chi'nh Ngo. nga`y
mu`ng Na(m te^'t Ky? Da^.u dde^? mo+? tie^.c khao qua^n, ca khu'c kha?i hoa`n,
phu? du. toa`n qua^n a(n mu+`ng te^'t chie^'n tha('ng.

Da^n chu'ng Ha` tha`nh vui mu+`ng kho^ng ke^? xie^'t, dda(.t ba`n hu+o+ng a'n
cung ki'nh ddo'n cha`o; tu+` nga`y Le^ Chie^u Tho^'ng ru+o+'c gia(.c va`o nha`
thi` da^n la`nh ddau nho'i, ca^`u tro+`i kha^?n Pha^.t nga`y dde^m cho co' mo^.t
Phu` DDo^?ng Thie^n Vu+o+ng xua^'t hie^.n. Gia^'c mo+ ddo' dda~ tha`nh hie^.n
thu+.c ddang xa?y ra vo+'i bao nie^`m ha^n hoan, a'i mo^..

DDoa`n qua^n vu+`a ngang qua cung ddie^.n Ki'nh Thie^n, nhu+~ng ca`nh dda`o ddo?
cho'i va^~n vo^ ti`nh he' nhu.y nhu+ chu+'ng kie^'n cuo^.c ru't cha.y nhu.c nha~
cu?a vua Le^ cu`ng bo.n tu`y tu`ng dduo^?i theo vo' ngu+.a cu?a ke? xa^m la(ng,
vua Quang Trung ru't gu+o+m cha(.t ddu+'t mo^.t nha'nh dda`o u+o+m nu. tha^.t
dde.p giao cho ddo^ ddo^'c Nguye^~n Va(n Tuye^'t ca^'p to^'c mang ve^` tha`nh
Phu' Xua^n trao ta^.n tay Ngo.c Ha^n co^ng chu'a dde^? ba'o tin tha('ng tra^.n
huy hoa`ng.

Ngo.c Ha^n co^ng chu'a nha^.n ddu+o+.c ca`nh dda`o co`n chu+a no+? lo^.c ddu+o+m
xua^n lie^`n reo mu+`ng ba'o tin cu`ng ba' quan trong tha`nh nie^`m tu+. ha`o
ca?m ddo^.ng vo^ bie^n. Tin chie^'n tha('ng Ngo.c Ho^`i, DDo^'ng DDa loan
truye^`n mau le. la`m cho ba' ta'nh DDa.i Vie^.t ca?m ki'ch va` hoan hy? nhu+
chu+a tu+`ng co' nie^`m vui na`o sa'nh ba(`ng.

Da^n chu'ng dda^'t Tha(ng Long tro+? la.i ca?nh thanh bi`nh, kho^ng co`n mo^.t
te^n xa^m lu+o+.c cu~ng nhu+ be` lu~ ba'n nu+o+'c cu?a Le^ Chie^u Tho^'ng la^?n
qua^?n dda^u dda^y. Tro+`i ddang ddo^. nga`y xua^n nhu+ng tie^'t la.nh va^~n
co`n nhu+'c nho^'i, binh si~ hai be^n thu+o+ng ta^.t kha' nhie^`u ma` go`
DDo^'ng dda thi` xu+o+ng qua^n li'nh Ma~n Thanh cha^'t cao nhu+ nu'i, vua Quang
Trung nghe.n nga`o cho cuo^.c chie^'n xa^m la(ng be`n truye^`n li.nh sai quan
thi. le^~ lo to^? chu+'c dda`n tra`ng ky` sie^u ba.t ddo^. ca'c vong linh che^'t
tra^.n vu+`a ro^`i. Tie^'ng tro^'ng tra^`m hu`ng cu`ng ho^`i chuo^ng go.i ho^`n
da^n to^.c vang vo.ng ca? ba^`u tro+`i mo+'i vu+`a gia?i pho'ng, nghi thu+'c
te^' ca'o chie^u ho^`n ddu+o+.c to^? chu+'c he^'t su+'c trang nghie^m du+o+'i
tru+o+'ng ddie^.n Ki'nh Thie^n va`o gio+` Ngo. nga`y mu`ng Na(m, ddi'ch tha^n
vua Quang Trung ddo.c ba`i va(n te^' dde^? an u?i linh ho^`n cu?a bao chie^'n
si~ vi` chu? soa'i cu?a mi`nh ma` hy sinh tra^.n ma.c, lo+`i va(n dda^`y ca?m
kha'i, y' dda.o tra`n nghi~a ti`nh khie^'n lo`ng tha`nh cu?a bao quan qua^n si~
tu+' nga^.p nie^`m ca?m xu'c, bi ai.

(Tri'ch ddo.an trong ta'c pha^?m Quang Trung Ho^`n Vie^.t cu?a Nguye^~n Ho^`ng
Du~ng)