[Van] Tran Trung Dao - DDo'ng go'p va(n ho'a cu?a tuo^?i tre? tre^n Internet

[Nhon v Tran]

DDo'ng go'p va(n Ho'a cu?a tuo^?i tre? Vie^.t Nam tre^n Lie^n Ma.ng (Internet)

Tra^`n Trung DDa.o

( Nhu+~ng y' chi'nh cu?a ba`i na^`y dda~ ddu+o+.c ta'c gia? tri`nh ba`y
tru+o+'c DDa.i Ho^.i Va(n Ho.c va` Truye^`n Tho^ng Ba'o Chi' do Co^.ng
DDo^`ng Vie^.t Nam vu`ng DDo^ng Nam Hoa Ky` to^? chu+'c, 3-7-98 Tampa,
Floria, Hoa Ky`)

DDe^? quy' vi., trong tru+o+`ng ho+.p chu+a la`m quen vo+'i
mo^.t so^' ca'c pha.m tru` ky~ thua^.t, chu'ng to^i xin va('n ta('t
ddi.nh nghi~a ra^'t no^m na ve^` mo^.t so^' thua^.t ngu+~ se~ ddu+o+.c
du`ng nhie^`u la^`n trong ba`i na^`y#. Trong mo^.t ddi.nh nghi~a tha^.t
ddo+n gia?n, Lie^n Ma.ng (Internet) la` mo^.t ma.ng lu+o+'i kho^?ng
lo^` cu?a ca'c ma.ng lu+o+'i ddie^.n toa'n ddu+o+.c no^'i nhau qua
mo^.t ddu+o+`ng tho^ng tin chi'nh. Ca'c ma'y ddie^.n toa'n trong Lie^n
Ma.ng (Internet) nha^.n ra nhau theo mo^.t quy thu+'c ky~ thua^.t
tho^'ng nha^'t.

Trong va`i na(m qua, vo+'i su+. ra ddo+`i cu?a Ma`ng Nhe^.n
Toa`n Ca^`u (World Wide Web), mo^.t phu+o+ng pha'p dde^? ddo.c, nha^.n
va` go+?i ca'c nguo^`n tho^ng tin ra va`o Lie^n Ma.ng (Internet) dda~
la`m Lie^n Ma.ng (Internet) tro+? ne^n mo^.t phu+o+ng tie^.n tho^ng tin
quan tro.ng trong la~nh vu+.c kinh te^' xa~ ho^.i va` va(n ho'a gia'o
du.c. Ngu+o+`i ta u+o+'c ti'nh va`o na(m 2000 se~ co' khoa?ng 200
trie^.u ngu+o+`i tre^n the^' gio+'i no^'i va`o Lie^n Ma.ng (Internet)
va` se~ co' 1300 ti? My~ kim gia' tri. thu+o+ng vu. se~ ddu+o+.c
thu+.c hie^.n tre^n Lie^n Ma.ng (Internet). Lie^n Ma.ng (Internet) bao
go^`m nhie^`u phu+o+ng tie^.n hu+~u du.ng trong ddo' Thu+ DDie^.n Tu+?
(Email) co' the^? ddu+o+.c xem la` phu+o+ng tie^.n pho^? bie^'n
nha^'t.

SU+. HI`NH THA`NH CU?A CO^.NG DDO^`NG NGU+O+`I VIE^.T TRE^N INTERNET
(VIET NET)

Sau nga`y mie^`n Nam bi. Co^.ng Sa?n cu+o+~ng chie^'m, ha`ng
trie^.u ddo^`ng ba`o Vie^.t Nam nhu+ ba^`y chim bay la.c kha('p bo^'n
phu+o+ng tro+`i#. Su+. cho.n lu+.a no+i cu+ tru' ga^`n nhu+ kho^ng co`n
la` quye^'t ddi.nh cu?a ca' nha^n chu'ng ta nhu+ng tu`y thuo^.c va`o
su+. sa('p xe^'p cu?a quo^'c gia cho phe'p chu'ng ta ddi.nh cu+ hay
trong nhie^`u tru+o+`ng ho+.p chi? la` ru?i may trong cuo^.c so^'ng.
Cho du` ddi.nh cu+ o+? ba^'t cu+' no+i na`o tre^n tra'i dda^'t ddo^`ng
ba`o Vie^.t Nam qua nhie^`u ca'ch, nhie^`u phu+o+ng thu+'c, cu~ng dda
co^' ti`m la.i nhau, ti`m ve^` nhau#. Ti`m nhau ngoa`i ddu+o+`ng pho^'
va` trong ca? ho.c ddu+o+`ng. Tha'ng 8 na(m 1988, mo^.t sinh vie^n
Vie^.t Nam tu+` tru+o+`ng dda.i ho.c Boston University dda~ co' di.p
la`m quen vo+'i mo^.t sinh vie^n Vie^.t Nam kha'c ddang ho.c ta.i DDa.i
ho.c University of California at Irvine (UCI), va` sau ddo' mo^.t so^'
sinh vie^n kha'c tu+` ca'c tru+o+`ng o+? Florida, Ho.c Vie^.n Ky~
Thua^.t MIT cu~ng la^`n lu+o+.t gia nha^.p va`o nho'm nhu+~ng ngu+o+`i
Vie^.t tre^n dde^? ta.o ne^n Nho'm Vie^.t Nam tre^n Lie^n Ma.ng
(Internet) dda^`u tie^n ddu+o+.c go.i la` Viet Net (Vietnamese
Network).

Tu+` mu`a he` 89 dde^'n dda^`u na(m 1992, Viet Net la` mo^.t
mo^i tru+o+`ng ti'ch cu+.c va` hu+~u hie^.u cho gio+'i tre? Vie^.t Nam
kha('p no+i tre^n the^' gio+'i "ga(.p" nhau va` ho.c ho?i la^~n nhau#.
Trong co^.ng ddo^`ng ngu+o+`i Vie^.t nho? nhoi cu?a khoa?ng 500
ngu+o+`i Vie^.t, trong ddo' co' ke? vie^'t ba`i na^`y, dda~ ta.o ne^n
mo^.t cuo^.c so^'ng Vie^.t Nam dda die^.n. Tham du+. vie^n cu+ ngu.
kha('p no+i the^' gio+'i, tu+` California mie^`n Nam dde^'n ta^.n ca'c
tie^?u bang cu+.c Ba('c nhu+ Massachusetts, Main, tu+` Hoa Ky` dde^'n
ta^.n ca'c quo^'c gia xa xo^i nhu+ Na Uy, Pha^`n Lan, Nha^.t Ba?n va`
mo^.t so^' ra^'t ddo^ng tham du+. vie^n cu+ ngu. ta.i U'c DDa.i
Lo+.i#. DDa(.c ddie^?m chi'nh cu?a co^.ng ddo^`ng Viet Net la` dda so^'
tham du+. vie^n kho^ng bie^'t ma(.t nhau#. Su+. quen bie^'t va` ca?m
tho^ng dde^`u die^~n qua phu+o+ng tie^.n Thu+ DDie^.n Tu+? (Email).
Trong tho+`i gian na^`y, vi` ca'c tha`nh qua? ky~ thua^.t ddie^.n
toa'n chu+a ddu+o+.c do^`i da`o, phu+o+ng pha'p ra'p no^'i va`o lie^n
ma.ng kho^ng de^? da`ng, Thu+ DDie^.n Tu+? (Email) ddu+o+.c coi nhu+
la` phu+o+ng tie^.n duy nha^'t dde^? trao ddo^?i, dde^? chuye^?n va`
dde^? nha^.n ca'c tin tu+'c sinh hoa.t tu+` co^.ng ddo^`ng Viet Net.
Tha`nh pha^`n tham du+. vie^n cu?a die^~n dda`n trong tho+`i ky` na^`y
vi` the^' dda so^' la` nhu+~ng ngu+o+`i Vie^.t tre? tu+` ca'c dda.i
ho.c lo+'n va` ca'c chuye^n vie^n co' tri`nh ddo^. chuye^n mo^n ve^`
khoa ho.c ky~ thua^.t tu+o+ng ddo^'i cao tu+` ca'c co^ng ty chuye^n
ve^` ddie^.n toa'n.

