Bu`i Ti'n - Ma(.t tha^.t (68 - He^'t)
rangnguyen
Nhu+~ng ngu+o+`i ba?o thu? ddang la^m va`o the^' ke.t. Tha`nh ti'ch kinh te^'
nhu+~ng na(m 1992 va` 1993 kho^ng pha?i la` xoa`ng. No^ng nghie^.p pha't trie^?n
kha'; lu'a ga.o xua^'t kha^?u dda.t tre^n du+o+'i 1 trie^.u ru+o+~i ta^'n mo^~i
na(m. Da^`u khi' mang la.i gia' tri. ga^`n 1 ty? ddo^ la. na(m. Co^ng nghie^.p
pha't trie^?n dda.t mu+'c tre^n 10% mo^~i na(m.
La.m pha't phi ma~ dda~ bi. dda^?y lu`i. The^' nhu+ng nhie^`u va^'n dde^`
nghie^m tro.ng va^~n to^`n ta.i: Ha. ta^`ng co+ so+? cu?a dda^'t nu+o+'c-
ddu+o+`ng sa', ca^`u co^'ng, be^'n ca?ng, sa^n bay... xuo^'ng ca^'p, thie^'u
vo^'n lo+'n dde^? xa^y du+.ng la.i. He^. tho^'ng gia'o du.c va` y te^'- hai
li~nh vu+.c then cho^'t lie^n quan dde^'n 'ta`i nguye^n' quy' nha^'t la` con
ngu+o+`i va^~n o+? trong ti`nh tra.ng be^ bo^'i ke'o da`i. Na.n dda^`u co+,
buo^n la^.u, tham nhu~ng, phung phi' va` hu?y hoa.i ta`i nguye^n va` tie^`n ba.c
cu?a dda^'t nu+o+'c, o^ nhie^~m mo^i tru+o+`ng dda.o ddu+'c va` co^ng ba(`ng xa~
ho^.i va^~n ngang nhie^n hoa`nh ha`nh. DDa^'t nu+o+'c trong 7 na(m to+'i ca^`n
to+'i ga^`n 50 ty? ddo^ la mo+'i co' the^? dda.t ddu+o+.c mu.c tie^u khie^m
to^'n la` na^ng gia' tri. sa?n lu+o+.ng bi`nh qua^n dda^`u ngu+o+`i.na(m tu+`
200 ddo^ la.na(m le^n 400 ddo^la.na(m 2000. So^' tie^`n dda^`u tu+ cu?a khoa?ng
20 nu+o+'c ngoa`i tu+` cuo^'i 1988 (khi co^ng bo^' lua^.t dda^`u tu+) cho dde^'n
nay mo+'i dda.t khoa?ng 5 ty? ddo^ la theo ky' ke^'t, va` mo+'i chi? ho+n 1
pha^`n tu+ so^' tie^`n a^'y ddu+o+.c tha^.t su+. ddu+a va`o dde^? la`m a(n. Ai
cu~ng tha^'y so vo+'i ye^u ca^`u cu?a ba`i toa'n pha't trie^?n, so^' vo^'n a^'y
mo+'i chi? la` bu+o+'c kho+?i dda^`u qua' khie^m to^'n, kho^ng ddu? dde^? ta.o
ne^n dda` ddi le^n. Ho+n nu+~a, cu+' cho la` na(m 2000 co' the^? dda.t mu.c
tie^u 400 ddo^ la. na(m cho mo^~i dda^`u ngu+o+`i no'i tre^n, thi` lu'c a^'y
nu+o+'c ta va^~n co`n la` nu+o+'c ke'm pha't trie^?n va` tu+o+ng ddo^'i co`n
nghe`o vi` theo quy ddi.nh cu?a Lie^n Hie^.p Quo^'c hie^.n nay, nu+o+'c na`o
co`n o+? du+o+'i mu+'c 600 ddo^ la.dda^`u ngu+o+`i la` co`n o+? du+o+'i mu+'c
bi`nh thu+o+`ng, sa?n xua^'t va` ddo+`i so^'ng tha^'p ke'm, ca^`n ddu+o+.c the^'
gio+'i quan la^m, giu'p ddo+~ vu+.c da^.y. Tie^`n vo^'n lo+'n tu+` dda^u ra?
Kho^ng mo^.t nu+o+'c na`o hie^.n nay co' kha? na(ng dda^`u tu+ lo+'n va`o
nu+o+'c ta. VN chi? co' the^? vay tie^`n theo so^' lu+o+.ng lo+'n, vo+'i nhu+~ng
ddie^`u kie^.n de^~ da`ng va` u+u dda~i o+? ca'c ddi.nh che^' ta`i chi'nh quo^'c
te^': quy~ tie^`n te^. quo^'c te^' IMF, nga^n ha`ng the^' gio+'i WB, nga^n ha`ng
pha't trie^?n Cha^u a' ADB. Ai na^'y dde^`u bie^'t ca'c ddi.nh che^' ta`i cha'nh
na`y ddu+o+.c dda.i bie^?u ca'c nu+o+'c gia`u va` pha't trie^?n nha^'t ddie^`u
ha`nh, trong ddo' chi'nh quye^`n Hoa Ky`- nu+o+'c ddo'ng go'p nhie^`u nha^'t -
luo^n co' quye^`n lu+.c quye^'t ddi.nh.
Ga^`n dda^y, ca'c nu+o+'c lo+'n nhu+ Nha^.t Ba?n, Pha'p, Co^.ng Ho`a Lie^n bang
DDu+'c, u'c, Hoa Ky`... dde^`u to? ro~ su+. quan ta^m ddo^'i vo+'i ti`nh hi`nh
to^n tro.ng nha^n quye^`n va` da^n chu? ho'a o+? VN. Co' nu+o+'c co`n no'i ro~
ra(`ng ho. coi ddo' la` ddie^`u kie^.n dde^? ca?i thie^.n va` ta'ng cu+o+`ng
mo^'i quan he^. nhie^`u ma(.t vo+'i VN. Ho. cu~ng co`n no'i ro~ dda^y kho^ng
pha?i la` ba('t bi' VN, can thie^.p va`o co^ng vie^.c no^.i bo^. cu?a VN, tha^.m
chi' tra? thu` VN do VN dda~ da'm ddu+o+ng da^`u va` tha'ch thu+'c ca'c nu+o+'c
a^'y ba(`ng vu~ khi'... ma` la` ddo thie^.n chi', do thie^.n ca?m vo+'i nha^n
da^n va` dda^'t nu+o+'c na`y. Ho. la^.p lua^.n ra(`ng pha't trie^?n va` da^n
chu? kho^ng nhu+~ng kho^ng ddo^'i la^.p, nga'ng tro+? nhau, pha?i hy sinh ca'i
na`y cho ca'i kia, ma` ngu+o+.c la.i, hai ca'i ddo' pha?i ddi vo+'i nhau, thu'c
dda^?y nhau, la`m ddie^`u kie^.n cho nhau, la` 'ba.n ddo^`ng ha`nh tha^n
thie^.n'. Ne^'u kho^ng da^n chu? ho'a ddu? lie^`u lu+o+.ng thi` VN va^~n co`n
cu+' tu+. ddu+'ng ngoa`i co^.ng ddo^`ng the^' gio+'i hie^.n dda.i, va^~n cu+'
nhu+ so^'ng rie^ng bie^.t vo+'i nhu+~ng gia' tri. cu~ ky~ lo^~i tho+`i, tu+.
mi`nh cho^'i bo? ti`nh ba.n hu+~u va` su+. giu'p ddo+~ cu?a the^' gio+'i. Cho
du` sa('p to+'i chi'nh quye^`n Clinton se~ co' the^? bo? da^`n chi'nh sa'ch
ca^'m va^.n ddo^'i vo+'i VN, mo^.t so^' nu+o+'c dda~ ddu+'ng ra giu'p VN trang
tra?i mo'n no+. cu~ 140 trie^.u ddo^ la ddo^'i vo+'i Quy~ tie^`n te^. quo^'c
te^', thi` to^? chu+'c na`y (IMF) cu`ng vo+'i WB (Nga^n ha`ng the^' gio+'i) va`
ADB (nga^n ha`ng pha't trie^?n a' Cha^u) cu~ng chi? co' the^? cho vay the^m
nhu+~ng so^' tie^`n kho^ng lo+'n la('m (du+o+'i 1 ty? ddo^ la), ne^'u nhu+ VN
va^~n cu+' dda`n a'p nhu+~ng nha` tri' thu+'c va` la~nh dda.o to^n gia'o ba^'t
ddo^`ng chi'nh kie^'n va` duy tri` kie^?u chu? nghi~a xa~ ho^.i ddo^.c dda?ng,
ddo^.c ddoa'n nhu+ hie^.n nay. To^'c ddo^. pha't trie^?n se~ kho^ng the^? cao,
va^'n dde^` ha. ta^`ng co+ so+? ddo^? na't va^~n to^`n ta.i. Chi? co' sau khi
dda?ng tha^.t su+. to^n tro.ng quye^`n co^ng da^n, tra? la.i nha^n da^n va` xa~
ho^.i quye^`n tu+. do dda~ bi. ho. ca^`m giu+~ va` ti.ch thu thi` VN mo+'i
tha^.t su+. ho^.i nha^.p vo+'i the^' gio+'i hie^.n dda.i va` mo+'i co' the^? hy
vo.ng tie^'p nha^.n su+. giu'p ddo+~ dda'ng ke^? dde^? pha't trie^?n, nhu+ Lie^n
xo^ vu+`a nha^.n ddu+o+.c su+. tro+. giu'p va` cho vay vo+'i ddie^`u kie^.n
ra^'t ro^.ng ra~i ho+n 50 ty? ddo^ la va^.y. Ca^`n nho+' ra(`ng ca'c nu+o+'c
dda~ pha't trie^?n cu~ng ddang ga(.p nhie^`u kho' kha(n kinh te^', ta`i cha'nh
va` ho. co' nhie^`u hu+o+'ng lu+.a cho.n; VN kho^ng co' gi` ha^'p da^~n da(.c
bie^.t so vo+'i nhie^`u khu vu+.c va` nu+o+'c kha'c, chi? nhu+~ng ngu+o+`i mu`
qua'ng na(.ng ne^` mo+'i cu+' tu+. coi nu+o+'c mi`nh la` ca'i ro^'n cu?a vu~
tru., ra(`ng ta la` co^ con ga'i tuye^.t tra^`n cao gia', ho. ca^`n dde^'n ta
cho+' ta cha(?ng ca^`n dde^'n ai.
The^' ma('c ke.t cu?a nhu+~ng ngu+o+`i la~nh dda.o ba?o thu? o+? Ha` No^.i la`
o+? dda^y. DDa^y la` mo^.t ddie^?m ma^'u cho^'t. Kho^ng da^n chu? ho'a ddu?
lie^`u lu+o+.ng, ho. se~ dda(.t dda^'t nu+o+'c va`o the^' ke.t cu+'ng, dda^'t
nu+o+'c se~ kho^ng sao pha't trie^?n ddu+o+.c, va` xu the^' kinh te^' tie^'n
bo^. ma^'y na(m qua se~ bi. chu+~ng la.i. To^'c ddo^. pha't trie^?n kha' cu?a
dda^'t nu+o+'c se~ bi. da^ng le^n la`m va^.t hy sinh tre^n ba`n tho+` cu?a chu?
nghi~a Ma'c- Le^nin va` ca'i go.i la` chu? nghi~a xa~ ho^.i kie^?u ddo^.c dda?ng
cu~ ky~. Duy tri` to^'c ddo^. pha't trie^?n kha' cao, ddu+a dda^'t nu+o+'c va`o
sinh lo^. vi~nh bie^.t ddo'i nghe`o va` la.c ha^.u, kho^ng co' con ddu+o+`ng
na`o kha'c la` ddi qua con ddu+o+`ng da^n chu? ho'a. DDo' la` con ddu+o+`ng tuy
mo+'i me? ca^`n khai pha' nhu+ng dda^`y hu+'a he.n, con ddu+o+`ng cu?a nha^n
pha^?m va` tie^'n bo^., ru~ bo? no^~i nhu.c chung so^'ng kho^ng co' tu+. do.
