Bu`i Ti'n - Ma(.t tha^.t (61 - 67)

[rangnguyen]

61. Nhu+~ng thanh nie^n cu?a tho+`i the^'

Kho^ng ne^n vo+ ddu~a ca? na^'m, cho ra(`ng he^~ la` 'con cha'u ca'c cu. ca?
thi` dde^`u la` hu+ ho?ng, kho^ng tha`nh ngu+o+`i to^'t. o+? dda^u cu~ng co'
nhu+~ng ngoa.i le^..

To^i hie^?u ra ddie^`u na`y kha' sa^u sa('c khi ga(.p go+~ mo^.t so^' anh chi.
em thanh nie^n VN o+? DDo^ng A^u, trong chuye^'n ddi tha(m mo^.t so^' nu+o+'c
na(m 1992 va` 1993. DDo' la` nhu+~ng anh chi. em da^'n tha^n cho su+. nghie^.p
da^n chu? cu?a dda^'t nu+o+'c. Kho+?i dda^`u la` mo^.t so^' anh chi. em o+?
Moscou va` o+? Varsawa (Ba Lan) gu+?i thu+ cho to^i ye^u ca^`u to^i gu+?i ngay
cuo^'n Hoa Xuye^n Tuye^'t. Sau ddo' ca? mo^.t nho'm anh chi. em o+? Mainz va`
o+? Berlin (DDu+'c) nho+` ba'o Die^~n DDa`n (ba'o tie^'ng Vie^.t do mo^.t so^'
anh chi. em tri' thu+'c vo^'n co' nhie^`u quan he^. vo+'i dda^'t nu+o+'c chu?
tru+o+ng ra ha(`ng tha'ng o+? Paris) chuye^?n thu+ cho to^i cu~ng vo+'i ye^u
ca^`u nhu+ tre^n va` mong ra(`ng to^i co' di.p sang ga(.p dde^? no'i chuye^.n,
trao ddo^?i y' kie^'n vo+'i anh chi. em. Chi. Irina Zisman o+? dda`i pha't thanh
Moscou cu~ng dda~ cho to^i bie^'t ti`nh hi`nh ve^` mo^'i quan he^. ca(ng tha(?ng
giu+~a ca'c quan chu+'c su+' qua'n VN vo+'i anh chi. em co' y' thu+'c ye^u
nu+o+'c va` da^n chu?.

o+? Nuremberg, Mun chen, Mainz cu~ng nhu+ o+? thu? ddo^ Berlin, Dortmund va`
ca?ng Hamburg to^i dda~ so^'ng cu`ng ca'c ba.n tre? la`m ba'o Ca'nh e'n, Tia
Sa'ng Hy vo.ng va` co' nhie^`u cuo^.c no'i chuye^.n, trao ddo^?i y' kie^'n so^i
no^?i, ra^'t ca?m ddo^.ng va` bo^? i'ch. o+? Tie^.p Kha('c, ta.i Plezen,
Calovy-Vary, mo^.t tha('ng ca?nh no^?i tie^'ng, nha^'t la` ta.i thu? ddo^ Praha,
to^i cu~ng so^'ng cu`ng ca'c ba.n tre? la`m ba'o Die^~n DDa`n Praha, DDie^?m tin
tho+`i su+. to^i cu~ng ga(.p mo^.t so^' anh chi. em tu+` Bungari va` Ba Lan sang
DDu+'c dde^? ti`m ga(.p to^i. Mo+'i dda^y, trong tha'ng 5-1993, anh chi. em o+?
DDo^ng A^u dda~ co' cuo^.c ga(.p ma(.t ddo^ng dda?o o+? Franfurt (DDu+'c) dde^?
ba`n ve^` hie^.n ti`nh dda^'t nu+o+'c va` tra'ch nhie^.m cu?a tuo^?i tre? o+?
DDo^ng A^u. Mo^.t cuo^.c va^~y go.i, ti`m kie^'m nhau, ta^.p ho.p dda^`y ta^m
huye^'t. Pha^`n lo+'n anh chi em da^'n tha^n cho da^'n chu? ra^'t tre?, tu+` 21
dde^'n 40 tuo^?i, ddi lao ddo^.ng ro^`i o+? la.i; mo^.t so^' vo^'n la` sinh
vie^n, thu+.c ta^.p sinh nay o+? la.i hoa(.c dda~ ve^` nu+o+'c nay tro+? sang
la.i; mo^.t so^' la` sinh vie^n hie^.n va^~n ddang ho.c hoa(.c vu+`a to^'t
nghie^.p dda.i ho.c ddang ho.c the^m le^n ba^.c cao ho+n. Co' anh chi. dda^.u
ba(`ng tie^'n si~ va^.t ly' va` tie^'n si~ toa'n ho.c loa.i u+u, ho.c gio?i co'
tie^'ng, cu~ng tham gia phong tra`o mo+'i. Ta^'t ca? tru+o+'c dda^y o+? trong
DDoa`n thanh nie^n CS HCM, co' ngu+o+`i la` dda?ng vie^n, co' anh tu+`ng la` Bi'
thu+ chi bo^. dda?ng CS. Co' ngu+o+`i tu+`ng la` qua^n nha^n, tu+`ng la'i ma'y
bay, tu+`ng la` si~ quan o+? bo^. To^?ng Tham Mu+u, tu+`ng la'i ta`u chie^'n
co+~ nho?... Co' ngu+o+`i bo^' la` thie^'u tu+o+'ng, la` ca'n bo^. o+? va(n
pho`ng trung u+o+ng, la` pho' chu? ti.ch ti?nh, la` si~ quan ca^'p cao ve^`
hu+u...

Nhie^`u ngu+o+`i dda~ bie^'t hie^.n o+? ca'c nu+o+'c DDo^ng A^u, thi. tru+o+`ng
tu+. do ddang mo+? ro^.ng (nhu+ o+? VN), lua^.t pha'p co`n thie^'u va` kho^ng
cha(.t che~ vo+'i bie^'t bao so+ ho+?, ta.o ddie^`u kie^.n cho kie^.u buo^n ba'n
chu.p giu+.t, ra^'t de^~ la`m gia`u nhanh cho nhu+~ng ai co' ma'u lie^`u. Thanh
nie^n VN lao va`o kinh doanh pha?i no'i la` so^' lo+'n. Co' ngu+o+`i pha^'t, co'
ngu+o+`i pha' sa?n, cu~ng co' ngu+o+`i bi. lu+`a, hoa(.c va`o tu` vi` buo^n
la^.u... Rie^ng co' ma^'y tra(m anh chi. em dde^? ca? ta^m huye^'t va`o cuo^.c
dda^'u tranh cho da^n chu?. Ho. tra(n tro+?, nghi~ suy, thu lu+o+.m tin tu+'c
que^ nha`, ham ddo.c sa'ch, vie^'t ba'o, vie^'t truye^.n nga('n, la`m tho+, ra
ba'o... Mo^~i to+` ba'o co' ban bie^n ta^.p ha(?n hoi, co' ho.a si~ tri`nh ba`y,
co' ddu+o+`ng gia^y pha't ha`nh, co' co+ so+? in chu+~ dde.p, mo^~i to+` in
dde^'n ca? nga`n so^'... DDo' la` nhu+~ng to+` ba'o quy', kho?e tho^ng tu+ duy,
cha^n thu+.c, ti?nh. ta'o, ddu'ng mu+'c, mang ro~ nie^`m ddau vo+'i que^ hu+o+ng
nghe`o kho^?, la.c ha^.u, kho^ng ba(`ng ngu+o+`i, la.i la^'t ga('n bo', ga^`n
gu~i vo+'i que^ hu+o+ng. o+? Tie^.p, anh chi. em dda~ la`m mo^.t cuo^.c kha?o
sa't ta.i cho^~ ve^` cuo^.c 'ca'ch ma.ng nhung' cuo^'i na(m 1989 va` co' lie^n
he^. dde^'n ti`nh hi`nh nu+o+'c ta. Ca? cuo^.c ca'ch ma.ng rung chuye^?n ta^.n
go^'c che^' ddo^. cu~ ma` chi? co' mo^.t sinh vie^n bi. ca?nh sa't dda'nh bi.
thu+o+ng (tu+` ddo' bu`ng no^? khi' the^' dda^'u tranh quye^'t lie^.t dda^~n
dde^'n toa`n tha('ng), chi? co' hai quan chu+'c cu~ tu+. sa't vi` lo so+. ve^`
so^' pha^.n ba?n tha'n do co' to^.i a'c (mo^.t o+? Bo^. no^.i vu., mo^.t o+?
To^?ng cu.c an ninh); quy ddi.nh cu?a chi'nh quye^`n mo+'i la` nhu+~ng ai tu+`ng
giu+~ chu+'c tu+` bi' thu+ huye^.n, chu? ti.ch huye^.n, ca^'p vu. pho', vu.
tru+o+?ng tro+? le^n thi` kho^ng ddu+o+.c tham gia u+'ng cu+? va`o chi'nh
quye^`n mo+'i , the^' tho^i. Ta^'t ca? tu+` uy? vie^n bo^. chi'nh tri. cu~,
trung u+o+ng cu~ dde^`u so^'ng bi`nh thu+o+`ng. dda?ng CS va^~n ddu+o+.c hoa.t
ddo^.ng tuy ra(`ng ti'n nhie^.m cha(?ng co`n gi` ddo^'i vo+'i nha^n da^n. Ho.
va^~n ddu+o+.c nha^.n lu+o+ng hu+u. Chi? co' Bilak, nguye^n la` uy? vie^n bo^.
chi'nh tri., ddang bi. ddie^`u tra; ga^`n dda^y tu+` Moscou pha't hie^.n ra
bu+'c thu+ co' chu+' ky' cu?a o^ng ta ye^u ca^`u qua^n ddo^.i Lie^n xo^ va`o
Tie^.p Kha('c na(m 1968, o^ng ta bi. tha^?m va^'n ra(`ng ddo' co' pha?i chu+~
ky' cu?a o^ng ta kho^ng? Vu. na`y ddang ddu+o+.c xem xe't theo pha'p lua^.t.
Hie^.n nay, ai muo^'n giu+o+ng co+` gi`, muo^'n mang hua^n chu+o+ng cu~ hay
kho^ng, trong nha` treo a?nh ai... la` tuy` y' muo^'n. Ta^'t nhie^n ai cu~ng
hie^?u ddu+o+.c mong muo^'n, nguye^.n vo.ng cu?a ddo^ng dda?o nha^n da^n, ddo'
la` ddoa.n tuye^.t vo+'i che^' ddo^. ddo^.c ddoa'n cu?a qua' khu+', xa^y du+.ng
mo^.t ne^`n da^n chu? nga`y ca`ng hoa`n thie^.n, xa^y du+.ng ne^`n kinh te^'
quo^'c gia tre^n co+ so+? quye^`n tu+ hu+~u chi'nh dda'ng, thi. tru+o+`ng tu+.
do va` pha'p lua^.t. DDo+`i so^'ng Praha va` ca? o+? no^ng tho^n o^?n ddi.nh
nhanh. Di.p Noel, thu? ddo^ trang hoa`ng lo^.ng la^~y ho+n xu+a ra^'t nhie^`u,
ha`ng ho'a ddu? thu+' tru+ng ba`y, mua ba'n ta^'p na^.p, trong khi tie^`n
cua-ron Tie^.p giu+~ ddu+o+.c gia', co`n cao gia' ho+n mo^.t na(m tru+o+'c so
vo+'i ddo^`ng ddo^ la. Thi.t, ru+o+.u, bia, hoa qua? e^ he^`. Tha'i ddo^.
ngu+o+`i ba'n ha`ng li.ch su+. nie^`m no+? ho+n ha(?n tru+o+'c. Cu+?a ha`ng
trang tri' dde.p ho+n xu+a. Chu'ng to^i ghe' tha(m cu+?a ha`ng ba'n da`y de'p Ba
ta o+? ngo^i nha` 5 ta^`ng, o^ng chu? ddi ta?n sau 1948 sang Canada vu+`a tro+?
ve^` nu+o+'c, co' dda.i ly' o+? kha('p ca'c no+i tre^n dda^'t Tie^.p, ba'n gia'
ha. cho ddo^`ng ba`o nha^n di.p Noel va` na(m mo+'i. Chu'ng to^i ddo.c ba'o Ha`
No^.i, tha^'y no'i Moscou va` Praha tie^u ddie^`u, xa'c xo+, khan hie^'m mo.i
thu+', tu+` ba'nh mi`, dde^'n khoai ta^y, la` co^' ti`nh pha?n a'nh sai la.c
ti`nh hi`nh vo+'i du.ng y' chi'nh tri. kho^ng la`nh ma.nh. Kho' kha(n cu?a che^'
ddo^. mo+'i kho^ng i't nhu+ng do ddu+o+.c lo`ng pha^`n lo+'n, tuye^.t dda.i dda
so^' nha^n da^n, ddu+o+.c the^' gio+'i giu'p ma.nh me~ theo qua' tri`nh da'n
chu?, ne^n ho. dda~ vu+o+.t qua ddu+o+.c tho+`i ky` kho' kha(n nha^'t ro^`i.
Tie^'p xu'c vo+'i ngu+o+`i Tie^.p, to^i hie^?u ra^'t ro~ xu the^' da^n chu? ho'a
la` kho^ng the^? dda?o ngu+o+.c. Va^'n dde^` chia ca('t Tie^.p Kha('c la`m hai
nu+o+'c ddu+o+.c thu+.c hie^.n hoa`n toa`n ho+.p thu+'c, theo ddu'ng Hie^'n
Pha'p va` pha'p lua^.t, tre^n co+ so+? ddie^`u tra y' da^`n va` bo? phie^'u da^n
chu? va` tu+. nguye^.n. DDo' la` vi hai nu+o+'c vo^'n cu~ng la` hai nu+o+'c
trong mo^.t Lie^n Bang; vi` tru+o+'c dda^y kho^ng bi`nh dda(?ng ke'o da`i, sinh
ra nhie^`u ddie^`u ba^'t co^ng va` kho^ng ho+.p ly'. Ta'ch ra la` dde^? gia?i
quye^'t nhu+~ng to^`n ta.i a^'y. Ca'c ba.n Tie^.p bi`nh ti~nh no'i: chia ra hai
nu+o+'c, chu'ng to^i kho^ng coi ddo' la` bi ki.ch! Nhu+ ddo^i vo+. cho^`ng co'
va^'n dde^`, tho?a thua^.n ly di., nhu+ng va^~n dde^? mo+? su+. lu+.a cho.n, i't
la^u sau ca? hai tru+o+?ng tha`nh, ca^`n dde^'n nhau, ye^u nhau thi` la.i
cu+o+'i nhau la.i, kho^ng sao. DDie^`u he^. tro.ng la`: nay la` hai nu+o+'c
la'ng gie^`ng bi`nh dda(?ng va` co' nhie^`u mo^'i quan he^. ma^.t thie^'t.

