Ho^`i ky' cu?a Nguye^~n Hu+~u Hanh, Co^' va^'n kinh te^', ta`i cha'nh cho TT Die^.m, 1955 - 1962 (1)
rangnguyen
ddo+`i to^i
Nguye^~n Hu+~u Hanh
Lo+`i gio+'i thie^.u
O^ng Nguye^~n Hu+~u Hanh nguye^n giu+~ nhu+~ng ddi.a vi. quan tro.ng ve^` kinh
te^', ta`i cha'nh trong chi'nh quye^`n Vie^.t Nam Co^.ng hoa` cu~ng nhu+ tre^n
tru+o+`ng quo^'c te^':
- Co^' va^'n kinh te^', ta`i cha'nh cho To^?ng tho^'ng Ngo^ DDi`nh Die^.m,
1955-1962
- To^?ng gia'm ddo^'c Nga^n ha`ng Quo^'c gia Vie^.t Nam, 1955-1962
- To^?ng gia'm ddo^'c Nga^n ha`ng Khue^'ch tru+o+ng SOFIDIV, 1963-1965
- Cha'nh su+. vu. (Division chief) Nga^n ha`ng The^' gio+'i (World Bank), 1965
- Chu? ti.ch To^?ng gia'm ddo^'c Nga^n ha`ng Vie^.t Nam Thu+o+ng ti'n, 1955-1960
- Chu? ti.ch Nga^n ha`ng Vie^.t Nam Thu+o+ng ti'n, 1955-1968
- Tho^'ng ddo^'c Nga^n ha`ng Quo^'c gia Vie^.t Nam, 1965-1968
- To^?ng uy? coi 4 bo^. Kinh te^', Ta`i cha'nh, Thu+o+ng ma.i, Ky~ nghe^.,
1967-1968
- Ho^.i vie^n 1955-1968 va` Chu? ti.ch Ho^.i ddo^`ng To^'i cao Tie^`n te^. va`
Ti'n du.ng, 1967-1968
- Qua?n tri. vie^n phu. khuye^'t (Alternate executive director) Quy~ Tie^`n
te^. Quo^'c te^' (IMF), 1968-1975
- Co^' va^'n So+? Nga^n ha`ng Trung u+o+ng-Quy~ Tie^`n te^. Quo^'c te^'
(Advisor, Central Bank Service Department, IMF), 1975-1981.
Cuo^'n ho^`i ky' na`y tha^.t ra ddu+o+.c vie^'t cho ca'c con cu?a o^ng. Tu+`
su+. thu'c giu.c cu?a nhie^`u ngu+o+`i vi` mo^.t so^' su+. kie^.n li.ch su+?
quan tro.ng ddu+o+.c dde^` ca^.p to+'i, ho^`i ky' na`y dda~ ddu+o+.c a^'n ha`nh
ca'ch dda^y tre^n mo^.t na(m, vo+'i hai a^'n ba?n ddo^.c la^.p Vie^.t ngu+~ va`
Anh ngu+~. Trong a^'n ba?n la^`n dda^`u, dde^? tra'nh ddu.ng cha.m, tru+` te^n
nhu+~ng nha^n va^.t ai cu~ng bie^'t nhu+ Ngo^ DDi`nh Die^.m, Nguye^~n Va(n
Thie^.u, Nguye^~n Cao Ky`... te^n ca'c nha^n va^.t bi. ddu.ng cha.m ddu+o+.c
thay ddo^?i. Tu+` ddo'ng go'p cu?a nhie^`u ngu+o+`i, ra(`ng gia' tri. su+?
lie^.u cu?a ho^`i ky' se~ ma^'t ma't khi te^n nha^n va^.t bi. thay ddo^?i, trong
ba?n hie^.u ddi'nh na`y te^n tha^.t ddu+o+.c kho^i phu.c. Mo^.t so^' nha^.n
ddi.nh tho+`i su+. cu~ng ddu+o+.c the^m va`o.
Khi la`m co^ng vie^.c dda'nh da^'u cho ba?n hie^.u ddi'nh, to^i kho^ng kho?i co'
mo^.t so^' nha^.n xe't:
Qua ca?nh so^'ng thanh ba.ch, qua nhu+~ng suy ti'nh, lo toan cho cuo^.c so^'ng
lu'c xe^' chie^`u, ma` to^i ddu+o+.c chu+'ng kie^'n ta^.n ma('t, cu?a mo^.t
ngu+o+`i co' tre^n 27 na(m dda?m tra'ch nhu+~ng ddi.a vi. co^ng quye^`n ve^`
kinh te^', ta`i cha'nh cao nha^'t trong nu+o+'c va` nhu+~ng chu+'c vi. kha' cao
tre^n tru+o+`ng quo^'c te^', ma` chu+a co' ai kha'c cu?a Vie^.t Nam Co^.ng hoa`
cu`ng mo^.t lu'c kie^m nhie^.m trong mo^.t qua~ng tho+`i gian da`i nhu+ va^.y;
to^i nghi~ o^ng Nguye^~n Hu+~u Hanh dda~ thi ha`nh tra'ch nhie^.m mo^.t ca'ch
lie^m khie^'t. Chi? ca^`n mo^.t chu't tu+ ta^m khi thi ha`nh co^ng vu. thi` o^ng
Hanh kho^ng co' ca'i lo toan ma` o^ng ddang co' ba^y gio+`.
Tu+` na(m 1977, o^ng Hanh ddu+o+.c chi'nh quye^`n Vie^.t Nam ti`m ga(.p va`
mo+`i ve^` giu'p xu+' so+?, o^ng dda~ ma^'t ra^'t nhie^`u tho+`i gio+` dda('n
ddo, suy nghi~. Co' le~ do kinh nghie^.m so^'ng, la`m vie^.c chung vo+'i nhu+~ng
nha^n va^.t o+? thu+o+.ng ta^`ng kie^'n tru'c trong nhie^`u mo^i tru+o+`ng kha'c
nhau, va(n hoa' kha'c nhau, o^ng tha^'y su+. tha^.t cu?a la~nh tu. kha'c vo+'i
su+. tha^.t cu?a qua^`n chu'ng, tha^'y ti'nh tu+o+ng ddo^'i cu?a nhie^`u vie^.c,
tha^'y su+. an sinh, ha.nh phu'c cu?a da^n to^.c Vie^.t Nam la` quan tro.ng ho+n
nhu+~ng che^' ddo^., the^? che^' chi'nh tri. tie^'p nhau ddi qua; va` ro^`i o^ng
dda(.t quye^`n lo+.i cu?a da^n to^.c le^n tru+o+'c nhu+~ng danh tu+`, nha~n
hie^.u, tha`nh kie^'n khi la^'y quye^'t ddi.nh ve^` giu'p Vie^.t Nam va`o na(m
1991. Ba^'t bi`nh vo+'i IMF, o^ng Hanh ve^` hu+u so+'m tu+` na(m 1981 dde^? tu+
doanh. Sau ddo', o^ng nha^.n ddu+o+.c nhie^`u lo+`i mo+`i tu+ va^'n cho Lie^n
Hie^.p Quo^'c, IMF va` World Bank trong vie^.c giu'p Vie^.t Nam. Vi` co' nhu+~ng
y' kie^'n rie^ng cu?a mi`nh ve^` he^. tho^'ng nga^n ha`ng cu?a dda^'t nu+o+'c,
ne^n thay vi` la`m vie^.c cho Vie^.t Nam trong khuo^n kho^? nhu+~ng to^? chu+'c
tre^n, o^ng bo? tie^`n tu'i 4 la^`n ve^` que^ hu+o+ng tu+` 1991 to+'i 1994 dde^?
la`m co^ng vie^.c tham va^'n vo^ vi. lo+.i cho chi'nh quye^`n, vo+'i ta^m
nguye^.n nha(`m giu'p ddo+~ ddo^`ng ba`o qua' kho^'n kho^?. Nhu+ng ro^`i o^ng
tha^'y do ti`nh hi`nh chi'nh tri. trong nu+o+'c, vie^.c o^ng la`m kho^ng the^?
tha`nh tu+.u ne^n na(m 1994, o^ng dda`nh bo? nu+?a chu+`ng, kho^ng tie^'p tu.c
nu+~a.
Ngay trong lo+`i no'i dda^`u cu?a ho^`i ky', o^ng Hanh vie^'t: �To^i muo^'n
ddu+o+.c hoa`n toa`n tu+. do khi ke^? la.i ca'c su+. kie^.n ddu'ng nhu+ to^i
dda~ chu+'ng kie^'n, to^i muo^'n dda'nh gia' ca'c nha^n va^.t ddu'ng nhu+ to^i
dda~ nha^.n ddi.nh, va` mo^ ta? ca'c hoa`n ca?nh xa~ ho^.i va` chi'nh tri.
ddu'ng nhu+ to^i dda~ quan sa't�.
Nhu+ng khi ddo.c ho^`i ky' na`y, ddie^`u la`m to^i lu+u y' la` o^ng Hanh dda~
co' nha^.n xe't nghie^m kha('c ve^` la~nh dda.o Vie^.t Nam Co^.ng hoa`, o^ng
dda~ du+'t a'o ra ddi; o^ng cu~ng chi? tri'ch chi'nh sa'ch cu?a My~ qua nhu+~ng
bie^'n co^' tho+`i su+. ga^`n dda^y, the^' ma` o^ng chi? no'i so+ qua ve^`
nhu+~ng vie^.c o^ng la`m cho nha^n da^n Vie^.t Nam qua su+. trung gian cu?a
chi'nh quye^`n trong 4 chuye^'n la`m vie^.c ta.i Vie^.t Nam. DDu+o+.c hua^'n
luye^.n tu+` buo^?i dda^`u su+. nghie^.p ve^` ca'ch nha^.n xe't ngu+o+`i, kha?
na(ng pha'n ddoa'n cu?a o^ng co`n ddu+o+.c ta^.p du+o+.t, co. xa't o+? nhu+~ng
chu+'c vu. ddie^`u ha`nh trong nhie^`u na(m da`i, la`m sao o^ng la.i kho^ng
tha^'y, kho^ng dda'nh gia', phe^ pha'n nhu+~ng la~nh dda.o mo+'i cu?a Vie^.t Nam
sau nhu+~ng la^`n tie^'p xu'c, la`m vie^.c vo+'i ho.; la.i kho^ng nha^.n ddi.nh
ve^` Vie^.t Nam hie^.n nay trong nhu+~ng la~nh vu+.c so+? tru+o+`ng cu?a o^ng?
Ca^u tra? lo+`i cu?a o^ng Hanh: O^ng chi? ga(.p nhu+~ng ca^'p la~nh dda.o chi'nh
quye^`n mo+'i o+? Vie^.t Nam trong mo^.t tho+`i gian ra^'t nga('n ngu?i, kho^ng
the^? na`o co' y' kie^'n mo^.t ca'ch chi'nh xa'c, o^ng cu~ng kho^ng co' ddu? co+
ho^.i, tho+`i gio+` dde^? nha^.n xe't, theo do~i, vi` nhu+~ng y' kie^'n, dde^`
nghi. cua? o^ng kho^ng ddu+o+.c a'p du.ng. Tra'i la.i, ddo^'i vo+'i ca'c ca^'p
la~nh dda.o Vie^.t Nam Co^.ng hoa` nga`y tru+o+'c, o^ng la`m vie^.c, so^'ng
cu`ng vo+'i ho. trong 13 na(m lie^n tie^'p, ne^n o^ng mo+'i co' the^? nha^.n
xe't. Ngay ca? ddo^'i vo+'i la~nh dda.o mie^`n Nam, o^ng cu~ng kho^ng nghe,
kho^ng du`ng nhu+~ng tin ddo^`n kho^ng ca(n cu+', nhu+~ng lo+`i chi? tri'ch
kho^ng ne^`n mo'ng, nhu+ tin ddo^`n ve^` ca'c o^ng Thie^.u, Ky`... O^ng pha?i
bie^'t cha('c cha('n, co' ba(`ng chu+'ng tai nghe ma('t tha^'y, mo+'i xe't
ddoa'n.
Ngoa`i ra, tu+` na(m 1973 o^ng Hanh dda~ ca?nh ca'o �To^i dda~ bo? nhie^`u
tha'ng dde^? nghie^n cu+'u va` pha^n ti'ch ca'c sai la^`m cu?a ca'c nu+o+'c
thuo^.c the^' gio+'i thu+' ba, cu+' cho^.p la^'y ta^'t ca? ca'c loa.i vie^.n
tro+. ta`i cha'nh va` cha^'p nha^.n ta^'t ca? ca'c khoa?n vay, ma` kho^ng xem
xe't to+'i gia' pha?i tra? nga`y mai va` a?nh hu+o+?ng cu?a hai va^'n dde^` ddo'
tre^n va^'n dde^` no+. nu+o+'c ngoa`i trong tu+o+ng lai", �to^i pha^n ti'ch
hoa`n ca?nh the^ lu+o+ng cu?a mo^.t so^' nu+o+'c vay mu+o+.n hoa(.c nha^.n
vie^.n tro+. kho^ng dda'ng, qua' nhie^`u�. Nhu+~ng ddie^`u na`y tu+'c thi` go+.i
cho to^i vu. PMU 18 ma` quan chu+'c chi? rie^ng cu?a mo^.t nga`nh giao tho^ng
va^.n ta?i mua phung phi' ha`ng tra(m xe ho+i dde^? cho mu+o+.n va` dde^? pho+i
bu.i; a(n cho+i, co+` ba.c tra'c ta'ng ha`ng ma^'y trie^.u ddo^ la chi? trong 1,
2 tha'ng ba(`ng tie^`n mu+o+.n nu+o+'c ngoa`i ma` con cha'u chu'ng ta se~ pha?i
tra?.
Xin cha^n tha`nh ca?m o+n o^ng Nguye^~n Hu+~u Hanh dda~ cho to^i ha^n ha.nh
ddu+o+.c ddo'ng go'p va`o vie^.c gia ta(ng kie^'n thu+'c ve^` mo^.t giai ddoa.n
li.ch su+? Vie^.t Nam, co' di.p suy nga^~m ve^` nguye^n ta('c chi'nh tru+.c
mo^~i khi di'nh li'u to+'i quye^`n lo+.i cu?a co^ng chu'ng.
Le^ Anh Du~ng
*
Ki'nh go+?i tha^n phu. va` tha^n ma^~u
Ca^u chuye^.n ve^` cuo^.c ddo+`i to^i xin dde^` ta(.ng cho cha to^i, o^ng
Nguye^~n Hu+~u Lu+, va` me. to^i, ba` Tha^n Thi. Quy`nh Tra^n, nhu+~ng ngu+o+`i
dda~ cam chi.u nhu+~ng hy sinh to lo+'n dde^? cho sa'u ddu+'a con cu?a mi`nh
ddu+o+.c ho.c ha`nh dde^'n no+i dde^'n cho^'n ho+n.
Cha me. chu'ng to^i dda~ nuo^i da.y chu'ng to^i theo ne^`n gia'o hua^'n truye^`n
tho^'ng cu?a Kho^?ng gia'o. Cha me. dda~ dda`o ta.o to^i ne^n mo^.t con ngu+o+`i
chi'nh tru+.c. Ta^'t ca? nhu+~ng khuye^'t nhu+o+.c cu?a to^i dde^`u do hoa`n
ca?nh xa~ ho^.i, kho^ng di'nh li'u gi` dde^'n gia ddi`nh to^i.