Nhu+~ng ngu+o+`i la~nh dda.o co' ma^'t cha(ng la` ma^.t nhu+~ng dda(.c quye^`n
kho^ng sa.ch se~ nhu+ng ho. se~ cu`ng nha^n da^n ddu+o+.c nhie^`u, ddu+o+.c
lo+'n: quye^`n so^'ng tu+. do, mo.i ngu+o+`i ddu+o+.c la` chi'nh mi`nh. DDa^y
la` mo^.t co^ng cuo^.c 'gia?i pho'ng' xa~ ho^.i, 'gia?i pho'ng' con ngu+o+`i ma`
cha('c cha('n ddo^ng dda?o nhu+~ng ngu+o+`i CS co' lu+o+ng tri, co`n tha^.t
lo`ng ye^u nu+o+'c thu+o+ng da^n, se~ hoa`n toa`n ta'n tha`nh va` da^'n tha^n
thu+.c hie^.n, khi ho. kho^ng co`n bi. nhu+~ng ngu+o+`i la~nh dda.o ba?o thu?
va` mu` qua'ng giam ha~m trong la^.p lua^.n ngu.y bie^.n do^'i tra'. Tu+`ng o+?
trong dda?ng CS ho+n 38 na(m, to^i co' the^? no'i le^n ta^m tra.ng cu?a kha'
nhie^`u dda?ng vie^n la`: tuy tu+. ha`o ve^` cuo^.c dda^'u tranh cho ne^`n
ddo^.c la^.p cu?a da^n to^.c, ho. va^~n ca?m tha^'y- lu'c na`y hay lu'c kha'c;
o+? mu+'c ddo^. kha'c nhau- kho^ng ha`i lo`ng, kho' chi.u, ddo^i khi bu+.c bo^.i
xa^'u ho^?, va` pha^~n no^. nu+~a tru+o+'c ti`nh hi`nh kho^ng co' da^n chu?
trong dda?ng, te^. gia tru+o+?ng ddo^.c ddoa'n hoa`nh ha`nh, nhu+~ng tie^'ng
no'i co' ta^m huye^'t bi. vu`i da^.p, na.n su`ng ba'i ca' nha^n dai da(ng,
nhu+~ng cuo^.c dda`n a'p ca' nha^n vo^ ly' xa?y ra. DDa~ dde^'n lu'c ddo^ng
dda?o dda?ng vie^n bi`nh thu+o+`ng, dda?ng vie^n tri' thu+'c, dda?ng vie^n tre?
cu`ng nha^n da^n mi`nh, ddo^`ng ba`o mi`nh 'da^'n tha^n' cho da^n chu?! Cu~ng
dda~ dde^'n lu'c nhu+~ng dda?ng vie^n thu+'c tho+`i, sa'ng suo^'t va` du~ng ca?m
co' y' thu+'c da^n chu? sa^u sa('c, tu+` bo? dda?ng CS ne^'u dda?ng na`y kho^ng
tu+` bo? te^. ddo^.c ddoa'n va` tro+? ve^` vo+'i da^n to^.c, dde^? cu`ng nhu+~ng
chie^'n si~ da^n chu+?xa^y du+.ng ne^n mo^.t to^? chu+'c chi'nh tri. da^n chu? -
Ta^.p ho+.p Da^n Chu? cha(?ng ha.n - nhu+ nhie^`u ngu+o+`i dda~ nghi~ dde^'n.
69. Lu+.c lu+o+.ng da^n chu?
Nhu+~ng ai mong muo^'n da^n chu? o+? nu+o+'c ta? Kho^ng mo^.t ai muo^'n da^n
chu? dde^'n trong ho^~n loa.n. Co`n da^n chu? dde^'n trong mo^.t ti`nh hi`nh
kho^ng ho^~n loa.n, kho^ng dda?o lo^.n du+~ do^.i, thi` pha?i no'i la` nhie^`u,
ra^'t nhie^`u ngu+o+`i mong muo^'n. Thanh nie^n la` lu+.c lu+o+.ng hu`ng ha^.u
trong ha`ng ngu~. tranh cho da^n chu?. Vi` thanh nie^n i't ra`ng buo^.c vo+'i
co+ che^' cu~, i't ga('n bo' vo+'i dda(.c quye^`n dda(.c lo+.i, thanh nie^n ham
me^ ca'i mo+'i, ca'i tie^'n bo^..
Anh chi. em tri' thu+'c theo ddu'ng nghi~a, am hie^?u ti`nh hi`nh, co' tri'
tue^.,ta^'t nhie^n u+a muo^'n sinh hoa.t da^n chu?. Vi` tri' thu+'c la` sa'ng
ta.o, la` hu+o+'ng to+'i ca'i mo+'i tie^'n bo^., cho^'ng ba?o thu?, tri` tre^.,
cho^'ng ddo^.c ddoa'n. Ta^'t ca? nhu+~ng va(n nghe^. si~ cha^n chi'nh me^ say
sa'ng ta.o chi? co' the^? pha't huy he^'t ta`i na(ng trong mo^.t che^' ddo^.
da^n chu?.
Nhu+~ng lu+.c lu+o+.ng kinh doanh kha't khao kho^ng khi' la`m a(n co' pha'p
lua^.t, bi`nh dda(?ng, mo.i ngu+o+`i dde^`u co' co+ ho^.i ngang nhau dde^?
tha`nh dda.t, ta^'t nhie^n la` mong muo^'n mo^.t che^' do^. da^n chu? pha'p
quye^`n, no^ng da^n o+? kha('p vu`ng que^ dde^`u tha thie^'t vo+'i quye^`n so+?
hu+~u tu+ nha^n ve^` ruo^.ng dda^'t, nha` cu+?a, vu+o+`n tu+o+.c; ho. mo.ng
so+'m cha^'m du+'t ca?nh cu+o+`ng ha`o mo+'i lo^.ng ha`nh du+.a va`o quye^n
the^' phe dda?ng va` do`ng ho.; ho. hie^?u ra(`ng chi? co' mo^.t che^' ddo^.
da^n chu? mo+'i mang la.i kho^ng khi' la`m a(n so^i ddo^.ng va` su+. tru` phu'
la^u be^`n o+? tho^n que^.
Chu+a co' da^n chu? thi` nam nu+~ bi`nh quye^`n, da^n to^.c bi`nh dda(?ng, tu+.
do ti'n ngu+o+~ng cu~ng chi? la` no'i suo^ng, chu+a co' gi` la` thu+.c cha^'t.
DDo' la` no'i ve^` ly' thuye^'t, ve^` tie^`m na(ng. Tre^n thu+.c te^', hie^.n
nay phong tra`o da^`n chu? co' ve? nhu+ im li`m! Nhu+~ng bu+'c thu+ tu+` trong
nu+o+'c cho bie^'t ro~: kho^ng pha?i nhu+ va^.y! Su+. im a('ng cu?a phong tra`o
dda^'u tranh ddang che da^'u nhu+~ng do`ng nu+o+'c xoa'y so^i ddo^.ng tu+`
du+o+'i dda'y sa^u. Chie^`u sa^u ta^m ly' xa~ ho^.i ddang chuye^?n ddo^.ng
lo+'n. Ca'c nha` ngoa.i giao Ta^y A^u ra^'t ly' khi nha^.n xe't ra(`ng bu+'c
tu+o+`ng CS o+? VN kho^ng ddo^? sa^.p trong mo^.t dde^m, no' cu+' ro+i ru.ng
da^`n, ddo^? da^`n tu+`ng ma'ng nho?, lie^n tie^'p, nga`y na`y sang nga`y kha'c,
va` dde^'n ddo^. na`o ddo' thi` mo+'i tan hoang, tan ba`nh. Cu+' va`o tu+`ng
nha` mo^.t se~ tha^'y ngay tho^i. Kho^ng ma^'y ngu+o+`i co`n no'i dde^'n ca'c
vi. la~nh dda.o dda?ng mo^.t ca'ch quy' me^'n, ki'nh tro.ng nhu+ xu+a. Ngu+o+`i
da^n dda~ da`nh la.i cho mi`nh quye^`n a(n no'i, quye^`n chi? tri'ch, quye^`n
phe^ pha'n. dda?ng CS va` nhu+~ng ngu+o+`i la~nh dda.o dda?ng kho^ng co`n
quye^`n uy, cha(?ng co`n gi` la` linh thie^ng nu+~a? Ngu+o+`i da^n dda~ no'i va`
nghi~ dde^'n mo^.t tho+`i ky` ha^.u CS cha(?ng xa xo^i gi`. Ca? nhie^`u ngu+o+`i
CS cu~ng nghi~ dde^'n ddie^`u a^'y, nhu+ mo^.t ta^'t ye^'u pha?i dde^'n, kho^ng
tra'nh ddi dda^u no^?i. Kho^ng i't ngu+o+`i kho^ng co`n giu+~ ki'n trong bu.ng
mi`nh, ma` dda~ tho^? lo^. vo+'i ngu+o+`i tha^n, vo+'i be` ba.n, tha^.m chi' ca?
o+? no+i ddo^ng ngu+o+`i nhu+~ng suy nghi~ ddi'ch tha^.t cu?a mi`nh ve^` che^'
ddo^., ke^? ra vanh va'ch nhu+~ng to^.i lo^~i, che^ tra'ch ca'i da.i, ca'i
do^'t, ca'i la^?m ca^?m cu?a nhu+~ng ngu+o+`i la~nh dda.o. Ho. dda~ da`nh la.i
tre^n thu+.c te^' mo^.t pha^`n quye^`n da^n chu?, quye^`n a(n no'i, quye^`n tu+.
do xu+a nay bi. ca^'m ddoa'n. Su+. chuye^?n ddo^.ng ve^` ta^m ly' xa~ ho^.i
ddang die^~n ra nga`y ca`ng sa^u ro^.ng. Xu+a kia ddu+o+.c ddi du+. mi't tinh
ky? nie^.m nga`y tha`nh la^.p dda?ng la` mo^.t vinh du+.; ngu+o+`i ta vo^~ tay
ho^` ho+?i; nay ca'c cuo^.c mi't tinh nhu+ the^' pha?i mo+`i go.i, pha?i
thuye^'t phu.c, co' khi pha?i ke`m theo lo+.i i'ch rie^ng nhu+ thue^ mu+o+'n;
ngu+o+`i vo^~ tay le.t dde.t, mie^~n cu+o+~ng, va` ngu+o+`i xem truye^`n hi`nh
hoa(.c nghe dda`i thi` nhu'n vai, cu+o+`i kha^?y, hoa(.c tu+. nhu?: va^~n
nhu+~ng tro` cu~ vo+' va^?n, hoa(.c du+?ng du+ng, ho. la`m vie^.c cu?a ho., ta
la`m vie^.c cu?a ta. Ai ba?o la` kho^ng kha'c gi` tru+o+'c? Ai ba?o la` im li`m?
Kho^ng, kha'c nhie^`u la('m chu+'. Ro^`i co`n kha'c nu+~a! Tra'nh voi cha(?ng
xa^'u ma^.t na`o! The^' nhu+ng khi con voi gia` dda~ o^'m ye^'u, nga` dda~ ga~y,
cha^n dda~ sie^u, ddang tho+? ha('t ra thi` du` no' co' ro^'ng le^n cu~ng chi?
do.a ddu+o+.c nhu+~ng ke? ye^'u bo'ng vi'a nha^'t, va` ro^`i mo^.t so^' ngu+o+`i
gan go'c, tho^ng minh se~ ti`m ra ca'ch la`m cho no' la(n ke^`nh. o+? xa~ ho^.i
na`o cu~ng co' so^' ddo^ng va` mo^.t so^' i't ngu+o+`i u+u tu'. So^' ddo^ng co'
lu'c nhu+ im li`m. Nhu+ng so^' i't u+u tu' thi` la.i kha'c so^' ddo^ng. Ho.
na(ng ddo^.ng, ho. so+'m nhi`n ra ti`nh hi`nh, so+'m ti`m la hu+o+'ng mo+'i. Ho.
luo^n la` ho., kho^ng a dua, kho^ng theo dduo^i. Ho. kho^ng so+. cu+o+`ng
quye^`n. Ho. kho^ng u+a theo ve^'t mo`n. Ho. co' tinh tha^`n khai pha'. Ho. co'
su+'c ha^'p da^~n, su+'c thuye^'t phu.c va` su+'c lan to?a. Nhu+~ng tia sa'ng
tri' tue^., nhu+~ng xung ddo^.ng ti`nh ca?m cu?a ho. ra^'t de^~ lan truye^`n ra
xung quanh, nhu+ nhu+~ng trung ta^m pho'ng xa. trong va^.t ly', nhu+~ng tru.c
truye^`n lu+.c trong co+ khi'...
Xu+a kia, du+o+'i tho+`i Pha'p thuo^.c mo^.t so^' ngu+o+`i CS tu+`ng la`
ngu+o+`i u+u tu' nhu+ the^'. Ho. so^'ng sa't qua^`n chu'ng, thu hu't ha^'p da^~n
qua^`n chu'ng. Ho. tin va`o ly' tu+o+?ng gia`nh ddo^.c la^.p, ba^'t cha^'p tu`
dda^`y, tha'ch thu+'c ca? ma'y che'm... Nga`y nay, ngu+o+.c la.i nhu+~ng
ngu+o+`i la~nh dda.o CS ddo^.c ddoa'n o+? va`o vi. tri' ca?n ddu+o+`ng ddi le^n
cu?a da^n to^.c. Va` mo^.t lo+'p ngu+o+`i u+u tu' kha'c xua^'t hie^.n, ti?nh
ta'o, tu+. tin, ddau no^~i ddau cu?a dda^'t nu+o+'c va` ddo^`ng ba`o. Ho. la`
tie^'n si~ toa'n ho.c Phan DDi`nh Die^.u, la` ba'c si~ Du+o+ng Quy`nh Hoa (dda~
tu+` bo? dda?ng CS tu+` vu+`a ddu'ng 10 na(m tru+o+'c); ho. la` nha` va(n
Du+o+ng Thu Hu+o+ng; la` nha` ngo^n ngu+~ ho.c Nguye^~n Phan Ca?nh; ho. la` nha`
tho+ Nguye^~n Duy vo+'i nhu+~ng ba`i tho+ ta^m huye^'t Nhi`n Tu+` Xa To^?
Quo^'c, Kim Mo^.c Thu?y Ho?a Tho^?, ho. la` nha` khoa ho.c Nguye^~n Xua^n Tu.
mang bi' danh Ha` Sy~ Phu tu+` cuo^'i na(m 1988 dda~ vie^'t ba`i: Ha~y na('m tay
nhau ddi du+o+'i ba?ng chi? ddu+o+`ng cu?a tri' tue^.; ho. la` nha` va(n ho'a
Vie^~n Phu+o+ng, nha` su+? ho.c Nguye^~n Kie^'n Giang, nha` trie^'t ho.c Hoa`ng
Minh Chi'nh; ho. la` nha` toa'n ho.c Nguye^~n Phu' Ha`o da.y ho.c o+? Angie'rie
vu+`a sang Pha'p hoa.t ddo^.ng go'p pha^`n dda^'u tranh cho da^n chu? o+? que^
hu+o+ng; ho. cu~ng la` nha` va(n nu+~ tre? Pha.m thi. Hoa`i da'm tranh lua^.n
vo+'i nha` la~nh dda.o Nguye^~n DDi`nh Thi; ho. cu~ng la` co^ sinh vie^n tre?