Cu`ng ca'c ba.n tre? VN, chu'ng to^i dda~ ga(.p va` no'i chuye^.n vo+'i nhie^`u
tri' thu+'c Tie^.p Kha('c trong phong tra`o Hie^'n Chu+o+ng 77, vo+'i ba` Dana
Nemcova ngu+o+`i pha't ngo^n cu?a to^? chu+'c na`y, ba.n chie^'n dda^'u ga^`n
gu~i cu?a o^ng Havel. Ba` co' 7 con, ngoan dda.o Thie^n chu'a, la` tie^'n si~
ta^m ly' ho.c, mang tu+ tu+o+?ng nha^n dda.o sa^u sa('c, co' y' chi' ba^'t
khua^'t, bi. tu` hai la^`n va^~n kie^n nghi. dda^'u tranh. Ba`i ho.c lo+'n
nha^'t cu?a ba` qua cuo^.c 'ca'ch ma.ng nhung' la` : tri' thu+'c thu+'c ti?nh
pha?i la` lu+.c lu+o+.ng dda^`u ta`u; tri' thu+'c go^`m ca? va(n nghe^. si~ la`
nhu+~ng ngu+o+`i u+a ca'i dde.p va` ca'i thie^.n; kho^ng the^? cho+` che^' ddo^.
cu~ ban o+n; pha?i dda^'u tranh kho^ng ba.o ddo^.ng nhu+ng quye^'t lie^.t dde^?
gia`nh quye^`n tu+. do, da^n chu?. Ba` mong cho+` nhie^`u o+? tri' thu+'c va`
nghe^. si~ VN. Ca'c ba.n da^n chu? Tie^.p Kha('c muo^'n nha('n ca'c chie^'n si~
da^n chu? VN ha~y suy nghi~ ve^` lo+`i no'i chi' ti`nh cu?a o^ng Havel: Ha~y
gieo ha.t va` bie^'t cho+` ddo+.i! Gieo ha.t la` tuye^n truye^`n, truye^`n ba'
qua no'ichuye^.n, tha?o lua^.n, vie^'t ba'o, vie^'t sa'ch... ve^` quye^`n da^n
chu?. Gieo ha.i kho^ng me^.t mo?i, cha(m so'c ha.t, tu+o+'i va` xo+'i dda^'t
ca^y da^n chu? se~ mo.c. No' mo.c le^n ro^`i, cho+' so^'t ruo^.t, ke'o tha^n
ca^y le^n dde^? lo+'n nhanh, tha'n ca^y se~ ddu+'t, ca'y che^'t! Bie^'t cha(m
so'c dde^? no' lo+'n, lo+'n ma~i tha`nh ca^y cao, sum se^ ca`nh la' va` hoa
qua?... Ca^y da^n chu? o+? Tie^.p ddang lo+'n tu+`ng nga`y qua va^.n ddo^.ng,
gia?i thi'ch, na`ng cao da^n tri' va` dda^'u tranh... Pha^'n cha^'n bie^'t bao,
khi o+? DDo^ng A^u ddang co' ho+n mo^.t nga`n ha.t da^n chu? VN dda~ na^?y ma^`m
va` nhu' ngo.n. DDo' la` ca'c chie^'n si~ da^n chu? na(ng ddo^.ng, tho^ng minh
va` qua? ca?m. DDu+o+.c ga(.p ca'c ba.n tre?, to^i bu+`ng le^n y' nghi~, dda^'t
nu+o+'c mi`nh se~ na(`m trong nhu+~ng ba`n tay kho?e khoa'n, nhu+~ng tri' tue^.
ti?nh ta'o, nhu+~ng ta^'m lo`ng ngay tha^.t. DDo' la` ca'c ba.n tre? sinh ra o+?
nu+?a sau the^' ky? na`y, tu+` qua~ng 1951 tro+? ddi, nay mo+'i ho+n 40 tuo^?i
tro+? la.i, kho^ng gio^'ng a; cu~ng kho^ng muo^'n ai gio^'ng mi`nh, tu+. mi`nh
va` tu+. tin gia?i quye^'t nhu+~ng co^ng vie^.c cu?a dda^'t nu+o+'c, kho^ng
ha^.n thu`, nhi`n kho^ng to+'i tu+o+ng lai. DDie^`u thi'ch thu' la` mo^.t so^'
ngu+o+`i trong ho. la` tu+` ta^`ng lo+'p dda(.c quye^`n dda(.c lo+.i ma` ra,
tu+. tha^'y su+. phi ly', ba^'t co^ng, la.c ha^.u va` to^.i lo^~i cu?a ta^`ng
lo+'p a^'y, co' y' chi' ddo^?i mo+'i tha^.t su+. dde^? cu+'u nu+o+'c, cu+'u
mi`nh. Ho. la` nhu+~ng ngu+o+`i con cu?a tho+`i the^' va` ddang sa'ng ta.o ra
tho+`i the^' mo+'i. Ho^m chia tay, tu+` bie^.t ca'c ba.n tre? o+? Tie^.p Kha('c,
mo^.t anh sinh vie^n no'i vui: 'Chu'ng to^i vu+`a ho.p va` co' sa'ng kie^'n
dde^` nghi vo+'i ca? nu+o+'c ddo^`ng thanh ra quye^'t nghi. tu+` nay dda^'t
nu+o+'c ta se~ kho^ng co' mo^.t ai ddu+o+.c chu'c la` so^'ng ma~i ca?. Chi? ga^y
ne^n te^. su`ng ba'i ca' nha^n ra^'t co' ha.i. Ai cu~ng dde^'n lu'c pha?i
che^'t. Kho^ng mo^.t ca' nha^n na`o co' the^? so^'ng ma~i ddu+o+.c. Chi? co'
nha^n da^n va` da^n to^.c la` tru+o+`ng to^`n, so^'ng ma~i ma` tho^i!'

62. Mo^.t ta^`ng lo+'p kho^ng co' tu+o+ng lai

Kho^ng ne^n hie^?u mo^.t ca'ch ma'y mo'c la` mo.i ca'n bo^. ca^'p cao cu?a
dda?ng, nha` nu+o+'c, qua^n ddo^.i dde^`u na(`m trong ta^`ng lo+'p Nomenclatura
o+? VN. Thu+.c te^' phu+'c ta.p ho+n la` ly' thuye^'t. Cu~ng co' nhu+~ng ca'n
bo^. cao ca^'p so^'ng trong sa.ch, ngay tha(?ng, co' lu+o+ng ta^m va` ly'
tu+o+?ng, tu+. ddu+'ng ngoa`i ta^`ng lo+'p a^'y. Ngu+o+.c la.i cu~ng co' ca'n
bo^. trung ca^'p la.i gia nha^.p ta^`ng lo+'p a^'y do nhu+~ng mo^'i quan he^.
xa~ ho^.i va` ddie^`u kie^.n cu. the^? dda(.c bie^.t. Ta^ng lo+'p na`y ddang co'
xu the^' pha't trie^?n tu+` ga^`n 20 na(m nay; no' pha^'t le^n theo ca'c tho+`i
co+:

- Qua vie^.c tie^'p thu chie^'n lo+.i pha^?m khi ke^'t thu'c chie^'n tranh sau
30-4-1975; ba(`ng qua` ca'p, ta(.ng pha^?m cho nhau, do qua?n ly' ra^'t luo^.m
thuo^.m, bie^'t bao nha` cu+?a, xe co^., ddo^` dda.c rie^ng, cu?a ca?i, va`ng
ba.c, ngoa.i te^.... thu ddu+o+.c bi. chia cha'c bu+`a ba~i. Phi'a My~ dda'nh
gia' ta^'t ca? chie^'n lo+.i pha^`m la` tre^n du+o+'i 6 ty? ddo^ la. Va`o tu'i
cu?a ta(.ng lo+'p dda(.c quye^`n na`y bao nhie^u? Co' dde^'n mo^.t nu+?a, la` 3
ty? ddo^ la kho^ng? Ca^`n ti`m hie^?u va` dda'nh gia' the^m.

- Qua ca'c chie^'n di.ch dda'nh gian thu+o+ng, tie^u die^.t giai ca^'p tu+ sa?n
co^ng thu+o+ng nghie^.p o+? toa`n mie^`n Nam ho^`i 1977 va` 1978 (co' the^?
pha^`n lo+'n ta`i sa?n no^?i va` chi`m cu?a ho. dda~ va`o tu'i ta^`ng lo+'p
dda(.c quye^`n tham nhu~ng). Qua ca'c ddo+.t thu+.c hie^.n 'cho ngu+o+`i ra ddi
kho^ng chi'nh thu+'c', 'ba'n chi'nh thu+'c', ba'n ba~i, ba'n ta`u, 'xua^'t
kha^?u ngu+o+`i di ta?n la^'y va`ng', 'ke^' hoa.ch hai' cu?a Bo^. no^.i vu....
ho^`i ca'c na(m 1977, 1978, 1979, u+o+'c co' nu+?a trie^.u ngu+o+`i ra ddi,
mo^~i ngu+o+`i tu+` 3 dde^'n 40 la.ng va`ng... Hie^.n chi? bie^'t va`ng ddu+a
va`o co^ng quy~ ra^'t i't, ha^`u he^'t va`o tu'i cu?a ta^`ng lo+'p dda(.c
quye^`n o+? trung u+o+ng va` ca'c ddi.a phu+o+ng. Ca^`n chi? ro~ so^' va`ng na`y
va`o tu'i ca'c quan lo+'n cu?a nga`nh an ninh la` chu? ye^'u, trong khi ddo^ng
dda?o anh chi. em an ninh, ca?nh sa't o+? co+ so+? va^~n pha?i so^'ng thie^'u
tho^'n, gian kho^?, co' mo^.t so^' ke? phen nhie^~u ddo^`ng ba`o nhu+~ng cu~ng
co' anh chi. em chung cuo^.c so^'ng dda.m ba.c cu?a ba` con lao ddo^.ng. Co'
the^? ne^u le^n nhu+~ng dda(.c ddie^?m no^?i ba^.t cu?a ta^`ng lo+'p quan chu+'c
dda(.c quye^`n o+? VN nhu+ sau:

* Tuy tu+. nha^.n la` ddi?nh cao tri' tue^. nha^n loa.i do tu+. ma~n kie^u nga.o
sau khi la~nh dda.o nha^n da^n gia`nh la.i ddo^.c la^.p-ma` tha`nh ti'ch na`y
la` do truye^`n tho^'ng qua^.t kho+?i vo^'n co' cu?a da^n to^.c- ta^`ng lo+'p
na`y kho^ng co' tri' tue^. ngang ta^`m vo+'i nhie^.m vu.. Gia'o su+ trie^'t ho.c
Tra^`n DDu+'c Tha?o, mo^.t tri' thu+'c xua^'t sa('c tu+` tho+`i tre?, bi. dda'nh
to+i bo+`i ho^`i Nha^n va(n Giai Pha^?m, sang Paris tu+` tha'ng 4-1991, cuo^'i
cu`ng tru+o+'c khi che^'t (tha'ng 4-1993) dda~ nha^.n xe't ra(`ng ca'c nha`
la~nh dda.o CSVN cha(?ng co' mo^.t ai hie^?u gi` ve^` chu? nghi~a Ma'c he^'t!
Ho. la` nhu+~ng nha` 'ma'c xi't' kha^?u hie^.u! Vo^'n ghe't bo? tri' thu+'c,
tha`nh kie^'n vo+'i tri' thu+'c, kho^ng am hie^?u khoa ho.c va` ky~ thua^.t thi`
la`m sao ma` ho. co' tri' thu+'c ddu+o+.c! Ho. la` nhu+~ng ngu+o+`i ke'm hie^?u
bie^'t so vo+'i tri`nh ddo^. tri' thu+'c chung cu?a nu+o+'c ta. Nhu+o+.c ddie^?m
co+ ba?n na`y ho. kho^ng bao gio+` nha^.n tha^'y. Cho ne^n kho^ng co' gi` la`
la. khi o^ng Ha` Si~ Phu vie^'t ba`i 'Ha~y da('t tay nhau ddi du+o+'i nhu+~ng
ta^'m bie^?n chi? ddu+o+`ng cu?a tri' tue^.' cuo^'i na(m 1988 thi` ho. len
gia^.t da^y ra le^.nh cho ca'c tri' thu+'c cung ddi`nh cu?a ho. vie^'t ba`i dda~
ki'ch va` phe^ pha'n mo^.t ca'ch tha^'p ke'm, la`m tro` cu+o+`i cho anh chi. em
tri' thu+'c ngay tha^.t

* Vu+`a do ke'm hie^?u bie^'t, vu+`a do thie^'u lie^m si?, ta^`ng lo+'p dda(.c
quye^`n chuye^n no'i mo^.t dda(`ng la`m mo^.t ne?o, ga^y ne^n su+. ma^'t nie^`m
tin tha^.m chi' su+. khinh thi. cu?a nha^n da^n. Ho. no'i leo le?o la` dda^`y
to+' cu?a nha^n da^n nhu+ng chuye^n ha` hie^'p, mie^.t thi., tha^.m chi' dda`y
a?i nha^n da^n, la`m kho^? da^n. Ho. no'i ve^` co^ng ba(`ng xa~ ho^.i ma` che^'
ddo^. xa~ ho^.i dda^`y ba^'t co^ng. Ho. ba hoa ve^` ti'nh u+u vie^.t cu?a chu?
nghi~a xa~ ho^.i ma` thu+.c te^' chu? nghi~a a^'y nga`y ca`ng to? ra tha^'p
ke'm, la.c ha^.u! Do su+. lu+`a do^'i ke'o da`i, ho. tu+. da^~n dde^'n cho^~
ma^'t he^'t ti'n nhie^.m, nhu+ng va^~n du+o+ng du+o+ng tu+'c dda('c va` ba('t
da^n cu+' pha?i tin va`o su+. la~nh dda.o cu?a ho..

* Chi'nh ddo su+. lu+`a do^'i co' he^. tho^'ng, ta^`ng lo+'p dda(.c quye^`n
pho+i ba`y ro~ ti'nh cha^'t dda.o ddu+'c gia? cu?a ho.. Ho. nga`y ca`ng bie^'n
cha^'t; ho. leo le?o ve^` tinh tha^`n phe^ bi`nh va` tu+. phe^ bi`nh nhu+ng la.i
kho^ng chi.u tu+. phe^ bi`nh tha^.t su+., la.i tra? thu` ra^'t cay ddo^.c mo.i
y' kie^'n phe^ bi`nh tha(?ng tha('n, chu.p mu~ bu+`a nhu+~ng ngu+o+`i phe^ pha'n
ho. la` pha?n bo^.i, la` Vie^.t gian, la` tay sai dde^' quo^'c! Ho. leo le?o
ra(`ng pha?i tu+. phe^ bi`nh ha(`ng nga`y nhu+ mo^~i nga`y pha?i ru+?a ma(.t,
nhu+ng chi'nh ho. la.i kho^ng chi.u ru+?a ma(.t, dde^? ca'u ba^?n dda^`y bo^.
ma(.t kho' coi? Ho. leo le?o ve^` con ngu+o+`i, ve^` quye^`n con ngu+o+`i nhu+ng
thu+.c te^' cha` dda.p ngang nhie^n quye^`n co^ng da^n, tra? thu` ngu+o+`i ngay
tha'ng. Vu. ke^'t a'n ba'c si~ Nguye^~n DDan Que^', gia'o su+ DDoa`n Vie^'t
Hoa.t 20 na(m tu` chi? do nhu+~ng chi'nh kie^'n chi'nh tri. ddo`i da^n chu? dda
nguye^n la` nhu+~ng bie^?u hie^.n no^?i ba^.t. Ho. leo le?o mong ho`a nha^.p
the^' gio+'i nhu+ng la.i co^' ti`nh cho^'ng la.i xu the^' da^`n chu? cu?a the^'
gio+'i hie^.n dda.i.

* Ho. dda.o ddu+'c gia? khi da^~n ra tu+ tu+o+?ng HCM dde^? a'p dda(.t ddu+o+`ng
lo^ ba?o thu?. Ho. lo+.i du.ng uy ti'n cu?a chu? ti.ch HCM dde^? ba^'t nha^n
da^n cha^'p nha^.n ddu+o+`ng lo^'i dda~ lo^~i tho+`i trong khi chi'nh ho. dda~
ca('t xe'n di chu'c HCM, xu'c pha.m su+. mong muo^'n thie^ng lie^ng cu?a chu?
ti.ch HCM la` thi ha`i ddu+o+.c ho?a thie^u, la.i co`n ddi.nh lo+` ddi vie^.c
xo'a bo? thue^' cho ba` con no^ng da^n trong mo^.t na(m nhu+ ba?n di chu'c dde^`
ra.

Ta^`ng lo+'p dda(.c quye^`n dda(.c lo+.i o+? VN ddang bie^'n che^'t va` thoa'i
ho'a nhanh. Chi'nh sa'ch 'ddo^?i mo+'i' cu?a ho. kho^ng nha^'t qua'n, kho^ng
ddu? lie^`u lu+o+.ng vi` ho. kho^ng tu+. dde^` ra no^?i chie^'n lu+o+.c ddo^?i
mo+'i; trong ha`ng ngu~ ho. kho^ng co' mo^.t ngu+o+`i na`o la` 'nha` chie^'n
lu+o+.c ddo^?i mo+'i' ca?. Nam 1986 ho. buo^.c pha?i ddo^?i mo+'i theo Lie^n
xo^. Nay la.i co^' ddo^?i mo+'i theo Trung Quo^'c. Khi bi' qua' la.i muo^'n ho.c
Singapore (trong khi ddie^`u kie^.n hai nu+o+'c kha^'c ha(?n nhau!) Tha^.t ra
ho. mang ba?n cha^'t ba?o thu? na(.ng ne^`, quay nhi`n ve^` di~ va(ng ho+n la`
hu+o+'ng lo+'i tu+o+ng lai. Ba?o thu? ma` dde? ra ddu+o+.c 'ddo^?i mo+'i' chi?
la` chuye^.n hoang ddu+o+`ng; con vi.t sao dde? no^?i ddu+o+.c ra con ro^`ng!

* Tu+` ma^'y na(m nay, ta(`ng lo+'p dda(.c quye^`n dda(.c lo+.i o+? VN trong
qua' tri`nh thoa'i ho'a vo+'i to^'c ddo^. nhanh, ca`ng nga`y ca`ng mang ti'nh
cha^'t mafia te^. ha.i. Ho. ga~y ne^n na.n tham nhu~ng va` na.n buo^n la^.u, hai
quo^'c na.n khu?ng khie^'p, la.i co`n dde^` ra chie^'n di.ch ba`i tru+` nhu+ng
vi` la` ca(n be^.nh cu?a chi'nh trong ta'ng lo+'p ho. ne^n chi? ca`ng ta.o ne^n
su+. ca(m pha^~n, ma^'t nie^`m tin va` khinh thu+o+`ng cu?a nha^n da^n. Hai
quo^'c na.n a^'y va^~n cu+' to^`n ta.i va` pha't trie^?n. Chi'nh nhu+~ng ke?
trong ha`ng ngu~ ho. dda~ ky' nhu+~ng hie^.p ddi.nh buo^n ba'n ba^'t bi`nh
dda(?ng vo+'i ca'c co^ng ty nu+o+'c ngoa`i dde^? bo? tu'i nhu+~ng khoa?n tie^`n
thu+o+?ng hoa ho^`ng. Chi'nh nhu+~ng ke? trong ha`ng ngu~ ho. ddang ba'n ddu+'ng
nha` cu+?a, dinh thu+., dda^'t ddai, ta`i sa?n quo^'c gia cho ca'c co^ng ty
nu+o+'c ngoa`i. Ho. chi.u tra'ch nhie^.m ve^` ti`nh tra.ng dda.o ddu+'c suy
ddo^`i, na.n co+` ba.c, ma~i da^m, hu't sa'ch, tro^.m cu+o+'p lan tra`n, no`i
gio^'ng va` tu+o+ng lai da^n to^.c bi. dde do.a mo^.t ca'ch tha?m kho^'c vi`
be^.nh si-dda va` suy dinh du+o+~ng. Bie^'t bao y' kie^'n ho+.p ti`nh ho+.p ly',
bie^'t bao kie^'n nghi., dde^` nghi. cu?a nhu+~ng ngu+o+`i co' lu+o+ng ta^m va`
tra'ch nhie^.m ddu+a ra, ho. dde^`u mo^.t mu+.c khu+o+'c tu+` va` ba'c bo? vi`
ddu.ng dde^'n dda(.c quye^`n dda(.c lo+.i cu?a ho.. Ho. dda~ dda(.t mi`nh cao
ho+n da^n to^.c, quye^`n lo+.i ta^`ng lo+'p va` ca' nha^n ho. cao ho+n so^'
pha^.n cu?a nha^n da^n. Ho. kho^ng chi.u nhi`n nha^.n ro~ nhu+~ng sai la^`m
trong qua' khu+', ho. kho^ng co' ddu? du~ng khi' thu' nha^.n nhu+~ng la^`m la^~n
va` to^.i lo^~i trong ma^'y chu.c na(m qua ne^n ho. kho^ng sao xa'c ddi.nh no'i
con ddu+o+`ng mo+'i me? ddu'ng dda('n. Ho. ddang ca^`m giu+~ va^.n me^.nh cu?a
da^n to^.c, cu?a nha^n da^n, ga^y ne^n ti`nh tra.ng be^' ta('c chung kho^ng co'
lo^'i thoa't.

Nhu+ng nha^n da^n VN chuo^.ng dda.o ly' va` nha^n ca'ch vo+'i bo^. pha^.n u+u
tu' sa'ng suo^'t va` qua^.t kho+?i kho^ng the^? dde^? cho ho. ca^`m tu`, kho^ng
cho phe'p ho. giu+~ nha^n da^n la`m con tin cho ddu+o+`ng lo^'i sai la^`m, gia'o
ddie^`u va` ba?o thu? te^. ha.i cu?a ho.!

63. Pha^`n bo^'n: DDe^? Ca^'t Ca'nh

Tre^n dda^y dda~ tri`nh ba`y mo^.t so^' va^'n dde^` co+ ba?n cu?a ti`nh hi`nh
ma^'y chu.c na(m qua.

Ngu+o+`i vie^'t muo^'n ne^u le^n mo^.t so^' su+. vie^.c va^~n ddu+o+.c che da^'u
hoa(.c i't ddu+o+.c ba`n lua^.n le^n dde^? giu'p ngu+o+`i ddo.c, nha^'t la` ca'c
ba.n tre?, hie^?u ddu+o+.c ti`nh hi`nh dda^'t nu+o+'c mo^.t ca'ch dda^`y ddu?,
ca^n ba(`ng. Tru+o+'c dda^y, theo y' ddi.nh: to^'t dde.p pho^ ra (va` co`n the^u
de^.t the^m), xa^'u xa dda^.y la.i (la.i co`n ca^'m ky. nha('c dde^'n), ne^n
su+. hie^?u bie^'t thu+o+`ng mo^.t chie^`u, theo kie^?u tuye^n truye^`n. Nay
'ma(.t tha^.t' ddu+o+.c pho+i ba`y, coi nhu+ bo^? xung cho ma(.t dda~ ro~ cu?a
ti`nh hi`nh. Ma(.t dda~ ro~ thie^'t tu+o+?ng kho^ng ca^`n nha('c la.i. DDo' la`
tha`nh ti'ch cu?a dda?ng CS , cu?a che^' ddo^. trong cuo^.c chie^'n tranh
cho^'ng xa^m lu+o+.c. dda?ng dda~ kho+i da^.y ddu+o+.c truye^`n tho^'ng ye^u
nu+o+'c, ba^'t khua^'t vo^'n co' cu?a da^n to^.c. Co^ng lao lo+'n la` cu?a toa`n
da^n, vo+'i hy sinh kho^ng ke^? xie^'t cu?a ddo^`ng ba`o, cu?a chie^'n si~.
dda?ng dda~ pha.m sai la^`m cu?a chu? nghi~a co^ng tha^`n ho`ng xi' xo'a nhu+~ng
nha^`m la^~n va` to^.i lo^~i cu?a mi`nh.