Viet Net phu.c vu. nhu+ la` mo^.t nhi.p ca^`u trao ddo^?i ca'c
u+u tu+ cu?a ngu+o+`i Vie^.t ve^` nhie^`u ma(.t trong cuo^.c so^'ng
mo+'i#. Khoa ho.c ky~ thua^.t, xa~ ho^.i, va` ti`nh ba.n ddu+o+.c xem
la` ca'c sinh hoa.t chi'nh cu?a Viet Net. Co' nhu+~ng ti`nh ba.n tha^n
thie^'t dda~ na?y sinh tu+` Viet Net va` ngay ca? mo^.t va`i cuo^.c
ti`nh tha thie^'t dda~ da^~n to+'i ho^n nha^n cu~ng ba('t nguo^`n tu+`
nhu+~ng cuo^.c he.n ho` ki'n dda'o trong "co^ng vie^n Viet Net"
na^`y#. Viet Net quen thuo^.c va` co' i'ch dde^'n no^~i dda~ ddu+o+.c
Ho^.i Pha't Trie^?n Vie^.t Mie^n La`o ta(.ng gia?i thu+o+?ng ha.ng nhi`
nho+` va`o co^' ga('ng cu?a nho'm trong vie^.c no^'i nhi.p ca^`u tho^ng
ca?m trong co^.ng ddo^`ng ngu+o+`i Vie^.t tre^n Lie^n Ma.ng
(Internet). Ngoa`i sinh hoa.t xa~ ho^.i, gia'o du.c, ca'c cuo^.c tranh
lua^.n chi'nh tri. na^?y lu+?a giu+~a ca'c khuynh hu+o+'ng chi'nh tri.
kha'c nhau, nhie^`u khi mang na(.ng ti'nh ca'ch y' thu+'c he^. Quo^'c
Gia Co^.ng Sa?n cu~ng dda~ xa?y ra tre^n die^~n dda`n na^`y#. Nhi`n
tu+` hu+o+'ng ti'ch cu+.c, nho+` va`o ca'c buo^?i "Internet crossfire"
ddo', ma` ca'c tham du+. vie^n co' di.p ddo.c ca'c ba`i vie^'t chi'nh
tri. nghie^m tu'c va` co' nghie^n cu+'u cu?a ca'c tham du+. vie^n
trong die^~n dda`n cu~ng nhu+ ddo.c ca'c ba`i tri'ch dda(ng tu+` ca'c
ho.c gia?, ca'c chi'nh tri. gia ngoa`i die^~n dda`n Viet Net. Di~
nhie^n, Viet Net cu~ng kho^ng tra'nh kho?i mo^.t so^' hie^.n tu+o+.ng
tie^u cu+.c thu+o+`ng co' trong ca'c quan he^. xa~ ho^.i va` quan he^.
con ngu+o+`i, dda(.c bie^.t ddo^'i vo+'i ta^m ly' cu?a ngu+o+`i Vie^.t
Nam sau mo^.t cuo^.c chie^'n tranh dai da(?ng ma^'y chu.c na(m
tro+`i#.

NHO'M TIN Soc.Culture#.Vietnamese

DDe^'n dda^`u na(m 1992, con so^' tham du+. vie^n cu?a Viet Net
le^n dde^'n khoa?ng 600 ngu+o+`i#. Vo+'i con so^' ddo' vie^.c chuye^?n
thu+ ddie^.n toa'n do ca'c ma'y trung chuye^?n tro+? tha`nh mo^.t va^'n
dde^` kho' kha(n. Vo+'i su+. u?ng ho^. cu?a kho^'i ngu+o+`i Vie^.t
ddo^ng dda?o tre^n Internet va` su+. cha^'p thua^.n cu?a dda so^' tham
du+. vie^n cu?a Viet Net, Soc.culture#.vietnamese (SCV) ddu+o+.c ra
ddo+`i#. Ngoa.i tru+` mo^.t so^' ra^'t i't tham du+. vie^n va^~n pha?i
nha^.n ddie^.n thu+ qua trung gian ca'c ma'y trung chuye^?n, dda so^'
tham du+. vie^n dda~ ho^.i nha^.p de^? da`ng va`o mo^i tru+o+`ng mo+'i
cu?a Socical Culture Vietnamese, go.i ta('t la` SCV.

SCV la` mo^.t trong khoa?ng 3000 nho'm tin ddu+o+.c lu+u
chuye^?n tre^n Lie^n Ma.ng (Internet). SCV la` mo^.t Viet Net tre^n
mo^.t ta^`m vo'c ro^.ng ra?i ho+n va` ddo^ng dda?o ho+n nhie^`u#.
Vie^.c lie^n la.c vo+'i SCV cu~ng de^? da`ng va` nhanh cho'ng ho+n vi`
kho^ng nha^'t thie^'t pha?i qua trung gian ddie^.n thu+ ma` co' the^?
qua trung gian cu?a ca'c nhu lie^.u kha'c do tru+o+`ng ho.c va` co^ng
ty cung ca^'p dde^? ddo.c ca'c ba`i tu+` ca'c nho'm tin tre^n Lie^n
Ma.ng (Internet).

MA.NG NHE^.N TOA`N CA^`U (World Wide Web)

Tu+` na(m 1994 tro+? ve^` sau, Lie^n Ma.ng (Internet) dda~
tro+? ne^n pho^? bie^'n, tho^ng du.ng va` nhie^`u phu+o+ng tie^.n
da^~n dde^'n Lie^n Ma.ng (Internet), mo^.t trong nhu+~ng phu+o+ng
tie^.n ddo' la` Ma.ng Nhe^.n Toa`n Ca^`u (World Wide Web go.i ta('t la`
WWW). Su+. xua^'t hie^.n cu?a Ma`ng Nhe^.n Toa`n Ca^`u ddu+o+.c dda'nh
gia' nhu+ mo^.t cuo^.c ca'ch ma.ng dda~ die^~n ra trong la~nh vu+.c
tho^ng tin. Co^.ng ddo^`ng ngu+o+`i Vie^.t tre^n Lie^n Ma.ng
(Internet) dda~ to? ra ra^'t be'n nha.y tru+o+'c ky~ thua^.t mo+'i
na^`y#. Ha`ng chu.c tra.m cung ca^'p (web server) dda~ ddu+o+.c tha`nh
la^.p dde^? cung ca^'p tin tu+'c tho+`i su+., sinh hoa.t va(n ho.c,
dda^'u tranh chi'nh tri. cho^'ng Co^.ng Sa?n, qua?ng ca'o thu+o+ng ma.i
v.v.