Bu`i Thi. Thanh Hu+o+ng (Hoa`ng Dung) o+? Moscou bi. su+' qua'n VN dde do.a
va^~n kho^ng lu`i bu+o+'c trong vie^.c dda?m nha^.n vie^.c xu+o+'ng ngo^n vie^n
cu?a dda`i pha't thanh tu+. do Irina; ho. la` nha` ba'o Nguye^~n Ngo.c Lan va`
linh mu.c Cha^n Ti'n ke^'t ho+.p so^'ng dda.o vo+'i so^'ng ddo+`i, bi. qua?n
thu'c ve^` tha^n the^? ma` kho^ng chi.u dde^? tinh tha^`n bi. qua?n thu'c; ho.
la` ba'c si~ Nguye^~n DDan Que^' va` gia'o su+ DDoa`n Vie^'t Hoa.t kho^ng ca^`n
gia`u sang phu' quy' o+? nu+o+'c ngoa`i ma` da^'n tha^n cho su+. nghie^.p da^n
chu? cu?a dda^'t nu+o+'c; ddo' la` ca'c vi. ho`a thu+o+.ng Tri' Sie^u, Tue^. Sy~
Huye^`n Quang, Qua?ng DDo^., Tri' Tu+.u, Ha?i Ta.ng... da^'n tha^n cho quye^`n
tu+. do cu?a ca'c to^n gia'o cho^'ng la.i ca'c hi`nh thu+'c to^n gia'o 'quo^'c
doanh'; ddo' la` nha` tho+ Nguye^~n Chi' Thie^.n, ca? tuo^?i thanh xua^n ga^`n
30 na(m bi. giam ca^`m phi ly', nay o^'m ddau va^~n do~ng dda.c: to^i se~ so^'ng
la^u ho+n dda?ng CS ddo^.c ddoa'n; ddo' la` nha` ba'o ta`i hoa va` tri' tu+.
Tra^`n Huy Quang vo+'i ba`i 'Linh nghie^.m' cha^'n ddo^.ng du+ lua^.n;... Ho.
co`n la` ca'c o^ng Nguye^~n Ho^., nguye^n pho' chu? ti.ch tha`nh pho^' HCM, o^ng
Ta. Ba' To`ng phu. tra'ch tri' thu+'c va^.n cu?a tha`nh uy?... dde^`u bi. theo
do~i, qua?n thu'c vi` quan ddie^?m da^n chu?...
To^i ke^? tre^n nhu+~ng chie^'n si~ 'da^'n tha^n' cho ne^`n da^n chu? hie^.n nay
theo tri' nho+' ra^'t kho^ng dda^`y ddu?, theo thu+' tu+. co' pha^`n tu`y
tie^.n; to^i chu+a ke^? ra dda^y ha`ng tra(m te^n nhu+~ng 'ke? si~ mo+'i' dda~
gu+?i thu+ rie^ng cho to^i tu+` ca'c co+ quan truye^`n tho^ng, ba'o chi', tu+`
ca'c tru+o+`ng dda.i ho.c, tu+` ca'c li.a phu+o+ng o+? trong nu+o+'c cu~ng nhu+
ma^'y chu.c ca'n bo^. o+? ca'c bo^., ca'c vie^.n khoa ho.c tu+. nhie^n va` xa~
ho^.i, ca'c anh chi. em sinh vie^n, nghie^n cu+'u sinh, va(n nghe^. si~... sang
Pha'p dda~ ga(.p to^i dde^` trao ddo^?i y' kie^'n, co^? vu~, khuye^'n khi'ch...
Ho. dda~ vu+o+.t qua no^~i so+., tha'ch thu+'c su+. dde do.a cu?a cu+o+`ng
quye^`n, no'i le^n su+. ba^'t ddo^`ng vo+'i ddu+o+`ng lo^'i va` chi'nh sa'ch
'ddo^?i mo+'i' nu+?a vo+`i, vu+`a ddo^?i vu+`a run' cu?a nhu+~ng ngu+o+`i la~nh
dda.o ba?o thu?. Ho. nga`y ca`ng ddo^ng. Du` va^.y ho. va^~n chi? la` pha^`n
no^?i cu?a ca? mo^.t ta?ng ba(ng ky` vy~ co`n chi`m dde^'n 9 pha^`n 10, cu?a
mo^.t kho^'i ngu+o+`i dda~ bie^'t suy nghi~ co' tra'ch nhie^.m ba(`ng ca'i
dda^`u ti?nh ta'o cu?a chi'nh mi`nh, tin ra(`ng su+. nghie^.p da^n chu? trong
ddo' ho. go'p pha^`n se~ tha('ng lo+.i kho^ng xa.
Pha?i ke^? dde^'n ha`ng ma^'y tra(m chie^'n si~ da^n chu? nu+~a o+? Co^.ng ho`a
Lie^n Bang DDu+'c va` Tie^.p Kha('c, o+? Lie^n xo^ va` Ba Lan, o+? Bungari va`
Hungari dda~ va` ddang go.i ba^`y ta^.p ho.p la.i, da^'n tha^n cho da^n chu? o+?
que^ hu+o+ng. Ro^`i dda^y se~ co' the^? to^?ng ke^'t cuo^.c dda^'u tranh cho
da^n chu? va` ca'c quye^`n tu+. do cu?a co^ng da^n o+? nu+o+'c ta. Phong tra`o
ca'c va(n nghe^. si~ ddi tie^n phong tho+`i Nha^n va(n Giai Pha^?m 1955-1956-
1957 vo+'i ca'c 'kie^.n tu+o+'ng' Nguye^~n Hu+~u DDang, DDa`o Duy Anh, Nguye^~n
Ma.nh Tu+o+`ng, Tra^`n DDu+'c Tha?o, Tra^`n Da^`n, Hoa`ng Ca^`m, Le^ DDa.t, Phan
Kho^i, Le^ Va(n, Va(n Cao, DDa(.ng DDi`nh Hu+ng, Nguye^~n Tu+? Nghie^m, Du+o+ng
Bi'ch Lie^n, Nguye^~n Sa'ng... (to^i ke^? co`n ra^'t kho^ng dda^`y ddu?), ra^'t
ca^`n ddu+o+.c dda'nh gia' mo^.t ca'ch xu+'ng dda'ng, co^ng ba(`ng va` co^ng
khai. Cu~ng co' ngu+o+`i ddo^`ng ti`nh vo+'i xu the^' da^n chu? a^'y, ve^` sau
la.i tha`nh kha^?n nha^.n to^.i va` tu+. xi? va? mi`nh co^ng khai tre^n ba'o
dda?ng nhu+ To^ Hoa`i. Cu~ng ca^`n ke^? dde^'n mo^.t so^' ca'n bo^. o+? trong
dda?ng nhi`n ti`nh hi`nh khu?ng hoa?ng cu?a chu? nghi~a xa~ ho^.i kha' so+'m,
nhu+ DDa(.ng Quo^'c Ba?o. Anh va`o bo^. ddo^.i ho^`i cuo^'i 1945, lu'c 18
tuo^?i, la` ca'n bo^. trung ddoa`n khi mo+'i 23 tuo^?i. Sau na`y, ho^`i 1980,
anh la` vie^.n tru+o+?ng Vie^.n ky~ thua^.t qua^n su+., ca^'p ba^.c thie^'u
tu+o+'ng. Sau ddo' anh la` Bi' thu+ thu+' nha^'t ddoa`n thanh nie^n CS HCM. Na(m
1986, anh la` Tru+o+?ng ban Khoa gia'o cu?a dda?ng, uy? vie^n ban cha^'p ha`nh
trung u+o+ng dda?ng. Anh co' nhie^`u di.p ddi tha(m nu+o+'c ngoa`i, ca'c nu+o+'c
xa~ ho^.i chu? nghi~a ho^`i a^'y nhu+: Lie^n xo^ Tie^.p Kha('c, Co^.ng Ho`a Da^n
Chu? DDu+'c, Ba Lan... Tu+` nhu+~ng na(m 1985 dde^'n 1988, trong mo^.t so^'
buo^?i no'i chuye^.n he.p, anh dda~ dda(.t ra va^'n dde^` pha?i dda'nh gia' la.i
ho.c thuye^'t Ma'c-Le^nin; ra(`ng mo^ hi`nh xa~ ho^.i chu? nghi~a hie^.n thu+.c
kho^ng co' su+'c so^'ng, dda~ tha^'t ba.i, kho^ng ddu+o+.c xa~ ho^.i cha^'p
nha^.n; va^'n dde^` vi pha.m nha^n quye^`n o+? ca'c nu+o+'c xa~ ho^.i chu?
nghi~a ddu+o+.c dda(.t ra ca^'p ba'ch; cuo^.c khu?ng hoa?ng ve^` ly' lua^.n dda~
xa?y ra ra^'t nghie^m tro.ng. Kho^ng co' mo^.t dda?ng CS na`o co' da^n chu? ca?!
Ca'i go.i la` tri' tue^. cu?a toa`n dda?ng chi? la` y' nghi~ cu?a va`i con
ngu+o+`i! Tri`nh ddo^. ban cha^'p ha`nh trung u+o+ng chi? la` tri`nh ddo^. trung
bi`nh cu?a xa~ ho^.i! Vie^.c cu+o+~ng bu+'c ta^.p the^? ho'a no^ng nghie^.p la`
sai a^m cu+.c lo+'n ddo^'i vo+'i no^ng da^n. He^. tu+ tu+o+?ng xa~ ho^.i chu?
nghi~a o+? vie^.t Nam tha^.t ra chi? la` he^. tu+ tu+o+?ng no^ng da^n. Anh no'i
le^n ddu+o+.c mo^.t thu+.c te^' la` o+? mo^.t so^' nu+o+'c tu+ ba?n (ddang ra^~y
che^'t?) lu+o+ng tha^'t nghie^.p khoa?ng 400 ddo^ la. tha'ng, cao ho+n lu+o+ng
mo^.t gia'o vie^n dda.i ho.c o+? Lie^n xo^! Anh no'i le^n mo^.t su+. tha^.t:
ca.nh nha` anh, mo^.t pho' gia'o su+ ddu+o+.c cu+? sang Ha` Lan ho.c mo^.t na(m,
vo+'i mo^.t so^' tie^`n phu. ca^'p ba(`ng phu. ca^'p tha^'t nghie^.p, va^.y ma`
ve^` nu+o+'c anh ta ye^n chi' so^'ng phong lu+u to+'i cuo^'i the^' ky?. La`m
the^' na`o dde^? gia?i thi'ch hie^.n tu+o+.ng nhu+ the^'? y' kie^'n ngay tha(?ng
cu?a anh bi. phe^ pha'n va` nga(n cha(.n, kho^ng ddu+o+.c pho^? bie^'n. O^ng
Tru+o+`ng Chinh (DDa(.ng Xua^n Khu) anh ho. cu?a anh nghe anh tri`nh ba`y,
nhu+ng xe^'p la.i 'trong tu? nhu+~ng y' kie^'n a^'y. Anh kho^ng ddu+o+.c ba`u
la.i va`o trung u+o+ng va` anh cho bie^'t hie^.n nay mo^.t 'tri' thu+'c va^ng
da.', kie^?u mo^.t la` ngo^`i y`, hai la` ddo^`ng y'' thay anh o+? cu+o+ng vi.
tru+o+?ng ban khoa gia'o trung u+o+ng dda?ng...
Nhu+~ng ngu+o+`i nhu+ DDa(.ng Quo^'c Ba?o, Tra^`n Xua^n Ba'ch, theo to^i hie^?u,
kho^ng qua' hie^'m o+? trong dda?ng CSVN. O^ng Tra^`n DDo^. cu~ng la` mo^.t con
ngu+o+`i nhu+ the^'. O^ng la` tru+o+?ng ban va(n ho'a va(n nghe^. trung u+o+ng
tu+` sau DDa.i Ho^.i dda?ng da^n thu+' 5 (1982). O^ng khuye^'n khi'ch nha` va(n
Nguye^n Ngo.c chu' y' dde^'n nhu+~ng tie^'ng no'i tre?, mo+'i me? ve^` no^.i
dung va` phong ca'ch tre^n ba'o Va(n Nghe^., ma` Nguye^n Ngo.c lu'c a^'y la`
to^?ng bie^n ta^.p; o+? dda.i ho^.i ca'c nha` va(n cuo^'i na(m 1989 o^ng kho^ng
dde^'n du+. vi` bie^'t ra(`ng y' kie^'n cu?a mi`nh cho.i la.i vo+'i tie^'ng no'i
chi'nh thu+'c cu?a la~nh dda.o dda?ng, nhu+ng gu+?i dde^'n mo^.t bu+'c thu+ do
gia'o su+ Nguye^~n Va(n Ha.nh, pho' ban va(n ho'a va(n nghe^., ngu+o+`i tro+.
thu? cu?a o^ng ddo.c tru+o+'c cuo^.c ho.p he.p cu?a ca'c nha` va(n la` dda?ng
vie^n. Bu+'c thu+ a^'y bi. bo^. chi'nh tri. phe^ pha'n ma.nh me~ va` ha`nh
ddo^.ng cu?a o^ng Ha.nh bi. ca'c vi. la~nh dda.o cu?a dda?ng va` ngu+o+`i
ddu+'ng dda^`u bo^. No^.i vu. chi? tri'ch na(.ng ne^`. Ta.i Ho^.i Nghi. Trung
u+o+ng 8 (dda^`u na(m 1990) o^ng bi. toa`n ban cha^'p ha`nh trung u+o+ng ta(.ng
cho mo^.t ba?n a'n: Khie^?n tra'ch vi` quan ddie^?m lo^.n xo^.n, da'm gu+?i cho
ta.p chi' Cu+?a Vie^.t mo^.t ba`i no'i le^n quan ddie^?m rie^ng cu?a nha^n
mi`nh. DDe^? tie^.n cho vie^.c tra^'n a'p nhu+~ng quan ddie^?m tu+. do sa'ng
ta.o, ban va(n ho'a va(n nghe^. trung u+o+ng dda?ng ddu+o+.c nha^.p va`o ban
tuye^n hua^'n trung u+o+ng dda?ng, tha`nh mo^.t 'dda.i ban': ban tu+ tu+o+?ng
va` va(n ho'a, trong khi cho+` dde^'n na(m 1992, o^ng ma^'t luo^n ca'i chu+'c
pho' chu? ti.ch quo^'c ho^.i dde^? ve^` hu+u, ngo^`i cho+i xo+i nu+o+'c.