64. Co' khu?ng hoa?ng chi'nh tri. kho^ng?

Ba'o chi' va` ca'c ta`i lie^.u cllnh tri. o+? VN bi. ca^'m no'i dde^'n khu?ng
hoa?ng chi'nh tri.. Ho^`i tru+o+'c, ngay dde^'n chu+~ khu?ng hoa?ng cu~ng bi.
coi la` chu+~ hu'y'. Tu+` 1986, dda~ ddu+o+.c no'i dde^'n khu?ng hoa?ng, nhu+ng
chi? ddu+o+.c du`ng ca'c kha'i nie^.m: khu?ng hoa?ng kinh te^', khu?ng hoa?ng
ta`i chi'nh, khu?ng hoa?ng nie^`m tin... chu+' kho^ng ddu+o+.c phe'p no'i dde^'n
khu?ng hoa?ng chi'nh tri. o+? VN.

Va^~n la` mo^.t kie^?u kho^ng muo^'n, kho^ng da'm nhi`n tha(?ng va`o su+.
tha^.t. Chu? nghi~a xa~ ho^.i hie^.n thu+.c la^m va`o khu?ng hoa?ng toa`n die^.n
va` o+? mo.i no+i. No' pha' sa?n va` su.p ddo^? o+? Lie^n xo^, DDo^ng A^u. No'
kho^ng tra'nh kho?i pha' sa?n o+? VN. Vi` chu? nghi~a xa~ ho^.i hie^.n thu+.c
la^m va`o khu?ng hoa?ng o+? ngay nhu+~ng va^`n dde^` co+ ba?n ve^` ly' lua^.n
cu?a no', vi` nhu+~ng ddie^`u no' chu? tru+o+ng: na(ng xua^'t cao, co^ng ba(`ng
xa~ ho^.i, na`ng cao nha^n pha^?m... dde^`u xa vo+`i, va` thu+.c te^' die^~n ra
dde^`u tra'i ngu+o+.c vo+'i nhu+~ng mu.c tie^u cu?a no'.

o+? VN, chu? nghi~a xa~ ho^.i hie^.n thu+.c la^m va`o khu?ng hoa?ng na(.ng ne^`
ve^` chi'nh tri.. Thie^'u sa?n pha^?m, na(ng xua^'t cu+.c tha^'p, thie^'u da^n
chu?, ngu+o+`i co^ng da^n thie^'u tu+. do ngo^n lua^.n va` tu+ tu+o+?ng, thie^'u
tu+. do ho^.i ho.p va` to^? chu+'c, kho^ng co' tu+. do ba'o chi'... tri' thu+'c
kho^ng ddu+o+.c quy' tro.ng, tri' tue^. bi. coi thu+o+`ng... la` nhu+~ng bie^?u
hie^.n cu?a khu?ng hoa?ng chi'nh tri.. DDie^`u quan tro.ng ho+n la`: chu? nghi~a
Ma'c Le^nin ddu+o+.c coi la` ne^`n ta?ng ly' lua^.n cu?a che^' ddo^. chi'nh tri.
kho^ng ti`m ra su+'c so^'ng; ddo' la` mo^.t bie^?u hie^.n nghie^m tro.ng cu?a
khu?ng hoa?ng chi'nh tri.. Nie^`m tin o+? dda?ng CS gia?m su't nghie^m tro.ng
va^~n tie^'p tu.c gia?m su't the^m ngay ca? sau khi dda?ng dde^` ra chi'nh sa'ch
'ddo^?i mo+'i', vi` ddo^?i mo+'i thie^'u nha^'t qua'n (kho^ng ddo^?i mo+'i ro~
re^.t ve^` chi'nh tri.), ddo^?i mo+'i ve^` kinh te^' cu~ng va^~n co`n chu+a ddu?
lie^`u lu+o+.ng (nhu+ chu+a co^ng nha^.n du+'t khoa'i quye^`n tu+ hu+~u tu+
nha^n ve^` ruo^.ng dda^'t ba^'t ddo^.ng sa?n va` quye^`n tu+. do kinh doanh;
cu+' giu+~ hoa`i ca'i so+? hu+~u toa`n da^n la.c lo~ng, cu+' coi ma~i so+? hu+~u
quo^'c doanh la` chu? dda.o...) The^m nu+~a, tru+o+'c dda^y, dda?ng CSVN luo^n
coi 'phe xa~ ho^.i chu? nghi~a', 'he^. tho^'ng xa~ ho^.i chu? nghi~a' the^'
gio+'i ma` nu+o+'c co^.ng ho`a xa~ ho^.i chu? nghi~a VN la` mo^.t tha`nh vie^n,
la` nguo^`n the^' lu+.c chi'nh tri., kinh te^', xa~ ho^.i , la` cho^~ du+.a co+
ba?n cu?a nu+o+'c ta. Nay phe ddo', he^. tho^'ng ddo' dda~ su.p ddo^?, ta^'t
nhie^n da^~n dde^'n cuo^.c khu?ng hoa?ng chi'nh tri. tra^`m tro.ng o+? nu+o+'c
ta; ddo' la` le~ ddu+o+ng nhie^n, kho^ng co' ca'ch gi` che da^'u ddu+o+.c.

Vie^.c la~nh dda.o cu?a dda?ng CS chu? tru+o+ng o^m cha(.t la^'y chu? nghi~a
Ma'c Le^nin, o^m cha(.t la^'y chu? nghi~a xa~ ho^.i... ca`ng la`m cho cuo^.c
khu?ng hoa?ng a^'y tra^`m tro.ng the^m va` ddi va`o be^' ta('c ddi va`o ngo~
cu.t. Hai na(m tru+o+'c, dda~ co' nhie^`u dde^` nghi. ne^n dde^? chu? nghi~a
Ma'c- Le^nin va` chu? nghi~a xa~ ho^.i sang mo^.t be^n, co' the^? chu+a ca^`n
phe^ pha'n, le^n a'n gay ga('t la`m gi`, tro+? ve^` vo+'i la^.p tru+o+`ng da^n
to^.c, xa^y du+.ng mo^.t che^' ddo^. ddo^.c la^.p), da^n chu?, quan ta^m dde^'n
quye^`n tu+. do cu?a co^ng da^n va` co^ng ba(`ng xa~ ho^.i, xa^y du+.ng mo^.t
xa~ ho^.i co^ng da^n, ho`a nha^.p tha^.t lo`ng vo+'i co^.ng ddo^`ng the^'
gio+'i, tie^'p nha^.n su+. giu'p ddo+~, ho+.p ta'c cu?a mo.i nu+o+'c. DDe^`
nghi. ti?nh ta'o, ho+.p tho+`i na`y chi'nh la` mo^.t su+. ddo^?i mo+'i co+ ba?n
ve^` chi'nh tri., ddu+a nu+o+'c ta ra kho?i khu?ng hoa?ng nghie^m tro.ng ve^`
chi'nh tri.. La~nh dda.o dda?ng CS dda~ to? ra ba?o thu?, gia'o ddie^`u na(.ng
ne^` ve^` ddie^?m co+ ba?n na`y; ho. dda~ dde^? tuo^.t ma^'t tho+`i co+, bi.
nhu+~ng quan ddie^?m chi'nh tri. la.c ha^.u cu~ ky~ ca^`m tu` va` ba('t ca? xa~
ho^.i pha?i chi.u ca?nh be^' ta('c trie^`n mie^n ve^` chi'nh tri.. Kho^ng gia?i
quye^'t ddie^?m ma^'u cho^'t na`y thi` dda^'t nu+o+'c la kho^ng sao thoa't kho?i
khu?ng hoa?ng chi'nh tri., kho^ng sao ho`a nha^.p vo+'i the^' gio+'i ddu+o+.c
va` nhu+~ng ke^'t qua? ro~ re^.t trong ddo^?i mo+'i ve^` kinh te^' se~ bi. dde
do.a trie^.t tie^u, cuo^.c khu?ng hoa?ng kinh te^', ta`i cha'nh, cuo^.c khu?ng
hoa?ng xa~ ho^.i va` khu?ng hoa?ng ve^` nhem tin va^~n kho^ng sao co' lo^'i
thoa't du+'t khoa't ddu+o+.c. Gia?i quye^'t tha^.t sa'ng suo^'t, tha^.t qua?
ddoa'n cuo^.c khu?ng hoa?ng chi'nh tri. na(.ng ne^` hie^.n nay la` mo^.t ye^u
ca^`u co+ ba?n, la` me^.nh le^.nh cu?a ti`nh the^', la` thu+? tha'ch to lo+'n
nha^'t ve^` chi'nh tri. cu?a lu+.c lu+o+.ng la~nh dda.o dda^'t nu+o+'c. Nha('m
ma('t la.i, che da^'u cuo^.c khu?ng hoa?ng a^'y la` co' to^.i. Kho^ng gia?i
quye^'t no' la` giam giu+~ ca? dda^'t nu+o+'c ta trong be^' ta('c.

65. Da^n chu? va` ho^~n loa.n?

Thie^'u da^n chu? la` tai ho.a quo^'c gia va` xa~ ho^.i.

Thie^'u da^n chu? cu~ng la` mo^'i nhu.c cu?a dda^'t nu+o+'c. Thie^'u da^n chu?
ddang nga'ng tro+? su+. nghie^.p pha't trie^?n, mo.i ta`i na(ng kho^ng ddu+o+.c
huy ddo^.ng va` su+? du.ng xu+'ng dda'ng. Nhu+~ng ngu+o+`i la~nh dda.o ba?o thu?
va` gia'o ddie^`u ra^'t so+. da^n chu?, ddu+a ra con nga'o o^.p: da^n chu? la`
tai ho.a, vi` se~ da^~n dde^'n ho^~n loa.n .

Ho. dda^`u co+ nguye^.n vo.ng cu?a nha^n da^n: nha^n da^n ai na^'y dde^`u kho^ng
muo^'n dda^'t nu+o+'c ro+i va`o ti`nh the^' ho^~n loa.n. Ho. la^.p lua^.n: coi
ki`a, Lie^n xo^ cu~ ddo', thie^'u tho^'n ha`ng ho'a, ddo^`ng ru'p ma^'t gia',
co`n dda'nh nhau o+? Karabak nu+~a, vi` da^n chu? dda dda?ng ddo'! Coi ki`a, Nam
tu+ ddo', no^.i chie^'n da`i da`i, ho^~n loa.n xa~ ho^.i, vi` da^n chu? dda
dda?ng ddo'.

Ho. cho+i ba`i lu+`a ddo^'i, la^~n lo^.n nguye^n nha^n vo+'i ke^'t qua?: ho.
va^~n kho^ng cho nha^n da^n bie^'t va` hie^?u ro~ ti`nh hi`nh ca'c nu+o+'c
kha'c. 'Tho^ng tin co' ddi.nh hu+o+'ng' cu?a ho. la` va^.y, la` xuye^n la.c va`
lu+`a do^'i, che da^'u su+. tha^.t. Su+. tha^.t o+? Lie^n xo^ cu~ co' thie^'u
ha`ng ho'a, co' xung ddo^.t giu+~a mo^.t so^' da^n to^.c, dde^`u la` ha^.u qua?
cu?a nhu+~ng chi'nh sa'ch sai la^`m du+o+'i che^' ddo^. Xo^ Vie^'t. Qua cuo^.c
tru+ng ca^`u da^n y' tha'ng 5-1993 vu+`a qua, ddo^ng dda?o nha^n da^n (ho+n 70%)
ba`y to? chi'nh kie^'n, cho ra(`ng ddo+`i so^'ng so vo+'i tru+o+'c co' gia?m
su't, ga(.p kho' kha(n ho+n, nhu+ng kho^ng bao gio+` quay ve^` vo+'i che^' ddo^.
Xo^ Vie^'t. Ho. hie^?u mo^.t che^' ddo^. sai la^`m te^. ha.i ke'o da`i ho+n 70
na(m, ha^.u qua? na(.ng ne^` cu?a no' pha?i, ca^`n tre^n du+o+'i 10 na(m mo+'i
kha('c phu.c no^?i. Che^' ddo^. co`n qua' nhie^`u va^'p va'p tra('c tro+?,
nhu+ng du+'t khoa't la` ho+n ha(?n che^' ddo^. ddo^.c ddoa'n cu~. Ho. cha^'p
nha^.n kho' kha(n, kie^n quye^'t pha'n dda^'u dde^? vu+o+.t qua.

Cho ne^n kha(?ng ddi.nh da^n chu? dda nguye^n se~ ta^'t ye^'u da^~n dde^'n ho^~n
loa.n la` lu+`a do^'i la` hu` do.a nha^n da^n dde^? duy tri` dda^'t nu+o+'c
trong ti`nh tra.ng la.c ha^.u ca? ve^` chi'nh tri. va` kinh te^'. Nhu+~ng
ngu+o+`i dda^'u tranh cho da^n chu? ca^`n kha(?ng ddi.nh: da^n chu? la` lo+`i
gia?i thi'ch co+ ba?n cho ba`i toa'n cu?a dda^'t nu+o+'c; cha^'m du+'t mo^.t
che^' ddo^. mo^.t dda?ng duy nha^'t khu+ khu+ o^m cha(.t quye^`n lu+.c, ddo^.c
ddoa'n chuye^n quye^`n la` mo^.t ye^u ca^`u ca^'p ba'ch cu?a ti`nh the^', co'
the^? chung su+'c ti`m ra mo^.t con ddu+o+`ng xa^y du+.ng da^n chu? trong tra^.t
tu+. xa~ ho^.i, trong ky? lua^.t va` trong o^?n ddi.nh.