Trong lu'c vietgate#.net va` vietnet.org la` nhu+~ng tra.m cung ca^'p
(Web Server) dda^`u tie^n phu.c vu. co^.ng ddo^`ng ngu+o+`i Vie^.t,
ddo'ng vai tro` mo^.t tra.m cung ca^'p cho^~ ddi.nh cu+ mie^?n phi' cho
ca'c ho^.i ddoa`n, to^n gia'o, thi` mo^.t so^' tra.m quan tro.ng kha'c
nhu+ freeviet.org dda~ ddo'ng vai tro` ra^'t ma.nh trong vie^.c cung
ca^'p tin tu+'c, du+~ kie^.n cho ca'c to^? chu+'c dda^'u tranh cho^'ng
Co^.ng Sa?n, gia`nh la.i tu+. do da^n chu? cho da^n to^.c Vie^.t Nam.
Ta.i tra.m freeviet.org ngu+o+`i ddo.c co' the^? ddo.c ddu+o+.c nhu+~ng
a'ng va(n ba^'t hu? cu?a Nguye^~n Tra?i, Tra^`n Hu+ng DDa.o, cu?a
Nguye^~n Bi?nh Khie^m, Phan Chu Trinh, Phan Bo^.i Cha^u ... cho dde^'n
nhu+~ng ca^u ca dao, nhu+~ng ca^u chuye^.n co^~ ti'ch.

Con so^' trang nha` (homepage) ca' nha^n cu~ng dda~ ta(ng mo^.t
ca'ch nhanh cho'ng dde^'n nhie^`u nga`n trang. Vo+'i su+. ra ddo+`i
cu?a Ma.ng Nhe^.n Toa`n Ca^`u sinh hoa.t tre^n Lie^n Ma.ng (Internet)
hoa`n toa`n ddo^?i kha'c. Tha`nh pha^`n tham du+. vie^n cu~ng pha't
xua^'t tu+` nhie^`u go^'c ga'c kha'c nhau, nga`nh nghe^` kha'c nhau va`
nhie^`u the^' he^., tuo^?i ta'c kha'c nhau#. Lie^n Ma.ng (Internet)
kho^ng co`n la` no+i ga(.p go+? cu?a tuo^?i tre? ma` la` cu?a mo.i
gio+'i, mo.i tha`nh pha^`n xa~ ho^.i#. Ca'c ho^.i ddoa`n, ca'c to^?
chu+'c, ca'c ta.p chi', ca'c to^n gia'o dde^`u co' tra.m cung ca^'p
(Web Server) tre^n Lie^n Ma.ng (Internet). Ngoa`i ra ca'c nho'm chuye^n
bie^.t du+.a va`o so+? thi'ch va` nhu ca^`u cu~ng dda~ ra ddo+`i#.
Ve^` va(n ho.c ca'c nho'm mhu+ Poetry Digest, Tho+ Va(n, O^ Thu+o+'c,
Na('ng Mo+'i o+? A^u Cha^u, A^u Co+, Ve^` Nguo^`n, Xu+' Vie^.t, Nam
Vie^.t v.v. cu~ng no^'i tie^'p nhau xua^'t hie^.n. Mo^~i nho'm sinh
hoa.t rie^ng va` du+.a va`o tra.m cung ca^'p rie^ng ddu+o+.c xa^y
du+.ng co^ng phu va` dde.p dde?. Mo^~i nho'm co' tham du+. vie^n hay
ho^.i vie^n rie^ng. Ca'c nha` va(n nha` tho+ quen thuo^.c trong ca'c
sinh hoa.t ngoa`i Lie^n Ma.ng (Internet) tru+o+'c dda^y nhu+ nha` tho+
Ha` Huye^`n Chi, nha` va(n Tra^`n Hoa`i Thu+, nha` va(n Tra^`n Doa~n
Nho, nha` tho+ Nguye^~n DDu+'c Batngan, nha` tho+ Nguye^~n Ba' Di~nh,
nha` tho+ Thu?y Trang, nha` va(n Nguye^~n Ta^'n Hu+ng, nha` va(n Cao
Xua^n Huy, nha` va(n Nguye^~n Y' Thua^`n v.v. cu~ng dda~ co' tho+ va(n
tru+.c tie^'p go+?i le^n Lie^n Ma.ng (Internet) qua trung gian ca'c
trang nha` (homepage) rie^ng cu?a ho. hay tra.m cung ca^'p (Web server)
cu?a ho.. Ca'c nha` tho+ no^~i tie^'ng kha'c ma(.c du` kho^ng co' trang
nha` (homepage) rie^ng nhu+ng cu~ng ddu+o+.c gio+'i thie^.u le^n Lie^n
Ma.ng (Internet) qua trung gian cu?a ca'c nho'm u+a chuo^.ng ho. nhu+
nha` tho+ Nguye^~n Chi' Thie^.n do tra.m cung ca^'p freeviet.org gio+'i
thie^.u, nha` tho+ Khoa Hu+~u do tra.m vietbay#.org gio+'i thie^.u,
nha` va(n Tra^`n Doa~n Nho do tra.m viet-ne#.org gio+'i thie^.u, ca'c
nha` tho+ tie^`n chie^'n do hai tra.m cung ca^'p (Web server)
vietnet.org va` trang vhvn.html ta.i cae#.wisc.edu cung ca^'p. Ca'c
ta.p chi' va` ca'c to+` ba'o lo+'n nhu+ La`ng Va(n, Vie^.t, Va(n Ho.c,
Ngu+o+`i Vie^.t, The^' Ky? 21, Ngu+o+`i Da^n...cu~ng dda~ co' tra.m
cung ca^'p (Web server) rie^ng tre^n Lie^n Ma.ng (Internet), ca'c nha`
xua^'t ba?n va` to^?ng pha't ha`nh nhu+ Minh Va(n, La`ng Va(n... cu~ng
dda~ mo+? cu+~a ha`ng tre^n Lie^n Ma.ng (Internet). Nga`y nay, ta^'t
ca? co^ng ty lo+'n cu?a My~, ca'c dda.i ho.c lo+'n nho? va` ngay ca?
nhie^`u tru+o+`ng trung ho.c dda~ no^'i va`o Lie^n Ma.ng (Internet),
ra^'t ddo^ng co^ng ty thu+o+ng ma.i, va(n pho`ng Lua^.t Su+, Ba'c Si~,
Ba?o Hie^?m v.v. thuo^.c quye^`n so+? hu+~u cu?a ngu+o+`i Vie^.t dda~
no^'i va`o Lie^n Ma.ng (Internet).

Trong pha.m vi ba`i thuye^'t tri`nh nga('n chu'ng to^i kho^ng the^?
va` cu~ng kho^ng co' y' ddi.nh la`m mo^.t tho^'ng ke^ chi tie^'t hay
ddu+a quy' vi. dde^'n tha(m tu+`ng tra.m cung ca^'p (Web server),
tu+`ng trang nha` (homepage) tre^n Lie^n Ma.ng (Internet). Tuy nhie^n
vo+'i kha? na(ng ky~ thua^.t xua^'t sa('c cu?a co^.ng ddo^`ng ngu+o+`i
Vie^.t tre^n Lie^n Ma.ng (Internet), ho. dda~ ta.o du+.ng nhu+~ng tra.m
cung ca^'p (Web server) phong phu' ve^` no^.i dung va` dde.p ma('t ve^`
hi`nh thu+'c.