To^i mang o+n song tha^n ta^'t ca? mo.i chuye^.n trong ddo+`i: nhu+~ng ke^'t
qua? to^'t tre^n con ddu+o+`ng ho.c va^'n trong va` ngoa`i nu+o+'c, nhu+~ng
tha`nh co^ng tre^n con ddu+o+`ng su+. nghie^.p o+? trong nu+o+'c va` tre^n the^'
gio+'i, nhu+~ng chu+'c vu. ma` to^i na('m giu+~ trong chi'nh quye^`n va` trong
gio+'i kinh doanh quo^'c te^', su+. ki'nh tro.ng ma` to^i da`nh ddu+o+.c o+?
ngu+o+`i kha'c nho+` lo`ng trung thu+.c cu?a mi`nh, cu~ng nhu+ su+. thu` ghe't
ma` to^i dda~ ga^y ra bo+?i su+. cu+'ng ra('n tua^n thu? nhu+~ng nguye^n ta('c
chi'nh tru+.c mo^~i khi di'nh li'u to+'i quye^`n lo+.i cu?a co^ng chu'ng.
Go+?i ca'c con to^i
DDe^? ca'c con kho?i vu+o+'ng va`o cuo^.c chie^'n tranh kho^? ddau va` huy?
die^.t, ba ba('t buo^.c pha?i go+?i ca'c con ra nu+o+'c ngoa`i tu+` khi ca'c con
co`n ra^'t nho?, mo+'i co' tu+` mo^.t to+'i ta'm tuo^?i.
DDe^? theo dduo^?i su+. nghie^.p phu.c vu. dda^'t nu+o+'c ma` ba coi nhu+ la`
mu.c tie^u to^'i thu+o+.ng cu?a ddo+`i mi`nh, ba dda~ pha?i so^'ng xa ca'c con.
Nhu+~ng na(m tha'ng so^'ng nhu+ va^.y thi` du` ba co' tha`nh co^ng trong su+.
nghie^.p dde^'n dda^u, cu~ng kho^ng pha?i la` nhu+~ng na(m tha'ng ha.nh phu'c
nha^'t cu?a ddo+`i ba. Ba chi? muo^'n ddu+o+.c so^'ng vo+'i ca'c con, bo+?i ba
thu+o+ng ca'c con va` nho+' ca'c con he^'t su+'c; ba luo^n luo^n ti`m ca'ch ddi
tha(m ca'c con ba^'t cu+' khi na`o co' di.p.
Gio+` dda^y chi? khi ve^` hu+u ba mo+'i tha^.t su+. ha.nh phu'c vi` co' ddu+o+.c
ddie^`u ba mong u+o+'c ho+n ca? � ddu+o+.c so^'ng be^n ca.nh ca'c con.
Lo+`i ca?m ta.
To^i xin ddu+o+.c go+?i lo+`i ca'm o+n to+'i nhu+~ng ba.n be` tha^n nhu+ anh
DDoa`n The^m, chi. Vu~ Gia Kie^`u Dung, anh Pha.m Kim Ngo.c... dda~ tu+`ng
khuye^'n khi'ch to^i xua^'t ba?n cuo^'n sa'ch na`y tu+` na(m 1984, va` ca'm o+n
ta^'t ca? nhu+~ng ai quan ta^m to+'i nhu+~ng gi` to^i dda~ la`m va` ke^? la.i
trong ho^`i ky' na`y.
Nguye^~n Hu+~u Hanh
Santa Barbara, tha'ng Na(m 2004
*
Mu.c lu.c
Lo+`i no'i dda^`u
Ta.i sao to^i kho^ng muo^'n xua^'t ba?n sa'ch trong hai mu+o+i ba na(m qua
I. Tho+`i tho+ a^'u
Qua~ng ddo+`i e^m dde.p o+? Vie^.t Nam nhu+~ng na(m 30�40; Buo^?i giao tho+`i
giu+~a ne^` ne^'p truye^`n tho^'ng ddang ma^'t da^`n va` cuo^.c so^'ng mo+'i;
Ne^`n gia'o hua^'n nga`n xu+a: Kho^?ng gia'o va` Pha^.t dda.o; So+.i da^y vo^
hi`nh nhu+ng hu`ng ma.nh giu+~a con va` cha me.; La^`n dda^`u tie^n ga(.p go+~
To^?ng tho^'ng tu+o+ng lai cu?a Vie^.t Nam; Buo^?i va cha.m dda^`u tie^n vo+'i
a'ch tho^'ng tri. thu+.c da^n
II. Tho+`i trung va` dda.i ho.c
Nhu+~ng na(m tha'ng chie^'n tranh: Nha^.t chie^'m ddo'ng va` ma'y bay DDo^`ng
minh oanh ta.c dda^'t nu+o+'c; Con ddu+o+`ng dda.i ho.c bi. gia'n ddoa.n vi`
chie^'n tranh va` ta`n pha'; Tra^.n ddo'i khu?ng khie^'p vi` chie^'n tranh;
Tru+o+`ng qua^n su+.. Chie^'n dda^'u cho^'ng qua^n Pha'p ta'i xa^m lu+o+.c;
Giu'p Vie^.t Minh tha`nh la^.p lu+.c lu+o+.ng bo^. ddo^.i ddi.a phu+o+ng; Ti`nh
ba.n vo+'i hai ngu+o+`i li'nh Nha^.t theo kha'ng chie^'n Vie^.t Nam; Qua Paris
tie^'p tu.c vie^.c ho.c
III. Su+. nghie^.p dda^`u tie^n
Pho' gia'm ddo^'c so+? ti'n du.ng Nga^n ha`ng Trung u+o+ng ba nu+o+'c DDo^ng
Du+o+ng; To^?ng gia'm ddo^'c Nga^n ha`ng Quo^'c gia Vie^.t Nam; Co^' va^'n kinh
te^' ta`i cha'nh cho To^?ng tho^'ng Ngo^ DDi`nh Die^.m; Co^' ga('ng tri`nh ba`y
su+. tha^.t cho To^?ng tho^'ng, cho^'ng la.i dda'm ca^.n tha^`n xu ni.nh; Tha`nh
la^.p Nga^n ha`ng Thu+o+ng ti'n, Nga^n ha`ng Khue^'ch tru+o+ng, Co^ng ty ba?o
hie^?m, Co^ng ty sa?n xua^'t gia^'y; Xem da'ng ma(.t: nha^.n die^.n kha'ch co'
the^? kho^ng to^'t trong va^'n dde^` vay mu+o+.n; Thu+o+ng thuye^'t vo+'i Bo^.
tru+o+?ng Ta`i cha'nh Pha'p Antoine Pinay; Thoa? u+o+'c kinh te^' ta`i cha'nh
tie^`n te^. vo+'i nu+o+'c Pha'p; Ti`nh ba.n la^u da`i vo+'i Pinay; Pha?n kha'ng
Ngo^ DDi`nh Nhu, ngu+o+`i em quye^`n uy cu?a To^?ng tho^'ng Die^.m
IV. Bu+o+'c va`o Khu vu+.c tu+
Tha`nh la^.p Nga^n ha`ng Khuye^'ch tru+o+ng Ky~ nghe^. SOFIDIV; DDo+`i so^'ng
no^ng tra.i: Nhu+~ng ma^?u chuye^.n ky` thu' ve^` sa(n thu' ru+`ng; DDa'm tang
phu. tha^n theo le^~ nghi truye^`n tho^'ng
V. Su+. nghie^.p quo^'c te^' dda^`u tie^n
Bi. go.i ve^` nu+o+'c; Cha'nh su+. vu. Nga^n ha`ng The^' gio+'i: su+. nghie^.p
quo^'c te^' dda^`y hu+'a he.n; Ve^` nu+o+'c theo lo+`i mo+`i cu?a chi'nh phu?:
Tho^'ng ddo^'c Nga^n ha`ng Quo^'c gia; La`m vie^.c vo+'i To^?ng tho^'ng Lyndon
Johnson va` ca'c DDa.i su+' My~; La`m vie^.c vo+'i ca'c Thu? tu+o+'ng, Bo^.
tru+o+?ng va` Tho^'ng ddo^'c nga^n ha`ng ca'c nu+o+'c cha^u A' va` cha^u A^u
VI. Ta^.n tuy. trong co^ng vie^.c
To^?ng uy? vie^n Kinh te^' Ta`i cha'nh, phu. tra'ch bo^'n bo^. Ta`i cha'nh, Kinh
te^', Thu+o+ng ma.i va` Ky~ nghe^.; Ga'nh va'c tra'ch nhie^.m ha. gia' ddo^`ng
tie^`n quo^'c gia: tha`nh co^ng vang do^.i; Va'n ba`i xi` phe' vo+'i dda'm
thu+o+ng gia buo^n ga.o Trung Hoa: tha('ng lo+'n; Nga(n cha(.n dda'm thu+o+ng
gia tham lam DDa.i Ha`n mu+u toan xa^m nha^.p; DDo`i ho?i chi'nh phu? DDa.i Ha`n
dda'p u+'ng tu+o+ng xu+'ng; Cho^'ng tham nhu~ng va` buo^n la^.u
VII. Su+. nghie^.p quo^'c te^' la^`n hai
Qua?n tri. vie^n phu. khuye^'t ho^.i ddo^`ng qua?n tri. Quy~ Tie^`n te^. Quo^'c
te^'; Ba^'t ddo^`ng y' kie^'n vo+'i ca'ch la`m vie^.c cu?a ca'c to^? chu+'c
quo^'c te^'; Vu. kie^.n Ernest Lederer ve^` to^.i vu kho^'ng va` nhu.c ma.
VIII. Su+. nghie^.p quo^'c te^' la^`n ba
Co^' va^'n nga`nh chu+o+ng tri`nh ho^? tro+. ky~ thua^.t cu?a IMF; Ve^` hu+u
so+'m
IX. Chi'nh sa'ch ngoa.i giao cu?a My~
Nhu+~ng ddu+o+`ng lo^'i tie^'p ca^.n ngoa.i giao sai la^`m; Chi'nh sa'ch ngoa.i
giao cu?a My~ tre^n the^' gio+'i: dda^u pha?i chi'nh sa'ch to^'t dde.p nha^'t
Ke^'t
DDo^i do`ng ta^m su+.
*
Lo+`i no'i dda^`u
Co' nhie^`u ngu+o+`i ba.n bie^'t to^i dda~ so^'ng mo^.t cuo^.c so^'ng dda(.c
bie^.t va` mo^.t su+. nghie^.p cu~ng dda(.c bie^.t thu' vi., dda~ go+.i y' to^i
ke^? la.i chuye^.n ddo+`i mi`nh.
To^i luo^n luo^n tu+` cho^'i vi` to^i kho^ng muo^'n co' the^m mo^.t cuo^'n sa'ch
nu+~a va`o trong ddo^'ng sa'ch cu?a dda'm ngu+o+`i thuo^.c chi'nh quye^`n Sa`i
Go`n cu~. To^i dda^u ca^`n dde^'n mo^.t cuo^'n sa'ch dde^? tu+. bie^.n ba.ch
nhu+ ho., va` to^i cu~ng kho^ng muo^'n vie^'t ra nhu+~ng su+. tha^.t nu+?a vo+`i
hay nhu+~ng su+. tha^.t bo'p me'o dde^? bie^.n minh cho ha`nh vi qua' khu+' hay
cho tha'i ddo^. hie^.n ta.i.
Nhu+ng na(m ddu+'a con to^i, vo^'n so^'ng xa ca'ch to^i dda~ la^u, la.i tha
thie^'t muo^'n bie^'t su+. nghie^.p cu~ng nhu+ mo^'i quan he^. cu?a to^i vo+'i
nhu+~ng nha^n va^.t danh tie^'ng tre^n the^' gio+'i nhu+ the^' na`o. Vi` va^.y
ma` ba?n tha?o dda^`u tie^n, to^i chi? vie^'t rie^ng cho gia ddi`nh to^i va`
dda(.c bie^.t la` cho na(m ddu+'a con to^i: to^i muo^'n mi`nh hoa`n toa`n cha^n
tha^.t, kho^ng mo^.t lo+`i no'i do^'i. To^i muo^'n ddu+o+.c hoa`n toa`n tu+. do
khi ke^? la.i ca'c su+. kie^.n ddu'ng nhu+ to^i dda~ chu+'ng kie^'n, to^i muo^'n
dda'nh gia' ca'c nha^n va^.t ddu'ng nhu+ to^i dda~ nha^.n ddi.nh, va` mo^ ta?
ca'c hoa`n ca?nh xa~ ho^.i va` chi'nh tri. ddu'ng nhu+ to^i dda~ quan sa't.
Trong ho+n hai mu+o+i ba na(m qua, to^i kho^ng co' y' ddi.nh xua^'t ba?n cuo^'n
sa'ch cu?a mi`nh, to^i va^~n cu+' bi. gia(`ng co giu+~a nhu+~ng tu+ tu+o+?ng
ddo^'i nghi.ch va` nhu+~ng suy nghi~ tra'i ngu+o+.c nhau: to^i muo^'n ke^? la.i
mo^.t ma?ng li.ch su+? Vie^.t Nam bo+?i vi` to^i bie^'t ra^'t nhie^`u ddie^`u
bi' ma^.t, nhu+ng ma?ng li.ch su+? na`y la.i mang dde^'n cho to^i qua' nhie^`u
chuye^.n buo^`n va` qua' i't chuye^.n vui. To^i dda~ chu+'ng kie^'n qua' nhie^`u
nhu+~ng con ngu+o+`i thie^'u tu+ ca'ch, va` qua' i't nhu+~ng con ngu+o+`i tha^.t
su+. dda'ng ki'nh tro.ng. Ngay ca? khi vie^'t sa('p xong ba?n tha?o thu+' hai
na`y, to^i cu~ng chu+a ro~ mi`nh co' co`n muo^'n xua^'t ba?n no' hay kho^ng.
Ca^`n pha?i no'i ra(`ng ne^'u nhu+ to^i dda~ ddu+o+.c so^'ng mo^.t cuo^.c ddo+`i
thu' vi., thi` ddo' hoa`n toa`n la` do may ma('n va` nhu+~ng co+ ho^.i nga^~u
nhie^n. To^i sinh ra va`o ddu'ng tho+`i ddie^?m, khoa?ng dda^u hai mu+o+i na(m
tru+o+'c khi dda^'t nu+o+'c ddu+o+.c ddo^.c la^.p; lo+'n le^n trong nhu+~ng
nga`y tha'ng cuo^'i cu`ng cu?a mo^.t ne^'p so^'ng ddang ma^'t da^`n va` nhu+~ng
gia' tri. truye^`n tho^'ng ddang ta`n lu.i.
To^i va`o dda.i ho.c khi nhu+~ng tru+o+`ng ho.c u+u tu' nha^'t o+? nu+o+'c Pha'p
la^`n dda^`u tie^n ddu+o+.c phe'p mo+? cu+?a ddo'n sinh vie^n thuo^.c ddi.a. Va`
khi bu+o+'c cha^n va`o ddo+`i la^`n dda^`u tie^n, to^i dda~ may ma('n ddu+o+.c
la`m vie^.c du+o+'i quye^`n mo^.t vie^n thanh tra ta`i cha'nh ngu+o+`i Pha'p
sa'ng cho'i, tre? trung va` ta`i na(ng, co' khuynh hu+o+'ng xa~ ho^.i, dda^`u
o'c pho'ng khoa'ng va` ra^'t co' ca?m ti`nh vo+'i dda^'t nu+o+'c Vie^.t Nam.
Khi mie^`n Nam Vie^.t Nam ba('t dda^`u co' pha^`n na`o ddo^.c la^.p va` la~nh
tu. phe Quo^'c gia Ngo^ DDi`nh Die^.m ve^` nu+o+'c, to^i dda~ ddu+o+.c mo^.t
so^' ngu+o+`i vo^ tu+ kho^ng phe nho'm � ca? Pha'p la^~n Vie^.t � gio+'i thie^.u
vo+'i o^ng Die^.m nhu+ la` mo^.t chuye^n vie^n gio?i nha^'t va` tre? tuo^?i
nha^'t, va` o^ng dda~ ye^u ca^`u to^i la`m co^' va^'n kinh te^' ta`i cha'nh cho
o^ng, khi o^ng tro+? tha`nh To^?ng tho^'ng cu?a Vie^.t Nam Co^.ng hoa`.