Nhu+~ng nha^n va^.t tre^n dda^y to^i dde^`u quen bie^'t kha' ro~ trong co^ng
vie^.c la`m ba'o, tre^n chu+'c tra'ch tru+o+?ng ban nha` nu+o+'c va` quo^'c
pho`ng (na(m 1982-!984), tru+o+?ng ban Va(n ho'a Va(n Nghe^. (1984- 1990) cu?a
ba'o Nha^n Da^n, ro^`i tru+.c tie^'p chi.u tra'ch nhie^.m ve^` to+` ba'o Nha^n
Da^n Chu? Nha^.t tu+` dda^`u na(m 1989. Cu~ng co' the^? ke^? dde^'n o^ng
Nguye^~n Co+ Tha.ch; tuy o+? trong Bo^. chi'nh tri. go^`m pha^`n lo+'n nhu+~ng
ngu+o+`i ra^'t ba?o thu? dde^'n co^? hu?, o^ng Tha.ch ra^'t ham nghe y' kie^'n
ngu+o+`i kha'c, ham ddo.c nhu+~ng sa'ch ba'o nu+o+'c ngoa`i, u+a tranh lua^.n.
To^i thu+o+`ng ga(.p o^ng mo^.t so^' la^`n o+? Ha` No^.i va` trong su+' qua'n VN
o+? Ba(ng co^'c, o^ng ra^'t chu' y' nghe ke^? ve^` nhu+~ng cuo^.c ho.p quo^'c
te^' to^i du+.. O^ng co' y' thu+'c da^n chu?, quy' nhu+~ng ta`i na(ng tre?; o^ng
no'i ro~ su+. mong muo^'n ca?i thie^.n quan he^. vo+'i Hoa Ky`, Pha'p, Nha^.t
Ba?n, u'c... theo mo^.t ca'ch nhi`n hu+o+'ng to+'i tu+o+ng lai, kho^ng bi. qua'
khu+' ni'u ke'o la.i (theo ca'ch no'i cu?a o^ng); o^ng hie^?u ra(`ng dda.i
tu+o+'ng Vo~ Nguye^n Gia'p co' the^? co' mo^.t ta'c du.ng ngoa.i giao ti'ch
cu+.c trong ho`a gia?i vo+'i nhu+~ng ke? thu` cu~ la` Pha'p, My~, ra^'t ca^`n
pha't huy ta'c du.ng a^'y; o^ng hie^?u vai tro` cu?a truye^`n hi`nh My va` co^ng
chu'ng My ra^'t de^~ xu'c ddo^.ng bo+?i nhu+ng ca?nh so^'ng ddo^.ng tre^n dda`i
truye^`n hi`nh ma` ta co' the^? ta^.n du.ng... O^ng kho^ng cho^'ng la.i vie^.c
ca?i thie^.n quan he^. vo+'i Ba('c Kinh, nhu+ng o^ng cho ra(`ng pha?i ddo^`ng
tho+`i ca?i thie^.n theo nhie^`u hu+o+'ng, ne^'u dda(.t qua' na(.ng vie^.c ca?i
thie^.n quan he^. vo+'i Trung Quo^'c thi` se~ ho?ng ca?!
Khi to^i ga(.p ca'c quan chu+'c trong Bo^. ngoa.i giao My~ (tha'ng 11 na(m 1991
va` tha'ng 5 na(m 1992) cu~ng nhu+ nhie^`u nha` ngoa.i giao phu+o+ng Ta^y o+?
Paris, ho. dde^`u cho vie^.c ga.t bo? o^ng Tha.ch la` ra^'t dda'ng tie^'c! Ho.
cho bie^'t o^ng Tha.ch dda~ thie^'t la^.p ddu+o+.c nhu+~ng mo^'i quan he^. ca'
nha^n thua^.n lo+.i vo+'i ca'c chi'nh kha'ch phu+o+ng ta^y va` o+? DDo^ng Nam
a'. Nhie^`u ngu+o+`i nhu'n vai khi no'i dde^'n bo^. tru+o+?ng ngoa.i giao hie^.n
ta.i, ngu+o+`i thay the^' o^ng Tha.ch, va` nha^.n xe't cha^n tha^.t ra(`ng: o^ng
Nguye^~n Ma.nh Ca^`m chi? la` mo^.t co^ng chu+'c ddo+n thua^`n, bi`nh thu+o+`ng
va` ta^`m thu+o+`ng, vo+'i nhu+~ng co^ng thu+'c te? nha.t, kho^ng the^? so sa'nh
vo+'i o^ng Tha.ch, co`n ke'm kha' xa nhu+~ng thu+' tru+o+?ng hie^.n nay nhu+
o^ng Le^ Mai, o^ng Tra^`n Quang Co+... To^i bie^'t ra(`ng nhu+~ng y' kie^'n
tre^n dda^y ddo^ng dda?o vie^n chu+'c o+? Ha` No^.i dde^`u bie^'t, ban to^?
chu+'c trung u+o+ng cu?a dda?ng, ban to^? chu+'c chi'nh quye^`n cu?a chi'nh phu?
cu~ng bie^'t ca?, nhu+ng cha(?ng ai da'm ne^u le^n y' kie^'n dde^? thay ddo^?i
ca?! Cuo^'i cu`ng nha^n da^n pha?i ga'nh chi.u mo.i ha^.u qua? do mo^.t
ddu+o+`ng lo^'i ddo^'i ngoa.i kho^ng he^` ddo^?i mo+'i , qui. lu.y vo+'i Ba('c
Kinh chi? vi` cho ra(`ng dda^y la` mo^'i lie^n he^. giu+~a hai nu+o+'c cu`ng
chung mo^.t che^' ddo^. xa~ ho^.i (xa~ ho^.i chu? nghi~a?), cu`ng do dda?ng CS
la~nh dda.o, cu`ng coi chu? nghi~a Ma'c-Le^nin la` co+ so+? ly' lua^.n, o+? sa't
be^n nhau! DDo' la` quan he^. truye^`n tho^'ng mo^i vo+'i ra(ng (ho. co^' ti`nh
que^n khua^'y ra(`ng ra(ng dda~ ca('n na't mo^i bao nhie^u la^`n!)
Mo^.t ca'n bo^. ngoa.i giao ca^'p cao, tu+`ng du+. cuo^.c ho^.i nghi. pho^?
bie^'n Nghi. Quye^'t Trung u+o+ng 3 (tha'ng 6-1992) o+? ho^.i tru+o+`ng cu?a
Bo^. Ngoa.i giao tha'ng 9-1992 cho bie^'t chi'nh bo^. tru+o+?ng ngoa.i giao, uy?
vie^n trung u+o+ng dda?ng dda~ pho^? bie^'n Nghi. quye^'t, chia ca'c nu+o+'c ra
la`m 5 loa.i theo mu+'c ddo^. xa ga^`n, ba.n thu` vo+'i VN:
- Tru+o+'c he^'t ba.n tha^n nha^'t, chi' co^'t la` Trung Quo^'c, Ba('c Trie^`u
Tie^n va` Cu Ba; cu`ng vo+'i che^' ddo^. Nom Penh va` Vientiane, cu`ng theo
Ma'c- Le^nin, cu`ng la` CS, la` chu? nghi~a xa~ ho^.i. Trung Quo^'c ddang pha't
trie^?n vo+'i to^'c ddo^. cao, ho+n 1 ty? da^n, la'ng gie^`ng vo+'i VN, la`
cu+.c ky` quan tro.ng.
- Thu+' hai la` ca'c nu+o+'c DDo^ng A^u cu~ va` Lie^n xo^ tu+`ng la` ca'c
nu+o+'c xa~ ho^.i chu? nghi~a, ca^`n duy tri` mo^'i quan he^. vo^'n tha^n
thie^'t, kho^ng dde^? xa^'u ddi. Ca'c nu+o+'c na`y co' kha? na(ng quay tro+?
la.i la` xa~ ho^.i chu? nghi~a vo+'i ca'c dda?ng CS ddu+o+.c phu.c ho^`i. Trong
so^' na`y, ca^`n xe^'p the^m a^'n DDo^., mo^.t nu+o+'c lo+'n ra^'t tha^n ca^.n
vo+'i ca'c nu+o+'c xa~ ho^.i chu? nghi~a tru+o+'c dda^y.
- Thu+' ba la` ca'c nu+o+'c la'ng gie^`ng o+? DDo^ng Nam a': ca'c nu+o+'c ASEAN,
Mie^'n DDie^.n, Bru-nei... ca^`n tranh thu? su+. ho+.p ta'c.
- Thu+' tu+ la` ca'c nu+o+'c thuo^.c the^' gio+'i thu+' ba o+? Cha^u Phi va` My~
La Tinh (nhu+ Ai Ca^.p, Ran, Irak, Angie^rie, Chi le^...) va` ca'c nu+o+'c
phu+o+ng Ta^y nhu+ Pha'p, y'... va` ca? u'c, cuo^'i cu`ng la` Nha^.t Ba?n, dda~
va` ddang mo+? ro^.ng su+. ho+.p ta'c vo+'i nu+o+'c ta.
- Thu+' na(m, cu~ng la` cuo^'i cu`ng, la` Hoa Ky` vo^'n la` ke? thu` chu? ye^'u,
tru+.c tie^'p, va^~n co`n la` ke? thu` la^u da`i cu?a VN, ddang ra('p ta^m
thu+.c hie^.n 'die^~n tie^'n ho`a bi`nh' o+? VN.
Nha` ngoa.i giao na`y cho bie^'t ta.i Ho^.i nghi. dda~ pha^n pha't nhu+~ng ta^.p
ta`i lie^.u di.ch ca'c cuo^'n sa'ch cu?a Brezinski va` cu?a Richard Nixon
(cuo^'n The Grand Failure - Tha^'t Ba.i To Lo+'n, cu?a Brezinski, 1990, va`
1999. Victory without War, - 1999. Chie^'n Tha('ng Kho^ng Ca^`n Chie^'n Tranh,
cu?a Nixon, 1988, dde^`u no'i dde^'n su+. su.p ddo^? ta^'t ye^'u cu?a toa`n he^.
tho^'ng xa~ ho^.i chu? nghi~a hie^.n thu+.c) dde^? chu+'ng minh ra(`ng dde^'
quo^'c ddang thu+.c hie^.n a^m mu+u dda(.c bie^.t nha(`m va`o VN do y' thu+'c
phu.c thu`, ru+?a ha^.n... Hai cuo^'n sa'ch cha(?ng mo+'i me? gi` na`y ddu+o+.c
Tho^ng Ta^'n Xa~ VN di.ch vo^.i va` in ra ki.p 'phu.c vu. ho^.i nghi. trung
u+o+ng 3- mo^.t phie^n ho.p ra^'t da`i giu+~a mu`a no'ng nu+.c (ho+n hai tua^`n
le^~); ddie^`u ma` du+ lua^.n the^' gio+'i dde^`u dda~ bie^'t tu+` 5, 6 na(m
tru+o+'c thi` va`o giu+~a na(m 1992 ca'c nha` la~nh dda.o VN mo+'i bie^'t, mo+'i
'su+?ng so^'t', mo+'i ddu+o+.c 'sa'ng ra' ve^` ddie^`u ma` ho. go.i la` nguy co+
die^~n bie^'n ho`a bi`nh. Ho. ca`ng tin ra(`ng chi'nh My~ la` ke? dda~ la^.t
ddo^? ca'c che^' ddo^. CS o+? DDo^ng A^u va` Lie^n xo^, thu+.c hie^.n die^~n
bie^'n ho`a bi`nh ma` ca'c qua^n su+ Nixon va` Brezinski va.ch ra, nay ddang
chi~a mu~i nho.n va`o VN dde^? la^.t ddo^?. Sau ddo', trong khi le~ ra pha?i
tranh thu? thie^.n ca?m cu?a ca'c dda`i pha't thanh lo+'n cu?a the^' gio+'i thi`
ba'o chi' chi'nh thu+'c cu?a VN chu+?i bo+'i loa.n xa. ca'c dda`i BBC, RFL, VOA
va` dda`i tu+. do Moscou, coi ta^'t ca? la` co^ng cu. die^~n bie^'n ho`a bi`nh
cu?a ca'c the^' lu+.c dde^' quo^'c thu` ddi.ch! Nha^n da^n cha(?ng co`n tin gi`
nhu+~ng nghi. quye^'t va` nhu+~ng lua^.n ddie^.u tre^n dda^y. Ho. nhu'n vai,
la('c dda^`u. Tinh tha^`n ddo^.c la^.p suy' nghi~ va` nha^.n ddi.nh, ti?nh
tha^`n phe^ pha'n na?y no+?, lan ro^.ng trong xa~ ho^.i, ca'c lu+.c lu+o+.ng
da^n chu? ddu+o+.c nha^n le^n... Nhu+~ng chie^'n si~ da^n chu?, ca'c nha^n va^.t
cho^'ng ddo^'i, nhu+~ng ta^'m lo`ng trung thu+.c, nhu+~ng ngu+o+`i CS 'ba^'t
ma~n' ta.o ne^n tinh hoa xa~ ho^.i mo+'i, tro+? tha`nh nhu+~ng cu.m nho?,
nhu+~ng trung ta^m thu hu't, qua ddo' nhu+~ng tu+ tu+o+?ng tie^'n bo^., ddu+o+.c
qua?ng ba' ro^.ng the^m tu+`ng nga`y bo+?i ca'c quan he^. gia ddi`nh, ba.n be`,
xa~ ho^.i... Nhu+~ng ddo+.t so'ng nga^`m ddang cuo^.n le^n.