Hie^.n nay co' hai tua^`n ba'o va(n nghe^. ddie^.n tu+?
ddu+o+.c lu+u ha`nh dde^`u dda(.n ha`ng tua^`n tre^n Lie^n Ma.ng
(Internet): ta.p chi' Va(n Ho.c Nghe^. Thua^.t (VHNT) va` Poetry
Digest. Ta.p chi' ddie^.n tu+? Va(n Ho.c Nghe^. Thua^.t dda(.t co+
so+? tre^n tra.m saomai#.org/vhnt ra ma('t so^' dda^`u tie^n nga`y 17
tha'ng 7 na(m 1995. Nho'm Poetry Digest la` mo^.t thi tuye^?n do ca'c
tham du+. vie^n cu?a nho'm ddo'ng go'p do nha` tho+ Tra^`n Tha'i Va^n
va` nha` va(n Nguye^~n Ta^'n Hu+ng ddie^`u ho+.p, ddu+o+.c pha't ha`nh
ha(`ng tua^`n va`o mo^~i thu+ na(m qua hi`nh thu+'c Thu+ DDie^.n Tu+?
(Email). Ngoa`i vie^.c ta.o mo^i tru+o+`ng cho ca'c sinh hoa.t va(n
ho.c tre^n lie^n ma.ng ddu+o+.c xanh ca^y, to^'t la', ca'c anh chi.
trong hai nho'm tre^n cu~ng dda~ co^' ga('ng xua^'t ba?n mo^.t so^'
ta'c pha^?m cu?a ca'c ca^y bu't lie^n ma.ng va` pho^? bie^'n ra
ngoa`i#. Nho'm Va(n Ho.c Nghe^. Thua^.t trong hai na(m qua dda~ xua^'t
ba?n hai tuye^?n ta^.p VHNT vo+'i mo^.t no^.i dung phong phu', dda
da.ng. Nho'm Poetry Digest cu~ng vu+`a xua^'t ba?n thi tuye^?n Nga`n
Phu+o+ng tuye^?n cho.n tu+` ca'c thi pha^?m cu?a ca'c tham du+. vie^n
ddo'ng go'p tu+` khi Poetry Digest ra ddo+`i cho dde^'n nay#.

Mo^i tru+o+`ng sa'ng ta'c la` mo^.t ddie^`u quan tro.ng nha^'t dde^?
khi'ch le^. va` nuo^i du+o+~ng kha? na(ng sa'ng ta'c. Kho^ng gio^'ng
nhu+ trong tho+`i ky` Viet Net hay SCV giai ddoa.n 1989 dde^'n 1994,
trong ddo' ca'c sa'ng ta'c va(n ho.c chi? co' mo^~i mo^.t no+i dde^?
go+?i la` SCV, sinh hoa.t va(n ho.c trong Lie^n Ma.ng (Internet) tu+`
1994 tro+? ddi dda~ pha^n chia tha`nh nhie^`u nho'm ro? re^.t, va`
tha^.m chi' nhie^`u khuynh hu+o+'ng sa'ng ta'c va` nhie^`u ky~ thua^.t
sa'ng ta'c mo+'i dda~ ddu+o+.c kha'm pha'. Ngoa`i ra kho^ng gio^'ng
nhu+ tho+`i ky` Viet Net vo+'i so^' lu+o+.ng nhu+~ng ca^y bu't vie^'t
dde^`u dda(.n va` do^`i da`o kho^ng nhie^`u (Kie^`u Loan, Tra^`n Y'
Va^n, Tra^`n Trung DDa.o, Vo~ Cao San, Tra^`n Tha'i Linh, Lan Pha.m,
Mu+.c Ti'm, Nguye^~n Thi. Lo^.c Quy, Be' Ngoan v.v.), ca'c nho'm sinh
hoa.t va(n ho.c tre^n Lie^n Ma.ng (Internet) pha't xua^'t tu+` ca'c
trang nha` (homepage) mo+'i dda^y co' the^? no'i la` ddo^ng kho^ng
ke^? xie^'t. Mo^~i tra.m cung ca^'p (WWW server) co' so^' tham du+.
vie^n le^n dde^'n ma^'y tra(m ngu+o+`i va` cu~ng co' mo^.t so^' ca^y
bu't thu+o+`ng xuye^n cho trang cu?a ho.. Nhu+~ng nha` va(n, nha` tho+
cu~ mo+'i, xua^'t hie^.n nhie^`u va` no^~i ba^.t tre^n Lie^n Ma.ng
(Internet) cu?a giai ddoa.n na^`y go^`m Tra^`n Hoa`i Thu+, Pha.m Chi
Lan, Tra^`n Tha'i Va^n, Nguye^~n Ta^'n Hu+ng, Nguye^~n DDa(ng Tua^'n,
Tra^`n Lo^.c, Nguye^~n Phu+o+'c Nguye^n, Tru+o+ng Nguye^~n Thi Thanh
(1969-1998), Ngo^ Minh Ha(`ng, Phu`ng Nguye^~n, Nguye^~n Vy Khanh,
Lu+o+ng Thu+ Trung, Bu`i Thanh Lie^m, Nguye^n Nhi, Tra^`n Minh Hie^`n,
Hoa`ng Vy Kha, Nguye^~n Hie^.n Nghie^.p, Tu+` DDo^ng Nghi.,Pha.m The^'
DDi.nh, Qua'ch Cu+o+`ng, Be' Kho+` va` ra^'t ddo^ng nhu+~ng ca^y bu't
kha'c thuo^.c ca'c nho'm Tho+ Va(n Freeviet, A^u Co+, Xu+' Vie^.t, Nam
Vie^.t v.v..

Ngoa`i ca'c nho'm dda(.t co+ so+? hoa`n toa`n tre^n Lie^n Ma.ng
(Internet), co`n co' nhie^`u nho'm gia'n tie^'p sinh hoa.t tre^n Lie^n
Ma.ng (Internet) va` cu~ng dda~ co' nhie^`u ddo'ng go'p y' nghi~a va`o
sinh hoa.t va(n ho'a cu?a gio+'i tre? ha?i ngoa.i va` dda'ng ddu+o+.c
ca ngo+.i\. Mo^.t trong nhu+~ng nho'm tie^u bie^?u la` nho'm Tra.i He`
Ve^` Nguo^`n (hie^.n nay la` Ve Nguon Foundation). Go.i la` gia'n
tie^'p vi` Ve Nguon foundation la` mo^.t ke^'t ho+.p giu+~a ca'c sinh
hoa.t tre? trong va` ngoa`i Lie^n Ma.ng (Internet). Mo^.t pha^`n
lo+'n vie^.c ddie^`u ho+.p Ve^` Nguo^`n dde^`u thu+.c hie^.n qua
phu+o+ng tie^.n Thu+ DDie^.n Tu+? (Email) cu~ng nhu+ dda so^' ban
ddie^`u ha`nh va` tra.i vie^n Ve^` Nguo^`n la` ca'c tham du+. vie^n
ti'ch cu+.c tre^n Lie^n Ma.ng (Internet) trong nhie^`u na(m qua. Ca'c
mu.ch ddi'ch chi'nh cu?a ve^` nguo^`n "la` tro+? ve^` vo+'i ta^m ho^`n
trong sa'ng, vo+'i chi'nh con ngu+o+`i Vie^.t Nam, the^? hie^.n tinh
tha^`n ha`i ho`a, tinh tha^`n ye^u thu+o+ng gia ddi`nh, ba.n be`, ba`
con la`ng xo'm la'ng gie^`ng." ddo^`ng tho+`i dde^? " Ho.c ho?i va`
truye^`n ba' va(n hoa' da^n to^.c". Tu+` Tra.i He` Ve^` Nguo^`n I mang
chu? dde^` La.c Long Qua^n ddu+o+.c to^? chu+'c ca'ch dda^y 8 na(m
cho dde^'n Tra.i Ve^` Nguo^`n VIII ddu+o+.c to^? chu+'c va`o na(m
ngoa'i, Tra.i He` Ve^` Nguo^`n dda~ thu+.c su+. tro+? tha`nh mo^.t
truye^`n tho^'ng to^'t dde.p va` ca^`n ddu+o+.c nuo^i du+o+?ng.

Chu'ng to^i cu~ng kho^ng the^? kho^ng ca ngo+.i su+. ddo'ng
go'p cu?a hai to^? chu+'c khoa ho.c nhu+ng ddo'ng go'p nhie^`u va`o
ca'c co^ng tri`nh va(n ho.c, ddo' la` Ho^.i Chuye^n Gia Vie^.t Nam va`
Nho'm TriChlor.