Sau khi gia`nh ddu+o+.c ddo^.c la^.p, Nam Vie^.t Nam la` mo^.t quo^'c gia mo+'i
ddu+o+.c hi`nh tha`nh, ca^`n pha?i thie^'t la^.p nhu+~ng co+ che^' mo+'i,
nhu+~ng to^? chu+'c mo+'i. To^i ddu+o+.c giao pho' nhu+~ng chu+'c vu. chuye^n
mo^n quan tro.ng dde^? ho^~ tro+. cho ca'c chi'nh tri. gia mo+'i ddu+o+.c bo^?
nhie^.m va`o ca'c to^? chu+'c ddu+o+.c ca?i ta.o la.i tu+` tho+`i thuo^.c ddi.a
cu~ va` tha`nh la^.p ca'c co+ che^' ta`i cha'nh nga^n ha`ng mo+'i. Ngoa`i
nhu+~ng co^ng vie^.c thu+o+`ng le^., to^i pha?i xu+? ly' nhu+~ng va^'n dde^`
kinh te^' ta`i cha'nh quan tro.ng nha^'t, va` do ddo' cu~ng la` nhu+~ng va^'n
dde^` ha^'p da^~n nha^'t. Vi` nhu+~ng bo^. lie^n quan (nhu+ Ta`i cha'nh, Kinh
te^', Ngoa.i giao...) ha^`u he^'t dde^`u do nhu+~ng chi'nh tri. gia kho^ng co'
kie^'n thu+'c chuye^n mo^n ca^`m dda^`u, ne^n to^i cu~ng ddu+o+.c giao tra'ch
nhie^.m ddie^`u khie^?n nhu+~ng cuo^.c thu+o+ng thuye^'t dda^`u tie^n ve^` ca'c
va^'n dde^` ta`i cha'nh tie^`n te^. vo+'i ca'c nu+o+'c DDo^`ng minh mo+'i va`
cu~ cu?a Vie^.t Nam nhu+ My~, Nha^.t, Pha'p...
Va` nhu+ va^.y, to^i co' ddu+o+.c bie^'t bao nhie^u la` co+ ho^.i tham du+. va`o
nhu+~ng co^ng vie^.c quan tro.ng nha^'t cu?a mo^.t quo^'c gia mo+'i hi`nh
tha`nh, ho.c ho?i va` thu tha^.p ddu+o+.c nhu+~ng kinh nghie^.m quy' gia' trong
ca'c la~nh vu+.c tie^`n te^., kinh te^' va` ta`i cha'nh. To^i sa(~n sa`ng ga'nh
va'c the^m tro.ng tra'ch, nha^.n the^m nhie^.m vu. va` ti`m kie^'m mo.i co+
ho^.i nha(`m phu.c vu. dda^'t nu+o+'c dde^? ho.c ho?i the^m.
O+? nu+o+'c ngoa`i, to^i co' may ma('n ga(.p va` quen bie^'t nhie^`u nha` la~nh
dda.o lo+'n tre^n the^' gio+'i, nhu+~ng ngu+o+`i co' ca?m ti`nh vo+'i dda^'t
nu+o+'c Vie^.t Nam hoa(.c co' di'nh li'u to+'i tu+o+ng lai va` su+. so^'ng co`n
cu?a Vie^.t Nam. Mo^.t va`i ngu+o+`i, nhu+ Thu? tu+o+'ng Pha'p Antoine Pinay,
dda~ tro+? tha`nh ba.n be` co^' cu+.u cu?a to^i va` va^~n co`n tie^'p tu.c giu'p
to^i sau khi to^i tu+` gia~ chi'nh tru+o+`ng.
Khi Vie^.t Nam gia nha^.p ca'c ddi.nh che^' quo^'c te^' thi` to^i ddang co'
mo^.t tu+ the^' thua^.n lo+.i. Vi` dda~ tu+`ng o+? trong ca'c co+ quan ta`i
cha'nh quan tro.ng nha^'t cu?a quo^'c gia va` do ddo' co' ddu+o+.c nhu+~ng kinh
nghie^.m chuye^n mo^n va` ky~ thua^.t ca^`n thie^'t, na(m 1965 to^i ddu+o+.c
mo+`i giu+~ mo^.t chu+'c vu. cao trong Nga^n ha`ng The^' gio+'i (World Bank) �
ngu+o+`i Vie^.t Nam dda^`u tie^n va` duy nha^'t giu+~ chu+'c Cha'nh su+. vu.
trong World Bank ngay bu+o+'c dda^`u tie^n.
No'i to'm la.i, to^i dda~ ga(.p ra^'t nhie^`u may ma('n trong suo^'t cuo^.c
ddo+`i su+. nghie^.p. The^' nhu+ng to^i cu~ng tra?i qua bie^'t bao tha(ng tra^`m
do vie^.c tua^n thu? mo^.t ca'ch cu+'ng ra('n nhu+~ng nguye^n ta('c dda.o
ddu+'c, cha(?ng ha.n nhu+ su+. trung thu+.c va` lie^m chi'nh, mo^~i khi di'nh
li'u to+'i quye^`n lo+.i cu?a dda^'t nu+o+'c. To^i dda~ ddu+o+.c sinh ra va`
nuo^i du+o+~ng trong nie^`m tin ra(`ng xa~ ho^.i loa`i ngu+o+`i chi? to^'t dde.p
le^n khi mo^.t so^' ngu+o+`i trong chu'ng ta coi lo+.i i'ch cu?a co^.ng ddo^`ng
hay cu?a dda^'t nu+o+'c cha(?ng kha'c gi` quye^`n lo+.i cu?a chi'nh mi`nh.
Nhu+ng ba^'t ha.nh thay trong suo^'t ca? su+. nghie^.p la^u da`i a^'y, to^i
nha^.n tha^'y ra^'t i't ngu+o+`i tha^.t su+. lu+u ta^m to+'i quye^`n lo+.i
chung. Ha^`u he^'t tho+`i gian, ngu+o+`i ta kho^ng da`nh cho quo^'c gia hay da^n
to^.c, ma` da`nh cho gia ddi`nh ho., quye^`n lo+.i rie^ng cu?a ho., ca'i ta cu?a
ho., va` tre^n he^'t la` tu'i tie^`n cu?a ho.. Ti`nh tra.ng na`y kho^ng chi?
xa?y ra tre^n dda^'t nu+o+'c to^i ma`, la. lu`ng thay, no' cu~ng co' o+? nhu+~ng
co+ quan quo^'c te^' co' uy ti'n nha^'t, nhu+~ng no+i ddu+o+.c coi la` quy tu.
nhu+~ng con ngu+o+`i u+u tu' nha^'t, the^' nhu+ng ba^'t ha.nh thay cu~ng la`
no+i ma` ta'nh tham lam i'ch ky? chi pho^'i ma.nh nha^'t, va` ca'c pha^?m cha^'t
chi'nh tru+.c va` na(ng lu+.c chuye^n mo^n thu+o+`ng bi. ga.t ra ri`a bo+?i
nhu+~ng toan ti'nh chi'nh tri. va` a^m mu+u tranh gia`nh quye^`n lu+.c; va`
cu~ng la` no+i ma` quye^`n lo+.i cu?a ca'c cu+o+`ng quo^'c thu+o+`ng xuye^n
la^'n a'p quye^`n lo+.i cu?a ca'c nu+o+'c thuo^.c the^' gio+'i thu+' ba,
ngu+o+.c la.i nhu+~ng lo+`i ho. re^u rao la` co^? xuy' va` ba?o ve^. cho quye^`n
lo+.i cu?a ca'c nu+o+'c nhu+o+.c tie^?u.
Sau khi dda~ ro+`i kho?i mo.i chu+'c vu., gio+` dda^y nhi`n la.i to^i ba('t
dda^`u nghi ngo+` ra(`ng su+. ta^.n tuy. vo+'i ly' tu+o+?ng phu.c vu. nha^n
da^n, cu~ng nhu+ tu+ ca'ch dda.o ddu+'c va` lo`ng trung thu+.c, vo^'n la`
ddo^.ng co+ thu'c dda^?y to^i da'm ddu+'ng tha(?ng, mie^.t ma`i la`m vie^.c
trong bao na(m ro`ng, pha?i cha(ng la` sai la^`m, kho^ng ddu'ng cho^~ va` kho^ng
ddu'ng lu'c.
Tro+? ve^` Vie^.t Nam la`m vie^.c du+o+'i tho+`i To^?ng tho^'ng Ngo^ DDi`nh
Die^.m va`o nhu+~ng na(m 50, to^i dda~ ddem he^'t su+'c ra phu.c vu. nha^n da^n,
ddo^i khi que^n ca? ba?n tha^n mi`nh. The^' nhu+ng su+. ta^.n ta^m a^'y kho^ng
ddu+o+.c lo`ng ai, ngoa`i o^ng Die^.m va` va`i ba ngu+o+`i nu+~a. Ngay ca? gia
ddi`nh o^ng Die^.m va` dda'm ngu+o+`i tha^n ca^.n cu?a o^ng cu~ng kho' chi.u
vo+'i tha'i ddo^. cu+'ng ra('n cu?a to^i khi xu+? ly' nhu+~ng va^'n dde^` co^ng
i'ch. Trong khi co' bie^'t bao nhie^u ngu+o+`i sa(~n sa`ng ddo^? xo^ to+'i phu.c
vu. dde^? la^'y lo`ng ho., thi` to^i la.i tu+` cho^'i giu'p ho. trong nhu+~ng
vu. la`m a(n rie^ng tu+. Va` to^i dda~ ba('t dda^`u ta.o cho mi`nh nhu+~ng ke?
thu` gia^'u ma(.t.
Va` khi to^i hy sinh su+. nghie^.p to^'t dde.p o+? Nga^n ha`ng The^' gio+'i,
tu+` bo? mo^.t cho^~ la`m ngon la`nh vo+'i lu+o+ng bo^?ng ha^.u, dde^? theo
lo+`i mo+`i cu?a chi'nh phu? Sa`i Go`n, tro+? ve^` Vie^.t Nam nha^.n la^'y mo^.t
lo^ co^ng vie^.c va` tra'ch nhie^.m na(.ng ne^`, ddeo dduo^?i ly' tu+o+?ng ve^`
mo^.t cuo^.c tru+o+`ng chinh gian kho^? go'p pha^`n cu+'u la^'y dda^'t nu+o+'c,
ba(`ng ca'ch dda?m nhie^.m pha^`n lo+'n vie^.c la~nh dda.o kinh te^' va` ta`i
cha'nh nha(`m que't sa.ch na.n tham nhu~ng va` ho^'i lo^. trong chi'nh quye^`n
Sa`i Go`n, thi` ddo' co' le~ cu~ng la` mo^.t sai la^`m lo+'n. Sau mo^.t loa.t
ca'c cuo^.c dda?o chi'nh va` pha?n dda?o chi'nh, chi'nh quye^`n ca`ng nga`y
ca`ng tho^'i na't, xa~ ho^.i Sa`i Go`n va` ca'c tha`nh pho^' lo+'n ca`ng nga`y
ca`ng sa ddoa.; nhu+~ng vie^n tu+o+'ng dda^`y quye^`n uy, nhu+~ng vi. Tu+ le^.nh
vu`ng, nhu+~ng vie^n Ti?nh tru+o+?ng, va` dda(.c bie^.t la` nhu+~ng ba` vo+.
cu?a ho., bo? ma(.c quye^`n lo+.i quo^'c gia ma` chi? co^' ti`m ca'ch vo+ ve't
cho dda^`y tu'i. DDie^`u na`y la`m cho qua^n ddo^.i tha^'t vo.ng va` cha'n na?n,
la`m cho qua^`n chu'ng ca(m ghe't va` khinh bi?; no' tie^u huy? mo.i y' chi'
chie^'n dda^'u co`n so't la.i trong binh li'nh va` nha^n da^n. Mie^`n Nam tu+.a
nhu+ mo^.t tra'i ca^y chi'n ru+~a chi? cho+` nga`y ru.ng du+o+'i gio^ng ba~o.
DDie^`u mi?a mai cay dda('ng la` dde^? dde^`n dda'p la.i nhu+~ng no^~ lu+.c
cho^'ng tham nhu~ng cu?a mi`nh, chi'nh to^i la.i bi. nhu+~ng ke? di'nh li'u, va`
bi. to^i tru+`ng pha.t, buo^.c to^.i ho^'i lo^. va` tham nhu~ng! Khi to^i nga(n
cha(.n vu. nha^.p la^.u �xe ho+i Fatima�, to^i dda~ ta.o ra cho mi`nh mo^.t lo^
ke? thu`, va` dda'm na`y dda~ buo^.c to^.i to^i la` ba?o ve^. quye^`n lo+.i cho
con buo^n xe ho+i. Khi to^i tu+` cho^'i kho^ng ca^'p tie^`n hu+u bo^?ng va`
quye^`n mua nha` cho mo^.t ngu+o+`i vo^'n la` cu+.u nha^n vie^n Nga^n ha`ng
Quo^'c gia va` la` mo^.t ta^n nghi. si~ Quo^'c ho^.i, vi` nhu+~ng thu+' na`y
chi? da`nh cho nha^n vie^n Nga^n ha`ng Quo^'c gia, ma` o^ng ta thi` dda~ tu+`
chu+'c ro^`i, nha^n va^.t na`y dda~ la^.p tu+'c lo+.i du.ng vi. the^' mo+'i cu?a
mi`nh, le^n die^~n dda`n Quo^'c ho^.i gay ga('t chi? tri'ch to^i ba(`ng ddu?
mo.i lo+`i do^'i tra'. Khi to^i ddo'ng cu+?a mo^.t va(n pho`ng Nga^n ha`ng
Quo^'c gia o+? Paris vi` ba^'t ho+.p le^., kho^ng ddu'ng vo+'i nghie^.p vu. cu?a
mo^.t Nga^n ha`ng Trung u+o+ng va` to^'n ke'm vo^ i'ch, chu+a ke^? co' the^? co'
nhu+~ng mu.c ddi'ch ba^'t chi'nh o+? sau lu+ng, thi` con ngu+o+`i dda~ mo+? va(n
pho`ng a^'y, vo^'n kho^ng he^` co' mo^.t kinh nghie^.m hay hie^?u bie^'t ve^`
Nga^n ha`ng Trung u+o+ng, dda~ le^n a'n to^i ddu? thu+' to^.i tre^n ddo+`i.
Nhu+~ng loa.i vu kho^'ng nhu+ va^.y kho^ng pha?i la` chuye^.n hie^'m trong
nhu+~ng na(m to^i la`m vie^.c du+o+'i che^' ddo^. Sa`i Go`n.
To^i la`m gi` ddu+o+.c dda^y? Chu'ng ta ddang so^'ng trong mo^.t xu+' so+? �tu+.
do� (!) va` ai muo^'n la`m gi` no'i gi` cu~ng ddu+o+.c, du` tra'i vo+'i lu+o+ng
ta^m. DDie^`u hay nha^'t to^i co' the^? la`m la` bo? ra ngoa`i tai ma^'y
chuye^.n ddo', hy vo.ng ra(`ng o+? ngoa`i cuo^.c ddo+`i lo+'n ro^.ng, co'
nhu+~ng ngu+o+`i to^n tro.ng le~ pha?i, sa'ng suo^'t, se~ nha^.n ra ai pha?i ai
tra'i, ai dda'ng khen va` ai dda'ng tra'ch.
Na(m 1968, lo`ng dda^`y ngao nga'n, to^i xin ru't lui kho?i mo.i chu+'c vu.
trong chi'nh phu? va` Nga^n ha`ng Quo^'c gia. DDie^`u thu'c dda^?y to^i quye^'t
ddi.nh ro+`i bo? dda^'t nu+o+'c va` quay tro+? ve^` Nga^n ha`ng The^' gio+'i
(World Bank) nhie^`u ho+n ca? la` su+. thie^'u na(ng lu+.c va` ti`nh tra.ng tham
nhu~ng tra`n lan cu?a chi'nh phu? va` qua^n ddo^.i Sa`i Go`n, su+. suy ddo^`i
cu?a xa~ ho^.i ta.i ca'c tha`nh pho^' lo+'n. DDo^'i vo+'i to^i, so^' pha^.n
dda^'t nu+o+'c na`y dda~ ddu+o+.c an ba`i: ngoa.i tru+` mo^.t phe'p la., Nam
Vie^.t Nam kho^ng co`n co+ cu+'u va~n.