Con ddu+o+`ng ddi dde^'n da^n chu? co' tra^.t tu+., an toa`n, i't xa'o tro^.n
du+~ do^.i nha^'t la` nhu+~ng ngu+o+`i la~nh dda.o dda?ng CS tha^.t su+. la^'y
quye^`n lo+.i nha^n da^n la`m tro.ng; to^n tro.ng nguye^.n vo.ng cu?a nha^n da^n
va` tha`nh ta^m ddu+a dda^'t nu+o+'c ra kho?i khu?ng hoa?ng va` bi. co^ la^.p,
nha^.n su+?a ddo^?i Hie^'n Pha'p va` lua^.t pha'p theo hu+o+'ng da^n chu? tha^.t
su+., thu+.c hie^.n ba^`u cu+? tu+. do dde^? nha^n da^n tham gia lu+.a cho.n
dda.i bie^?u cu?a mi`nh, co' tranh cu+? ha(?n hoi trong tra^.t tu+., qua ba'o
chi', dda`i pha't thanh va` vo^ tuye^'n truye^`n hi`nh, cha^'m ddu+'t ca'i
kie^?u: dda?ng cho.n, da^n ba^`u phi pha'p va` dda'ng ho^? the.n.

DDe^? nga(n cha(.n va` pho`ng ngu+`a ho^~n loa.n, co' the^? dde^` ra va` tho^ng
qua nhu+~ng quy ta^'c tranh cu+? nhu+: ca^'m mo.i ha`nh ddo^.ng ba.o lu+.c,
nhu+~ng to^? chu+'c chi'nh tri. co' ddu+o+.c mo^.t so^' lu+o+.ng ngu+o+`i dde^'n
mu+'c na`o ddo' mo+'i ddu+o+.c tham du+. tranh cu+? (vi' du. nhu+ 5% so^' cu+?
tri o+? mo^.t ddi.a phu+o+ng); lu+.c lu+o+.ng qua^n ddo^.i va` an ninh la`m
nhie^.m vu. ba?o ve^. dda^'t nu+o+'c va` an ninh xa~ ho^.i, ba?o ve^. cuo^.c
ba^`u cu+?, co' the^? kho^ng tham gia bo? phie^'u, hoa(.c tham gia bo? phie^'u
thi` co' quye^`n tu+. do lu+.a cho.n, kho^ng bi. ky? lua^.t qua^n ddo^.i ra`ng
buo^.c; ca^'m ki'ch ddo^.ng ha^.n thu` ca' nha~n; ca^'m tuye^n truye^`n ky` thi.
nam nu+~, dda?ng to^.c, chia re~ Ba('c Trung Nam; kho^ng nha('c dde^'n nhu+~ng
ngu+o+`i dda~ qua' co^' vi` ho. kho^ng co' kha? na(ng tu+. ba?o ve^. ne^'u ho.
bi. le^n a'n.

Ma(.t kha'c, trong tho+`i gian chua^?n bi. ba^`u cu+?, qua nhu+~ng cuo^.c ga(.p
go+~ giu+~a cu+? tri va` ngu+o+`i u+'ng cu+?, qua ba'o chi' va` ca'c phu+o+ng
tie^.n truye^`n tho^ng, ddo^ng dda?o nha^n da^n co' the^? ba`y to? tha'i ddo^.
cu?a mi`nh ddo^'i vo+'i cuo^.c ba^`u cu+?, dde^` ra ye^u ca^`u chi'nh tri ddo^'i
vo+'i ca'c u+'ng cu+? vie^n, nhu+: ye^u ca^`u ho. tu+. chu+'ng to? la` ngu+o+`i
ddu+'ng dda('n, tu+. tro.ng, trung thu+.c; tha'i ddo^. tranh cu+? ddie^`m dda.m,
co' va(n ho'a, to^n tro.ng du+ lua^.n; the^? hie^.n la^.p tru+o+`ng ye^u
nu+o+'c, thu+o+ng da^n tha^.t lo`ng; nhi`n ro~ hie^.n ta.i va` co' nhu+~ng
chi'nh kie^'n ro~ ra`ng, bo^? i'ch cho hie^.n ti`nh va` tu+o+ng lai cu?a dda^'t
nu+o+'c...

Chi'nh du+ lua^.n va` su+'c e'p chi'nh tri., ta^`m ly' xa~ ho^.i a^'y se~ ta.o
ne^n mo^.t su+. lu+.a cho.n ha`o hu+'ng va` trung thu+.c nhu+~ng nha` hoa.t
ddo^.ng chi'nh tri. kie^?u mo+'i ma` dda^'t nu+o+'c ca^`n dde^'n. co' ta^m
huye^'t, co' kie^'n thu+'c va` ta^`m nhi`n, na(`m trong so^' lu+.c lu+o+.ng tinh
hoa (elite) cu?a da^n to^.c . Nha^n da^n, cu+? tri ddo^ng dda?o va` du+ lua^.n
xa~ ho^.i tru+o+?ng tha`nh ve^` chi'nh tri` se~ la^ tro.ng ta`i co^ng minh va`
sa'ng suo^'t, loa.i bo? nhu+~ng bo^. ma(.t co+ ho^.i, tham quye^`n co^' vi.,
ba?o thu?, vo^ tra'ch nhie^.m, tuye^?n cho.n ddi'ch dda'ng nhu+~ng dda.i bie^?u
nha^n da^n ma` ti`nh the^' ca^`n dde^'n. Nhu+~ng ke? ra('p ta^m ga^y ho^~n loa.n
se~ bi. du+ lua^.n va.ch ma(.t va` le^n a'n co^ng khai. So vo+'i the^' gio+'i
nga`y nay, nha^n da^n ta dda~ la.c ha^.u khoa?ng ho+n hai the^' ky? ve^` ma(.t
co' quye^`n co^ng da^n dda^`y ddu?, co' quye^`n tu+. do ba^`u cu+? va` u+'ng
cu+?, ddu+o+.c dde^` xu+o+'ng trong cuo^.c ca'ch ma.ng Pha'p 1789. Le~ ra sau
khi co' ddo^.c la^.p ro^`i thi` vie^.c xa^y du+.ng mo^.t xa~ ho^.i co^ng da^n a`
ye^u ca^`u co+ ba?n va` ca^'p ba'ch nha^'t. Ca'c quye^`n tu+. do cu?a co^ng da^n
bi. ha.n che^' trong tho+`i chie^'n ddu+o+.c thu+.c thi dda^`y ddu?, ngu+o+`i
la`m ruo^.ng la`m chu? ruo^.ng dda^'t, ngu+o+`i kinh doanh ddu+o+.c tu+. do
ca.nh tranh theo lua^.t, ngu+o+`i co^ng da^n co' quye^`n tu+. do tu+ tu+o+?ng
ti'n ngu+o+~ng, chi'nh kie^'n, ddi la.i, quye^`n tu+. do ba'o chi', xua^'t ba?n
ddu+o+.c co^ng nha^.n.. thi` xa~ ho^.i ta dda~ tie^'n bo^., pha't trie^?n toa`n
ddie^.n kha'c ha(?n nga`y nay. Xa~ ho^.i VN dda~ cha^.m khoa?ng 20 na(m ve^`
thu+.c thi da^n chu?, ve^` xa^y du+.ng mo^.t xa~ ho^.i da^n su+., ve^` co^ng
nha^.n qua^n co^ng da^n...

66. Ba`i ho.c no'ng ho^?i tu+` Cam Bo^'t

Ma^'y nga`y cuo^'i tha'ng 5-1993, cuo^.c ba^`u cu+? o+? Cam Bo^'t dda~ die^~n ra
so^i no^?i, ha`o hu+'ng, vu+o+.t qua' nhu+~ng du+. ddoa'n la.c quan nha^'t.
DDie^`u ba^'t ngo+` thu' vi. nha^'t la` co' dde^'n ho+n 90% cu+? tri ddi bo?
phie^'u, trong kho^ng khi ha^n hoan cu?a nhu+~ng nga`y ho^.i. Chi? co' va`i vu.
pha' hoa.i kho^ng dda'ng ke^? cu?a Khmer DDo?. DDie^`u ba^'t ngo+` ddau kho^?
cu?a dda?ng Nha^n Da^n cu?a o^ng Hun Sen ddu+o+.c coi la` tha^n VN chi? thu
ddu+o+.c co' 36 phie^'u ba^`u, trong khi tru+o+'c nga`y ba^`u cu+?, o^ng Hun Xen
hy vo.ng se~ dda.t dde^'n ho+n 70% phie^'u. DDau ho+n nu+~a, ca'c ddi.a ba`n
dda?ng Nha^n Da^n hy vo.ng gia`nh phie^'u cao nhu+ thu? ddo^ Nom Penh, ti?nh
Long Ong Cham, ti?nh Cro-chi-e^ thi` ho. chi? thu ddu+o+.c mo^.t nu+?a so^'
phie^'u so vo+'i dda?ng cu?a o^ng hoa`ng Ranarith! Nhu+~ng ngu+o+`i la~nh dda.o
ha?o thu? o+? Ha` No^.i ra^'t lo buo^`n ve^` ke^'t qua? ba^`u cu+? o+? Cam Bo^'t
vi` ho. va^~n chu? quan, tin ra(`ng dda?ng Nha^n Da^n do ho. ga^y du+.ng ne^n
dda~ co' he^. tho^'ng chi'nh quye^`n vu+~ng tre^n 80% ddi.a ba`n Cam Bo^'t, co'
vo^ tuye^'n truye^`n hi`nh, dda`i pha't thanh, ba'o chi' pha't ha`nh ro^.ng
kha('p, la.i co' ho+n 4 va.n bo^. ddo^.i va` ca?nh sa't cu`ng ho+n 100.000 da^n
qua^`n ho^~ tro+. thi` tha('ng lo+.i cu?a dda?ng na`y la` cha('c cha('n. Ho. co'
ngo+` dda^u dda?ng Nha^n Da^n bi. thua dda^.m, thua ddau dde^'n va^.y.

Mo.i ti'nh toa'n cu?a ngu+o+`i la~nh dda.o dda?ng co^`ng sa?n Ha` No^.i bi.
dda?o lo^.n he^'t. Tru+o+'c kia ho. hay du`ng cu.m tu+`: Kho^ng the^? dda?o
ngu+o+.c! Hie^'n pha'p ho. giu'p cho Cam Bo^'t tha?o ra ho^`i co' bo^. ddo^.i
va` chuye^n gia VN o+? Cam Bo^'t la` Hie^'n pha'p theo xu the^' xa~ ho^.i chu?
nghi~a, theo che^' ddo^. ddo^.c dda?ng, ddu+o+.c coi la` kho^ng the^? dda?o
ngu+o+.c! Mo^'i lie^n minh ba nu+o+'c DDo^ng Du+o+ng do ba dda?ng CS ddo^.c
quye^`n la~nh dda.o cu~ng ddu+o+.c ho. coi la` kho^ng the^? dda?o ngu+o+.c. Nay
ta^'t ca? dda~ bi. ba'c bo?. O^ng hoa`ng Sihanouk bi. VN ho^`i a^'y mie^.t thi.,
coi kho^ng ra gi`, thi` nay la` Quo^'c tru+o+?ng vo+'i nhu+~ng quye^`n dda(.c
bie^.t. O^ng Son Sann cu~ng tu+`ng bi. VN coi la` phie^'n loa.n nay tro+? tha`nh
Chu? ti.ch Quo^'c Ho^.i La^.p Hie^'n. Du+ lua^.n o+? Nam Vang tin ra(`ng o^ng
Sihanouk co' the^? thu phu.c ddu+o+.c 2.3 dda.i bie^?u trong Quo^'c Ho^.i, tu+'c
80 tre^n 120 ghe^', vi` phe cu?a o^ng hoa`ng Ranarith dda~ co' 58 ghe^', phe
o^ng Son Sann co' 10 ghe^', phe Moulinaka co' 1 ghe^'. Ca? 3 phe tre^n dde^`u
u?ng ho^. o^ng hoa`ng, nhu+ va^.y Sihanouk dda.t 69 ghe^'. O^ng Sihanouk chi?
ca^`n thu phu.c mu+o+i dda.i bie^?u trong so^' 51 dda.i bie^?u cu?a dda?ng Nha^n
Da^n, vi` dda?ng na`y sau khi tha^'t ba.i na(.ng ddang hoang mang va` pha^n ho'a
ma.nh. Vo+'i nhu+~ng ngu+o+`i la~nh dda.o o+? Ha` No^.i, ddie^`u lo la('ng
nha^'t la` cuo^.c ba^`u cu+? da^n chu? dda nguye^n, co' tranh cu+? na'o nhie^.t,
die^~n ra trong tra^.t tu+. va` y' thu+'c co^ng da'n ra^'t cao o+? Cam Bo^'t
dda~ be? ga~y tan ta`nh lua^.n ddie^.u trung ta^m cu?a ho. la`: da^n chu? dda
nguye^n da^~n dde^'n ho^~n loa.n! The^' la` da^n Cam Bo^'t dda~ co' dda^`y ddu?
quye^`n co^ng da^n, tie^'n bo^. ho+n da^n VN. Nha^n da^n VN tro+? ne^n la.c
ha^.u vo^ chi'nh tri`, va^~n pha?i chi.u ca?nh 'dda?ng cho.n, da^n ba^`u trong
nhu+~ng cuo^.c ba^`u cu+? tie^`n che^', a'p dda(.t, la`m tro` cu+o+`i cho nha^n
da^n va` thie^n ha.. Ne^'u bie^'t nhi`n xa tro^ng ro^.ng, co' tra'ch nhie^.m
vo+'i nha^n da^n va` dda^'t nu+o+'c thi` nha^n di.p na`y, nhu+~ng ngu+o+`i la~nh
dda.o cao nha^'t o+? Ha` No^.i ca^`n pha?i:

- Xin lo^~i nha^n da^n Cam Bo^'t vi` sau khi dda'nh ddo^? bo.n die^.t chu?ng
Khmer DDo? na(m 1979 - mo^.t ha`nh ddo^.ng to^'t dde.p ddu+o+.c nha^n da^n Cam
Bo^'t hoan nghe^nh- ho. dda~ dde^? la.i 16 va.n bo^. ddo^.i VN o+? la.i qua'
la^u, ke'o da`i no^.i chie^'n, can thie^.p tho^ ba.o va`o no^.i ti`nh nu+o+'c
kha'c, vo+'i y' ddo^` xa^y du+.ng mo^'i lie^n minh dda(.c bie^.t giu+~a ba
nu+o+'c DDo^ng du+o+ng (ta^'t nhie^n la` trong kho^'i lie^n minh a^'y, VN la`
nu+o+'c lo+'n nha^'t co' ho+n 60 trie^.u da^n hai nu+o+'c nho? kia chi? co' 3
trie^.u va` 6 trie^.u da^n se~ la` nhu+~ng ngu+o+`i em chi? bie^'t va^ng lo+`i),
ga^y ne^n bie^'t bao ddau kho^? cho nha^n da^n Cam Bo^'t; ho+n 3 nga`n chuye^n
gia VN thuo^.c ddu? ca'c nga`nh dda~ i't nhie^`u can thie^.p va`o ti`nh hi`nh
no^.i bo^. Cam Bo^'t vo+'i y' thu+'c nu+o+'c lo+'n, a'p dda(.t, chu? quan, vu.
lo+.i...

- Xin lo^~i Quo^'c tru+o+?ng Sihanouk vi` dda~ mie^.t thi., khinh thu+o+`ng,
dda? ki'ch va` cha^m bie^'m o^ng. Chi'nh do nhu+~ng ha`nh ddo^.ng a^'y ma`
dde^'n nay o^ng Sihanouk va^~n chu+a muo^'n sang tha(m VN.

- Xin lo^~i nha^n da^n VN , qua^n ddo^.i VN ve^` vie^.c dde^? qua^n ddo^.i ga^`n
10 na(m o+? Cam Bo^'t tham gia no^.i chie^'n o+? dda^y, ga^y ne^n bie^'t bao
to^?n tha^'t oan uo^?ng, la`m cho nu+o+'c ta bi. co^ la^.p, le^n a'n, tru+`ng
pha.t, ta^?y chay va` ca^'m va^.n to+'i ba^y gio+`; ddie^`u a^'y chi? vi` gia^'c
mo^.ng lie^n minh dda(.c bie^.t 3 nu+o+'c DDo^ng Du+o+ng ha~o huye^`n. Lie^n xo^
dda~ bie^'t xin lo^~i nha^n da^n Afghanistan va` nha^n da^n Lie^n xo^ ve^`
vie^.c ddu+a qua^n ddo^.i Xo^ Vie^'t va`o nu+o+'c na`y; Lie^n xo^ cu~ng dda~
bie^'t xin lo^~i nha^n da^n Hungari ve^` vie^.c ddu+a qua^n ddo^.i va`o nu+o+'c
na`y na(m 1956, va` xin lo^~i nha^n da^n Tie^.p Kha('c vu. ddu+a qua^n va`o
dda^y na(m 1968. Bie^'t xin lo^~i cha^n tha`nh la` chuo^.c la.i nhu+~ng to^.i
lo^~i trong qua' khu+', kho^i phu.c danh du+. va` uy ti'n tru+o+'c nha^n da^n
va` du+ lua^.n the^' gio+'i. Kha(ng kha(ng cho^'i bo? nhu+~ng lo^~i la^`m chi?
la` tu+. ddu+a mi`nh va`o cho^~ bi. co^ la^.p, bi. le^n a'n va` kho^ng sao ho`a
nha^.p ddu+o+.c vo+'i the^' gio+'i. Va` ba`i ho.c dde.p nha^'t tu+` Cam Bo^'t
la` ha~y cha^'p nha^.n mo^.t cuo^.c ba`u cu+? dda nguye^n, co' tranh cu+?, trong
tra^.t tu+. va` an ninh, trong nie^`m pha^'n kho+?i cu?a co^ng da^n, ddu+o+.c
su+. hoan nghe^nh cu?a toa`n the^' gio+'i.

67. Ban o+n va` ddo`i la.i

To^i co`n nho+' va`o nhu+~ng na(m 1964, 1965, ga(.p ca'c ba.n tre? sinh vie^n
tru+o+`ng dda.i ho.c su+ pha.m o+? Ca^`u Gia^'y Ha` No^.i, mo^.t ba.n gia'o
vie^n dda~ ddo.c cho nghe hai ca^u ha`i hu+o+'c sau khi nha` tru+o+`ng co^ng
bo^' ba'n cho mo^~i gia'o vie^n mo^.t a'o may-o^ cu.t tay (go.i la` a'o ba lo^~)
va` mo^.t lo^'p xe dda.p:

Ba('t o+? tra^`n pha?i o+? tra^`n.
Cho may-o^ mo+'i ddu+o+.c pha^`n may-o^.

Theo kie^?u la^?y Kie^`u (Ba('t phong tra^`n pha?i phong tra^`n, cho thanh tao
mo+'i ddu+o+.c pha^`n thanh tao...)

DDo' la` dda?ng ban o+n, chia pha^`n vie^.n tro+., ba'n re? cho ca'n bo^., khi
thi` 2 me't va?i, khi thi` chie^'c qua^`n ddu`i, chie^'c a'o may-o^, khi thi`
chie^'c lo^'p xe dda.p, ba'nh xa` pho`ng, nu+?a ca^n ddu+o+`ng, cho dde^'n 2
me't va?i ma`n mo^.t tha'ng cho rie^ng ca'c chi. em. Chi'nh sa'ch bao ca^'p ta.o
ne^n ta^m ly' tro^ng cho+` o+? su+. ban o+n cu?a dda?ng, va` coi ddo' la` co^ng
o+n cu?a dda?ng vo+'i mo^~i ngu+o+`i!

Du+o+'i che^' ddo^. la~nh dda.o ddo^.c quye^`n cu?a dda?ng CS, chu+~ 'gia?i
pho'ng' bi. la.m du.ng tra`n lan, tre^n thu+.c te^' mo^~i ngu+o+`i da^n dde^`u
bi. coi la` 'vi. tha`nh nie^n', la` 'chu+a tru+o+?ng tha`nh ca^`n co' dda?ng
dde^? nuo^i na^'ng, dday do^~, chi? ba?o tu+`ng ly tu+`ng ty' mo^.t. Ngu+o+`i
da^n he`n mo.n, ke'm co?i kho^ng ddu+o+.c ra kho?i nha` (kho^ng ddu+o+.c ra
nu+o+'c ngoa`i), kho^ng ddu+o+.c ga(.p no'i chuye^.n vo+'i ngu+o+`i ngoa.i
quo^'c (co' the^? bi. tu` ne^'u vi pha.m). Tha^.t dda'ng ho^? the.n cho con em
nu+o+'c VN nghi`n na(m va(n hie^'n cho dde^'n nay va('n co`n bi. coi la` tre?
ni't, ca^`n su+. di`u da('t tre^n mo^~i bu+o+'c ddi, mo^~i cu+? chi?, mo^~i
lo+`i no'i. dda?ng cho gi` thi` ddu+o+.c na^'y, cho phe'p la`m ddie^`u gi` thi`
ddu+o+.c la`m ddie^`u a^'y. DDe^'n nay cu~ng va^~n dda?ng quy ddi.nh ngu+o+`i
da^n ddu+o+.c 'tu+. do' la`m nhu+~ng gi`. DDa~ dde^'n lu'c gia?i to?a ta^m ly'
xa~ ho^.i na(.ng ne^` va` phi ly' a'y. Ca? xa~ ho^.i ca^`n hie^?u ro~ no^.i
ddung cu?a ca'c ba?n tuye^n ngo^n nha^n quye^`n cu~ng nhu+ Hie^'n chu+o+ng ve^`
quye^`n con ngu+o+`i cu?a Lie^n Hie^.p Quo^'c ma` VN la` mo^.t tha`nh vie^n. Con
ngu+o+`i sinh ra dda~ la` mo^.t con ngu+o+`i tu+. do, nghie^~m nhie^n co'
quye^`n tu+. do, kho^ng ca^`n ai ban pha't cho ca?.

Ma^'y chu.c trie^.u nha^n da^n VN dda~ bi. ma^'t tu+`ng pha^`n ca'c quye^`n iu+.
do la` vi` dda~ bi. tu+o+'c ddoa.t mo^.t ca'ch phi ly' va` ba^'t co^ng. Nay dda~
dde^'n lu'c pha?i tra? la.i cho xa~ ho^.i, cho mo^~i co^ng da^n quye^`n co'
chi'nh kie^'n rie^ng, quye^`n tu+. do tu+ tu+o+?ng va` ngo^n lua^.n. Pha?i tra?
la.i cho mo^~i co^ng da^n nha^n pha^?m quan tro.ng nha^'t: ddu+o+.c suy nghi~
ba(`ng ca'i dda^`u cu?a chi'nh mi`nh. Pha?i gia`nh la.i cho mo^~i co^ng da^n
quye^`n nga^?ng cao dda^`u lo+'n tie^'ng no'i le^n suy nghi~ cu?a chi'nh mi`nh,
kho^ng phu. thuo^.c va`o ai, chi.u tra'ch nhie^.m ve^` ddie^`u mi`nh nghi~ va`
kho^ng mo^.t co^ng da^n na`o bi. ba('t bo+', bi. ma^'t tu+. do, bi. tu` dda`y
vi` chi'nh kie^'n chi'nh tri. cu?a mi`nh. Pha?i cha^'m du+'t tha'i ddo^. ddo^.c
ddoa'n phi ly', kha(?ng ddi.nh ra(`ng: ye^u to^? quo^'c la` ye^u chu? nghi~a xa~
ho^.i (ma` la.i la` kie^?u chu? nghi~a xa~ ho^.i lo^.n ngu+o+.c, ba^'t co^ng,
a'p dda(.t, nghe`o kho^?), cho^'ng dda?ng, cho^'ng chu? nghi~a xa~ ho^.i la`
pha.m pha'p, tha^.m chi' 'no'i xa^'u la~nh dda.o' (ngay khi la~nh dda.o qua?
tha^.t xa^'u) cu~ng la` pha.m pha'p luo^n?

Cha(?ng le~ sa('p bu+o+'c va`o the^' ky' 21 ro^`i ma` ngu+o+`i VN chu'ng ta
va^~n co`n o+? tho+`i ky` trung co^?, o+? va`o tho+`i ky` tru+o+'c the^' ky? 18
cu?a the^' gio+'i!

Ngu+o+`i da^n chi? ca^`n la`m a(n, kho^ng ca^`n dde^'n da^n chu?? Kho^ng khi'
la`m a(n o+? VN hie^.n nay kha' la` so^i ddo^.ng. Quang ca?nh buo^n ba'n, kinh
doanh nho^.n nhi.p lan ro^.ng trong ca? nu+o+'c, ta.i Sa`i go`n-Cho+. Lo+'n
cu~ng nhu+ ta.i thu? ddo^ Ha` No^.i, vu`ng bie^n gio+'i phi'a Ba('c cu~ng nhu+
vu`ng ddo^`ng ba(`ng so^ng Cu+?u Long va` mie^`n Trung. Ngu+o+`i ta su+?a nha`,
co+i no+'i the^m die^.n ti'ch, la`m nha` mo+'i, sa('m su+?a ddo^` du`ng gia
ddi`nh, a(n ma(.c tu+o+m ta^'t dde.p va` sang ho+n tru+o+'c. Mo.i nha`, mo.i
no+i ba`n ba.c vie^.c la`m a(n, kie^'m la~i.

