TÔI LÀ AI - Trần Mộng Tú

[Mai Dao]

TÔI LÀ AI
Trần Mộng Tú

Có phải nếu mình ở một nơi nào trên dưới ba mươi năm thì mình là người
thuộc địa phương đó, đúng không? Đã biết bao nhiêu lần tôi đặt ra câu
hỏi đó sau một ngày nhìn vào lịch thấy con số ghi năm đã bước vào năm
thứ ba mươi c=E 1a một người tị nạn. Bây giờ có ai mới quen gặp tôi,
hỏi: Bà ở đâu đến vậy? Thì chắc tôi sẽ trả lời rất tự nhiên là Tôi ở
Seattle hay khi đang đi du lịch thì sẽ trả lời Tôi ở Mỹ đến. Tôi sẽ
không trả lời là tôi ở Việt Nam đến nữa, chỉ trừ người ta hỏi Bà là
người nước nào? Thì lúc đó tôi chắc chắn nói Tôi là người Việt Nam. Để
cho họ không nhầm với người Trung Hoa, Nhật, hay Phi.

Đúng, tôi ở Mỹ trên, dưới ba mươi năm rồi, tôi là một người Mỹ. Bây
giờ thử xem lại con người Mỹ của tôi. Trước tiên mặt mũi, chân tay tôi
chẳng có gì thay đổi cả. Vẫn khuôn mặt cấu trúc ít góc cạnh của người
Á Đông và cái mũi tẹt khiêm tốn, tóc sợi to và đen, khi có tóc bạc thì
nhìn thấy ngay, muốn giấu thì phải nhuộm. Đối với người Á Đông thì tôi
được gọi là người có nước da trắng, nhưng mầu trắng này thực ra là mầu
ngà, và đứng cạnh một ông Tây, bà Mỹ nào thì nó vẫn cho cái căn cước
là da vàng rất rõ rệt.. Khi tôi nói tiếng Anh thì cách phát âm vẫn có
vấn đề, đôi khi nói nhanh quá thì sẽ vấp phải lỗi nói tiếng Anh theo
cách dịch tiếng Việt trong đầu. Như thế bị chê là nói Tiếng Anh bể
(Broken English) Về cách phục sức, nhà ở, xe cộ bên ngoài tôi có thể
không kém một người Mỹ chính gốc. Nhưng khi bước vào nhà tôi; Từ những
bức tranh treo ở phòng khách, bát đũa bầy ở bàn ăn, chai nước mắm, hũ
dưa cải trong bếp và nhất là sách, báo tiếng Việt ở khắp nơi trong
nhà, thì ch ắc ai cũng sẽ nhận ra ngay đó là một gia đình Việt Nam.
Như thế thì tôi là người Seattle hay người Hà Nội, người Mỹ hay người
Việt? Tôi ở đất này đến ba mươi năm rồi cơ mà.

Người ở Lạng Sơn, Thanh Hóa ra Hà Nội ở trên dưới ba mươi năm thì tự
nhận mình là người Hà Nội; Người ở Hải Phòng, Hải Dương vào Sài Gòn
lập nghiệp từ năm 75, 76 tự nhận mình là người trong Nam...