Nhu+~ng na(m tie^'p theo ddo' o+? nu+o+'c My~, to^i la.i ca`ng the^m ngao nga'n
va` tuye^.t vo.ng. Ngoa`i mo^.t so^' tha`nh ti'ch sa'ng cho'i cu?a sinh vie^n
Vie^.t Nam va` mo^.t va`i tha`nh co^ng dda'ng ke^? cu?a ca'c chuye^n gia Vie^.t
Nam tre? tuo^?i, thi` co^.ng ddo^`ng ngu+o+`i Vie^.t di ta?n dda~ ga^y ne^n tai
tie^'ng xa^'u xa trong ca'i xa~ ho^.i dda~ dung du+o+~ng ho.: be^n ca.nh nhu+~ng
ngu+o+`i ddang co^' ga('ng la`m lu.ng dde^? nuo^i na^'ng con ca'i, mo^.t so^'
ngu+o+`i di ta?n la.i ddem qua dda^y nhu+~ng tho'i xa^'u cu~, lu+`a dda?o va`
cho^m chi?a ba^'t cu+' khi na`o co' di.p. Kho^ng pha?i chi? co' nhu+~ng ngu+o+`i
nghe`o kho^? pha?i so^'ng ba(`ng tie^`n tro+. ca^'p, ma` ca? nhu+~ng ta^`ng
lo+'p tre^n (ba'c si~, du+o+.c si~, nhu+~ng ngu+o+`i mo^i gio+'i co^? pha^`n,
mua ba'n ba^'t ddo^.ng sa?n v.v...). Mo^.t nga`y no. ta.i Westminster, bang
California, ngu+o+`i ta tro^ng tha^'y ta'm mu+o+i vi. ba'c si~ va` du+o+.c si~
Vie^.t Nam bi. co`ng tay da^~n ddi sau mo^.t toa'n ca?nh sa't My~. Xa^'u ho^?
thay cho co^.ng ddo^`ng ngu+o+`i Vie^.t chu'ng ta o+? dda^y, va` xa^'u ho^? la^y
cho ca? que^ hu+o+ng dda^'t nu+o+'c chu'ng ta be^n kia nu+~a!
Co' ddo^i khi to^i ca?m tha^'y tuye^.t vo.ng vo+'i co^.ng ddo^`ng ngu+o+`i
Vie^.t tre^n dda^'t My~, nhu+~ng ngu+o+`i tu+. xu+ng la` dda.i die^.n cho dda^'t
nu+o+'c to^i va` cho da^n to^.c to^i be^n que^ nha`. DDa^u ro^`i bo^'n nga`n
na(m va(n hie^'n ma` ho. re^u rao la` co^.i nguo^`n cu?a ho.? DDa^u ro^`i ddu+'c
ha.nh va` pha^?m cha^'t cao quy' cu?a cha o^ng va` cu?a nhu+~ng lo+'p ngu+o+`i
ddi tru+o+'c ma` ho. cho ra(`ng mi`nh thu+`a hu+o+?ng? Pha?i cha(ng xa~ ho^.i
chu'ng ta dda~ suy ddo^`i dde^'n no^~i tu+ ca'ch dda.o ddu+'c va` lo`ng trung
thu+.c nga`y nay qua' hie^'m hoi, va` nhu+~ng con ngu+o+`i dda'ng ki'nh qua'
i't?
Na(m 1991, khi to^i ve^` tha(m la.i Vie^.t Nam la^`n dda^`u tie^n sau chie^'n
tranh, to^i ddau lo`ng tro^ng tha^'y nha^n da^n so^'ng trong nhu+~ng ddie^`u
kie^.n nghe`o na`n va` kho^'n kho^?. To^i muo^'n giu'p ddo+~ ddo^`ng ba`o to^i,
du` co' nhu+~ng tro+? nga.i chi'nh tri. va` nhu+~ng hy sinh ta`i cha'nh ve^`
phi'a to^i. To^i dda~ ve^` tha(m que^ hu+o+ng bo^'n la^`n, theo lo+`i mo+`i cu?a
Thu? tu+o+'ng chi'nh phu? Vie^.t Nam lu'c a^'y, ba(`ng tie^`n tu'i cu?a mi`nh,
nha(`m co^' ga('ng go'p pha^`n ca?i ca'ch va` xa^y du+.ng la.i dda^'t nu+o+'c.
Nhu+ng nhu+~ng ddie^`u kie^.n cu?a dda^'t nu+o+'c lu'c ddo' chu+a thi'ch ho+.p
cho nhu+~ng no^~ lu+.c nhu+ va^.y, va` na(m 1994 to^i dda`nh pha?i cha^'m du+'t
mo.i ke^' hoa.ch. Sau khi tha^'y kho^ng giu'p ddu+o+.c xu+' so+? trong bo^'n
chuye^'n ve^` nu+o+'c, to^i hy vo.ng du`ng cuo^'n sa'ch cu?a to^i, dde^? trao
kinh nghie^.m nghe^` nghie^.p, chuye^n mo^n, cho da^n, cho nu+o+'c nhu+ng
tie^'c thay, bu+'c tha`nh kie^?m duye^.t qua' cao ne^n chuye^.n na`y cu~ng
kho^ng tha`nh.
Khi ngu+o+`i ta kho^ng hie^?u dda^u la` ddie^`u lo+.i, dda^u la` ddie^`u ha.i
cho dda^'t nu+o+'c, thi` ba^'t cu+' ddie^`u gi` cu~ng la` quo^'c ca^'m ca?!
To^i pha?i tha`nh thu+.c thu' nha^.n ra(`ng ne^'u ho^m nay to^i pha?i la`m la.i
nhu+~ng gi` to^i dda~ la`m trong nhu+~ng na(m 50 va` 60 cu?a the^' ky? qua, to^i
kho^ng da'm cha('c mi`nh co`n ddu? can dda?m dde^? duy tri` su+. tha(?ng tha('n,
lo`ng trung thu+.c va` ta^.n tuy. nhu+ xu+a, khi ddo^'i die^.n vo+'i nga^`n a^'y
su+. vo^ ta^m, tho'i i'ch ky? va` te^. tham nhu~ng.
Qua? la` buo^`n khi pha?i ddi dde^'n mo^.t ke^'t lua^.n nhu+ va^.y.
To^i co^' tu+. thuye^'t phu.c mi`nh ra(`ng o+? sa^u trong lo`ng ngu+o+`i da^n
Vie^.t va^~n co`n nhu+~ng ddu+'c ti'nh va` gia' tri. truye^`n tho^'ng, ddu+o+.c
lu+u truye^`n qua ha`ng nga`n na(m va(n hoa', thu+? tha'ch va` chie^'n dda^'u �
mo^.t ddie^`u ma` to^i dda~ ddu+o+.c tha^'y trong ddo+`i, nha^'t la` o+? tho^n
que^ xa ddo^ thi..
DDo' la` ddie^`u duy nha^'t co`n cho to^i nie^`m tin va`o ddo^`ng ba`o va` que^
hu+o+ng dda^'t nu+o+'c.
Ghi chu': Rie^ng ddo^'i vo+'i Quy~ Tie^`n te^. Quo^'c te^', theo phe'p li.ch
su+. va` lo`ng trung tha`nh ddo^'i vo+'i Quy~, tru+o+'c khi xua^'t ba?n cuo^'n
sa'ch na`y la^`n dda^`u trong ba?n tie^'ng Anh, Brushing the World Famous va`
ba?n tie^'ng Vie^.t, La`m vie^.c vo+'i ca'c nha^n va^.t danh tie^'ng the^'
gio+'i, to^i dda~ go+?i tho+ cho o^ng To^?ng Gia'm ddo^'c xin phe'p, va` ke`m
theo tho+, ta^'t ca? nhu+~ng chu+o+ng to^i dda~ vie^'t ve^` Quy~ Tie^`n te^.
Quo^'c te^'. O^ng bie^'t la` to^i no'i ddu'ng, kho^ng sai, ne^n o^ng lu'ng
tu'ng, tra? lo+`i cu~ng ho+i te^' nhi., ma` kho^ng tra? lo+`i cu~ng kho^ng nha~
nha(.n la('m, ne^n o^ng im la(.ng.
Nguye^~n Hu+~u Hanh
Santa Barbara, Tha'ng Na(m 2004
*
I. Tho+`i tho+ a^'u
To^i sinh nga`y 10 tha'ng 11 na(m 1923 ta.i co^' ddo^ Hue^' trong ngo^i nha`
cu?a be^n ngoa.i, vi` me. to^i muo^'n sinh ddu+'a con dda^`u lo`ng ta.i que^ ba`
ho+n la` ta.i ngo^i nha` dda^`u tie^n cu?a chu'ng to^i o+? Qua?ng Tri., ca'ch
Hue^' que^ hu+o+ng ba` chu+`ng 60 ca^y so^'.
Cha to^i vo^'n ra^'t ga('n bo' vo+'i la`ng que^ cu?a o^ng, no+i o^ng no^.i to^i
ddang so^'ng; trong ba^'t cu+' chuye^.n gi` cha to^i cu~ng nghie^ng ve^` phi'a
gia ddi`nh va` la`ng xa~ o^ng. O^ng cu+ tru' va` da.y ho.c o+? Qua?ng Tri.,
ca'ch la`ng DDa.i Hoa` chu'ng to^i khoa?ng 12 ca^y so^'. Quan ddie^?m cu?a o^ng
la` vie^.c la`ng lo tru+o+'c, vie^.c nu+o+'c lo sau. Mo^~i tha'ng o^ng ddi bo^.
i't nha^'t mo^.t la^`n ve^` tha(m cha me.. Sau na`y o^ng ddi ba(`ng xe dda.p,
khi o^ng da`nh du.m ddu? tie^`n sa('m mo^.t chie^'c xe dda.p mua tu+` be^n
Pha'p, mo^.t chie^'c hie^.u Saint E'tienne ma` o^ng cu+ng quy' suo^'t ddo+`i.
Tho+`i ddo', xe dda.p va` xe ke'o la` hai loa.i phu+o+ng tie^.n di chuye^?n ca'
nha^n duy nha^'t o+? Vie^.t Nam. Xe ho+i rie^ng hie^'m dde^'n no^~i co' the^?
dde^'m tre^n dda^`u ngo'n tay.
Thay vi` la`m khai sinh cho to^i ddu'ng nga`y sinh o+? Hue^', cha to^i dda~
cho+` cho to+'i di.p ve^` tha(m la`ng mo+'i dda(ng ky' tru+o+'c ba. cho to^i o+?
la`ng o^ng. Vi` va^.y ma` nga`y va` no+i sinh chi'nh thu+'c cu?a to^i la` 15
tha'ng Ba na(m 1924 ta.i la`ng DDa.i Hoa`, to^?ng An Da., phu? Trie^.u Phong,
ti?nh Qua?ng Tri., thay vi` mo^`ng Mu+o+`i tha'ng Mu+o+`i Mo^.t na(m 1923 ta.i
tha`nh pho^' Hue^', ti?nh Thu+`a Thie^n.
Sau na`y me. to^i ke^? la.i ra(`ng khi to^i cha`o ddo+`i, cha to^i dda~ va`o
Hue^' tha(m ba` va` khi co^ y ta' be^' ddu+'a be' cho o^ng xem, o^ng dda~ lo'ng
ngo'ng o^m ddu+'a nho? va`o hai ca'nh tay da`i ngoa(`ng cu?a o^ng va` ho^n con,
nuo+'c ma('t cha?y da`i xuo^'ng hai go` ma'. DDoa.n o^ng quay la.i no'i vo+'i
me. to^i: �To^i muo^'n cho con ddu+o+.c ho.c ha`nh tu+? te^' ho+n to^i, nhu+ng
to^i chi? la` mo^.t te^n tha^`y gia'o nghe`o xa'c, la`m sao lo no^?i cho con
va`o ho.c dda.i ho.c Ha` No^.i hay dda.i ho.c Pha'p!�. O^ng dda~ tu+`ng ddu+o+.c
nha^.n va`o tru+o+`ng dda.i ho.c Ha` No^.i, nhu+ng kho^ng ddu+o+.c ho.c, vi`
o^ng no^.i to^i kho^ng chi.u chu ca^'p cho o^ng ho.c the^m nu+~a. The^' nhu+ng
o^ng no^.i to^i, vo^'n la` mo^.t vi. quan trong trie^`u ve^` hu+u, la.i ra^'t
gia`u; chi? co' ddie^`u o^ng ta^.p trung mo.i su+. ha`o pho'ng va`o ba ngu+o+`i
con trai con ddo+`i vo+. tru+o+'c, co`n cha to^i la` con cu?a ba` vo+. ke^'. Va`
ve^` sau, o^ng no^.i to^i cu~ng chi? dde^? la.i toa`n bo^. gia sa?n cho ba
ngu+o+`i con vo+. lo+'n cu?a o^ng.
Tuo^?i tho+ to^i di'nh ma('c vo+'i ddu? thu+' bi.nh: quai bi., so+?i, hen
suye^~n, va`ng da v.v... Cha to^i he^'t su+'c thu+o+ng to^i vi` to^i la` ddu+'a
con dda^`u lo`ng va` la` con trai tru+o+?ng. Truye^`n tho^'ng gia ddi`nh Vie^.t
Nam dda(.c bie^.t coi tro.ng con trai tru+o+?ng, bo+?i ngu+o+`i tru+o+?ng nam
se~ la` ngu+o+`i ga'nh va'c co^ng chuye^.n gia ddi`nh va` lo toan vie^.c tho+`
cu'ng to^? tie^n; anh ddu+o+.c gia'o hua^'n dda^`y ddu? ca'c tie^u chua^?n ve^`
dda.o ddu+'c va` ca'ch xu+? the^' o+? ddo+`i dde^? to+'i phie^n anh, anh se~
da.y la.i cho ma^'y ddu+'a em, cha me. anh se~ kho^ng ca^`n pha?i lo nu+~a, ho.
tro^ng ca^.y anh dda?m tra'ch vie^.c ddo'. Cha to^i dda~ da.y do^~ to^i ra^'t
nghie^m kha('c tre^n ne^`n dda.o ddu+'c va` trie^'t ly' cu?a Kho^?ng gia'o va`
Pha^.t gia'o. O^ng kho^ng da.y ma^'y em to^i nhu+ va^.y; o^ng giao vie^.c ddo'
cho me. to^i. Me. to^i vo^'n ta'nh ro^.ng ra~i khoan hoa`, kho^ng theo sa't
dda.o ly' ca(.n ke~ nhu+ cha to^i. Thuo+? tru+o+'c, truye^`n tho^'ng gia'o
hua^'n theo Kho^?ng gia'o ra^'t hu+~u hie^.u. Nhu+ng ke^? tu+` the^' he^. to^i,
phu+o+ng pha'p na`y ba('t dda^`u ke'm hie^.u qua?, vi` trong xa~ ho^.i hie^.n
dda.i, em u't kho^ng co`n ki'nh tro.ng anh chi. nhu+ thuo+? xu+a, dda(.c bie^.t
la` khi chu'ng to^i qua so^'ng be^n cha^u A^u hay My~, no+i cha me. ddo^'i xu+?
vo+'i ta^'t ca? con ca'i y he^.t nhu+ nhau. The^' nhu+ng cha to^i kho^ng bao
gio+` thay ddo^?i cung ca'ch cu?a o^ng. Sau na`y, khi to^i tro+? ve^` Vie^.t Nam
la`m vie^.c, o^ng thu+o+`ng va`o Sa`i Go`n tha(m to^i bo^'n na(m la^`n mo^~i
na(m, o+? vo+'i to^i mo^.t tho+`i gian dde^? ba`n chuye^.n gia ddi`nh, nhu+ng
kho^ng he^` la`m va^.y vo+'i ca'c em to^i.