Nho'm TriChlor Group do Ky~ Su+ Bu`i Minh Cu+o+ng va` mo^.t
so^' chuye^n vie^n ddie^.n toa'n Vie^.t Nam thie^.n nguye^.n tha`nh
la^.p va`o na(m 1992. Mu.ch ddi'ch chi'nh cu?a TriChlor la` pha't
trie^?n va` pho^? bie^'n ca'c nhu lie^.u Vie^.t Ngu+~ du+.a tre^n
tie^u chua^?n vie^'t tie^'ng Vie^.t VISCII (VIetnamese Standard Code
For Information Interchange). Anh Bu`i Minh Cu+o+ng va` Nho'm TriChlor
dda~ ddo'ng go'p ra^'t nhie^`u va`o vie^.c chuye^?n mo^.t so^' thi
pha^?m cu?a ca'c thi si~ tie^`n chie^'n no^~i tie^'ng nhu+ Nguye^~n
Bi'nh, Quang Du~ng, Xua^n Die^.u cu~ng nhu+ ca'c a'ng va(n chu+o+ng
ba^'t hu? nhu+ Chinh Phu. Nga^m. qua da.ng ddie^.n tu+? ddu+o+.c go.i
la` thi ta^.p DDie^.n Tu+?. Mo+'i dda^y Nho'm TriChlor pha't tha`nh
mo^.t CD-ROM ve^` truye^.n su+? Vie^.t Nam. CD-ROM truye^.n su+? cu?a
TriChlor la` mo^.t ddo'ng go'p dda^`y y' nghi~a va`o no^~ lu+.c duy
tri` va` pha't huy va(n ho'a Vie^.t Nam.

Ho^.i Chuye^n Gia Vie^.t Nam la` mo^.t to^? chu+'c ba^'t vu.
lo+.i vo+'i tre^n mo^.t nga`n ho^.i vie^n, dda so^' co`n ra^'t tre?,
thuo^.c 27 pha^n ho^.i dda(.t ra?i ra'c kha('p ha?i ngoa.i#. Ngoa`i
bo^. chu+~ tie^'ng Vie^.t quen thuo^.c VPSWIN, Kho^'i DDie^.n Toa'n
cu?a Ho^.i Chuye^n Gia trong tho+`i gian qua dda~ pha't trie^?n nhie^`u
nhu lie^.u co' y' nghi~a ve^` ma(.t va(n ho'a nhu+ Ca Dao, DDo^'i Vui
DDe^? Ho.c, Tho+ Ho^` De^'nh, Va^`n Vie^.t Ngu+~, Que^ To^i, Vie^.t Nam
Nu+o+'c To^i, ca'ch su+?a da^'u Ho?i Nga~ v.v.

BA('T NHI.P CA^`U VA(N HO.C

Nhu+~ng nga`y chu'ng ta co`n o+? trong nu+o+'c, du` quan nie^.m
"chie^'u tre^n chie^'u du+o+'i" co`n to^`n ta.i, du` nga(n ca'ch nhau
trong suy nghi~, trong tuo^?i ta'c, ngu+o+`i ca^`m bu't va` ngu+o+`i
ddo.c va^~n chia xe? nhau chung mo^.t mo^i tru+o+`ng va(n ho'a, mo^.t
ddo+`i so^'ng kinh te^', ca'c mo^'i quan he^. xa~ ho^.i tu+o+ng ddo^'i
gio^'ng nhau#. Ca'c em ho.c sinh trung ho.c ddang ta^.p ta`nh vie^'t
la'ch hay du` kho^ng vie^'t la'ch cu~ng bie^'t ddo.c ta.p chi' Va(n,
Va(n Ho.c, Ba'ch Khoa nhu+ ca'c chu' ca'c ba'c nha` va(n nha` tho+ te^n
tuo^?i kha'c. Gia'o du.c trong ca'c tru+o+`ng ho+.p ddo' la` gia'o
du.c tru+.c tie^'p va` kha? na(ng sa'ng ta.o trong tru+o+`ng ddo' dda~
ddu+o+.c ki'ch thi'ch tru+.c tie^'p qua ca'c va cha.m kie^'n thu+'c va`
ddo+`i so^'ng. Ca'c ba'c nha` va(n nha` tho+ nhu+ Doa~n Quo^'c Si~,
Ha` Bi?nh Trung, Ha` Huye^`n Chi, Du Tu+? Le^ ...la` nhu+~ng con
ngu+o+`i tha^.t, nhu+~ng tha^`n tu+o+.ng co' tha^.t, nhu+~ng ma^?u
mu+.c co' the^? ddo lu+o+`ng ddu+o+.c, co' the^? tie^'p xu'c va` co'
the^? dda.t dde^'n. Tuy nhie^n ddie^`u na^`y kho^ng co`n la` mo^.t
thu+.c te^' ddo^'i vo+'i tuo^?i tre? lo+'n le^n ta.i ha?i ngoa.i#. Ca'c
the^' he^. Vie^.t Nam tre? ta.i ha?i ngoa.i lo+'n le^n trong mo^.t mo^i
tru+o+`ng va(n ho'a gia'o du.c hoa`n toa`n kha'c, ho. a(n hamburger
ho.c tie^'ng My~, mang va`o ddo+`i so^'ng nhu+~ng suy nghi~ hoa`n toa`n
kha'c vo+'i suy nghi~ cu?a o^ng ba` cha me.. Ca'ch dda^y kho^ng la^u,
tru+o+'c khi Internet (Lie^n Ma.ng) tro+? ne^n pho^? bie^'n, hay
tha^.m chi' ngay ba^y gio+`, dda so^' tuo^?i tre? ha?i ngoa.i du` ye^u
thi'ch va(n tho+ va` ddang ta^.p ta`nh la`m tho+ tie^'ng Vie^.t, cu~ng
kho^ng bie^'t nha` va(n Doa~n Quo^'c Si~ la` ai, kho^ng bie^'t nha`
tho+ Ha` Bi?nh Trung la` ai, kho^ng bie^'t nha` tho+ Ha` Huye^`n Chi
la` ai#. Ho. kho^ng co' ai dde^? da^~n da('t, kho^ng co' ai dde^? so
sa'nh, kho^ng co' mo^.t khuo^n thu+o+'c dde^? noi theo, kho^ng co' ca'c
tha^`n tu+o+.ng va(n nghe^. dde^? ma` cho.n la`m mu.c ddi'ch tie^'n
tha^n.