70. Lu+.c lu+o+.ng da^n chu? o+? ha?i ngoa.i
Co' khoa?ng 2 trie^.u ngu+o+`i Vie^.t o+? nu+o+'c ngoa`i. Mo^.t so^' kha' lo+'n
dda~ va`o quo^'c ti.ch ca'c nu+o+'c so+? ta.i. Ho. la` ngu+o+`i My~, ngu+o+`i
Pha'p, ngu+o+`i u'c... go^'c Vie^.t. La^u nha^'t nhu+ so^' ca'c cu. ddi li'nh
tho+. o+? Pha'p; ro^`i mo^.t so^' ddi du ho.c, tha`nh ta`i ro^`i o+? la.i. So^'
kha' lo+'n ddi tu+` 1975; ro^`i so^' thuye^`n nha^n ra^'t ddo^ng dda?o tu+`
1978, 1979 dde^'n nay; co`n mo^.t so^' theo chu+o+ng tri`nh ra ddi co' tra^.t
tu+. ODP va` so^' H.O. thuo^.c chi'nh quye^`n va` qua^n ddo^.i Saigon ddi 'ca?i
ta.o ve^`. Ngu+o+`i Vie^.t o+? nu+o+'c ngoa`i tha`nh mo^.t co^.ng ddo^`ng
nhie^`u ma`u sa('c ve^` mo.i ma(.t. DDa~ co' the^' he^. mo^.t, the^' he^. 2,
the^' he^. 3 va` sa('p to+'i la` the^' he^. 4.
Ha^`u he^'t dde^`u co' tinh tha^`n da^`n chu?, tru+` mo^.t so^' ra^'t nho? co`n
ba?o thu?, bi. a?nh hu+o+?ng quan nie^.m phong kie^'n, tua^n theo chi'nh phu?,
coi lo+`i da.y ba?o cu?a chi'nh phu?, cu?a dda?ng o+? que^ nha`, cu?a su+' qua'n
'ta' nhu+ la` cu?a cha me., phu.c tu`ng kho^ng ddie^`u kie^.n. Ta^'t ca? dde^`u
i't nhie^`u ga('n bo' vo+'i que^ hu+o+ng, tu+. ha`o ve^` truye^`n tho^'ng da^n
to^.c, ca(m gia^.n cho^'ng la.i hoa(.c phe^ pha'n chi'nh the^? ddo^.c ddoa'n o+?
trong nu+o+'c, nhu+ng kha? na(ng ta'c ddo^.ng dde^'n ti`nh hi`nh chi'nh tri.
trong nu+o+'c thi` ra^'t ha.n che^'. So^' lo+'n ba` con mang no^~i oa'n ha^.n
ve^` tha^n pha^.n tha hu+o+ng, ddo^`ng tho+`i dde^`u tha`nh dda.t kha', con
cha'u ho.c va` tha`nh ta`i, o^?n ddi.nh, ne^n ra^'t i't ngu+o+`i thu+.c te^'
nghi~ dde^'n tro+? ha(?n ve^` nu+o+'c sau na`y. Cuo^.c dda^'u tranh cho da'n
chu? la` cuo^.c dda^'u tranh be^`n bi?, gay ga('t cu?a ddo^`ng ba`o ta o+? trong
nu+o+'c, vi` chi'nh ddo^`ng ba`o ddang la` na.n nha^n tru+.c tie^'p cu?a che^'
ddo^. ddo^.c ddoa'n cha` dda.p quye^`n tu+. do, quye^`n co^ng da^n. Bi. dde`
ne'n la^u, su+'c ba^.t ca`ng ma.nh khi co' tho+`i co+. Su+'c u?ng ho^., ddo^.ng
vie^n, co^? vu~ va` ye^?m tro+. cu?a ba` con o+? nu+o+'c ngoa`i la` ra^'t lo+'n,
la` vo^ cu`ng quan tro.ng.
Cu~ng ca^`n no'i cha^n thu+.c ra(`ng ddo^`ng ba`o o+? trong nu+o+'c cha'n nga'n
nhu+~ng ba`i die^~n va(n kie^?u kha^?u hie^.u vu+`a ke^u vu+`a ro^~ng o+? ca'c
cuo^.c ho.p lo+'n o+? trong nu+o+'c, pha't nga^'y ve^` nhu+~ng ba`i ba'o da`i
ma` sa'o ro^~ng, dda^`y co^ng thu+'c cu+'ng ddo+`, ho. che^ cu+o+`i nhu+~ng
bu+'c a?nh nghi le^~ ca'c nha` la~nh dda.o cu~ ky~ o+? tre^n dda`i chu? ti.ch,
tru+o+'c ma'y pho'ng thanh... thi` ho. cu~ng nga'n, cu~ng nga^'y, cu~ng che^
mo^.t so^' sinh hoa.t chi'nh tri. ha?i ngoa.i, cu~ng chung mo^.t kie^?u ca'ch
nhu+ va^.y... Va^~n la` nhu+~ng nghi thu+'c co^? hu?, co+` qua.t kha^?u hie^.u
nha`m cha'n, nhu+~ng quan chu+'c dda.o ma.o, ddoa`n chu? ti.ch quan ca'ch,
die^~n va(n lo`ng tho`ng theo co^ng thu+'c; va^~n la` hai kie^?u lu+o+~i go^~
chu+?i nhau ma` la.i ra^'t gio^'ng nhau.! Ho. ca?m tha^'y nhu+~ng hi`nh thu+'c
va` no^.i dung a^'y qua' xa la. vo+'i cuo^.c so^'ng, hoa`n ca?nh, ta^m tu+,
ti`nh ca?m cu?a nha^n da^n trong nu+o+'c, kho^ng ly' gia?i va` dda'p u+'ng vo^
va`n va^'n dde^` no'ng bo?ng va` thie^'t thu+.c cu?a ba` con, i't co' ta'c du.ng
ho^~ tro+. cuo^.c dda^'u tranh gia`nh quye^`n co^ng da^n cu?a ddo^`ng ba`o. Ca'c
to^? chu+'c ha?i ngoa.i cu~ng ca'n du+'t khoa't tu+` bo? ca'c kie^?u hoa.t
ddo^.ng ba.o lu+.c, pha' hoa.i ba(`ng su'ng dda.n, cha^'t no^?, xa^m pha.m
cuo^.c so^'ng la`m a(n cu?a ddo^`ng ba`o lu+o+ng thie^.n; ca'c chi'nh kha'ch
cu+.c ddoan dda~ thu'c giu.c ca'c ha`nh ddo^.ng lie^`u li~nh kie^?u thie^u
tha^`n, bi. ddo^`ng ba`o trong nu+o+'c le^n a'n va` ta.o co+' cho chi'nh quye^`n
trong nu+o+'c le^n ga^n, xie^'t cha(.t su+. kie^?m soa't. To^i thie^'t nghi~
ca'ch ta'c ddo^.ng lo+'n nha^'t ddo^'i vo+'i cuo^.c dda^'u tranh cho da^n chu?
o+? trong nu+o+'c la` hoa.t ddo^.ng chi'nh tri. o+? ha?i ngoa.i ne^n la^.p ne^n
nhu+~ng to^? chu+'c thie^'t thu+.c ho+n, mo+? la ca'c cuo^.c va^.n ddo^.ng
quye^n go'p tie^`n cu?a theo ca'c hu+o+'ng:
- La^.p quy~ cu+'u giu'p tre? em bi. suy dinh du+o+~ng na(.ng (u+o+'c chu+`ng 2
trie^.u em tu+` so+ sinh dde^'n 6 tuo^?i - tre? em trong nu+o+'c tu+` 15 na(m
nay sanh ra nhe. ho+n tru+o+'c trung bi`nh 200 gam va` nga('n ho+n hai
xa(ng-ti-me't la` mo^.t nguy co+ cho no`i gio^'ng) La^.p quy~ ho^~ tro+.
thu+o+ng binh vu+`a va` na(.ng cu?a ca'c be^n trong cuo^.c chie^'n, kho^ng pha^n
bie^.t thuo^.c be^n na`o (so^' na`y u+o+'c ti'nh le^n dde^'n 300.000 ngu+o+`i).
Hie^.n cuo^.c so^'ng cu?a so^' ba` con na`y vo^ cu`ng bi dda't.
- La^.p qu~y khuye^'n ho.c, ca^'p ho.c bo^?ng cho ho.c sinh gio?i o+? trong
nu+o+'c va` ra ca'c tru+o+`ng dda.i ho.c ngoa`i nu+o+'c (mo^~i na(m kho+?i
dda^`u chu+`ng 200 em, sau se~ na^ng le^n dde^'n 800, ro^`i 1000 dde^'n 2000).
- La^.p quy~ ba?o to^`n ca'c di ti'ch va(n ho'a (ngoa`i khu DDa.i No^.i va` ca'c
la(ng ta^?m o+? Hue^' ddu+o+.c UNESCO ho^~ tro+., co' chu+`ng 250 di ti'ch va(n
ho'a co' y' nghi~a ca^`n ba?o lo^`n, tru`ng tu va` duy tri`, go^`m ca'c dde^`n
chu`a lo+'n nhu+ vu`ng Hoa Lu+ (Ninh Bi`nh), khu DDa.i No^.i Tha(ng Lu+~ng tu+`
ddo+`i Ly' (nay o+? trong khu vu+.c Bo^. Quo^'c Pho`ng), cho dde^'n ca'c mo^.
cu?a ca'c danh nha^n nhu+ Nguye^~n Du, DDa(.ng Tra^`n Co^n, Nguye^~n Khuye^'n,
Nguye^~n DDi`nh Chie^?u...
Ca'c quy~ na`y co' the^? dda(.t te^n la` Quy~ ti`nh thu+o+ng tu+` so^' 1 dde^'n
so^' 4. Kho^ng lo ra(`ng tie^`n quye^n go'p se~ va`o tu'i tham nhu~ng vi` ca'c
Quy~ a^'y dde^`u co' co+ quan qua?n tri. dda(.t dda.i die^.n o+? trong nu+o+'c
cu`ng ddie^`u pho^'i ta^.n co+ so+?. Cha('c cha('n ne^'u thu+.c pha^?m, sinh
to^', su+~a, xe dda^?y ca'c loa.i cho thu+o+ng binh... ddu+o+.c pha^n pha't
cu`ng vo+'i ca'c ho.c bo^?ng ddu+o+.c ca^'p ca'c di ti'ch ddu+o+.c ba?o to^`n do
co^ng su+'c cu?a co^.ng ddo^`ng thi` thanh the^' cu?a co^.ng ddo^`ng se~
ddu+o+.c pha't huy ma.nh o+? trong nu+o+'c. No' se~ co' ta'c du.ng ba(`ng ha`ng
tra(m ba`i die^~n va(n va` ho^ ha`o, ba(`ng ha(`ng tra(m nghi. quye^'t... Va`
lu'c a^'y nhu+~ng ba`i die^~n va(n va` nghi. quye^'t cha('c se~ ga^`n ho+n vo+'i
cuo^.c so^'ng o+? trong nu+o+'c, ddi va`o lo`ng ngu+o+`i nhanh va` sa^u. To^i
nghi~ hie^.n nay dda~ la` ho+i cha^.m, nhu+ng va^~n co`n la` tho+`i co+ dde^?
la`m nhu+~ng vie^.c thie^'t thu+.c. DDo' la` vie^.c thie^.n, vie^.c nghi~a,
cu~ng la` vie^.c la`m ra^'t chi'nh tri., ho+.p y' ba` con ta o+? ngoa`i nu+o+'c,
ho+.p lo`ng ba` con o+? trong nu+o+'c, ra^'t thu+.c te^' nha(`m ho^~ tro+. cho
phong tra`o da^`n chu? o+? trong nu+o+'c.