Khi to^i co`n nho?, cha to^i thu+o+`ng da('t to^i theo nhu+~ng chuye^'n ddi sa(n
hay ddi ca^u cu?a o^ng. Nhu+~ng chuye^'n ddi na`y thu+o+`ng da`i tu+` 40 to+'i
50 ca^y so^' lo^.i bo^., leo nu'i, ba(ng ru+`ng, ngu? giu+~a ddo^`ng ro^.ng,
tre^n su+o+`n ddo^`i hay ca.nh bo+` so^ng � kho^ng le^`u tra.i, kho^ng tu'i
ngu?, chi? co' i't ta^'m chie^'u la't va` me^`n tho^.
DDi ca^u thu' vi. vo^ cu`ng vi` phong ca?nh thie^n nhie^n thu+o+`ng xinh dde.p
va` so^ng suo^'i thu+o+`ng dda^`y ca'. Do`ng nu+o+'c cha?y xuye^n qua ca'c khe
suo^'i hay ddo^? xuo^'ng nhu+~ng con tha'c nho?, hay nu+o+'c trong ca'c con
so^ng uo^'n tro^i lu+~ng lo+` giu+~a ddo^`ng co? xanh, dde^`u ra^'t sa.ch, trong
va('t, kho^ng mo^.t chu't bo+.n nho+ hay o^ nhie^~m. Chu'ng to^i ca^u ba(`ng
nhu+~ng ca'i ca^`n tho^ so+ la`m tu+` ca`nh tre nho? cha(.t ngay trong ru+`ng,
nhu+ng bao gio+` cu~ng tha`nh co^ng vi` lu~ ca' trong ru+`ng cha(?ng bie^'t gi`
ho+n ngoa`i thu+'c a(n va` nhu+~ng mie^'ng mo^`i ma` me. thie^n nhie^n da`nh cho
chu'ng.
Ta.i nhu+~ng ddi.a ddie^?m ma` cha to^i bie^'t ra^'t ro~, chu'ng to^i cha(.t
mo^.t i't tre ro^`i da^`m xuo^'ng nu+o+'c; sa'ng ho^m sau chu'ng to^i co' the^?
nhi`n tha^'y tu+`ng dda`n ca' ddang xu'm xi't ri?a la' tre du+o+'i la`n nu+o+'c
trong veo, la`m cho bu.i tre chi? co`n tro+ ca`nh va` go^'c. The^' ro^`i chu'ng
to^i lie^.ng xuo^'ng mo^.t tho?i nho? thuo^'c no^?, cho+` no' no^? va` lu~ ca'
nga^'t ngu+ ro^`i, chu'ng to^i lao xuo^'ng nu+o+'c to'm nhu+~ng con ca' bi.
thu+o+ng nhu+ng va^~n co`n qua^~y ra^'t du+~, ddo^i khi la`m chu'ng to^i bi.
thu+o+ng kho^ng i't.
Mo^~i khi ca?m tha^'y khu'c so^ng na`o ddo' co' nhie^`u ca' hanh tra('ng quy'
hie^'m, cha to^i ha'i mo^.t so^' la' non tu+` mo^.t loa.i ca^y leo dda(.c bie^.t
ve^` nho^`i tha`nh ba'nh. Sau ddo' chu'ng to^i gia(ng lu+o+'i ba('t to^m du+o+'i
bo+` so^ng le^n, tha^.n tro.ng nhe't mo^.t vie^n nho? thu+' ba'nh ddo' va`o
trong bu.ng con to^m co`n so^'ng ro^`i tha? chu'ng la.i xuo^'ng so^ng. Ro^`i
thi`, la.nh run trong ca'i la.nh buo^?i sa'ng so+'m, chu'ng to^i tru`m me^`n hay
chie^'u la't, kie^n nha^~n ngo^`i tre^n bo+`, cho+` cho to+'i khi nhu+~ng con
ca' hanh tra('ng no^?i da^.t do+` tre^n ma(.t nu+o+'c. Sau khi a(n pha?i nhu+~ng
con to^m kia khoa?ng nu+?a gio+`, lu~ ca' hanh bi. say thuo^'c, ba('t dda^`u
tro^`i le^n ma(.t nu+o+'c, pho+i bu.ng bo+i lo`ng vo`ng, va` chu'ng to^i bo+i ra
to'm la^'y chu'ng tru+o+'c khi cha^'t thuo^'c he^'t hie^.u lu+.c.
Chu'ng to^i kho ca' na^'u co+m a(n ngay ta.i cho^~ ca('m tra.i, ddo' la` nhu+~ng
bu+~a a(n ngon nha^'t trong ddo+`i to^i. Chu'ng to^i san se? thu+'c a(n vo+'i
nhu+~ng ngu+o+`i ddi cu`ng ddu+o+`ng; pha^`n na`o kho^ng ddem ve^` ddu+o+.c cho
me. to^i, chu'ng to^i cho nhu+~ng ngu+o+`i da^n to^.c thie^?u so^' o+? ca'c
la`ng be^n, hay cho da^n xo'm va.n ven so^ng. DDo^i khi chu'ng to^i nho'm mo^.t
cu.m lu+?a lo+'n be^n bo+` so^ng dde^? hun kho'i mo+' ca' ba('t ddu+o+.c
tru+o+'c khi ddem ve^` nha`.
DDi sa(n thi` kho^ng thu' vi. ba(`ng vi` cha to^i chi? sa('m no^?i mo^.t kha^?u
su'ng sa(n nho?, ca-li'p 16; ca'c loa.i thu' sa(n thu+o+`ng la` ga` go^, tri~,
ga` ru+`ng, tho? ru+`ng, thi?nh thoa?ng va`i con hu+o+u nho?. Vo+'i mo^.t kha^?u
su'ng nho? nhu+ va^.y, chu'ng to^i kho^ng da'm va`o sa^u trong ru+`ng, no+i
lo+.n lo`i va` co.p kho^ng pha?i la` tro` cho+i cu?a chu'ng to^i.
Cha to^i ra^'t thi'ch ddi du li.ch dda^y ddo'. Trong nhu+~ng nga`y tha'ng a^'y,
nhu+~ng la^`n ddi ta('m bie^?n la` ca? nhu+~ng chuye^'n vie^~n ha`nh, vi` chu'ng
to^i thu+o+`ng pha?i ddi bo^. tu+` nha` ra ba~i bie^?n. DDa^u co' ddu? xe dda.p
cho ta^'t ca? mo.i ngu+o+`i. Co' ddo^i khi chu'ng to^i kie^'m tie^`n thue^ mo^.t
chie^'c thuye^`n, mo^.t chie^'c tam ba?n � ca'i te^n go.i tu+` tie^'ng Trung
Quo^'c co' nghi~a la` ba ta^'m va'n � da`i khoa?ng 6 me't, co' ma'i khoang che
ba(`ng tre nu+'a.
Tho+`i gian a^'y chu'ng to^i co`n so^'ng o+? Qua?ng Tri.. Ba~i bie^?n ga^`n
nha^'t la` Cu+?a Vie^.t na(`m ca'ch khoa?ng 16 ca^y so^' ne^n chu'ng to^i
thu+o+`ng pha?i ra ddi tu+` 4 gio+` sa'ng. Chu'ng to^i ddem theo thu+'c a(n, va`
du`ng bu+~a du+o+'i bo'ng ra^m cu?a nhu+~ng ca^y fi-lao, mo^.t loa.i ca^y
tho^ng, cao, la' nho? va` da`i nhu+ kim, reo vi vu trong la`n gio' bie^?n nghe
ra^'t e^m tai. La' fi-lao kho^ng co' mu~i nho.n nhu+ la' tho^ng ne^n co' the^?
na(`m ngu? tre^n dda'm la' du+o+'i go^'c fi-lao e^m ho+n na(`m du+o+'i go^'c
tho^ng. Bao gio+` chu'ng to^i cu~ng du+`ng cha^n o+? mo^.t la`ng cha`i dde^? mua
ha?i sa?n, mo'n tuye^.t nha^'t la` so` huye^'t, mo^.t loa.i so` nho?, vo? sa^.m
dda^`y lo^ng, khi nu+o+'ng tre^n lu+?a than se~ mo+? mie^.ng va` cho ra mo^.t
cha^'t nu+o+'c ma`u ddo? nhu+ huye^'t, a(n ra^'t ngon.
Cu+?a bie^?n thu+' hai, xa ho+n, la` Cu+?a Tu`ng, na(`m o+? vi~ tuye^'n 17, sau
na`y chia ddo^i Vie^.t Nam tha`nh hai mie^`n Nam, Ba('c. Cu+?a Tu`ng ca'ch nha`
chu'ng to^i khoa?ng 60 ca^y so^' ne^n chu'ng to^i thu+o+`ng thue^ thuye^`n tam
ba?n dde^? ddi. Bo^'n, na(m ngu+o+`i chu'ng to^i chie^'m khoang chi'nh ro^.ng
khoa?ng 3 me't va` da`i 5 me't, khoang kia nho? ho+n da`nh cho gia ddi`nh chu?
thuye^`n, vo+'i 4 ngu+o+`i � ca(.p vo+. cho^`ng va` hai con nho?. Khoang
thuye^`n chi? ddu? cho^~ dde^? ngo^`i hoa(.c na(`m chu+' kho^ng ddu+'ng
ddu+o+.c, vi` no' chi? cao khoa?ng me't hai ti'nh tu+` sa`n le^n ma'i khoang.
The^' nhu+ng ta^'t ca? mo.i ngu+o+`i a(n, ngu?, gia(.t giu~ va` mo.i thu+' linh
tinh o+? tre^n ddo'. Chu'ng to^i xuo^'ng so^ng ta('m ru+?a mo^~i khi du+`ng
thuye^`n la.i dde^? nghi? ngo+i hay nga('m ca?nh. Thuye^`n lu+o+'t ddi theo
nhi.p dda^?y ma'i che`o ma` ngu+o+`i chu? thuye^`n hoa(.c vo+. anh ta che`o
vo+'i nhu+~ng ddo^.ng ta'c he^'t su+'c uye^?n chuye^?n, theo tie^'ng ho` khoan
nha(.t cu?a ho..
Trong ta^'t ca? nhu+~ng ba~i bie^?n dde.p tre^n the^' gio+'i ma` to^i tu+`ng
dda(.t cha^n to+'i trong nhie^`u na(m du li.ch kha('p no+i, thi` kho^ng no+i
na`o co' the^? sa'nh ddu+o+.c Cu+?a Tu`ng va` DDa.i La~nh o+? mie^`n Nam Vie^.t
Nam, vo+'i ve? dde.p thie^n nhie^n hoang so+ cu?a no'. To^i chi? so+. vie^.c
pha't trie^?n dda^'t nu+o+'c co' the^? la`m ma^'t ddi ve? dde.p cu?a hai cho^'n
na`y, vi` ngu+o+`i ta thu+o+`ng co' khuynh hu+o+'ng huy? hoa.i ta^'t ca? mo.i
thu+' bo+?i chi'nh lo`ng ham muo^'n pha't trie^?n the^m va` la`m dde.p the^m
nhu+~ng ca?nh quan vo^'n xinh dde.p a^'y.
Cu~ng ta.i Cu+?a Tu`ng to^i ddu+o+.c thu+o+?ng thu+'c ba mo'n a(n ma` to^i
kho^ng he^` ga(.p o+? no+i na`o kha'c:
O^'c ga.o, mo^.t loa.i o^'c nho? ra^'t sa.ch, ma`u va`ng, so^'ng trong ca't o+?
cu+?a so^ng, co' vo? tro`n, lo+'n co+~ mo^.t ho^.t dda^.u phu.ng bu+.. Luo^.c
o^'c ba(`ng nu+o+'c so^i xong, chu'ng to^i du`ng gai ca^y chanh le^? o^'c ra
nha^'m nha'p, sau khi dda~ khu+o+i mie^'ng va?y che mie^.ng o^'c ddi � thi.t
chu'ng me^`m, dda^.m dda`, he^'t su+'c thu' vi..
Ca' mo', mo^.t loa.i ca' tha^n le'p co' ddu? thu+' ma`u sa'ng, ngo' ra^'t buo^`n
cu+o+`i, nhu+ng thi.t ngon tuye^.t vo+`i.
Va` ha?i sa^m tu+o+i ma` chu'ng to^i ddi lu+o+.m buo^?i sa'ng so+'m giu+~a ca'c
khe dda' khi trie^`u xuo^'ng. Loa`i na`y mo^~i khi nha(.t le^n la.i tie^'t ra
mo^.t cha^'t nu+o+'c dda(.c ngo^. nghi~nh ma`u ddo?, nhu+ng khi na^'u vo+'i
na^'m ro+m thi` a(n ngon ho+n ba^'t cu+' loa.i ha?i sa^m kho^ na`o, du` dda('t
tie^`n, o+? ca'c tie^.m a(n.
Bao gio+` to^i cu~ng lo` do` theo cha to^i trong nhu+~ng chuye^'n ddi ca^u a^'y,
lu'c thi` vu`ng va^~y bo+i la(.n trong nu+o+'c so^ng, lu'c thi` lang thang cha^n
tra^`n tre^n ba~i bie^?n, dde^'n no^~i tru+o+.t cha^n te' nga~ giu+~a ca'c ta?ng
dda'. Mo^.t ho^m o+? Cu+?a Tu`ng chu'ng to^i chu+'ng kie^'n mo^.t su+. co^'
vu+`a buo^`n cu+o+`i vu+`a to^.i nghie^.p. Cu`ng ddu+'ng ca^u vo+'i chu'ng to^i
o+? mo^.t vu`ng nu+o+'c ca.n tre^n ba~i la` hai ngu+o+`i dda`n o^ng va` mo^.t
ngu+o+`i dda`n ba`. DDa`n o^ng thu+o+`ng chi? ddo'ng kho^', va` ma^'y ca'i kho^'
thu+o+`ng ra'ch ta? to+i, ngoa`i ra ho. kho^ng ma(.c the^m gi` kha'c. Ho. kho^ng
he^` ngu+o+.ng khi pho+i ba`y tha^n the^? du+o+'i ma^'y ca'i kho^' ra'ch na't.
Ngu+o+`i da^n nghe`o hay ta^.n du.ng ta^'t ca? mo.i thu+', ke^? ca? gie? ra'ch.
Thi?nh thoa?ng ho. la.i la(.n xuo^'ng nu+o+'c dde^? ba('t cua hay to^m hu`m
ba(`ng tay kho^ng. Sa'ng ho^m ddo', mo^.t ngu+o+`i dda`n o^ng la(.n xuo^'ng
nu+o+'c, va` thi`nh li`nh to^i tro^ng tha^'y anh ta vo.t le^n kho?i ma(.t
nu+o+'c la he't, mo^.t con cua di'nh cu+'ng o+? du+o+ng va^.t. Anh ta le^ tu+`ng
bu+o+'c ddi cha^.m cha.p, bo^. da.ng ddau ddo+'n va` ky` cu.c ra^'t buo^`n
cu+o+`i, vo+'i con va^.t ddo^.c a'c ddung ddu+a giu+~a hai cha^n. Chu'ng to^i
cu+o+`i dde^'n no^~i cha?y ca? nu+o+'c ma('t va` tha('t ca? bu.ng. Cha to^i
vo^.i lao to+'i giu'p anh ta, nhu+ng o^ng cu~ng ddang cu+o+`i ru~ dde^'n no^~i
o^ng kho^ng go+~ con cua ra ddu+o+.c. Cuo^'i cu`ng o^ng lu+o+.m mo^.t cu.c dda'
ddu+a cho ngu+o+`i dda`n o^ng, anh ta co^' le^'t to+'i ngo^`i da.ng cha^n tre^n
mo^.t ta?ng dda'. Nhu+ng anh ta ddau qua' kho^ng cu+? ddo^.ng no^?i ne^n anh ta
nho+` cha to^i dda^.p giu`m, va` cha to^i dda~ dda^.p con cua, nhu+ng suy't
chu't nu+~a o^ng cu~ng bi. no' ke.p. Con cua quo+` qua.ng ro+'t xuo^'ng, nhu+ng
ca'i ca`ng cu?a no' va^~n cu+' ke.p o+? cho^~ cu~ va` cha to^i pha?i dda(.t
ngu+o+`i dda`n o^ng na(`m xuo^'ng tre^n ma(.t dda' dde^? dda^.p da^.p no' ra.