Tôi ở Mỹ tìm về Việt Nam không ai chịu nhận tôi là người Việt nữa, dù
tôi có yêu quê hương đến quặn thắt cả ruột gan, có gặp lại họ hàng
nước mắt khôn cầm thì khi thăm viếng, hỏi han, họ vẫn thỉnh thoảng nói
rất tự nhiên: Chị đâu có phải là người Vi7t nữa. Bây giờ Chị là người
Mỹ rồi, chắc cái này không hạp với chị, cái kia chị không ăn được, cái
nọ chị không biết đâu. Những lúc đó tôi chẳng biết mình phải phản ứng
thế nào cho đúng. Cứ cãi tôi vẫn Việt hay nhận đúng rồi tôi là Mỹ?
Không, cả hai cùng sai cả. Những khi cần quyên tiền đóng góp vào việc
công ích nào ở Việt Nam thì ai ai cũng nhắc lại cho tôi đến ngàn lần
tôi là một người Việt Nam chính gốc. Tôi phải có bổn phận và tình
thương với đất nước, đồng bào. Tình thương thì nhất định lúc nào tôi
cũng đầy ắp trong ngực rồi, tôi chẳng cần ai nhắc nữa, nhưng bổn phận
thì cho tôi nghĩ lại. Tôi đã đóng góp bổn phận của tôi cho đất nước đó
rồi. Một mối tình chết tức tưởi trong chiến tranh hơn ba mươi năm về
trước, xương thịt của người tôi yêu nằm trong lòng đất, rồi lại phải
đào lên, đốt thành tro than, bị đuổi mộ như đuổi nhà, đã trả bổn phận
đó thay tôi rồi. Không đủ hay sao? Bây giờ tôi phải có bổn phận đóng
thuế hàng năm ở đất nước tôi đang sống để phụ với chính phủ sửa đường,
xây trường học và nuôi những người ở khắp nơi mới tới, như trước kia
đất nước này đã nuôi người Việt, vì giấy tờ cá nhân hiện tại xác định
tôi là người Mỹ. Tôi phải làm bổn phận công dân.

Có những ngày tôi lái xe bị kẹt ở xa lộ vào một buổi chiều mưa mùa
thu; Hay một buổi sáng mùa xuân vắng lặng, êm ả đứng trong nhà nhìn ra
mặt hồ. Tôi cảm nhận được nơi mình đang hiện diện không phải là quê
mình, không phải nước mình. Chẳng có một lí do gì cụ thể, chỉ là những
giọt mưa đập vào kính xe, chỉ là mặt nước hồ gờn gợn sóng, Mưa trên xa
lộ Mỹ nhắc nhớ đến những cơn mưa tháng Năm ở Thị Nghè, nhà mình; ở
Trần quý Cáp, nhà anh; ở trước rạp ciné Eden đúng trú mưa với nhau.
Nước ở hồ Sammamish trước nhà nhắc đến nước sông ở bến Bạch Đằng mỗi
lần qua phà sang bên kia Thủ Thiêm chơi với bạn, hay sóng nước ở bắc
Mỹ Thuận những lần qua phà đi thăm họ hàng ở tận Bạc Liêu. Những lúc
đó tôi bất chợt bắt gặp mình Việt Nam quá, vì những cái bóng Việt Nam
thật mờ, thật xa lại chồng lên hình ảnh rõ rệt ngay trước mặt mình. Và
kỳ diệu lC3m sao những cái bóng đó nó mạnh đến nỗi mình quên mất là
mình đang ở Mỹ. Chắc tại tôi là người Việt Nam.

Lại có những lần tôi ở Việt Nam, bị muỗi đốt kín cả hai ống chân, bị
đau bụng liên miên cả tuần lễ. Đi đâu cũng phải hỏi đường, ai nhìn
mình cũng biết mình từ đâu đến và đang đi lạc,tiền bạc tính hoài vẫn
sai. Nhiều khi đứng chênh vênh trên đường phố Sài Gòn, biết đất nước
này vẫn là quê hương mình, những người đi lại chung quanh là đồng bào
mình, nhưng sao không giống Việt Nam của mình ngày trước, hình như đã
có điều gì rất lạ. Ngôn ngữ Việt thì thay đổi rất nhiều, pha trộn nửa
Hán nửa Ta, chắp đầu của chữ này với cuối chữ của chữ kia, làm nên=2
0một chữ mới thật là "Ấn Tượng." Cách phát âm của người Hà Nội bây giờ
không giống cách phát âm cũ của ông bà, cha mẹ tôi ngày trước, và họ
nói nhanh quá, tôi nghe không kịp. Cái tiếng nói trầm bổng, thanh
lịch, chậm rãi, rõ ràng từng chữ của thời xa xưa bây giờ chỉ còn là cổ
tích...

Ngửng mặt lên nhìn bầu trời, vẫn bầu trời xanh biếc của thời tuổi trẻ,
cúi xuống nhìn mặt đất, vẫn mặt đất thân quen, nhưng sao lòng hoang
mang quá đỗi, và thấy đã có một khoảng cách nghìn trùng vô hình giữa
mình và quê hương đất Việt. Chắc tôi là người Mỹ.