Khi ti`nh thu+o+ng dda~ tha^'m ddu+o+.c trong va` ngoa`i nu+o+'c, co^.ng ddo^`ng
se~ co' ddu? sa'ng kie^'n: quye^n go'p, bie^?u die^~n va(n nghe^., da. ho^.i,
vu~ ho^.i, trie^?n la~m, ba'n huy hie^.u, go'p ha`ng tha'ng mo^.t buo^?i tie^`n
lu+o+ng, la`m vie^.c thie^.n nguye^.n... dde^? go'p va`o ca'c Quy~ ti`nh
thu+o+ng. Quy~ co' the^? dda.t ha`ng chu.c cho dde^'n ha`ng tra(m trie^.u ddo^
la, theo mu+'c ddo^. cu?a ti`nh thu+o+ng ddu+o+.c kho+i ddo^.ng. Khi chi'nh tri.
dda~ ddo^?i theo hu+o+'ng da^n chu? ho'a, ca'c chuye^n vie^n kinh te^', ta`i
cha'nh, khoa ho.c ky~ thua^.t... o+? ha?i ngoa.i se~ la` vo^'n cu+.c quy' tham
gia xa^y du+.ng va` pha't trie^?n dda^'t nu+o+'c; va` co^.ng ddo^`ng ngu+o+`i
Vie^.t se~ ra su+'c va^.n ddo^.ng dde^? ca'c nu+o+'c, ca'c to^? chu+'c quo^'c
te^', ca'c ho^.i ddoa`n... giu'p ddo+~, ho^~ tro+. va` ho+.p ta'c vo+'i VN
dde^'n mu+'c cao nha^'t, co' lo+.i nha^'t cho nu+o+'c nha`. o+? ha?i ngoa.i,
co`n co' ra^'t nhie^`u ba.n ngu+o+`i nu+o+'c ngoa`i (Pha'p, DDu+'c Anh, Hoa Ky`,
Nha^.t...) la`m ddu? nghe^`: tri' thu+'c, nha` ba'o, lua^.t su+ nghe^. si~...
he^'t lo`ng ho^~ tro+. phong tra`o da^n chu? trong nu+o+'c. Tie^u bie^?u la`
chi. Irina Zisman, ngu+o+`i Nga, Gia'm ddo^'c dda`i Tu+. Do o+? Moscow. Chi.
no'i va` vie^'t tie^'ng Vie^.t tha`nh tha.o, ye^u nha^n da^n Vie^.t he^'t lo`ng.
Chi. dda~ to+'i Paris ma^'y la^`n la^'y tin va` co^? ddo^.ng cho dda`i Irina.
Chi. ke^? to^i nghe, nhu+~ng ngu+o+`i o+? su+' qua'n VN o+? Moscow co^' bi.t
mo^`m chi. vi` so+. tie^'ng no'i chi. dde^'n ba` con trong nu+o+'c. Chi. cho
ra(`ng, ngu+o+`i Nga dda~ du nha^.p nhu+~ng ddu+o+`ng lo^'i, chi'nh sa'ch sai
la^`m, ne^n nay chi. la`m dde^? chuo^.c to^.i cho ho.. Chu'ng to^i ke^? nhau
nghe: ca'c ca'n bo^. su+' qua'n Vie^.t o+? Nga, Ba Lan, DDu+'c, Tie^.p... dde^`u
ngang nhie^n ba'n ho^. chie^'u, ho^n thu', gia^'y ly ho^n, ba(`ng la'i, ba(`ng
to^'t nghie^.p dda.i bo.c... cho ba^'t cu+' ai, mie^~n la` co' tie^`n. Ca'c
gia^'y to+` a^'y dde^`u ddo'ng da^'u chi'nh thu+'c cu?a Vu. la~nh su+. Bo^.
ngoa.i giao, cu?a ca'c u?y ban ha`nh cha'nh Ha` No^.i, Saigon, cu?a ca'c su+'
qua'n. Tha^.t chu+a co' nu+o+'c na`o la`m tie^`n quy? qua'i kie^?u he^. tho^'ng
dde^'n the^'! Chi. Irina! Tie^'ng no'i cu?a chi. ngay tha^.t va` lo^i cuo^'n,
mang la.i hy vo.ng cho bie^'t bao gia ddi`nh va` con ngu+o+`i VN.
71. Hu+`ng ddo^ng ddang le^n
Chi'nh hoa.t ddo^.ng a^m i?, be^`n bi?, ba^'t khua^'t, ra^'t tu+. tin cu?a ca'c
the^' lu+.c da^n chu? ba'o hie^.u hu+`ng ddo^ng cu?a dda^'t nu+o+'c sau dde^m
da`i ddo^.c ddoa'n. Xin cho+' tha^'y ca?nh so^i ddo^.ng la`m a(n ma` vo^.i cho
ra(`ng nha^n da^n kho^ng quan ta^m gi` dde^'n chi'nh tri.? Ca'i gi` pha?i dde^'n
ddang dde^'n. Nhie^`u su+. kie^.n li.ch su+? cho tha^'y co' nhu+~ng chuye^?n
bie^'n ra^'t nhanh. DDa^`u tha'ng 8-1945, khi ddo^.i qua^n Quan DDo^ng Nha^.t
chu+a tha?m ba.i, the^' cu?a qua^n ddo^.i Nha^.t o+? nu+o+'c ta co`n ra^'t
lo+'n. Chi'nh phu? Tra^`n Tro.ng Kim va^~n co`n tu+. tin va` khi' the^'. Nhie^`u
vu`ng chu+a bie^'t Vie^.t Minh, chu+a tha^'y co+` ddo? sao va`ng. Va^.y ma` chi?
ho+n hai tua^`n, ti`nh the^' chuye^?n kha'c ha(?n. Kho^ng ai ddoa'n tru+o+'c
ddu+o+.c ca^u no'i cu?a vua Ba?o DDa.i la`: La`m co^ng da^n mo^.t nu+o+'c tu+.
do co`n ho+n la`m vua mo^.t nu+o+'c no^ le^. chi? tru+o+'c ddo' 2,3 tua^`n le^~.
Nga`y dda^`u na(m 1954, kho^ng ai co' the^? du+. ddoa'n se~ co' mo^.t tra^.n
lo+'n nhu+ DDie^.n Bie^n Phu?, kho^ng mo^.t ai du+. ddoa'n qua^n Pha'p se~ pha?i
ru't kho?i mie^`n Ba('c va`i tha'ng sau ddo' ca?! Nga`y dda^`u na(m 1975, kho^ng
mo^.t ai ddoa'n tru+o+'c ddu+o+.c ti`nh hi`nh so^i ddo^.ng die^~n ra sau ddo'
co' 3,4 tha'ng: che^' ddo^. Saigon su.p ddo^?, ngu+o+`i My~ co`n la.i ho^'i ha?
ru't he^'t trong hoa?ng loa.n. Tru+o+'c na(m 1989, co' ai co' the^? nghi~ ra(`ng
bu+'c tu+o+`ng Berlin se~ su.p ddo^? chi? trong co' mo^.t dde^m, kho^ng ca^`n
dde^'n mo^.t tie^'ng su'ng! Va` tru+o+'c na(m 1990 co' ai du+. ddoa'n Lie^n Bang
Xo^ Vie^'t- tu+`ng la^.p chie^'n co^ng hie^?n ha'ch cu`ng ddo^`ng minh chie^'n
tha('ng pha't xi't, tu+`ng pho'ng ve^. tinh nha^n ta.o, cu~ng dda^`u tie^n ddu+a
ddu+o+.c ngu+o+`i va`o vu~ tru., su+'c ma.nh chie^'n lu+o+.c nghie^ng nga? so
vo+'i My~- the^' ma` bo^~ng cho^'c tan ra~ tha`nh mo^.t loa.t nu+o+'c rie^ng
re~?
Tho+`i dda.i cu?a nhu+~ng chuye^?n ddo^.ng. Cu?a nhu+~ng chuye^?n ddo^.ng to
lo+'n, ba^'t ngo+`, ra^'t kho' du+. ddoa'n mo^.t ca'ch chi'nh xa'c. Cu+' nhu+
la` bu+o+'c ga^`n dde^'n cuo^'i the^' ky? 20, bu+o+'c va`o mo^.t thie^n nie^n
ky? mo+'i, li.ch su+? ra?o bu+o+'c nhanh ho+n, do^`n da^.p ho+n, vui ve? ho+n,
theo hu+o+'ng tie^'n bo^., da^n chu? ro^.ng kha('p ho+n...
72. Theo ki.ch ba?n na`o?
VN se~ tie^'n tre^n ddu+o+`ng da^n chu? theo ki.ch ba?n na`o? DDa~ co' nhie^`u
kie^'n nghi., dde^` a'n, dde^` nghi., chu? tru+o+ng, phu+o+ng a'n, du+. ddoa'n
va` pho?ng ddoa'n o+? trong nu+o+'c cu~ng nhu+ o+? ha?i ngoa.i. Tu+` phu+o+ng
a'n cho+` ddo+.i, dde^? kinh te^' tu+. do ho'a mo^.t tho+`i ky` kha' da`i nu+~a
ro^`i a('t se~ tu+. pha't dda^~n dde^'n tu+. do ho'a ve^` chi'nh tri., co' da^n
chu? dda nguye^n... dde^'n ye^u sa'ch nhu+~ng ngu+o+`i CS pha?i ra ddi kho^ng
ddie^`u kie^.n, dda?ng CS pha?i ru't lui tu+'c kha('c mang ti'nh cha^'t a?o
tu+o+?ng va` tri.ch thu+o+.ng... la` mo^.t loa.t phu+o+ng a'n mang nhie^`u sa('c
tha'i kha'c nhau. Khi dda~ loa.i bo? bie^.n pha'p du`ng ba.o lu+.c vu~ trang -
ddie^`u ma` co' the^? kha(?ng ddi.nh toa`n da^n kho^ng ta'n tha`nh va` co`n
pha?n ddo^'i vi` se~ la.i die^~n ra ca?nh chie^'n tranh, no^.i chie^'n, ddo^?
ma'u, ta`n pha' va` ho^~n loa.n - thi` chi? co`n bie^.n pha'p dda^'u tranh
chi'nh tri.. DDa^'u tranh chi'nh tri. ca^`n hie^?u theo nghi~a ro^.ng, tuy no'
chu+a pha?i dda^'u tranh nghi. tru+o+`ng vi` chu+a co' ba^`u cu+? tu+. do, vi`
quye^`n co^ng da^n va(n co`n bi. ti.ch thu tre^n thu+.c te^'.
DDo' la` mo^.t cuo^.c dda^'u tranh so^i no^?i, gay ga('t do y' chi' dde^` kha'ng
cu?a mo^.t so^' ngu+o+`i la~nh dda.o CS quye^'t ba'm cha(.t quye^`n lu+.c,
kho^ng nhu+o+.ng bo^.. DDo' la` cuo^.c dda^'u tranh ro^.ng lo+'n ve^` ma(.t
tuye^n truye^`n, co^? ddo^.ng, thu hu't va` tranh thu? du+ lua^.n xa~ ho^.i.
DDa^y la` cuo^.c ddau tranh be^`n bi?, a^m i?, kie^n tri`, tu+` bu+o+'c tha^'p
le^n bu+o+'c cao: Mo^~i tho+`i ddie^?m ca^`n dde^` ra mu.c tie^u cu. the^?,
thi'ch ho+.p. Mu.c tie^u dde^` ra tha^'p se~ kho^ng lo^i cuo^'n ddu+o+.c nha^n
da^n, nha^'t la` ta^`ng lo+'p tinh hoa, tie^'n bo^. cu?a xa~ ho^.i. Mu.c tie^u
dde^` ra cao qua' se~ ba^'t ca^.p, kho^ng the^? tha`nh hie^.n thu+.c ne^n cu~ng
kho^ng lo^i cuo^'n ddu+o+.c qua^`n chu'ng nha^n da^n. Bu+o+'c tru+o+'c ma('t
mu.c tie^u co' the^? la`:
- Duy tri` va` mo+? ro^.ng the^m nhu+~ng tha`nh tu+.u ve^` kinh te^', ddo`i
quye^`n so+? hu+~u tu+ nha^n ve^` ruo^.ng dda^'t, vu+o+`n, nha`, va.ch ro~ kha'i
nie^.m so+? hu+~u toa`n da^n thu+.c te^' la` so+? hu+u vo^ chu?, ra^'t kho'
ddi.nh ro~ ve^` ma(.t pha'p ly', chi? ta.o ne^n su+. lo^.n xo^.n ve^` quye^`n
so+? hu+~u, ta`i sa?n chung va` ta`i sa?n tu+ nha^n dde^`u bi. la.m du.ng; ddo`i
quye^`n tu+. do kinh doanh, ca'c chu? dda^`u tu+ tu+ nha^n o+? trong nu+o+'c i't
nha^'t pha?i ddu+o+.c hu+o+?ng ca'c ddie^`u kie^.n ba(`ng nu+o+'c ngoa`i.
- Duy tri` va` mo+? ro^.ng the^m cuo^.c ddo^?i mo+'i ve^` pha'p ly', bo^? xung
pha'p lua^.t ve^` quye^`n co^ng da^n, thu+.c hie^.n ddu'ng lua^.t to^' tu.ng,
na^ng cao vai tro` cu?a lua^.t su+ (ca? lua^.t su+ co^ng va` lua^.t su+ tu+),
thu+.c hie^.n nga`nh tu+ pha'p chi? tua^n theo lua^.t pha'p (ta'ch dda?ng kho?i
nha` nu+o+'c), thu+.c hie^.n ddu'ng hie^'n chu+o+ng ve^` quye^`n con ngu+o+`i,
dde^? kho^ng mo^.t ai bi. truy to^', giam giu+~, tu` dda`y, chi? vi` chi'nh
kie^'n va` ti'n ngu+o+~ng. DDo`i chi'nh quye^`n xem xe't la.i tu+`ng tru+o+`ng
ho+.p nhu+~ng ngu+o+`i tu+`ng bi. xu+? to^.i, ddang bi. a'n, bi. giam vi` chi'nh
kie^'n (tu` nha^n lu+o+ng ta^m), vo+'i su+. quan sa't cu?a ca'c to^? chu+'c
nha^n quye^`n quo^'c te^' (a^n xa' quo^'c te^', Asia Watch...)