Su+. co^' na`y du+o+`ng nhu+ ke'o da`i vo^ ta^.n, va` ngu+o+`i dda`n o^ng kia
cha('c pha?i ddau khu?ng khie^'p vi` gu+o+ng ma(.t anh ta ta'i xanh ta'i ti'm.
Gia ddi`nh to^i ra^'t nghe`o ne^n ddo^'i vo+'i to^i, ddo^` cho+i la` thu+' xa
xi? da`nh cho dda'm ba` con gia`u co' cu?a to^i o+? ke^' be^n nha`. Ba('t
chu+o+'c bo.n tre? con ha`ng xo'm, to^i tu+. ta.o la^'y ddo^` cho+i cho mi`nh:
mo^.t chie^'c xe ta(ng la`m ba(`ng mo^.t tru.c chi? tro^'ng, vo+'i mo^.t que tre
va` ma^'y co.ng thun la`m bo^. ma'y no^?, lu+.c dda^?y ddu+o+.c cung ca^'p bo+?i
co.ng thun xoa('n la.i va` da^`u nho+'t bo^i tro+n la` sa'p dde`n ca^`y; mo^.t
ca'i na' la`m ba(`ng mo^.t na.ng ca^y hi`nh chu+~ Y vo+'i hai so+.i da^y cao su
va` mo^.t mie^'ng da gia`y cu~.
Nhu+ng co' nhu+~ng nga`y to^i buo^`n ba~ kho^ng bie^'t la`m gi`, sau ma^'y tro`
ba('n bi hay ne'm xu. Mo^.t ho^m to^i ddu+'ng sau ca'nh cu+?a cho+` cha to^i ddi
dda'nh tennis tro+? ve^`. To^i vu+`a cho+i vo+'i ta^'m lu+o+'i tre^n khung cu+?a
vu+`a ngo'ng chu+`ng bo'ng da'ng chie^'c xe dda.p cu?a o^ng xua^'t hie^.n cuo^'i
con ddu+o+`ng. Khi o^ng bu+o+'c va`o nha`, o^ng ba('t ga(.p to^i ddang tho.c
ca^y va`o ta^'m lu+o+'i cu+?a, va` o^ng du`ng ca^y vo+.t tennis ne^.n mo^.t cu'
le^n dda^`u to^i.
DDau he^'t su+'c. DDo' la` la^`n dda^`u tie^n o^ng dda'nh to^i va` cu~ng la`
la^`n dda^`u tie^n to^i gia^.n o^ng, du` chi? va`i ba phu't, bo+?i to^i luo^n
luo^n thu+o+ng va` ki'nh tro.ng o^ng vo^ cu`ng.
Nga`y ho^m sau, o^ng mua cho to^i mo^.t mo'n qua`, nhu+ dde^? ba`y to? ti`nh
thu+o+ng va` lo`ng ho^'i ha^.n, mo'n ddo^` cho+i dda^`u tie^n va` duy nha^'t ma`
to^i ddu+o+.c ta(.ng trong tho+`i tho+ a^'u � mo^.t con chuo^.t ma'y. Mo'n
tie^`n na`y la` ca? mo^.t su+. hy sinh cu?a o^ng; to^i quy' con chuo^.t dde^'n
no^~i to^i dda~ gi`n giu+~ no' nguye^n ve.n trong ho+n mu+o+`i na(m, kho^ng
pha?i nhu+ mo^.t mo'n ddo^` cho+i, ma` nhu+ mo^.t ky? va^.t cha to^i dde^? la.i,
va` nhu+ mo^.t ky? nie^.m ve^` la^`n bi. pha.t dda^`u tie^n.
Ma(.c du` nghe`o, cha me. to^i la.i ra^'t gia`u lo`ng tra('c a^?n. Nhie^`u ho.c
sinh nghe`o ddu+o+.c cha me. to^i nuo^i a(n o+?: ho. la` anh em to^i. Ha^`u
he^'t ho. la` ngu+o+`i to^'t, ve^` sau dde^`u tro+? ne^n nhu+~ng con ngu+o+`i
xu+'ng dda'ng. Mo^.t so^' trong ho. tham gia ca'ch ma.ng va` kho^ng bao gio+`
que^n o+n cha to^i. Ha^`u he^'t bo.n ho. dde^`u coi mi`nh la` tha`nh vie^n trong
gia ddi`nh va` cu+ xu+? nhu+ con ca'i trong nha`. Cu~ng gio^'ng nhu+ va^.y,
nhu+~ng ngu+o+`i ho.c tro` cu~ cu?a cha to^i dde^`u suo^'t ddo+`i quy' tro.ng
o^ng va` thu+o+ng ye^u o^ng nhu+ cha cu?a ho..
Na(m 1930, cha to^i ddu+o+.c thuye^n chuye^?n ve^` Hue^', la`m hie^.u tru+o+?ng
mo^.t tru+o+`ng ho.c ga^`n hoa`ng tha`nh cu~. Chu'ng to^i so^'ng trong khu vu+.c
DDa.i No^.i, ga^`n Ho^` Ti.nh Ta^m danh tie^'ng, mo^.t khu nghi? ma't cu?a
hoa`ng gia, no+i nga`y xu+a ca'c hoa`ng dde^' to+'i nga('m ha`ng trie^.u bo^ng
sen trong ho^`... Nha` chu'ng to^i o+? tru+o+'c mo^.t ca'i ho^` nho? va` chu'ng
to^i va^~n thu+o+`ng ra ddo' ca^u ca' mo^~i nga`y, sau gio+` tan tru+o+`ng va`
tru+o+'c bu+~a a(n to^'i � tho+`i gian ddu+o+.c coi la` lu'c ca' a(n mo^`i
nhie^`u nha^'t.
Khi mu`a mu+a to+'i, toa`n bo^. khu vu+.c na`y chi`m du+o+'i nu+o+'c, hai anh em
to^i tha ho^` co' chuye^.n vui; vi` nu+o+'c da^ng le^n ra^'t ba^'t ngo+`, cha?y
tu+` no+i na`y qua no+i kha'c, tra`n nga^.p ca'c con ddu+o+`ng, ne^n lu~ ca'
cu~ng lo+' ngo+' lo^.i qua ma(.t ddu+o+`ng, ti`m mo^.t cho^~ na^'p an toa`n.
Chu'ng to^i ddu+'ng cho+` sa(~n tre^n ddu+o+`ng, dduo^?i theo va` dda^.p chu'ng
ba(`ng ga^.y hoa(.c ba(`ng dao. Chu'ng to^i cu~ng ddi to+'i ca'c khu nghi~a
trang, no+i ca'c na^'m mo^. cu~ng ddang nga^.p nu+o+'c, va` nhu+~ng con chim mo?
nha't, mo^.t loa.i chim mo? da`i, qua' me^.t mo?i vi` pha?i bay trong mu+a ba~o,
muo^'n ti`m mo^.t cho^~ kho^ ra'o dde^? nghi?, dda~ ha. ca'nh dda^.u tre^n ca'c
ngo^i mo^.. Khi dde^m xuo^'ng, chu'ng to^i khoa'c a'o to+i, ddo^.i no'n la',
cu`ng vo+'i ca'c ngu+o+`i anh em kha'c hi` hu.c lo^.i trong la`n nu+o+'c lu.t
tu+` ngo^i mo^. na`y qua ngo^i mo^. kha'c dde^? to'm co^? lu~ mo? nha't � co'
khi to+'i 15-20 con trong mo^.t dde^m. DDuo^?i ba('t cho ddu+o+.c chim mo? nha't
tu+` ngo^i mo^. na`y sang ngo^i mo^. kha'c ra^'t cu+.c, nhu+ng vui, va` che'n
lu~ chim nu+o+'ng thi` tuye^.t cu' me`o!
Na(m to^i sa'u tuo^?i, cha to^i go+?i to^i tro. ho.c o+? mo^.t no+i ca'ch nha`
chu+`ng 10 ca^y so^'. O^ng tha^`y o+? ddo' cho to^i cu`ng ba te^n ho.c tro` nho?
kha'c a(n, o+?, ho.c ha`nh, va` cai qua?n luo^n co^ng vie^.c cu?a chu'ng to^i
sau gio+` ho.c. Thu+'c a(n ra^'t te^., ky? lua^.t ha` kha('c va` hi`nh pha.t bi.
khe? thu+o+'c tre^n dda^`u ngo'n tay la` chuye^.n thu+o+`ng xuye^n. Mo^~i nga`y,
sau sa'u gio+` ho.c ta^.p o+? tru+o+`ng, ve^` nha` chu'ng to^i co`n pha?i chu'i
dda^`u va`o ho.c the^m bo^'n to+'i na(m tie^'ng nu+~a. To^i nho+' nha` va` cha
me. dde^'n no^~i mo^.t ho^m, sau buo^?i ho.c, bo^~ng du+ng mo^.t ca?m gia'c ky`
la. xa^m chie^'m lo`ng to^i va` to^i bo? tro^'n, cha.y mo^.t ma.ch ve^` nha`.
DDo' la` mo^.t chuye^'n ddi khu?ng khie^'p va` da`i da(`ng da(.c ddo^'i vo+'i
mo^.t ddu+'a nho? sa'u tuo^?i � cha.y bo^. mo^.t qua~ng ddu+o+`ng da`i 10 ca^y
so^'. Ve^` to+'i nha` to^i mo+'i hay me. to^i bi.nh ra^'t na(.ng pha?i chuye^?n
va`o be^.nh vie^.n. DDa^y la` la^`n dda^`u tie^n to^i nha^.n thu+'c ra ra(`ng
co' mo^.t mo^'i lie^n ke^'t vo^ hi`nh nhu+ng hu`ng ma.nh giu+~a cha me. va` con
ca'i, ba^'t cha^'p tho+`i gian va` khoa?ng ca'ch: khi mo^.t tai na.n hay mo^.t
bie^'n co^' quan tro.ng xa?y ra cho mo^.t ddu+'a con, hoa(.c cho cha hay me.,
thi` cha me. hay ddu+'a con se~ co' linh ca?m ra(`ng vu+`a mo+'i xa?y ra mo^.t
ddie^`u gi` ddo' quan tro.ng trong gia ddi`nh.
Na(m to^i ba?y tuo^?i, to^i ddu+o+.c nha^.n va`o ho.c tru+o+`ng tie^?u ho.c Paul
Bert � ca'i te^n ddu+o+.c dda(.t dde^? tu+o+?ng nie^.m vie^n toa`n quye^`n
thu+.c da^n Pha'p � ca'ch nha` to^i khoa?ng 3 ca^y so^', cha to^i la`m hie^.u
tru+o+?ng o+? ddo'. Le~ ra to^i dda~ va`o dda^y tu+` na(m ngoa'i, nhung chu+a
ddu? tuo^?i, ne^n dda`nh pha?i ho.c tu+ o+? ngoa`i � tho+`i ddo' ba?y tuo^?i
mo+'i ba('t dda^`u ddu+o+.c ho.c lo+'p Na(m � lo+'p dda^`u tie^?u ho.c. Nga`y
nga`y to^i ddi bo^. dde^'n tru+o+`ng, ddem theo sa'ch vo+? va` bu+~a a(n tru+a
go^`m co' co+m na('m va` muo^'i me` hay muo^'i dda^.u. To^i o+? la.i tru+o+`ng
suo^'t nga`y, va` cu+' dde^'n buo^?i tru+a, to^i la.i ngu+?i tha^'y ca'i mu`i
muo^'n no^n mu+?a ma` to^i ghe't cay ghe't dda('ng cu?a thi.t cho' nu+o+'ng tu+`
mo^.t tie^.m a(n Ba('c Ky` ngoa`i tro+`i, ga^`n bo+` so^ng Hu+o+ng. Vi` va^.y
ma` nga`y na`o to^i cu~ng pha?i ti`m ca'ch a(n giu+~a hai gio+` ho.c dde^?
tra'nh ca'i mu`i thi.t cho' cu+' theo a'm bu+~a co+m tru+a cu?a to^i. Va` ddo'
cu~ng la` ly' do vi` sao lo+'n le^n to^i ra^'t ghe't mo'n thi.t ca^`y, vo^'n la`
mo'n a(n khoa'i kha^?u cu?a mo^.t so^' da^n mie^`n Ba('c. Tha^.t kho^i ha`i khi
mo^.t mu`i ho^i nhu+ va^.y la.i ca^.n ke^` con so^ng Hu+o+ng � �con so^ng cu?a
hu+o+ng tho+m�.
Nha('c to+'i cho', to^i pha?i no'i ra(`ng to^i luo^n luo^n ghe't cho', bo+?i
ho^`i nho? to^i dda~ bi. cho' ca('n to+'i ba la^`n va` cu+' mo^~i la^`n nhu+
va^.y to^i la.i pha?i chi.u hai mu+o+i mo^'t mu~i kim tie^m va`o bu.ng dde^?
ngu+`a bi.nh da.i � nhu+~ng mu~i kim tie^m ddau khu?ng khie^'p, ddau ho+n ta
tu+o+?ng ra^'t nhie^`u. Sau na`y, trong tho+`i gian so^'ng o+? My~, co' mo^.t
dde^m khi to^i ddang cha.y the^? du.c cha^`m cha^.m trong mo^.t sa^n tru+o+`ng
ga^`n nha`, thi` tu+` trong mo^.t bu.i ra^.m, mo^.t con cho' dden to lo+'n xo^`
to+'i ca('n va`o ca'nh tay pha?i to^i. Tha^.t ru`ng ro+.n khi trong mo^.t dde^m
tro+`i ra^'t to^'i va` ra^'t ye^n ti~nh, bo^~ng co' mo^.t va^.t gi` dden ngo`m
va` to lo+'n ba^'t thi`nh li`nh nha?y xo^? le^n anh va` ca('n anh! Mo^~i khi
to^i dde^'n tha(m mo^.t ngu+o+`i em hay mo^.t ngu+o+`i ba` con, nhi`n tha^'y ho.
vuo^'t ve con cho' cu+ng cu?a ho., to^i kho^ng the^? so+` va`o no' hay gia? bo^.
thi'ch no' ddu+o+.c. Ba^'t cu+' khi na`o no' lie^'m tay to^i, to^i dde^`u ru`ng
mi`nh va` ca?m tha^'y mo^.t luo^`ng so'ng run ra^?y cha.y do.c xu+o+ng so^'ng...