Trong hai na(m qua, kho^ng i't nha` va(n nha` tho+ quen thuo^.c
tru+o+'c hay sau 1975 dda~ co' co+ ho^.i tie^'p xu'c vo+'i tuo^?i tre?
hay la`m vie^.c trong mo^i tru+o+`ng ddie^.n toa'n dda~ y' thu+'c ra
ddie^`u ddo' ne^n dda~ no^~ lu+.c dde^? ba('t mo^.t nhi.p ca^`u the^'
he^. no^'i lie^`n hai sinh hoa.t va(n chu+o+ng cu~ mo+'i#. Mo^.t va`i
ddo'ng go'p dda'ng cho gio+'i tre? bie^'t o+n va` ki'nh tro.ng nhu+
tru+o+`ng ho+.p nha` tho+ Du Tu+? Le^ trong no^~ lu+.c ddu+a ca'c ta'c
pha^?m cu?a o^ng sang Anh Ngu+~, dich gia? Hoa`i Va(n Tu+? phie^n di.ch
Lu.c Va^n Tie^n, Chinh Phu. Nga^m sang Anh Ngu+~, hay ca'c nha` va(n
Tra^`n Hoa`i Thu+, Nguye^~n Ta^'n Hu+ng, Nguye^~n Y' Thua^`n dda~ mo+?
ca'c trang nha` (homepage) va` ra^'t ha(ng say tham gia ca'c tha?o
lua^.n ve^` va(n ho.c tre^n Lie^n Ma.ng (Internet). Mo^.t so^' kha'
ddo^ng ba'o chi' lo+'n nhu+ La`ng Va(n, Va(n Ho.c, Viet Magazine, ca'c
dda`i pha't thanh VNCR, VOV v.v. cu~ng dda~ ti'ch cu+.c xa^y du+.ng
ca'c trang nha` (homepage) dde^? pho^? bie^'n tin tu+'c va` va(n
chu+o+ng Vie^.t Nam tre^n Lie^n Ma.ng (Internet). Tuy nhie^n con so^'
ca'c nha` va(n nha` tho+ co' ma(.t tre^n Lie^n Ma.ng (Internet) va^~n
co`n qua' i't so vo+'i nhu ca^`u nga`ng ca`ng ro^.ng lo+'n cu?a ddo^.c
gia? Lie^n Ma.ng (Internet).

Nha^n di.p na^`y chu'ng to^i tha thie^'t ke^u go.i quy' vi.
khi ve^` la.i ddi.a phu+o+ng xin ti`m ca'ch tie^'p xu'c vo+'i ca'c
nho'm ky~ thua^.t tre?, vo+'i ca'c Ho^.i Sinh Vie^n ..va` ho+.p ta'c
vo+'i ho. chuye^?n ca'c ta'c pha^?m cu?a quy' vi. le^n tre^n Lie^n
Ma.ng (Internet). Xin ha~y dde^'n vo+'i tuo^?i tre?, nhu+~ng ngu+o+`i
ddang khao kha't ti`m ve^` nguo^`n co^.i, dde^? da^~n da('t ho., da.y
ho. la`m tho+, ta^.p ho. vie^'t va(n. Xin ha~y dde^'n vo+'i tuo^?i
tre? ba(`ng mo^.t ta^'m lo`ng bao dung, ro^.ng mo+?, tu+. nhie^n kho^ng
pha^n bie^.t tuo^?i ta'c, kho^ng ddi.nh kie^'n. Xin ha~y thu+o+ng ye^u
va` cha(m so'c ho. nhu+ cha(m so'c ca^y xanh, hoa la' trong khu vu+o+`n
sau nha` quy' vi. vi` chi'nh ho. cu~ng la` nhu+~ng ca^y xanh, hoa la'
trong khu vu+o+`n va(n ho'a cu?a da^n to^.c Vie^.t Nam sau na^`y#.

Trong nhu+~ng ddi.a phu+o+ng co' phu+o+ng tie^.n, ha~y pho^'i
ho+.p vo+'i co^.ng ddo^`ng ddi.a phu+o+ng dde^? la^.p ra ca'c gia?i
lua^.n va(n, ca'c phong tra`o khuye^'n ho.c, nhu+~ng lo+'p va(n ho'a
Vie^.t Nam, ca'c lo+'p da.y ve^` li.ch su+? Vie^.t Nam, ca'c nga`y
va(n ho'a Vie^.t Nam dde^? ca'c em co' di.p dde^'n nghe, dde^'n
thu+o+?ng thu+'c va` dde^'n dde^? bie^'t o+n ne^`n va(n ho'a Vie^.t
Nam. Ha~y dde^'n vo+'i tuo^?i tre? khi tuo^?i tre? ddang ca^`n quy'
vi. chu+' kho^ng ne^n chi? dde^'n vo+'i tuo^?i tre? khi quy' vi. ca^`n
tuo^?i tre?.

CHIE^'C CHI`A KHO'A DDE^? TI`M VE^` CO^.I NGUO^`N

Mo^.t kho' kha(n kha'c ma` tuo^?i tre? ha?i ngoa.i ddang chi.u
ddu+.ng la` ta^m ly' bi. bo? que^n. Tha`nh tha^.t ma` no'i, kho^ng i't
ca'c ba^.c cha me. chu' ba'c du` dda~ va` ddang so^'ng tre^n dda^'t My~
ha`ng chu.c na(m, hay tha^.m chi' ca? 23 na(m nhu+ng ne^'p sinh hoa.t
xa~ ho^.i, va(n ho'a va^~n giu+~ nhu+ tho+`i ky` co`n o+? trong
nu+o+'c, khe'p ki'n trong mo^.t mo^i tru+o+`ng sinh hoa.t cu~, va` ba?o
thu? vo+'i nhu+~ng phu+o+ng pha'p la`m vie^.c cu~.

DDa~ dde^'n lu'c ca'c the^' he^. cha chu' ne^n tu+` bo? mo^.t
so^' ca'c khuo^n thu+o+'c so^'ng va` suy nghi~ kho^ng co`n thi'ch ho+.p
vo+'i ne^'p so^'ng hie^.n dda.i#. DDa~ dde^'n lu'c pha?i ca^.p nha^.t
ho'a kie^'n thu+'c cu?a mi`nh va` ho^.i nha^.p va`o mo^i tru+o+`ng sinh
hoa.t mo+'i#. Kho^ng pha?i co' ba(`ng ky~ su+, ba'c si~ ... mo+'i co'
kha? na(ng ho^.i nha^.p va` ho^.i nha^.p cu~ng kho^ng co' nghi~a la`
cha^'p nha^.n bi. ddo^`ng ho'a#. Ho^.i nha^.p o+? dda^y co' nghi~a la`
mo^.t tha'i ddo^. so^'ng mo+'i, nhu+~ng phu+o+ng thu+'c la`m vie^.c
mo+'i, kho^ng bo? ca'i hay cu?a ta nhu+ng ho.c ca'i hay cu?a
ngu+o+`i#. Ho^.i nha^.p dde^? co' mo^.t ca'i nhi`n khai pho'ng ho+n
va`o tu+o+ng lai cu?a loa`i ngu+o+`i cu~ng nhu+ cu?a dda^'t nu+o+'c
chu'ng ta va` da^n to^.c chu'ng ta#.

Ngay trong la~nh vu+.c dda^'u tranh chi'nh tri. cho^'ng Co^.ng
Sa?n cu~ng va^.y, ca'c ba^.c cha me. co^ chu' cu~ng ca^`n pha?i tre?
trung ho'a va` hie^.n dda.i ho'a ca'c phu+o+ng thu+'c dda^'u tranh.
Ca'c co^.ng ddo^`ng cu~ng ca^`n pha?i co' ca'c u?y vie^n dda(.c tra'ch
ve^` Internet, dda(.c tra'ch ve^` khoa ho.c ky~ thua^.t va` nha^'t la`
dda(.t na(.ng vie^.c pha't huy va(n ho'a da^n to^.c. Trong nhie^`u
chu.c na(m qua, Co^.ng Sa?n "dda'nh la^.n con dden" trong vie^.c
ddo^`ng nghi~a va(n ho'a da^n to^.c va` va(n ho'a no^ di.ch kie^?u
Co^.ng Sa?n la` mo^.t, ddo^`ng ho'a y' thu+'c he^. Co^.ng Sa?n va`
lo`ng ye^u nu+o+'c thua^`n kie^'t cu?a con ngu+o+`i Vie^.t Nam la`
mo^.t. Chu'ng ta co' the^? ti`m tha^'y thu? ddoa.n ddo' qua vo^ so^'
va(n tho+ cu?a ca'c nha` tho+ Co^.ng Sa?n nhu+ To^' Hu+~u trong "Mu?i
Ca` Mau", Nguye^~n Khoa DDie^`m trong "DDa^'t Nu+o+'c", Giang Nam trong
"Que^ Hu+o+ng" v.v. va` v.v.