- DDo`i thu+.c hie^.n tu+. do ba'o chi' dda~ ddu+o+.c Hie^'n Pha'p na(m 1992
co^ng nha^.n, tuy co`n bi. ha.n che^' bo+?i ca'i dduo^i 'theo pha'p lua^.t quy
ddi.nh'. Ta^.n du.ng ca'c co+ so+? in a^'n o+? trong nu+o+'c dde^? in la.i
nhu+~ng kie^'n nghi., pha't bie^?u, ba`i ba'o trong va` ngoa`i nu+o+'c... dde^`
ca^.p dde^'n vie^.c xa^y du+.ng da^n chu?, pha^n pho^'i ro^.ng ra~i... Trong
tho+`i dda.i tho^ng tin, nhu+~ng chie^'n si~ tie^`n phong dda^'u tranh cho da^n
chu? o+? trong nu+o+'c hie^?u ra^'t ro lo+.i the^ cu?a mo.i phu+o+ng tie^.n
truye^`n tho^ng va` ddang ta^.n du.ng no'. Tho+`i ky` ma` mo^.t chie^'c ma'y
chu+~ co.c ca.ch, co' trong nha` cu~ng pha?i khai ba'o vo+'i co+ quan co^ng an
va` bi. theo do~i, dda~ qua tu+` la^`u ro^`i! Tho+`i ky` kho^ng mo^.t tu+ nha^n
na`o co' ma'y ddie^.n thoa.i trong nha` cu~ng dda~ qua kha' la^u ro^`i! Tru+o+'c
kia, o+? mo^~i cu+?a nha` co' ma'y thu thanh dde^`u pha?i nie^m ye^'t ca^u 'Nha`
to^i kho^ng nghe dda`i ddi.ch'; tu+` 1985, 1986, chuye^.n a^'y chi? co`n trong
tri' nho+'. DDe^'n nay, pho^' lo+'n na`o cha? co' co+ so+? pho^ to^ co'p pi,
nhie^`u co+ quan, ha~ng tu+ nha^n, co+ so+? nghie^n cu+'u co' ma'y fax; ma'y thu
thanh co' dde^'n ho+n 5 trie^.u, ma'y thu vo^ tuye^'n truye^`n hi`nh dda~ dde^'n
ha`ng trie^.u; ddie^.n thoa.i ddu+o+.c tu+. do dda(.t, cu+' co' tie^`n la` co'
ma'y, chi? tru+` nhu+~ng nha^n va^.t bi. so^? dden. Chu+a no'i dde^'n nhu+~ng
he^. tho^'ng ma'y computers ddu? loa.i, vo+'i nhu+~ng ddi~a ghi CD compact disks
ky` die^.u, mo^.t va`i ddi~a ghi ddu+o+.c ca? ha`ng tra(m cuo^'n sa'ch, di
chuye^?n nhe. te^nh? Co' the^? dda(.t te^n cuo^.c ca'ch ma.ng da^n chu? hie^.n
nay la` cuo^.c ca'ch ma.ng do lo+.i khi' truye^`n tho^ng. Vu~ khi' ho`a bi`nh
na`y ngang ba(`ng nhu+~ng ddo^.i qua^n tuye^n truye^`n hu`ng ha^.u. Kho^ng ha`ng
ra`o kie^?m soa't na`o nga'n ca?n ddu+o+.c no'. Ta^'t ca? va^'n dde^` la`: ta^.n
du.ng ddu+o+.c nhu+~ng phu+o+ng tie^.n a^'y, va` no^.i dung qua?ng ba' ho+.p
vo+'i 'kha^?u vi.' cu?a xa~ ho^.i, ne^'u kho^ng se~ phi' co^ng, phi' tho+`i
gian, vo^ ti'ch su+.. Ho+.p lo`ng ngu+o+`i thi` mo.i va(n kie^.n, chi'nh kie^'n
se~ ddu+o+.c nha^n le^n nhanh cho'ng. Nhu+~ng no^.i dung dda^'u tranh tru+o+'c
ma('t tre^n dda^y co' ve? tha^'p, nhu+ng ra^'t lo+.i ha.i vi` ca'c le~:
- DDo^ng dda?o qua^`n chu'ng de^~ ddo^`ng ti`nh;
- dda?ng CS kho' lo`ng khu+o+'c tu+`, vi` chi'nh ho. dde^` ra no^.i dung ddo^?i
mo+'i nhu+ va^.y; ho. cu~ng ye^u ca^`u nha^n da^n pha't bie^?u y' kie^'n, go'p
y' ve^` quye^`n tu+ hu+~u, ve^` lua^.t dda^'t ddai; chi'nh ho. cu~ng chu?
tru+o+ng ddo^?i mo+'i the^m ve^` kinh te^' va` tu+`ng bu+o+'c do^'i mo+'i ve^`
chi'nh tri., thu+.c hie^.n ddo^?i mo+'i ve^` pha'p lua^.t, dda^?y ma.nh su+.
nghie^.p truye^`n tho^ng, 'no'i tha(?ng, no'i tha^.t, no'i he^'t', 'la^'y da^n
la`m go^'c'... ca'c lu+.c lu+o+.ng da^n chu? chi? ye^u ca^`u ho. la`m
tha^.t.su+. nhu+~ng ddie^`u ho. no'i, kho^ng dde^? cho ho. hu+'a ha~o, no'i
ro^`i bo? da^'y, no'i mo^.t dda(`ng la`m mo^.t ne?o! Bu+o+'c le^n mo^.t ba^.c,
dde^? ro^`i bu+o+'c le^n ba^.c cao ho+n.
Ca'i ke.t cu?a ngu+o+`i CS la` dda~ tro't chu? tru+o+ng ddo^?i mo+'i thi` dda^m
lao a('t pha?i theo lao, kho^ng the^? la`m ca^`m chu+`ng, kho^ng the^' ngu+`ng
la.i, ca`ng kho^ng the^? quay la.i phi'a sau! DDu+o+.c du+ lua^.n the^' gio+'i
ro^.ng ra~i u?ng ho^.. Ye^u ca^`u ddo^?i mo+'i ve^` pha'p ly', thu+.c hie^.n
quye^`n co^ng da^n dda^`y ddu?, tha? nhu+~ng ngu+o+`i bi. giam, bi. tu` chi? vi`
chi'nh kie^'n... la` phu` ho+.p, vo+'i ye^u ca^`u to^n tro.ng Hie^'n Chu+o+ng
ve^` quye^`n con ngu+o+`i. Ca^`n nho+' to^?ng tho^'ng Pha'p Mitterrand, to^?ng
tho^'ng My~ Bill Clinton, chi'nh phu? Nha^.t, ca'c nu+o+'c o+? Ta^y a^u trong
CEE, thu? tu+o+'ng u'c, to^?ng thu+ ky' Lie^n Hie^.p Quo^'c Butros Ali... dde^`u
ddo^`ng thanh ye^u ca^`u chi'nh phu? VN ddie^`u a^'y. Du+'t khoa't ro~ ra`ng.
Vo+'i y' thu+'c tra'ch nhie^.m, khi to^n tro.ng quye^`n con ngu+o+`i dda~ tro+?
tha`nh mo^.t gia' tri. pho^? qua't cu?a the^' gio+'i nga`y nay, khi co^.ng
ddo^`ng quo^'c te^' kho^ng the^? tho+` o+? khi nha^n da^n mo^.t nu+o+'c na`o
ddo' bi. chi'nh quye^`n cu?a ho. tu+o+'c ddoa.t quye^`n tu+. do. Nghi~a vu. can
thie^.p nha^n dda.o ddang vang le^n tre^n ca'c die^~n dda`n quo^'c te^'. Chi'nh
phu? VN dda~ nhie^`u la^`n long tro.ng cam ke^'t to^n tro.ng quye^`n cu?a co^ng
da^n nu+o+'c mi`nh; su+. che da^'u su+. tha^.t va` no'i do^'i quanh cu?a ho.
ddang bi. pho+i ba`y va` luo^n do^`n chi'nh quye^`n o+? VN va`o the^' lu'ng
tu'ng, cho^'ng ddo+~ bi. ddo^.ng. Ho. chia re~ nghie^m tro.ng nha^'t o+? ddie^?m
na`y; nhu+~ng ngu+o+`i phu. tra'ch ve^` kinh te^', ve^` ngoa.i giao, ca~i va~
gay ga('t vo+'i nhu+~ng ngu+o+`i phu. tra'ch ve^` an ninh, no^.i chi'nh cu~ng
ve^` ddie^?m na`y.
Tre^n dda^y cu~ng la` ye^u ca^`u tru+o+'c ma('t ve^` da^n chu? dda nguye^n. DDa
nguye^n ve^` chi'nh kie^'n chi'nh tri., da nguye^n ve^` sa'ng ta.o trong va(n
ho.c nghe^. thua^.t, dda nguye^n ve^` nhie^`u tha`nh pha^`n kinh te^', nhie^`u
che^' ddo^. so+? hu+u, trong ddo' so+? hu+~u tu+ nha^n pha?i la` mo^.t ne^`n
ta?ng.
Ye^u ca^`u dda nguye^n ve^` to^? chu+'c chi'nh tri. la` ye^u ca^`u tie^'p theo
ta^'t ye^'u. Khi dde^` ra ye^u ca^`u na`y, nhu+~ng ngu+o+`i dde^` xu+o+'ng da^n
chu? hie^.n nay hie^?u ra(`ng ca^`n tra'nh ti`nh hi`nh ca'c to^? chu+'c chi'nh
tri. mo.c le^n nhu+ na^'m, tranh ca~i nhau vo^ la^.n, ga^y ne^n ho^~n loa.n
chi'nh tri. va` xa~ ho^.i, nhu+ tu+`ng xa^y ra o+? mo^.t so^' nu+o+'c xa~ ho^.i
chu? nghi~a cu~. Ho. mong muo^'n ra(`ng tru+o+'c ma(.t chi? ne^n co' mo^.t to^?
chu+'c; mo^.t ma(.t tra^.n, mo^.t phong tra`o, hay mo^.t chi'nh dda?ng ma`
tho^i. Ta^'t ca? nhu+~ng ai mong muo^'n cha^'m du+'t che^' ddo^. ddo^.c ddoa'n,
thu+.c hie^.n da^n chu? mo^.t ca'ch so`ng pha(?ng, to^n tro.ng dda^`y ddu?
quye^`n co^ng da^n thi` xin mo+`i gia nha^.p to^? chu+'c chi'nh tri. na`y -
la^'y te^n la` Ta^.p Ho+.p Da^n Chu? cha(?ng ha.n - ke^? ca? nhu+~ng dda?ng
vie^n CS co' y' thu+'c da^n chu? ro~ re^.t. Thanh nie^n nam va` nu+~ ham tie^'n
bo^., dda^`y su+'c vu+o+n le^n se~ gia nha^.p ddo^ng dda?o. Phu. nu+~ VN pha^'n
dda^'u cho quye^`n bi`nh dda(?ng va` quye^`n da^n chu? cha('c cha('n la` lu+.c
lu+o+.ng to lo+'n cu?a to^? chu+'c na`y. Ca'c dde^. tu+? ca'c to^n gia'o - dda.o
Pha^.t, dda.o Co+ DDo^'c, dda.o Tin La`nh cu~ng nhu+ ca'c to^n gia'o kha'c,
vo^'n bi. pha^n bie^.t ddo^'i xu+? ga^`n nhu+ co^ng da^n loa.i hai cu~ng se~ gia
nha^.p to^? chu+'c da^n chu?. Nhu+~ng nha` kinh doanh cha^n chi'nh mong muo^'n
la`m a(n nghie^m chi?nh, la`m gia`u ho+.p pha'p cu~ng se~ la` tha`nh vie^n cu?a
to^? chu+'c da^n chu?
Ti`nh hi`nh dda~ chi'n dde^? du+.ng le^n to^? chu+'c ca^`n thie^'t na`y. To^?
chu+'c na`y se~ ddo^'i xu+? vo+'i dda?ng CS theo tinh tha^`n bi`nh dda(?ng,
co+?i mo+?, cha^n tha`nh, to^n tro.ng la^~n nhau, ca.nh tranh nhau trong vie^.c
phu.c vu. nha^n da^n va` dda^'t nu+o+'c, phe^ pha'n nhau tre^n tinh tha^`nxa^y
ddu+.ng, ba(`ng thie^.n chi' cu?a mo^~i be^n. Ai tu+`ng quan sa't ca'c cuo^.c
tranh cu+? to^?ng tho^'ng hay quo^'c ho^.i ga^`n dda^y o+? pha'p, My~, y',
Anh... co' the^? tha^'y theo ne^'p so^'ng da^n chu?, ngu+o+`i tha('ng cu+? tu+.
tin, pha^'n cha^'n nhu+ng kho^ng the^? kie^u nga.o vi` bie^'t bao thu+? tha'ch
co`n o+? tru+o+'c ma(.t; ho. bie^'t cha^n tha`nh ca'm o+n nhu+~ng ddo^'i thu?
dda~ ddua tranh ngay tha^.t vo+'i mi`nh; ngu+o+`i bi. ma^'t chu+'c do tha^'t
cu+? dda`ng hoa`ng co^ng nha^.n la` mi`nh thua cuo^.c nhu+ng kho^ng na?n lo`ng,
la.i co`n ca'm o+n nhu+~ng ddo^'i thu? dda~ giu'p mi`nh luo^n ti?nh ta'o khi
ca^`m quye^`n, go.i ho. la` nhu+~ng ddo^'i thu? xa^y du+.ng... DDo' cu~ng la`
tinh tha^`n hie^.p si~ trong tranh cu+? da^n chu?.