Na(m 1935 cha to^i ddu+o+.c thuye^n chuye^?n va`o Qua?ng Nam, mo^.t ti?nh ke^`
ca^.n Hue^' o+? phi'a Nam, giu+~ chu+'c cha'nh thanh tra ho.c ddu+o+`ng, phu.
tra'ch ta^'t ca? ca'c tru+o+`ng trong ti?nh. O^ng cu+ tru' o+? DDie^.n Ba`n,
ngay ta.i uy? ban qua^.n. Du+o+'i quye^`n o^ng la` ta'm mu+o+i ta'm tru+o+`ng
tie^?u va` trung ho.c, ra?i da`i tu+` bie^n gio+'i La`o to+'i bo+` bie^?n Tha'i
Bi`nh, mo^.t die^.n ti'ch chu+`ng 80 ca^y so^' chie^`u do.c va` 200 ca^y so^'
chie^`u ngang. Vo+'i chie^'c xe dda.p cu~, o^ng quye^'t ddi.nh mo^~i na(m pha?i
ghe' tha(m mo^~i tru+o+`ng i't nha^'t hai la^`n, va` mo^~i la^`n nhu+ va^.y
thanh tra tu+`ng lo+'p ho.c (mo^~i tru+o+`ng na(m lo+'p). O^ng thu+o+`ng kho+?i
ha`nh lu'c 4 hoa(.c 5 gio+` sa'ng va` tro+? ve^` nha` khoa?ng 6 �7 gio+` to^'i,
ddem theo co+m nguo^.i cu`ng muo^'i me` hay muo^'i dda^.u. Co' khi o^ng o+? la.i
qua dde^m ta.i nha` mo^.t ngu+o+`i ba.n, hay ngu? tre^n mo^.t ca'i ghe^' da`i
o+? mo^.t tru+o+`ng na`o ddo'. O^ng la` ngu+o+`i so^'ng gia?n di. nhu+ng ta^.n
tuy. vo+'i bo^?n pha^.n va` co^ng vie^.c dde^'n no^~i ta^'t ca? ca'c gia'o vie^n
dde^`u thu+o+ng va` quy' o^ng. O^ng ddi xe dda.p trong mo^.t tho+`i gian da`i
va` nhie^`u dde^'n no^~i sau na`y trong ba`i ddie^'u va(n ddo.c ta.i dda'm tang
o^ng, mo^.t ngu+o+`i ba.n cu?a o^ng, cu~ng la` mo^.t gia'o vie^n, no'i ra(`ng
co' le~ cha to^i dda~ ddi to+'i 4 vo`ng bao quanh tra'i dda^'t tre^n chie^'c xe
dda.p cu~ ky~ duy nha^'t cu?a o^ng. O^ng la`m vie^.c co' lu+o+ng ta^m va` cha(m
chi? dde^'n no^~i na(m na`o o^ng cu~ng ddu+o+.c ca^'p tre^n khen ngo+.i, ta'n
du+o+ng va` khen thu+o+?ng. Te^n o^ng luo^n luo^n ddu+'ng o+? ha`ng dda^`u trong
danh sa'ch dde^` ba.t ha(`ng na(m.
Anh em to^i ho.c o+? Vi~nh DDie^.n, ca'ch nha` 6 ca^y so^', ddi bo^.. Tho+`i
gian ddo' chu'ng to^i chu+a co' gia`y de'p gi` ca?, gia ddi`nh to^i va^~n co`n
ra^'t nghe`o va` cha me. to^i chu+a ddu? su+'c mua gia`y cho ba^'t cu+' ai trong
nha` tru+` cha to^i. Chu'ng to^i cuo^'c bo^. tre^n con ddu+o+`ng quo^'c lo^. 1,
lu'c ba^'y gio+` dda~ ddu+o+.c tra'ng nhu+.a. Khi tro+`i na('ng no'ng, nhu+.a
ha('c i'n me^`m ra va` no'ng bo?ng; va` ba`n cha^n chu'ng to^i ddau nhu+'c sau 6
ca^y so^' cuo^'c bo^. ve^` nha`. Mo^~i na(m co' ho+n sa'u tha'ng mu+a, khi
tro+`i mu+a giu+~a tru+a thi` nu+o+'c bo^'c ho+i va` kho^ng khi' dda^`y ho+i
no'ng he^'t su+'c ngo^.t nga.t. Chu'ng to^i va^~n khoa'c nhu+~ng ca'i a'o to+i
va` no'n la' chu'ng to^i tu+`ng mang khi ddi ba('t chim mo? nha't o+? Hue^'.
Chu'ng to^i ddi ho.c tu+` sa'ng so+'m va` o+? la.i tru+o+`ng suo^'t nga`y.
Khoa?ng giu+~a 11 gio+` ru+o+~i va` 2 gio+` tru+a, chu'ng to^i cho+i hoa(.c ho.c
ba`i trong sa^n cho+i cu?a nha` tru+o+`ng. Bu+~a a(n tru+a cu?a chu'ng to^i la`
co+m va('t vo+'i muo^'i me` hay muo^'i dda^.u.
Chi'nh trong khoa?ng tho+`i gian na`y to^i ga(.p vi. To^?ng tho^'ng tu+o+ng lai
cu?a Vie^.t Nam, o^ng Ngo^ DDi`nh Die^.m, la^`n dda^`u tie^n. Anh trai cu?a
o^ng, Ngo^ DDi`nh Kho^i, la` To^?ng ddo^'c ti?nh Qua?ng Nam, ma` Vi~nh DDie^.n
la` ti?nh ly.. Ngu+o+`i con duy nha^'t cu?a Kho^i, Ngo^ DDi`nh Hua^n, ra^'t
ga^`n gu~i vo+'i cha mi`nh. Cu~ng nhu+ o^ng Die^.m, ca? hai dde^`u la` ngu+o+`i
Thie^n Chu'a gia'o cuo^`ng nhie^.t va` trie^.t dde^? cho^'ng co^.ng.
Ngo^ DDi`nh Die^.m la` mo^.t tha`nh vie^n cu?a Vie^.n Co+ ma^.t du+o+'i trie^`u
vua Ba?o DDa.i va`o nhu+~ng na(m 30. O^ng la` ngu+o+`i nhie^.t tha`nh theo chu?
nghi~a quo^'c gia va` dda~ tu+` chu+'c vi` ba^'t ddo^`ng y' kie^'n vo+'i vie^n
Kha^m su+' Pha'p, ngu+o+`i gia'm sa't ta^'t ca? mo.i ha`nh ddo^.ng cu?a trie^`u
ddi`nh Hue^'. Nhu+~ng quan ddie^?m quo^'c gia cu?a o^ng kho^ng la`m vu+`a lo`ng
thu+.c da^n Pha'p ne^n Ba?o DDa.i pha?i dde^? o^ng ddi. Die^.m va`o Qua?ng Nam
o+? vo+'i anh cu?a o^ng la` Kho^i, tro^`ng hoa, nuo^i chim quy' va` cho+i phong
lan. Cha to^i cu~ng nuo^i chim va` tro^`ng hoa phong lan va` ca'i thu' vui chung
na`y dda~ ta.o ne^n mo^.t mo^'i quan he^. tha^n thie^'t giu+~a ba ngu+o+`i.
Kho^i va` Die^.m quy' cha to^i vi` su+. thanh lie^m va` na(ng lu+.c cu?a o^ng.
Cha to^i thu+o+`ng ghe' tha(m ho. nga`y chu? nha^.t, va` lu'c na`o cu~ng da('t
to^i theo. Ca? ba ngu+o+`i cu`ng nhau nga('m hoa va` ba^`y chim xinh xa('n ma`
ho. nuo^i du+o+~ng. DDo^i lu'c ho. tha?o lua^.n chi'nh tri., nhu+ng ha. gio.ng
no'i ra^'t nho? va` lie^'c nhi`n chung quanh nhu+ coi chu+`ng bo.n ma^.t ba'o
vie^n hay ddie^?m chi? ddu+o+.c ga`i trong dda'm nha^n vie^n hay dda^`y to+'
cu?a ho.. Mo^.t ddo^i khi cha to^i ba^.n vie^.c, o^ng sai to^i xuo^'ng pho^'
ddu+a hoa va` chim cho o^ng Die^.m, va` o^ng na`y thu+o+`ng xoa dda^`u to^i nhu+
dde^? khen thu+o+?ng. Vie^.c na`y se~ ro.i mo^.t i't a'nh sa'ng le^n cuo^.c
ga(.p go+~ sau na`y giu+~a to^i va` o^ng Die^.m.
Ngo^ DDi`nh Kho^i va` con trai o^ng ta co' mo^.t ke^'t cuo^.c bi tha?m va`o na(m
1945 khi co^.ng sa?n la^.t ddo^? chi'nh quye^`n o+? Qua?ng Nam. Nha^n danh
qua^`n chu'ng nha^n da^n, ho. la^.p toa` a'n qua^n su+. va` ke^'t a'n tu+? hi`nh
Kho^i. Khi ho. da^~n o^ng ta ra sa^n ba('n, con trai o^ng la` ca^.u Hua^n na('m
la^'y a'o cha mi`nh ke'o la.i. Nhu+~ng ngu+o+`i ca'n bo^. co^.ng sa?n qua't
tha'o va` dda'nh anh ta, Kha?i no'i cha(?ng tha` anh ta che^'t vo+'i cha, va`
ho. ba('n ca? hai ngu+o+`i.
Mo^.t va`i nga`y tru+o+'c ddo', o^ng Die^.m dda~ tro^'n ra Ba('c vo+'i hy vo.ng
to+'i ddu+o+.c lu+.c lu+o+.ng quo^'c gia ddo'ng o+? ngoa`i a^'y dde^? ddi ti`m
su+. giu'p ddo+~ cu?a qua^n ddo^.i Nha^.t Ba?n. Nhu+ng hi`nh nhu+ o^ng kho^ng
tie^'p xu'c ddu+o+.c vo+'i bo^. chi? huy qua^n ddo^.i Nha^.t ne^n pha?i tro^'n
tra'nh, nhu+ng ro^`i va^~n bi. ba('t va` gia?i ra Ha` No^.i. O^ng ddu+o+.c tha?
ra theo le^.nh cu?a o^ng Ho^` Chi' Minh � o^ng Ho^` coi Die^.m la` mo^.t
ngu+o+`i quo^'c gia ye^u nu+o+'c.
Va`o tho+`i gian a^'y to^i ba('t dda^`u la`m quen vo+'i mo^n qua^`n vo+.t �
tennis. Cha to^i la` mo^.t trong nhu+~ng ngu+o+`i Vie^.t Nam dda^`u tie^n cho+i
tennis va`o nhu+~ng na(m dda^`u tha^.p nie^n 20 a^'y. DDa^`u tie^n o^ng gia
nha^.p mo^.t ca^u la.c bo^. o+? Qua?ng Tri. do chi'nh ngu+o+`i Vie^.t Nam tha`nh
la^.p, vi` ca'i Club Sportif (ca^u la.c bo^. the^? thao) chi? da`nh rie^ng cho
ngu+o+`i Pha'p, tu+o+ng tu+. nhu+ vie^.c pha^n bie^.t chu?ng to^.c giu+~a
ngu+o+`i da dden va` da tra('ng o+? My~ tru+o+'c nhu+~ng na(m 60. Vi~nh DDie^.n
vo^'n o+? xa ca'c tha`nh pho^' lo+'n, kho^ng he^` co' ca^u la.c bo^. la^~n sa^n
qua^`n vo+.t. Cha to^i dda~ tu+. mi`nh xa^y mo^.t ca'i sa^n �dda^'t ne^.n� vo+'i
su+. go'p su+'c cu?a nhu+~ng ngu+o+`i �anh em� cu?a to^i. Nhu+ng dda^'t o+?
dda^y kho^ng pha?i loa.i dda^'t ddo?, me^`m va` mi.n nhu+ o+? ca'c sa^n dda^'t
cha^u A^u hay My~. Khi kho^ no' cu+'ng nhu+ xi-ma(ng, co`n khi u+o+'t no' me^`m
va` tro+n tru+o+.t. Lu+o+'i la` mo^.t ta^'m ra`o ddan ba(`ng tre. Chu'ng to^i
cho+i ba(`ng nhu+~ng ca'i vo+.t ca('t tu+` ca'c ta^'m va'n, kho^ng he^` co'
lu+o+'i ddan ma(.t vo+.t, co`n bo'ng la` nhu+~ng qua? bo'ng xa`i ro^`i ddu+o+.c
va^'t bo? ta.i ca'c sa^n qua^`n vo+.t o+? Faifo (Ho^.i An), mo^.t tha`nh pho^'
ca'ch nha` to^i chu+`ng 10 ca^y so^', ma` lu~ tre? nha(.t bo'ng o+? ca^u la.c
bo^. ddem ba'n la.i. Nhu+ng chu'ng to^i ra^'t ha~nh die^.n ve^` ca'i sa^n cu?a
mi`nh. Nhie^`u nha` vo^ ddi.ch mo^n qua^`n vo+.t dda~ to+'i cho+i bo'ng vo+'i
chu'ng to^i, vi` cha to^i vo^'n la` ngu+o+`i ha`o pho'ng va` me. to^i la` mo^.t
dda^`u be^'p cu+` kho^i va` cu~ng la` mo^.t ba` chu? nha` duye^n da'ng hie^'u
kha'ch. To^i dda~ ho.c dda'nh tennis vo+'i nhu+~ng ca'i vo+.t go^~ nhu+ va^.y
va` dda~ thu hoa.ch ca'i tho'i quen cho+i bo'ng te^. ha.i tu+` ddo'.
Sau khi xong ba^.c tie^?u ho.c, to^i ddu+o+.c cha to^i go+?i ra Hue^' dde^? theo
ho.c trung ho.c dde^. nha^'t ca^'p o+? tru+o+`ng Kha?i DDi.nh (dda(.t theo te^n
vua Kha?i DDi.nh). To^i o+? ky' tu'c xa' cu?a nha` tru+o+`ng: khoa?ng 100 ho.c
sinh ngu? tre^n hai da~y giu+o+`ng go^~ cu+'ng, kho^ng ne^.m, du+o+'i mo^.t ca'i
mu`ng. Thu+'c a(n do+? kinh khu?ng co`n ky? lua^.t thi` nghie^m kha('c. To+'i
gio+` a(n, chu'ng to^i ddu+o+.c do.n a(n, cu+' bo^'n te^n mo^.t ba`n vo+'i ba
hoa(.c bo^'n di~a ddo^` a(n. Bo.n to^i co`n tre? va` ddu+'a na`o cu~ng ha'u a(n.
Khi mo^.t di~a thu+'c a(n vu+`a ddu+o+.c ba`y ra tre^n ba`n, ba te^n kia la^.p
tu+'c ga('p la^'y mo'n a(n bo? vo^ che'n cu?a mi`nh, tre^n ba`n ha^`u nhu+
kho^ng co`n gi` ca?. To^i la` ddu+'a a(n cha^.m � to+'i gio+` na`y cu~ng va^.y �
ne^n to^i vu+`a va` xong mie^'ng co+m dda^`u tie^n thi` tre^n ba`n dda~ he^'t
sa.ch. Ha^`u he^'t tho+`i gian to^i dde^`u ro+`i ba`n vo+'i ca'i bu.ng tro^'ng,
va` to^i pha?i ti`m ca'ch tro^'n ra ngoa`i � sau gio+` ho.c mo.i ca'nh cu+?a
dde^`u bi. khoa' � dde^? mua ba'nh mi` o+? mo^.t ba` ba'n ha`ng vo^'n ra^'t am
hie^?u ti`nh ca?nh cu?a nhu+~ng te^n ho.c tro` a(n cha^.m nhu+ to^i. DDo' la`
mo^.t mu.c chi tie^u lo+'n trong nga^n sa'ch co`m co~i ha`ng tha'ng cu?a to^i,
va` to^i dda`nh pha?i hy sinh nhu+~ng mu.c kha'c.
Tru+o+`ng Kha?i DDi.nh la` mo^.t tru+o+`ng ho^~n ho+.p trai ga'i ho.c chung,
ne^n co' mo^.t nu+~ sinh cu+' mo^~i buo^?i sa'ng tre^n ddu+o+`ng to+'i lo+'p
la.i ddi ba(ng ngang sa^n cho+i cu?a chu'ng to^i. Co^ ra^'t de^~ thu+o+ng va`
ra^'t xinh dde.p va` to^i ca?m tha^'y ye^u co^, la^`n dda^`u tie^n trong ddo+`i.
Nhu+ng vi` ru.t re`, kho^ng ba.o gan nhu+ dda'm con trai sa`nh so?i, to^i kho^ng
bao gio+` da'm no'i chuye^.n vo+'i co^. Ve^` sau to^i nghe co^ dda~ va`o tu
vie^.n va` tro+? tha`nh mo^.t nu+~ tu.