So sánh thời gian tôi sinh ra, sống ở Việt Nam và thời gian tôi bỏ
Việt Nam ra đi, sống ở Mỹ hai con số đó đã gần ngang nhau. Tôi được
học từ nhỏ quê hương là nơi tổ tiên lập nghiệp, là nơi chôn nhau cắt
rốn, Ở trong nước có bài hát nổi tiếng Quê hương mỗi người có một, như
là chỉ một mẹ thôi. Nhưngcó người lại nói: Nơi nào mình sống ở đó suốt
một quãng đời dài, có những người thân chung quanh mình, hưởng những
ân huệ của phần đất cưu mang mình, thì nơi đó cũng được gọi là quê
hương mình. Như vậy thì tôi có một hay hai quê?

Tôi sống ở Mỹ thì bạn bè gặp nhau thường nói: Cái này người Việt mình
không hạp, hoặc người Mỹ họ mới thích nghi được việc này, người Việt
mình không quen. Khi đi dự buổi tiệc cuối năm của một công ty lớn ở
Mỹ, toàn là những người Mỹ sang trB Bng thì thấy rõ ngay mình là người
Việt đi lạc, dù mình có sang trọng, lịch sự như họ. Hóa ra ở Mỹ hay về
Việt Nam mình đều lạc chỗ cả.

Tôi nhớ mấy năm trước có lần trò chuyện với Mẹ của một người bạn, lúc
đó cụ ngoài 80 hãy còn minh mẫn, cụ theo đạo Phật. Trưởng nam của cụ
và con dâu cụ tự nhiên rủ nhau theo đạo Công Giáo. Găp tôi cụ hỏi:
Không biết anh Bình nhà tôi khi chết thì đi đâu? Phật giận anh ấy, vì
anh ấy bỏ đi, Chúa chắc gì cho anh ấy vào, vì anh ấy mới quá! Năm nay
cụ ngoài 90 tuổi rồi và may quá, cụ bị Alzheimer, cụ không còn minh
mẫn để lo con mình không có chỗ dung thân cho phần hồn.

Bây giờ thỉnh thoảng nghĩ lại những lời cụ nC3i, thấy mình ngay ở đời
sống này cũng đã là một vạt nắng phất phơ bay. Quê nhà, quê người, quê
Mỹ, quê Việt. Chao ôi! Cái thân cỏ bồng.

Nhưng lạ lắm, tôi biết chắc mình là người Việt nhất là khi tôi nằm mơ.
Trong giấc ngủ tôi thường gặp cha mẹ, gặp ngay trong những ngôi nhà cũ
ở Việt Nam, gặp bạn bè cũng gặp trên đường phố Việt Nam từ ngày rất xa
xưa, và bao giờ trong mơ cũng đối thoại bằng tiếng Việt. Tỉnh dậy đôi
khi vẫn ứa nước mắt, dù là một giấc mơ vui. Thấy nhớ quê nhà quá đỗi!

Tôi nhớ lại trong những truyện ngắn, những bài thơ Đường tôi đọc thời
rất xa xưa về người bỏ làng đi xa lâu năm trở về không ai nhận ra nữa.
Hồi đó sao mà mình thương những ông già trong thơ đó thế! Bây giờ nghĩ
lại thì người trong sách đó còn may mắn hơn mình, họ đâu có đi đến tận
một nước khác như mình. Họ chỉ bỏ làng, chứ không bỏ nước. Thế mà khi
về còn ngơ ngác, bùi ngùi, tủi thân vì lạc chỗ ngay trong làng mình.

So sánh tôi với người bỏ làng ra đi trong những trang sách đó thì hoàn
cảnh của tôi đáng buồn hơn nhiều. Không những đã bỏ làng, bỏ nước đi,
còn nhận quốc tịch của một nước khác.

Khi về đổi họ thay tên.
Núi chùng bóng tủi sông ghen cạn dòng.(tmt)

Tôi là ai?