Nha^n da^n se~ cha^'m du+'t tho+`i ky` thu. ddo^.ng ve^` chi'nh tri.. Nha^n da^n
vu+`a no^ nu+'c la`m a(n, vu+`a no^ nu+'c tham gia ca'c sinh hoa.t chi'nh tri.,
co^ng khai ba`n lua^.n ve^` chi'nh tri. va` nha^n su+. quo^'c gia. Nha^n da^n
se~ cu`ng nhau ta.o ne^n du+ lua^.n xa~ ho^.i, ta^m ly' xa~ ho^.i va` y' chi'
xa~ ho^.i. Du+ lua^.n xa~ ho^.i se~ ddu? ma.nh dde^? nga(n ngu+`a ca'c hie^.n
tu+o+.ng qua' khi'ch, cu+.c ddoan, ba?o thu?. Nha^n da^n se~ la` tro.ng ta`i
co^ng minh co^ng nha^.n nhu+~ng to^? chu+'c va` ca' nha^n co' ta^m huye^'t, co'
ta`i na(ng va` co^ng ta^m. Du+ lua^.n xa~ ho^.i se~ ddu? ma.nh ta.o ne^n su+'c
e'p tua^n thu? pha'p lua^.t va` thu+.c hie^.n co^ng ba(`ng xa~ ho^.i.
Tu+. do ba'o chi' ddu+o+.c ba('t dda^`u thu+.c hie^.n. Ba'o chi' VN se~ thoa't
ha(?n kho?i su+. a'p dda(.t ddo^.c ddoa'n: Ngu+o+`i vie^'t kho^ng co`n vie^'t
cho la~nh dda.o ddo.c ma` se~ vie^'t dde^? nha^n da^n ddo.c. Nha^n da^n se~ tham
gia y' kie^'n ddo^ng dda?o tre^n ma(.t ba'o va` dda'nh gia' ddu+o+.c chi'nh xa'c
to+` ba'o na`o, ba`i ba'o na`o la` co' i'ch cho xa~ ho^.i ca^`n khuye^'n khi'ch,
to+` na`o, ba`i na`o la` co' ha.i cho tie^'n bo^. xa~ ho^.i dde^? phe^ bi`nh va`
phe^ pha'n. Nhu+~ng to+` ba'o quan lie^u, ba?o thu?, cu+.c ddoan, ki'ch ddo^.ng,
se~ bi. co^ng lua^.n le^n a'n va` ta^?y chay. Ye^u ca^`u tie^'p theo sau ddo'
se~ la` vie^.c to^? chu+'c ha^`u cu+? quo^'c ho^.i, tha?o hie^'n pha'p mo+'i sau
khi dda~ co' nhu+~ng cuo^.c ho.p lie^n ti.ch giu+~a ca'c to^? chu+'c chi'nh tri.
cu~ va` mo+'i. Ca'c cuo^.c ba^`u cu+? se~ tha^.t su+. so^i no^?i, ha`o hu+'ng,
cha^'m du+'t tho+`i ky` mo^.t dda?ng bao bie^.n, la.m du.ng quye^`n chu+'c, tu+.
nha^.n mi`nh la` nha^n da^n, la` thay ma(.t cho nha^n da^n... Vie^.c trie^.u
ta^.p ho.p lie^n ti.ch, ba`n ve^` hie^.n ti`nh dda^'t nu+o+'c va` gia?i pha'p
co' the^? do Ma(.t Tra^.n To^? Quo^'c, mo^.t to^? chu+'c sa(~n co' dda?m
nhie^.m. To^? chu+'c trie^.u ta^.p chi? co' nhie^.m vu. tho^ng ba'o tho+`i gian,
ddi.a ddie^?m, co`n no^.i ddung se~ do ca'c to^? chu+'c cu`ng ddu+a ra tre^n
tinh tha^`n bi`nh dda(?ng hie^.p thu+o+ng. Mo^.t ngu+o+~ng cu+?a se~ ddu+o+.c
loa`n da^n vu+o+.t qua, ddu+a dda^'t nu+o+'c va`o mo^.t tho+`i ky` mo+'i tha^.t
su+., giu+~a su+. hoan nghe^nh cu?a ca? the^' gio+'i hie^.n dda.i.
Mo^.t tho+`i ky` chuye^?n tie^'p se~ die^~n ra. Nhu+~ng quy ddi.nh ca^`n thie^'t
cu?a tho+`i ky` na`y se~ ddu+o+.c xa'c ddi.nh dde^? pha't huy y' thu+'c tra'ch
nhie^.m, mo+? ro^.ng tu+`ng bu+o+'c sinh hoa.t da^n chu?, dda?m ha?o tra^.t tu+.
va` an ninh xa~ ho^.i, ne^`n sa?n xua^'t va` ne^`n ha`nh cha'nh ddu+o+.c lie^n
tu.c va^.n ha`nh, tra'nh lo+.i du.ng cu?a nhu+~ng ke? co+ ho^.i. Ye^u nu+o+'c
va` thu+o+ng da^n, ddo^.ng lu+.c chi'nh cu?a da^n chu?
Ye^u nu+o+'c la` mo^.t gia' tri. tinh tha^`n va` dda.o ddu+'c co^? truye^`n cu?a
da^n to^.c. Thu+o+ng nu+o+'c mi`nh, thu+o+ng da^n mi`nh cu~ng la` mo^.t y'
thu+'c sa^u dda^.m tu+` lo`ng ye^u nu+o+'c a^'y. o+? ca? hai phi'a cu?a tra^.n
tuye^n gia? ta.o CS va` Quo^'c Gia cu~ dde^`u co' nhu+~ng ngu+o+`i co' tinh
tha^`n da^n to^.c, co' lo`ng ye^u nu+o+'c va` thu+o+ng da^n. Kho^ng be^n na`o
co' the^? tu+. nha^.n ddo^.c quye^`n ve^` gia' tri. truye^`n tho^'ng a^'y. o+?
hai be^n cu~ng cu`ng co' nhu+~ng ngu+o+`i co+ ho^.i, vo^ tra'ch nhie^.m, dda(.t
quye^`n lo+.i ca' nha^n le^n tre^n quye^`n lo+.i da^n to^.c. Nhu+~ng ngu+o+`i
da^`n chu? cha^n tha`nh o+? ca? hai tra^.n tuye^'n cu~ ca^`n ti`m ra nhau, ba('t
tay, sa't ca'nh ta.o ne^n mo^.t ta^.p ho.p mo+'i, mo^.t lu+.c lu+o+.ng da^n chu?
hu`ng ha^.u. Nha^n da^n ddang ngo'ng cho+`. Nha^n da^n to? ra tha'i ddo^. khi
co' mo^.t the^ lu+.c ddo^'i la^.p dda'ng tin ca^.y va` co' trie^?n vo.ng. Su+.
ta^.p ho.p mo+'i dda~ chi'n. No' dda.i die^.n cho xu the^' tie^'n bo^. va` pha't
trie^?n cu?a dda^'t nu+o+'c, ho+.p vo+'i xu the^' cu?a tho+`i dda.i. No' ti?nh
ta'o, co' chu+`ng mu+.c, do co' lu+o+ng ta^m va` co' quan ddie^?m thu+.c te^'.
No' la` ha.t nha^n cu?a su+. thu+'c ti?nh chung cu?a qua'n chu'ng nha^n da^n.
Cuo^'n sa'ch na`y, 3 pha^`n dda^`u nha(`m va`o mu.c ddi'ch go'p pha^`n la`m ro~
ti`nh hi`nh dda^'t nu+o+'c trong mo^.t tho+`i ky` da`i vu+`a qua theo mo^.t
ca'ch nhi`n co' tra'ch nhie^.m, kha'ch quan, theo tinh tha^`n phe^ pha'n (cu~ng
la` theo tinh tha^`n tu+. phe^ bi`nh ve^` phe^ bi`nh ma` chi'nh nhu+~ng ngu+o+`i
CS thu+o+`ng ke^u go.i). Ta'c gia? u+o+'c mong ddu+o+.c ddo^ng dda?o ddo^.c gia?
o+? trong nu+o+'c va` o+? ngoa`i nu+o+'c, ke^? ca? nhu+~ng ngu+o+`i dda?ng vie^n
CS ddo.c, pha't bie^?u y' kie^'n, ta.o ne^n cuo^.c tranh lua^.n ngay tha^.t va`
la`nh ma.nh. Ca'c nha` su+? ho.c cu?a nu+o+'c nha` cha('c cha('n se~ vie^'t la.i
su+? cu?a dda^'t nu+o+'c vo+'i tra'ch nhie^.m va` ha`o hu+'ng. Pha^`n cuo^'i
na`y ne^u le^n mo^.t so^' no^.i ddung cu?a gia?i pha'p tru+o+'c ma('t, cu~ng la`
tu+` su+. dda'nh gia' ve^` qua' khu+'.
Ca'c va^'n dde^` ve^` Hie^'n Pha'p mo+'i, che^' ddo^. chi'nh tri. mo+'i se~
ddu+o+.c tha?o lua^.n tha^.t su+. ro^.ng ra~i trong nha^n da^n. Kho^ng ne^n coi
mo^.t che^' ddo^. o+? mo^.t nu+o+'c na`o la`m ma^~u mu+.c, khuo^n phe'p. o+?
Ta^y Phu+o+ng che^' ddo^. chi'nh tri. o+? Anh kha'c xa o+? DDu+'c, o+? Hoa Ky`
kha'c xa o+? Pha'p; o+? Thu.y DDie^?n la.i kha'c ha(?n o+? Y. Mo^~i nu+o+'c
ca^`n ti`m ra hi`nh thu+'c thi'ch ho+.p nha^'t vo+'i ddie^`u kie^.n cu?a mi`nh.
Kho^ng co' nu+o+'c na`o dda.t ddu+o+.c ne^`n da^n chu? hoa`n thie^.n, cu~ng nhu+
kho^ng mo^.t con ngu+o+`i na`o co' the^? hoa`n thie^.n nhu+ o^ng Tha'nh ca?.
Ba?n cha^'t con ngu+o+`i luo^n co' ma(.t to^'t va` ma(.t xa^'u.
Xa~ ho^.i cu~ng va^.y. Mu.c tie^u da^n chu? luo^n o+? phi'a tru+o+'c, mo^~i
nga`y mo^.t hoa`n thie^.n cho dde^'n ma~i ma~i, vo^ cu`ng... Ca'i thu' vi., ha`o
hu+'ng cu?a da^n chu? la` o+? ddo'. Cuo^.c so^'ng, va^.n me^.nh cu?a da^n to^.c
va` dda^'t nu+o+'c dda(.t ra va^'n dde^` xa^y du+.ng da^n chu? nhu+ mo^.t cu+?a
mo+? ta^'t ye^'u tre^n con ddu+o+`ng pha't trie^?n, o^?n ddi.nh va` pho^`n vinh,
ho`a nha^.p va`o co^.ng ddo^`ng the^' gio+'i. Co' qua cu+?a mo+? na`y, mo.i
tie^`m na(ng nha^n lu+.c va` ta`i nguye^n, bao go^`m ca? y' chi', tri' tue^.,
hie^?u bie^'t, kinh nghie^.m va` ta`i sa?n cu?a ca'c ta^`ng lo+'p nha^n da^n
cu`ng vo+'i cu?a chi`m cu?a no^?i cu?a dda^'t nu+o+'c, mo+'i ddu+o+.c pha't huy
nha(`m mu.c tie^u thoa't kho?i nghe`o na`n va` la.c ha^.u, ddi dde^'n da^n
gia`u, nu+o+'c ma.nh. Mo^.t tho+`i ky` thi.nh tri. se~ co' the^? mo+? ra. Cu~ng
se~ la` tho+`i ky` da^n to^.c VN ti`m la.i tha^'y mi`nh, tu+. la`m gia`u the^m
ba(`ng nhu+~ng gia' tri. mo+'i: thu+o+ng ye^u nhau thay cho thu` ha^.n, cu`ng
nhau ho`a gia?i va` ho`a ho+.p sau chie^'n tranh huynh dde^. tu+o+ng ta`n, dde^?
dda`n em chu'ng ta, con cha'u chu'ng ta tin ye^u nhau chung lo`ng chung su+'c
trong nhie^.m vu. xa^y du+.ng que^ hu+o+ng.
Tre^n ddo^i ca'nh ddo^.c la^.p va` da^`n chu?, dda^'t nu+o+'c ta se~ ca^'t ca'nh
dde^? ro^`i bay cao va` bay xa, trong ddo^.i ngu~ nhu+~ng con chim ba'ng kho?e
khoa('n, can tru+o+`ng cu?a ba^`u tro+`i nha^n loa.i.
Ba('t dda^`u vie^'t nga`y ra(`m tha'ng gie^ng Xua^n Quy' Da^.u,
Hoa`n tha`nh nga`y Trung Thu 1993
Tha`nh Ti'n