DDa^y la` ddie^`u de^~ hie^?u. Tu+` ma^'y chu.c na(m ca^'m ddoa'n vie^.c la`m
a(n, ha.n che^' va` ca^'m ddoa'n mo.i co+ so+? kinh doanh tu+ nha^n, trie^.t ha.
thi. tru+o+`ng tu+. do, nay dda?ng va` nha` nu+o+'c buo^.c pha?i tra? la.i
quye^`n la`m a(n, kinh doanh, buo^n ba'n cho nha^n da^n, ngu+o+`i da^n ddang
'nghe.t tho+?' bo^~ng ddu+o+.c luo^`ng 'du+o+~ng khi'' tu+. do ve^` kinh te^',
ai cu~ng muo^'n ta^.n hu+o+?ng. Kinh te^' thi. tru+o+`ng ca`ng so^i ddo^.ng,
ddo+`i so^'ng mo^~i gia di`nh de^~ chi.u, la.i ca`ng tha^'y ca'i to^.i lo+'n
cu?a ngu+o+`i ca^`m quye^`n dda~ duy tri` mo^.t che^' ddo^. kinh te^' ba?o thu?,
gia'o ddie^`u, giam ha~m toa`n xa~ ho^.i trong ca?nh kho^'n cu`ng suo^'t ma^'y
chu.c na(m ro`ng. o+? VN, tu+` ra^'t la^u, chu+a tu+`ng co' nhu+~ng co+ quan
tha(m do` du+ lua^.n xa~ ho^.i. Trong mo^.t xa~ ho^.i da^n chu?, nhu+~ng co+
quan tho^ng tin, xa~ ho^.i cu?a nha` nu+o+'c va` tu+ nha^n la`m co^ng vie^.c
ddie^`u tra, pho?ng va^'n, tho^'ng ke^ chi'nh kie^'n cu?a mo^.t so^' lu+o+.ng
tha`nh pha^`n xa~ ho^.i ro^`i ti'nh tha`nh ty? le^. dde^? co^ng bo^' la` nhu+~ng
phu+o+ng tie^.n kho^ng the^? thie^'u dde^? ba('t ma.ch du+ lua^.n xa~ ho^.i ki.p
tho+`i va` chua^?n xa'c. Ho^`i 1986, khi chi'nh sa'ch ddo^?i mo+'i ba('t dda^`u
ddu+o+.c thu+.c hie^.n, trong khi' the^' ha(ng ha'i, mo^.t so^' to^? chu+'c
tha(m do` du+ lua^.n ddu+o+.c tha`nh la^.p (ddu+o+.c go.i vui ho^`i a^'y la`
vie^.n Gallup VN); no' na(`m o+? Ban tuye^n hua^'n trung u+o+ng dda?ng, sau la`
Ban tu+ tu+o+?ng va` va(n ho'a trung u+o+ng. Mo^.t so^' cuo^.c tha(m do` du+
lua^.n ddu+o+.c co^ng bo^', ve^` nguye^.n vo.ng ddo^?i mo+'i kinh te^' va`
chi'nh tri., ve^` tha'i ddo^. ddo^'i vo+'i thi. tru+o+`ng tu+. do, ve^` tu+` bo?
che^' ddo^. bao ca^'p, ve^` chi'nh sa'ch Khoa'n 10 trong no^ng nghie^.p, ve^`
tu+` bo? cu+o+~ng bu+'c trong Ho+.p ta'c ho'a no^ng nghie^.p... Co+ quan tho^ng
ta^'n xa~ VN, ca'c ba'o Lao DDo^.ng, Tuo^?i Tre?, Ha` No^.i mo+'i cu~ng la`m
mo^.t so^' cuo^.c ddie^`u tra du+ lua^.n, co^ng bo^' ke^'t qua? tre^n ba'o chi'
va` dda`i truye^`n hi`nh. DDa^y la` mo^.t bie^?u hie^.n dda'ng mu+`ng theo
hu+o+'ng da^n chu? ho'a tho^ng tin.

The^' nhu+ng nhu+~ng vie^.c la`m dda'ng khuye^'n khi'ch a^'y kho^ng tho.
ddu+o+.c la^u da`i. No' che^'t ye^?u khi he^. tho^'ng xa~ ho^.i chu? nghi~a su.p
ddo^? o+? Lie^n xo^ va` DDo^ng A^u. Ngu+o+`i ta quay ve^` con ddu+o+`ng cu~,
ve^` le^` lo^'i cu~. Da^n chu? la` nguy hie^?m che^'t ngu+o+`i! Nhu+~ng ngu+o+`i
la~nh dda.o nghi~ va^.y. Ca'c cuo^.c tha(m do` du+ lua^.n thu+a tho+'t da^`n,
dde^? ro^`i ta('t nga^'m.

Trong na(m 1987, dda~ co' nhu+ng lo+'p ho.c cu?a nga`nh tuye^n hua^'n, hu+o+'ng
da^~n ca'ch la`m nhu+~ng cuo^.c ddie^`u tra du+ lua^.n: cho.n dde^` ta`i ddie^`u
tra, cho.n ddo^'i tu+o+.ng ddie^`u tra, la`m phie^'u ho?i va` tra? lo+`i ghi
nha^.n va` tho^'ng ke^ ke^'t qua?, so sa'nh va` ddo^'i chie^'u vo+'i ca'c cuo^.c
tha(m do` tru+o+'c...

Nay ta^'t ca? dde^`u bi. ga'c la.i. Vi` qua? tha^.t ca'c cuo^.c ddie^`u tra
trong thu+.c te^' tro+? tha`nh con dao hai lu+o+~i. Du+ lua^.n hoan nghe^nh
nhu+~ng vie^.c la`m to^'t va` pha?n ddo^'i nhu+~ng chu? tru+o+ng sai la^`m.
DDe^'n nay, dda?ng CS bi. ca'c cuo^.c ddie^`u tra tha'ch ddo^' na(.ng ne^`. Ho.
kho^ng da'm 'cho+i' tro` da^n chu? ngay tha^.t, vo+'i lua^.t cho+i co^ng khai,
co' nha^n da^n va` co^ng lua^.n la`m tro.ng ta`i. Ho. kho^ng the^? cha^'p nha^.n
nhu+~ng cuo^.c ddie^`u tra ro^.ng lo+'n trong toa`n xa~ ho^.i ve^` ca'c chu?
dde^`, nhu+: - Nha^n da^n co' ti'n nhie^.m su+. la~nh dda.o cu?a dda?ng CS
kho^ng?

- Nha^n da^n co' tin o+? chu? nghi~a xa~ ho^.i kho^ng? Nha^n da^n co' tin o+?
chu? nghi~a Ma'c-Le^nin kho^ng?

- So+? hu+~u ruo^.ng dda^'t ne^n la` so+? hu+~u tu+ nha^n hay loa`n da^n?
Nhu+~ng bie^.n pha'p cho^'ng tham nhu~ng hie^.n nay co' hie^.u qua? kho^ng .

- Ba^`u cu+? quo^'c ho^.i vu+`a qua dda~ tha^.t tu+. do chu+a? va^n va^n va`
va^n va^n...

Co' the^? kha(?ng ddi.nh ra(`ng nha^n da^n ta o+? trong nu+o+'c ddang ta^.n
du.ng nhu+~ng nhu+o+.ng bo^. ve^` kinh te^' cu?a dda?ng CS dde^? bung ra la`m
a(n. Ho. kho^ng he^` bie^'t o+n dda?ng, cu~ng cha(?ng khen ngo+.i dda?ng vi` ho.
hie^?u ra(`ng dda?ng dda~ buo^.c pha?i tra? la.i cho da^n quye^`n la`m a(n
chi'nh dda'ng ma` dda?ng dda~ ti.ch thu cu?a da^n ma^'y chu.c na(m nay.

Ma(.t kha'c, ddo^ng dda?o nha^n da^n hoa`n toa`n chu+a ha`i lo`ng ve^` hie^.n
ti`nh dda^'t nu+o+'c va` ddo`i ho?i dda?ng ddang o^m giu+~ ddo^.c quye^`n la~nh
dda.o pha?i nhu+o+.ng bo^. the^m nu+~a theo hu+o+'ng to^n tro.ng quye^`n so+?
hu+~u tu+ nha^n, xa^y du+.ng mo^.t nha` nu+o+'c co' dda^`y ddu? pha'p lua^.t va`
pha'p lua^.t ddu+o+.c to^n tro.ng, cha^'m du+'t su+. lo^.ng ha`nh cu?a nhu+~ng
ngu+o+`i co' quye^`n the^' ddang vo+ ve't, ta`n pha' ta`i sa?n xa~ ho^.i va`
ta`i nguye^n quo^'c gia. Phe^ pha'n su+. la~nh dda.o cu?a dda?ng, chi? tri'ch
su+. ke'm co?i, ba^'t lu+.c cu?a gio+'i ca^`m quye^`n ddang la` 'mo^'t', la`
tho+`i thu+o+.ng cu?a xa~ ho^.i nga`y nay, die^~n ra tre^n ddu+o+`ng pho^',
trong ca'c nha` ha`ng, trong mo^~i gia ddi`nh va` ca? o+? co+ quan... Chu?
nghi~a Ma'c-Le^nin, chu? nghi~a xa~ ho^.i ma` dda?ng CS va^~n co`n co^' to? ra
su`ng ba'i thi` dda~ ma^'t he^'t thie^ng tru+o+'c con ma('t da^n chu'ng. No^~i
so+. cu+o+`ng quye^`n cu?a ngu+o+`i da^n cu~ng gia?m ddi tro^ng tha^'y. Ta^'t
ca? nhu+~ng hie^.n tu+o+.ng a^'y chu+'ng to? tha'i ddo^. chi'nh tri. cu?a
ngu+o+`i da^n ddang chuye^?n bie^'n theo hu+o+'ng co' tinh tha^`n phe^ pha'n ro~
re^.t, theo hu+o+'ng tu+. kha(?ng ddi.nh quye^`n da^n chu? cu?a mi`nh. Lua^.n
ddie^?m cho ra(`ng ngu+o+`i da^n chi? lao va`o la`m a(n ma` kho^ng quan ta^m gi`
dde^'n chi'nh tri. la` mo^.t lua^.n ddie^?m sai vo+'i thu+.c te^', mang y' ddo^`
dda'nh la.c hu+o+'ng du+ lua^.n. Chi'nh vi` quan ta^m dde^'n kinh te^', dde^'n
la`m a(n ma` ngu+o+`i da^n quan ta^m dde^'n chi'nh tri. vi` ho. hie^?u ra(`ng
chi? co' mo^.t hie^'n pha'p tie^'n bo^. co^ng nha^.n ro~ ra`ng quye^`n so+?
hu+~u tu+ nha^n ve^` ruo^.ng dda^'t, ba?o dda?m quye^`n tu+. do kinh doanh va`
quye^`n ca.nh tranh ngay tha^.t thi` vie^.c la`m a(n mo+'i ba?o dda?m be^`n
vu+~ng, mo.i ta`i na`ng kinh doanh mo+'i ddu+o+.c thi tho^' theo nguye^n ta('c
ta.o co+ ho^.i ddo^`ng dde^`u cho mo.i ngu+o+`i, cha^'m du+'t ti`nh hi`nh dda(.c
quye^`n dda(.c lo+.i vo^ ly' hie^.n nay. Cu+' dde^? va^.y ro^`i tu+. nhie^n se~
co' da^n chu? dda^`y ddu?? Qua nhu+~ng co+n khu?ng hoa?ng dai da(?ng, na(.ng
ne^` ve^` mo.i ma(.t vu+`a qua cu?a dda^'t nu+o+'c, nhu+~ng ngu+o+`i la~nh dda.o
dda?ng CS dda~ mo+? ma('t va` kho^ng co`n kie^u nga.o tu+. phu. nhu+ tru+o+'c
nu+~a cha(ng?

Kho^ng pha?i va^.y! Chu+'ng na`o ta^.t na^'y. Ta.i mo^.t so^' cuo^.c ho.p o+?
Ha` No^.i cu~ng nhu+ khi ga(.p mo^.t so^' Vie^.t kie^`u o+? Paris, nhu+~ng
ngu+o+`i la~nh dda.o cu?a dda?ng va^~n co`n hue^nh hoang ra(`ng, 'dda?ng ta'
dda~ to? ra vu+~ng va`ng ho+n dda?ng CS Lie^n xo^ va` dda?ng CS Trung Quo^'c?
dda?ng Lie^n xo^ chi? lo ddo^?i mo+'i ve^` chi'nh tri` ma` kho^ng lo ddo^?i
mo+'i ve^` kinh te^', cho ne^n su.p ddo^? tan hoang? dda?ng Trung Quo^'c chi? lo
ddo^?i mo+'i ve^` kinh te^', kho^ng chi.u ddo^?i mo+'i ve^` chi'nh tri. ne^n
va^'p pha?i vu. Thie^n An Mo^n nguy hie^?m! Va^~n co`n co' ngu+o+`i o+? trong
nu+o+'c cu~ng nhu+ o+? ngoa`i nu+o+'c tin o+? lua^.n ddie^.u kie^u nga.o a^'y.
Tha^.t ra Trung Quo^'c ve^` ma(.t ddo^?i mo+'i ve^` kinh te^' dda~ ddi tru+o+'c
VN kha' la^u va` dda.t ddu+o+.c to^'c ddo^. pha't trie^?n cao suo^'t ga^`n
mu+o+`i na(m nay, va` do ba?o thu? ve^` chi'nh tri., nguy co+ ro^'i loa.n va`
suy su.p va^`n co`n tie^`m a^?n nhu+ nhu+~ng qua? bom no^? cha^.m. VN co' ddo^?i
mo+'i ve^` chi'nh tri. ho+n gi` Trung Quo^'c dda^u! Va^~n la` mo^.t dda?ng
chuye^n quye^`n; va^~n la` ba^`u cu+? kie^?u 'dda?ng cho.n, da^n ba^`u va^~n o^m
giu+~ chu? nghi~a Ma'c- nin va` chu? nghi~a xa~ ho^.i (ma` hi`nh thu` ddang co`n
pha?i ddi ti`m?)