DDe^? chie^'n tha('ng trong ma(.t tra^.n va(n ho'a, tu+
tu+o+?ng, xin ca'c ba^.c cha me. chu' ba'c, tru+o+'c he^'t, ha~y giu'p
cho tuo^?i tre? ti`m la.i Vie^.t Ti'nh trong y' thu+'c cu?a ho. chu+'
kho^ng mua ve' ma'y bay ve^` Vie^.t Nam dde^? ti`m Vie^.t Ti'nh va`
cu~ng kho^ng pha?i tu+` nhu+~ng ca^u kha^?u hie^.u kho^ khan ddu+o+.c
tri'ch ra tu+` ca'c tuye^n ngo^n, tuye^n ca'o#. Vie^.t Ti'nh pha?i
ddu+o+.c ti`m tha^'y ba(`ng ca? mo^.t ta^'m lo`ng ye^u nu+o+'c say me^
cha^n tha`nh ke^'t ho+.p vo+'i nhu+~ng quan ddie^?m ddu'ng dda('n va`
khoa ho.c ve^` va(n ho'a ma` ca'c the^' he^. tre? co' the^? cha^'p
nha^.n va` cha^'p nha^.n mo^.t ca'ch tu+. nguye^.n. Chu'ng ta kho^ng
the^? ddo+.i dde^'n mu`ng 10 tha'ng 3 mo+'i ke^u go.i tuo^?i tre? ddi
du+. Le^~ Gio^? To^? Hu`ng Vu+o+ng, trong khi tuo^?i tre? sinh ra va`
lo+'n le^n o+? My~ kho^ng bie^'t vua Hu`ng la` ai#. Chu'ng ta kho^ng
the^? ddo+.i dde^'n ga^`n nga`y 30 tha'ng 4 mo+'i go+?i va(n thu+
dde^'n ca'c to^? chu+'c tre?, ca'c ho^.i sinh vie^n dde^? ye^u ca^`u
ho. ky', ye^u ca^`u ho. ddi ho.p, ye^u ca^`u ho. ddi bie^?u ti`nh
nhu+ng trong y' thu+'c ho. kho^ng bie^'t nga`y 30-4 mang mo^.t y'
nghi~a sa^u xa gi`, nhie^`u la('m cu~ng chi? bie^'t ddo' la` nga`y
dda'nh da^'u "the fall of Saigon". Ne^'u ho. co' ho.c li.ch su+?
chie^'n tranh Vie^.t Nam tu+` ca'c tru+o+`ng dda.i ho.c My~ thi` ho.
cu~ng chi? ho.c tre^n quan ddie^?m cu?a ngu+o+`i My~, cu?a McNamara,
cu?a McGovern, cu~ng chi? nhi`n cuo^.c chie^'n Vie^.t Nam tu+` hu+o+'ng
To`a Ba.ch O^'c, tu+` hu+o+'ng Ngu~ Gia'c DDa`i chu+' kho^ng pha?i
nhi`n cuo^.c chie^'n Vie^.t Nam tu+` hu+o+'ng An Lo^.c Bi`nh Long, tu+`
hu+o+'ng Co^? Tha`nh Qua?ng Tri. ..kho^ng pha?i ho.c li.ch su+? Vie^.t
Nam tu+` ma'u cu?a trung ta' Long, cu?a dda.i ta' Ho^` Ngo.c Ca^?n,
cu?a ca'c tu+o+'ng Le^ Va(n Hu+ng, Nguye^~n Khoa Nam, Le^ Nguye^n Vy~
v.v dda~ ddo^? xuo^'ng.

Mo^~i ngu+o+`i Vie^.t Nam du` co`n ddang o+? trong nu+o+'c hay
ddang so^'ng ngoa`i nu+o+'c dda~ mang trong mi`nh dda(.t ti'nh ke^'
thu+`a di truye^`n tu+` nhie^`u nga`n na(m va(n ho'a Vie^.t. Mo^~i
ngu+o+`i Vie^.t Nam la` mo^.t ti'ch lu?y cu?a bo^'n nghi`n na(m no^~i
tro^i cu`ng va^.n nu+o+'c. Ve^` Nguo^`n trong quan ddie^?m ddo' la`
tu+. ti`m la.i Vie^.t ti'nh ddang ngu? que^n trong chi'nh ba?n nga~
cu?a mi`nh. Ve^` Nguo^`n, trong quan ddie^?m ddo', la` mo^.t nie^`m tin
ma` mo^~i ngu+o+`i Vie^.t Nam ca^`n pha?i co' dde^? co' the^? tie^'p
tu.c ha`nh tri`nh ddu+a da^n to^.c Vie^.t Nam bu+'o+'c qua ngu+o+~ng
cu?a na(m hai nga`n dde^? ddi va`o hai nga`n na(m sau cu?a li.ch
su+?. Ve^` Nguo^`n trong quan ddie^?m ddo' se~ la` mo^.t vu~ khi'
quye^'t ddi.nh co' kha? na(ng xo'a bo? ta^.n ca(n ba?n mo.i ta`n ti'ch
cu?a y' thu+'c he^. Co^.ng Sa?n vo^ tha^`n, phi da^n to^.c va` phi
nha^n ba?n.

Khi dda(.t ca'c va^'n dde^` kha' tha(?ng tha('ng nhu+ va^.y kho^ng
co' nghi~a la` chu'ng to^i, nhu+~ng ngu+o+`i ca^`m bu't tre?, nhu+~ng
ngu+o+`i trong the^' he^. tre? ddang tra'ch cu+' cha anh. Thu+a
kho^ng, ba(`ng ta^'t ca? su+. khie^m cung va` tha`nh tha^.t, ca' nha^n
chu'ng to^i va` to^i tin ra(`ng dda so^' tuo^?i tre?, kho^ng da'm
tra'ch cu+' cha anh. Li.ch su+? la` li.ch su+?. Mo^~i the^' he^. Vie^.t
Nam co' nhu+~ng nhie^.m vu. li.ch su+? dde^? hoa`n tha`nh. The^' he^.
cu?a cha anh co' nhu+~ng nhie^.m vu. ma` cha anh pha?i thu+.c hie^.n
va` the^' he^. tre? cu~ng co' nhu+~ng nhie^.m vu. ma` li.ch su+? ddang
cho+` ddo+.i ho.. Chu'ng ta kho^ng the^? ddu+'ng tru+o+'c ngu+o+~ng
cu+?a na(m hai nga`n dde^? tra'ch ta.i sao Vua Tu+. DDu+'c, vua Minh
Ma.ng la.i cu+' khu+ khu+ giu+~ la^'y chi'nh sa'ch be^' mo^n to?a
ca?ng, ta.i sao ca'c nga`i kho^ng nghe lo+`i ddie^`u tra^`n can gia'n
cu?a ca'c quan chu+'c co' dda^`u o'c canh ta^n dde^? nu+o+'c pha?i
ma^'t nha` pha?i tan, ta.i sao va` ta.i sao#. Trong khi ddo', ne^'u
chu'ng ta ddo.c la.i li.ch su+? Vie^.t Nam, chu'ng ta mo+'i tha^'y
ddo' chu+a ha(?n chi? la` lo^~i cu?a nha` vua#. La`m sao ca'c vua nha`
Nguye^~n co' the^? co' nhu+~ng quye^'t ddi.nh theo quan ddie^?m nga`y
nay khi dda~ mang tu+` trong do`ng ma'u mi`nh mo^'i lo so+. ngoa.i
bang tho^n ti'nh giang so+n ba('t nguo^`n tu+` ba bo^'n nga`n na(m
tru+o+'c. La`m sao nha` vua co' the^? cho.n lu+.a kha'c ho+n khi
suo^'t do`ng li.ch su+? da^n to^.c tu+` khi khai so+n la^.p quo^'c dda~
pha?i kho^ng ngu+`ng chie^'n dda^'u va` hy sinh xu+o+ng ma'u dde^? ba?o
ve^. tu+`ng ngo.n rau ta^'t dda^'t cu?a que^ hu+o+ng. La`m sao nha` vua
co' the^? co' nhu+~ng cho.n lu+.a kho^n ngoan khi suo^'t ddo+`i ddo'ng
khung trong tu+' thu+ ngu~ kinh, trong bo^'n bu+'c tu+o+`ng tha`nh ki'n
dda'o cu?a cung ddie^.n. Du` sao ddo' cu~ng la` nhu+~ng ba`i ho.c li.ch
su+? quy' gia' ma` con cha'u cu?a ca'c nga`i pha?i ho.c. Ho.c li.ch
su+? kho^ng pha?i dde^? phe^ bi`nh, oa'n tra'ch to^? tie^n nhu+ng ho.c
li.ch su+? la` dde^? la`m li.ch su+?.