Co`n Lie^n xo^ sau khi tan ra~, dda~ tro+? tha`nh mo^.t loa.t nu+o+'c co' chu?
quye^`n, ddi va`o xa^y du+.ng ne^`n da^n chu? dda nguye^n, cha^'p nha^.n mo^.t
so^' kho' kha(n nhu+ng la` nhu+~ng kho' kha(n cu?a pha't trie^?n, tre^n mo^.t
ma(.t ba(`ng kha'c ha(?n tru+o+'c ve^` cha^'t, sau khi cha^'m du+'t mo^.t che^'
ddo^. ddo^.c ddoa'n, gia'o ddie^`u va` la.c ha^.u. VN chu+a vu+o+.t qua
ngu+o+~ng cu+?a a^'y. Nu+o+'c Nga mo+'i ddu+o+.c su+. giu'p ddo+~ to lo+'n cu?a
quo^'c te^' (ho+n 50 ty? ddo^ la) co' ddie^`u kie^.n dda'nh thu+'c ta`i nguye^n
hu`ng ha^.u, kho^i phu.c ne^`n sa?n xua^'t vo^'n dda~ kha' cao.

La.i co' ngu+o+`i la^.p lua^.n ddo^?i mo+'i kinh te^' ta^'t ye^'u tu+. no' se~
da^~n dde^'n ddo^?i mo+'i ve^` chi'nh tri.. Kho^ng ne^n so^'t ruo^.t? Pha?i
bie^'t kie^n nha^~n va` cho+` ddo+.i! Co' anh ba.n tri' thu+'c Vie^.t kie^`u
tre?, ra^'t co' ta^m huye^'t, ra^'t mu+.c thu+o+ng da^n mi`nh nghe`o kho^?, chu?
tru+o+ng ha~y ta^.p trung giu'p cho dda^'t nu+o+'c ve^` kinh te^' dda~, dde^? VN
mi`nh ta(ng ga^'p ddo^i gia' tri. sa?n lu+o+.ng ti'nh theo dda^`u ngu+o+`i (tu+`
180 ddo^ la na(m 1990 le^n chu+`ng 400 ddo^ la va`o na(m 2.000), tu+` lu'c ddo'
tro+? ddi khi cuo^.c so^'ng cu?a nha^n da^n dda~ de^~ chi.u, vu+o+.t qua mu+'c
nghe`o kho^? ro^`i, thi` ha~y ddo`i ho?i da^n chu? dda nguye^n! Anh la^.p lua^.n
ra(`ng, co+m a'o tru+o+'c, da^n chu? sau, co' no ddu? ro^`i mo+'i ne^n nghi~
dde^'n chi'nh tri., thie^'u ga.o thie^'u thi.t, ddo'i re't, bu.ng dda~ dda^u ma`
nghi~ dde^'n da^n chu??. Ta^m huye^'t va` thie^.n chi' o+? dda^y tru`ng ho+.p
vo+'i mong muo^'n cu?a nhu+~ng ngu+o+`i la~nh dda.o dda~ ma^'t he^'t lie^n he^.
vo+'i nha^n da^n! Ho. cu~ng chi? mong co' va^.y dde^? ho`ng ke'o da`i su+. to^`n
ta.i vo+'i nhu+~ng quye^`n dda(.c lo+.i rie^ng tu+! La^.p lua^.n nga^y tho+ ve^`
chi'nh tri. tru`ng ho+.p vo+'i nhu+~ng ti'nh toa'n vu. lo+.i! Ca? hai be^n dde^u
kho^ng tha^'y hoa(.c che gia^'u mo^'i quan he^. qua la.i giu+~a chi'nh tri. va`
kinh te^', do ddo' kho^ng ddo^?i mo+'i tie^'p, ddu? lie^`u lu+o+.ng ve^` chi'nh
tri. thi` kinh te^' se~ bi. chu+~ng la.i, nhu+~ng tha`nh tu+.u kinh te^' co'
nguy co+ bi. trie^.t tie^u.

Ca^`n nha^.n ro~ nhu+~ng ddo^?i mo+'i ve^` kinh te^' bu+o+'c dda^`u va` mo^.t
va`i ddo^?i mo+'i co' ti'nh cha^'t hi`nh thu+'c ve^` chi'nh tri. vu+`a qua so+?
di~ co' ddu+o+.c la` do su+'c e'p cu?a tho+`i cuo^.c va` du+ lua^.n, co+ quan
la~nh dda.o cu?a dda?ng buo^.c lo`ng, cu+.c cha(?ng dda~ ma` thu+.c hie^.n mo^.t
ca'ch mie^~n cu+o+~ng. Mo^.t so^' tie^'ng no'i ngay tha(?ng, du~ng ca?m cu?a
mo^.t so^' nha^n va^.t o+? ngoa`i dda?ng cu~ng nhu+ cu?a mo^.t so^' dda?ng vie^n
hie^?u bie^'t dda~ ta.o ne^n tre^n thu+.c te^' mo^.t the^' lu+.c ddo^'i la^.p
ma` nhu+~ng ngu+o+`i la~nh dda.o ba?o thu? pha?i ti'nh dde^'n, buo^.c ho. pha?i
nhu+o+.ng bo^..

Trong co+ quan la~nh dda.o cu?a dda?ng chu+a co' mo^.t nha^n va^.t na`o no^?i
le^n nhu+ la` ngu+o+`i chu? ddo^.ng dde^` xu+o+'ng ddu+o+`ng lo^'i ddo^?i mo+'i,
chu+a co' mo^.t ai co' the^? ddu+o+.c coi la` nha` kie^'n tru'c cu?a ke^' hoa.ch
ddo^?i mo+'i ca?? O^ng Tru+o+`ng Chinh sau khi nha^.n chu+'c quye^`n To^?ng Bi'
Thu+ ban cha^'p ha`nh trung u+o+ng dda?ng ho^`i cuo^'i na(m 1986, o+? tho+`i ky`
cuo^'i ddo+`i mi`nh, co' ta.o ne^n mo^.t nie^`m tin na`o ddo'; sau ddo' o^ng
Nguye^~n va(n Linh o+? khoa?ng hai na(m dda'u tre^n cu+o+ng vi. to^?ng bi' thu+
cu~ng ta.o ne^n ddu+o+.c mo^.t nie^`m tin, the^' nhu+ng nie^`m tin a^'y cu~ng
so+'m ta`n lu.i khi o^ng la cu`ng co+ quan la~nh dda.o cu?a dda?ng hoa?ng ho^'t
quay ve^` ddu+o+`ng lo^'i ba?o thu? va` gia'o ddie^`u khi he^. tho^'ng xa~ ho^.i
chu? nghi~a o+? Lie^n xo^ va` DDo^ng A^u tan vo+~. Tu+` ddo' ho. tro+? ne^n
bu+o+'c ca?n te^. ha.i cho su+. nghie^.p ddo^?i mo+'i, pha't trie^?n, ho^`i sinh
cu?a dda^'t nu+o+'c. Ho. dda~ bo? qua nhu+~ng tho+`i co+ quy' ba'u dde^? ho`a
nha^.p vo+'i the^' gio+'i. Chi'nh cuo^.c dda^'u tranh cu?a ca'c lu+.c lu+o+.ng
da^n chu? tuy chu+a so^i no^?i, hu`ng ha^.u, nhu+ng a^m i? va` be^`n bi?, tho^ng
minh va` gan go'c dda~ ta.o ne^n tre^n thu+.c te^' mo^.t the^' lu+.c do^'i
la^.p, dda.i bie^?u cho mo^.t so^' ddo^ng nha^n da^n tha^`m la(.ng mong muo^'n
dda^'t nu+o+'c ddi va`o con ddu+o+`ng ddo^?i mo+'i tha^.t su+., trong o^?n
ddi.nh tha^.t su+., ta.o ne^n the^' mo+'i va` lu+.c mo+'i tre^n con ddu+o+`ng
pha't trie^?n. The^' lu+.c ddo^'i la^.p a^'y co`n ta?n ma.n, ddang ti`m go.i
nhau, ta^.p ho.p la.i, ho+.p ta'c trong va` ngoa`i nu+o+'c, ddu+o+.c du+ lua^.n
quo^'c te^' ho^~ tro+., cha('c cha('n se~ co' bu+o+'c pha't trie^?n nhanh cho'ng
va` thua^.n lo+.i, pha't huy ta'c du.ng ddo^'i vo+'i su+. chuye^?n bie^'n ddi
le^n cu?a dda^'t nu+o+'c ta.

Thu+' nha^'t: ngo^`i y`, thu+' nhi`: ddo^`ng y'. DDo' la` nha^.n xe't cha^m
bie^'m cu?a mo^.t so^' nha` thu+'c gia? ddo^'i vo+'i gio+'i ca^`m quye^`n ba?o
thu? tru+o+'c gio+`. Kho^ng co' thu+.c ta`i, ho. dde^'n ddu+o+.c vo+'i chi'nh
quye^`n, lie^`n ngo^`i ly` ra ddo', na(`m ly` ra ddo', mo^.t bu+o+'c kho^ng
ro+`i theo quan nie^.m la`m quan suo^'t ddo+`i, va` dde^? o+? ly` ddu+o+.c, ca'i
gi` ho. cu~ng ga^.t he^'t, ca'i gi` cu~ng gio+ tay ta'n tha`nh, cu~ng ddo^`ng y'
he^'t! The^' nhu+ng khi ti`nh hi`nh chuye^?n ddo^.ng, su+'c y` co' na(.ng dde^'n
ma^'y cu~ng pha?i lung lay va` xe^ di.ch. The^' lu+.c ddo^'i la^.p co' su+'c
ma.nh cu?a lu+o+ng tri, cu?a le~ pha?i, ho+.p xu the^' cu?a tho+`i dda.i,
ddu+o+.c gio+'i ho.c thu+'c va` ca? xa~ ho^.i bie^?u ddo^`ng ti`nh thi` a('t
ta.o ne^n su+'c ma.nh dde^? lay ddo^.ng va` dda^?y lu`i lu+.c lu+o+.ng ba?o thu?
ca?n ddu+o+`ng cu?a dda^'t nu+o+'c. Mo.i la^.p lua^.n ba?o thu? mang ti'nh
cha^'t ngu.y bie^.n va` a'p dda(.t kho^ng the^? ddu+'ng ddu+o+.c la^u. Kho^ng
the^? ddo^`ng ti`nh vo+'i tha'i ddo^. buo^ng xuo^i, tro^ng mong o+? su+. tu+.
pha't kie^?u ha' mie^.ng cho+` sung. Kho^ng. Nha^n da^n ta dda~ ma^'t qua'
nhie^`u tho+`i gian ro^`i! Tu+` 1975 dde^'n nay dda~ ga^`n 20 na(m. Ne^'u nhu+
tu+` ho^`i a^'y, la~nh dda.o dda^'t nu+o+'c bie^'t chuye^?n tha^.t su+. sang
mo^.t tho+`i ky` xa^y du+.ng mo+'i, bie^'t tu+` bo? kie^?u la~nh dda.o trong
chie^'n tranh mang na(.ng te^. duy y' chi', chu? quan, sau ddo' so+'m bie^'t
tu+` bo? chu? nghi~a Ma'c gia'o ddie^`u thi` dda^'t nu+o+'c ta dda~ hoa`n toa`n
ddo^?i kha'c, con ddu+o+`ng pha'i trie^?n dda~ mo+? ro^.ng tru+o+'c ma('t, dda^u
co' be^' ta('c, tra^`y tra^.t, la.c ha^.u nhu+ hie^.n nay? Ca'i lo^~i qua?
tha^.t, cu~ng co`n la` o+? nhu+~ng ngu+o+`i tri' thu+'c tuy nhi`n ro~ ti`nh
hi`nh ma` kho^ng co' du~ng khi' pha't bie^?u, kho^ng bie^'t ta^.p ho.p nhau
la.i, ti`m ra bie^.n pha'p dda^'u tranh co' hie^.u qua?. Ba`i ho.c na`y tha^.t
sa^u sa('c, ddau lo`ng va` tro+? tha`nh lo+`i ke^u go.i kha^?n thie^'t cho mo.i
co^ng da^n hie^?u bie^'t ha~y da^'n tha^n cho ne^`n da^n chu? dde^? cu+'u da^n,
cu+'u nu+o+'c!

(co`n tie^'p)