Chu'ng to^i tin ra(`ng dda.i dda so^' tuo^?i tre? ha?i ngoa.i,
du` chu+a tu+`ng bi. ha`nh ha. trong ngu.c tu` Co^.ng Sa?n, du` kho^ng
bi. mang tre^n lu+ng nhu+~ng la(`n roi ddau buo^'t, kho^ng mang tre^n
tra'n ho. nhu+~ng ve^'t ha(`n sa^u si? nhu.c nhu+ng cha('c cha('n ho.
cu~ng bie^'t ddau chung no^~i ddau thu+o+ng ma` cha anh cu?a ho. dda~
chi.u ddu+.ng, dda~ tra?i qua o+? Suo^'i Ma'u, o+? Xua^n Lo^.c, o+?
Hoa`ng Lie^n So+n, Ye^n Ba'y, Lao Cai v.v. Tuo^?i tre? Vie^.t Nam dda~
cho^n da^'u nhu+~ng suy tu+ ddo' va`o trong mo^.t nga(n ki'n cu?a ta^m
ho^`n ho.. Ne^'u quy' vi. co' chie^'c chi`a kho'a dde^? mo+? ca'nh
cu+?a ta^m ho^`n ho. quy' vi. se~ kha'm pha' o+? ddo' mo^.t kho ta`ng
quy' gia' cu?a nhu+~ng ta`i na(ng da^n to^.c, kho ta`ng ddo' se~ la`
nhu+~ng vo^'n lie^'ng va` ta`i nguye^n quan tro.ng dde^? xa^y du+.ng
la.i ca(n nha` Vie^.t Nam tu+o+i dde.p sau na^`y#.

Ca'i ma` chu'ng to^i go.i la` chi`a kho'a ddo' kho^ng ca^`n
pha?i vay mu+o+.n cu?a ai, kho^ng pha?i ti`m dda^u xa nhu+ng o+? ngay
trong truye^`n tho^'ng dda.o ddu+'c, va(n ho'a cu?a da^n to^.c chu'ng
ta, o+? ngay trong ta^m cu?a mo^~i ngu+o+`i ddang co' ma(.t ho^m nay,
thu+a quy' vi., ddo' chi'nh la` tinh tha^`n nha^n ba?n, khai pho'ng,
bao dung, tu+. che^' va` kie^n nha^~n ma` ta^'t ca? ngu+o+`i Vie^.t
Nam chu'ng ta luo^n co'.

Chu'ng to^i cu~ng hie^?u ra(`ng nhu+~ng pha^n ho'a, chia ly,
tha^'t vo.ng ho^m nay kho^ng pha?i ba('t dda^`u tu+` quy' cha anh
nhu+ng la` mo^.t he^. qua? ta`n kho^'c cu?a mo^.t cuo^.c chie^'n tranh
da`i trong li.ch su+? da^n to^.c. Nhu+~ng pha^n ho'a nga`y nay dda~
ba('t nguo^`n tu+` khi con so^ng Gianh tro+? tha`nh bie^n gio+'i ca('t
ngang lo`ng dda^'t nu+o+'c, tu+` khi thu+.c da^n Pha'p dda(.t chie^'c
co`ng no^ le^. le^n dda^`u co^~ cu?a to^? tie^n chu'ng ta, ba('t
nguo^`n tu+` khi Ho^` Chi' Minh mang chi? thi. cu?a dde^. tam quo^'c
te^' Co^.ng Sa?n ve^` xi'ch ho'a da^n to^.c Vie^.t Nam, ddu+a da^n
to^.c Vie^.t Nam dde^'n tha?m ho.a nghe`o na`n, la.c ha^.u, die^.t
vong. Va` do ddo', muo^'n cha^'m du+'t ti`nh tra.ng pha^n ho'a hie^.n
nay, kho^ng pha?i chi? ba(`ng nhu+~ng lo+`i ke^u go.i ddoa`n ke^'t
suo^ng nhu+ng pha?i ba(`ng mo^.t cuo^.c ca'ch ma.ng ngay tu+` trong y'
thu+'c cu?a mo^~i ngu+o+`i ra dde^'n ngoa`i ha`nh ddo^.ng chung cu?a
ca? ta^.p the^?, ba(`ng su+. ta^.p trung toa`n bo^. no^~ lu+.c va`o
co^ng cuo^.c gia?i the^? che^' ddo^. Co^.ng Sa?n, mo^.t che^' ddo^.
to^`n ta.i va` pha't trie^?n nho+` va`o ca'c ma^u thua^~n xa~ ho^.i,
ca'c pha^n ho'a trong co^.ng ddo^`ng da^n to^.c, dde^? xa^y du+.ng
mo^.t dda^'t nu+o+'c Vie^.t Nam tha^.t su+. hie^.n dda.i, tha^.t su+.
thu+o+ng ye^u nhau va` ddoa`n ke^'t vo+'i nhau#.

DDu+'ng tru+o+'c nhu+~ng ddau thu+o+ng va` ta`n pha' cu?a que^
hu+o+ng, tuo^?i tre? Vie^.t Nam bao gio+` cu~ng muo^'n san se? nhu+~ng
ve^'t thu+o+ng ddau ddang ha(`n sa^u tre^n da thi.t cu?a cha anh, chia
so+'t nhu+~ng kho' kha(n ma` ca'c ba^.c cha anh ddang pha?i ddu+o+ng
dda^`u trong cuo^.c so^'ng mo+'i#. Xin ddo'n nha^.n tuo^?i tre? Vie^.t
Nam trong vo`ng tay cu?a cha me., chu' ba'c, anh chi.. Chu'ng to^i mong
va` tin ra(`ng ba(`ng su+. lu+u ta^m va` ti`nh thu+o+ng cu?a quy' vi.,
ba(`ng nhu+~ng no^~ lu+.c xa^y du+.ng va` tinh tha^`n khai pho'ng,
Vie^.t Nam se~ mo^.t nga`y kho^ng xa ddu+o+.c phu.c ho^`i nhu+~ng tinh
hoa da^n to^.c, ddu+a dda^'t nu+o+'c bu+o+'c sang mo^.t ngu+o+~ng cu+?a
mo+'i, ngu+o+~ng cu+?a cu?a tu+. do, da^n chu?, thi.nh vu+o+.ng va`
nha^n ba?n.

Tra^`n Trung DDa.o
Tampa, Hoa Ky` nga`y 7 tha'ng 3 na(m 1998.