Na(m 1941 to^i to^'t nghie^.p vo+'i thu+' ha.ng cao, cha me. to^i thu+o+?ng to^i
ba(`ng ca'ch cho ddi nghi? he` o+? DDa` La.t, mo^.t no+i nghi? ma't o+? cao
nguye^n, vo+'i ngu+o+`i chu' cu?a to^i � chu' Ta^n. DDa` La.t la` mo^.t no+i
nghi? ma't ra^'t dde.p do thu+.c da^n Pha'p xa^y du+.ng da`nh rie^ng cho
ngu+o+`i Pha'p. Ngu+o+`i Vie^.t Nam kho^ng ddu+o+.c so^'ng o+? dda^y ne^'u
kho^ng ddu+o+.c phe'p. Nhu+~ng ngu+o+`i Vie^.t Nam tu+` ti?nh kha'c muo^'n le^n
dda^y pha?i co' gia^'y tho^ng ha`nh � �passport�, hay the? ca(n cu+o+'c. Va`o
tho+`i gian a^'y, chi? co' mo^.t con ddu+o+`ng dde^? le^n DDa` La.t � mo^.t con
ddu+o+`ng he.p cha.y vo`ng ve`o qua ca'c ca'nh ru+`ng, va` mo^.t ddu+o+`ng sa('t
co' ra(ng cu+a cho xe lu+?a.
To^i ve^` Qua?ng Tri., que^ to^i, dde^? xin ca^'p the? ca(n cu+o+'c, va` chi'nh
no+i dda^y la^`n dda^`u tie^n to^i ne^'m mu`i cay dda('ng vo+'i ne^`n ha`nh
cha'nh ddo^.c ta`i cu?a thu+.c da^n. Vu+`a dda(.t cha^n dde^'n Qua?ng Tri., to^i
ddi ngay to+'i toa` thi. chi'nh dde^? no^.p ddo+n xin ca^'p the? ca(n cu+o+'c.
To^i ddang ddi bo^. mo^.t mi`nh o+? mo^.t be^n ddu+o+`ng, thi` thi`nh li`nh tu+`
phi'a be^n kia, to^i nhi`n tha^'y mo^.t vie^n thie^'u uy' Pha'p cha.y a`o ve^`
phi'a to^i, va`, cu+.c ky` dda'ng su+?ng so^'t, ha('n xa'ng cho to^i mo^.t ba.t
tai va`o ma(.t.
�Ma`y kho^ng bie^'t tao ha?�, ha('n ho?i. �Tao la` se^'p garde indige`ne toa`n
thi. xa~ na`y ma` ma`y la.i da'm kho^ng cha`o tao! La^`n sau tha^'y tao thi` lo
ma` cha`o, du` o+? xa cu~ng pha?i cha`o. May ma` tao tha^'y ma`y la` da^n ngoa`i
tha`nh pho^', kho^ng thi` tao dda~ to^'ng ma`y vo^ tu` ro^`i!�
To^i so^i le^n vi` tu+'c gia^.n va` ca(m thu`, nhu+ng la`m sao ddu+o+.c? To^i
chi? ca^`n no'i mo^.t tie^'ng la` ha('n to^'ng co^? to^i vo^ tu` ngay la^.p
tu+'c. Va` ne^'u to^i va^~n kha(ng kha(ng ddo`i co^ng ly', ha('n kho^ng nhu+~ng
chi? to^'ng to^i vo^ tu`, ma` co`n vu to^i la` co^.ng sa?n va` se~ cho to^i
tie^u luo^n, kho^ng ba(`ng ca'ch na`y thi` ba(`ng ca'ch kha'c. Sau na`y to^i
bie^'t ddo' la` ca'ch ddo^'i xu+? ma` ngu+o+`i da^n Vie^.t Nam o+? ca'c ti?nh
le? pha?i ga'nh chi.u ma` kho^ng ke^u ca va`o dda^u ddu+o+.c. Tho+`i gian ddo'
ta.i ca'c thuo^.c ddi.a cu?a Pha'p, vie^n chu+'c Pha'p co' quye^`n ha`nh tuye^.t
ddo^'i, va` ngu+o+`i Pha'p muo^'n la`m gi` cu~ng ddu+o+.c. Kho^ng he^` co'
lua^.t le^. trong ca'ch ddo^'i xu+? vo+'i ngu+o+`i da^n ba?n xu+'! Su+. co^'
na`y dda~ co' mo^.t ta'c ddo^.ng sa^u xa to+'i ti`nh ca?m cu?a to^i ddo^'i vo+'i
ngu+o+`i Pha'p va` a'ch tho^'ng tri. thu+.c da^n, ddo^'i vo+'i dda^'t nu+o+'c
va` ddo^`ng ba`o Vie^.t Nam cu?a to^i. Mo^.t quye^'t ddi.nh hi`nh tha`nh trong
dda^`u to^i, mo^.t lo+`i hu+'a long tro.ng vo+'i chi'nh mi`nh: to^i se~ do^'c
ta^'t ca? su+'c lu+.c dde^? to^'ng co^? bo.n Pha'p ra kho?i dda^'t nu+o+'c.
Sau khi thi dda^.u tu' ta`i mo^.t o+? na(m a'p cho't ca^'p trung ho.c � theo
lo^'i gia'o du.c Pha'p, vo+'i thu+' ha.ng cao, to^i ddu+o+.c thu+o+?ng nguye^n
mo^.t bo^. veston: trong dda^`u o'c to^i, to^i dda~ tha`nh ngu+o+`i lo+'n! Mo^.t
la^`n nu+~a to^i ddu+o+.c le^n DDa` La.t o+? nha` chu' Ta^n to^i. To^i cu~ng
ddu+o+.c mo+`i da.y toa'n cho hai co^ con ga'i cu?a vie^n Tho^'ng ddo^'c Pha'p
o+? DDa` La.t. DDie^`u na`y dda~ cho to^i co' mo^.t tu+ the^' dda(.c bie^.t, va`
ra^'t nhie^`u ngu+o+`i nhi`n to^i mo^.t ca'ch tha'n phu.c va` the`m thuo^`ng,
nha^'t la` dda'm con ga'i.
Chi'nh ta.i DDa` La.t to^i dda~ ga(.p mo^'i ti`nh dda^`u tie^n trong ddo+`i,
mo^.t ti`nh ye^u tha^.t su+., ddo' la` mo^.t co^ ga'i di.u da`ng xinh dde.p
ngu+o+`i Hue^', co^ con ga'i lo+'n cu?a mo^.t nha` tha^`u ra^'t gia`u. To^i
cu~ng ddu+o+.c mo+`i da.y toa'n cho co^ va` co^ em ga'i cu?a co^. Ro^`i ca? hai
dde^`u ye^u to^i, nhu+ng to^i chi? ye^u ngu+o+`i chi., va` co^ cu~ng dda'p la.i
mo^'i ti`nh cu?a to^i. Co^ em ga'i vo^'n i't bi. cha me. dde^? y' xe't ne't ne^n
ddu+o+.c tu+. do ho+n, co^' he^'t su+'c la`m to^i chu' y' to+'i mi`nh, nhu+ng
lo`ng to^i chi? hu+o+'ng ve^` ngu+o+`i chi., co^ di.u da`ng ho+n va` cu~ng xinh
dde.p ho+n. The^' nhu+ng mo^'i ti`nh cu?a chu'ng to^i kho^ng bao la^u pha?i
cha^'m du+'t lu'c cha co^ bie^'t gia ddi`nh to^i ra^'t nghe`o va` ca^'m co^
kho^ng ddu+o+.c ga(.p to^i nu+~a, khi mu`a he` dda~ he^'t va` nhu+~ng gio+` ho.c
toa'n dda~ xong. Pha^`n to^i, vi` lo`ng tu+. a'i, to^i cu~ng nha^'t ddi.nh que^n
co^, khi to^i nghe ca^u chuye^.n ddo', ma(.c da^`u to^i luo^n luo^n ye^u co^.
Sau na`y to^i ddu+o+.c bie^'t me. co^ he^'t su+'c tie^'c nuo^'i khi ba` bie^'t
to^i dda~ to^'t nghie^.p tru+o+`ng dda.i ho.c thu+o+ng ma.i danh tie^'ng nha^'t
Paris, thu? ddo^ nu+o+'c Pha'p, va` to^i dda~ giu+~ nhu+~ng chu+'c vu. cao trong
chi'nh quye^`n va` trong nhu+~ng to^? chu+'c quo^'c te^'.
Nguo^`n: Cuo^'n ho^`i ky' na`y ddu+o+.c ta'c gia? tu+. xua^'t ba?n la^`n dda^`u
na(m 2004 ta.i California. Ba?n dda(ng tre^n talawas la` a^'n ba?n la^`n thu+'
nhi`, co' mo^.t so^' hie^.u ddi'nh va` bo^? sung, ba?n ddie^.n tu+? do ta'c gia?
cung ca^'p.
II. Tho+`i trung va` dda.i ho.c
Na(m 1944, to^i to^'t nghie^.p trung ho.c khi thi dda^.u ba(`ng tu' ta`i hai,
thu+o+`ng ddu+o+.c go.i la` Bac II, vo+'i ha.ng Bi`nh (Mention Bien). DDie^`u
na`y la`m cho cha me. to^i ra^'t ddo^~i vui lo`ng va` tu+. ha`o vi` hai ngu+o+`i
tuy ra^'t nghe`o nhu+ng dda~ ra'ng chi.u thie^'u tho^'n nhie^`u be^` dde^? cho
to^i va` em Minh to^i ddu+o+.c ho.c le^n trung ho.c. Co' mo^.t chuye^.n vui la`
va`o na(m thi tu' ta`i I, sau pha^`n thi vie^'t, to^i ddang xem ba?ng thi` co'
mo^.t co^ gia'o ngu+o+`i Anh ra ti`m to^i, tu+. gio+'i thie^.u la` co^ Wilkinson
o+? Ha` No^.i va`o cha^'m thi. Co^ cho to^i hay ba`i cu?a to^i ddu+o+.c ddie^?m
cao nha^'t, va` co^ muo^'n ga(.p ngu+o+`i ho.c sinh dda.t ddu+o+.c ddie^?m cao
nha^'t a^'y... Sau ddo', khi thi va^'n dda'p, co^ la.i khen to^i. Co^ ra^'t xinh
dde.p ne^n to^i kho^ng kho?i ddo^i khi ba^ng khua^ng nho+' nghi~ ve^` co^.
Du+o+'i tho+`i thuo^.c ddia., ngu+o+`i da tra('ng hay khinh mie^.t ngu+o+`i da
va`ng, ma` co' mo^.t ca^u chuye^.n nhu+ va^.y, cu~ng la` mo^.t ddie^`u ra^'t
la..
Me. to^i dda(.c bie^.t sung su+o+'ng vi` giu+~a gia ddi`nh be^n no^.i va` be^n
ngoa.i cu?a to^i co' mo^.t su+. thi ddua, co' the^? no'i la` ganh ddua, ra^'t
du+~ tuy va^~n tha^n ti`nh, ve^` chuye^.n ho.c ha`nh cu?a con ca'i. Di~ nhie^n
la` me. ddu+'ng ve^` phi'a chu'ng to^i vi` la` con ruo^.t cu?a ba`. To^i vo^'n
ho.c gio?i khi co`n ho.c trung ho.c va` ca? sau na`y khi le^n dda.i ho.c, lu'c
na`o to^i cu~ng xua^'t sa('c ho+n dda'm anh chi. em ba` con va` ca? ma^'y o^ng
ca^.u cu?a to^i. Cu+' sau mo^~i ky` thi, mo^.t va`i o^ng ca^.u cu?a to^i lo+'n
tie^'ng tuye^n bo^' se~ dda^.u cao, nhu+ng khi ke^'t qua? ddu+o+.c co^ng bo^'
thi` ho. ro+'t dda`i, co`n to^i thi` kho^ng no'i gi` nhu+ng cuo^'i cu`ng la.i
dda^.u cao. DDie^`u na`y la`m cho bo.n thanh nie^n em u't cu+o+`i no'i dda~
ddo+`i va` cha me. to^i thi` cu+' mi?m cu+o+`i thu' vi.. Chuye^.n to^i ho.c
gio?i va` thi dda^u dda^.u ddo' giu'p cha me. to^i the^m can dda?m, hy sinh
the^m nhie^`u tie^`n cu?a dde^? cho to^i va`o ho.c o+? tru+o+`ng dda.i ho.c Ha`
No^.i va` sau na`y o+? Pha'p. Va` cho ta^'t ca? ca'c em trai va` em ga'i to^i
va`o ho.c o+? ca'c tru+o+`ng dda.i ho.c cha^u A^u va` My~.
Tho+`i ba^'y gio+` chu'ng to^i ddang so^'ng du+o+'i su+. chie^'m ddo'ng cu?a
qua^n ddo^.i Nha^.t. Na(m 1941 sau mo^.t cuo^.c chie^'n nga('n ngu?i, qua^n
Pha'p thua tra^.n mo^.t ca'ch tha?m ha.i o+? bie^n gio+'i phi'a Ba('c va` buo^ng
su'ng dda^`u ha`ng. Chi'nh quye^`n thu+.c da^n Pha'p pha?i cha^'p nha^.n cho
qua^n ddo^.i Nha^.t Ba?n chie^'m ddo'ng toa`n bo^. ba'n dda?o DDo^ng Du+o+ng.
Ngu+o+`i Nha^.t va^~n dde^? vie^n Toa`n quye^`n Pha'p cai qua?n vie^.c ha`nh
cha'nh trong nu+o+'c, nhu+ng trong ta^'t ca? mo.i la~nh vu+.c kha'c thi` ho.
na('m la^'y quye^`n chuye^n chi'nh cu?a mo^.t ddo^.i qua^n chie^'m ddo'ng. Ma'y
bay DDo^`ng minh (go^`m ca'c nu+o+'c My~, Anh, Trung Hoa) do^.i bom mo^~i nga`y,
nha^'t la` tuye^'n ddu+o+`ng sa('t vo^'n la` tuye^'n va^.n chuye^?n chi'nh cu?a
qua^n ddo^.i Nha^.t. Xe lu+?a chi? cha.y ban dde^m, ban nga`y nghi?. Ha`nh
kha'ch thi` ban nga`y ngu? tre^n ca'c toa xe, hay trong ca'c nha` ga xe lu+?a,
dde^? dde^m la.i le^n ta`u tie^'p tu.c cuo^.c ha`nh tri`nh. DDo^i khi ddang
giu+~a dde^m chu'ng to^i nghe tie^'ng bom no^? va` con ta`u du+`ng la.i giu+~a
ddu+o+`ng va` ha`nh kha'ch pho'ng xuo^'ng ca'c dda'm ruo^.ng chung quanh hay
cha.y na^'p trong ca'c bu.i ca^y dde^? tra'nh mie^?ng bom dda.n. Vi` ta^'t ca?
ca'c ca^y ca^`u dde^`u bi. sa^.p hoa(c bi. pha' huy? hoa`n toa`n ne^n ngu+o+`i
ta qua so^ng tre^n nhu+~ng chie^'c pha` cu~ ki~ cha.y ba(`ng mo^-to+ cu~ hoa(.c
ke'o ba(`ng tay dde^? ro^`i la.i leo le^n mo^.t chie^'c xe lu+?a kha'c o+? be^n
kia so^ng. Chu'ng to^i pha?i ma^'t ba nga`y dde^? ddi tu+` Hue^' dde^'n Ha`
No^.i, ca'ch nhau chu+`ng 500 da(.m.
Ha` No^.i la` mo^.t tha`nh pho^' ra^'t dde.p, hoa`n toa`n kha'c Hue^' va` ca'c
thi. tra^'n quanh Hue^'. Tha`nh pho^' co^? ki'nh na`y, vo+'i nhu+~ng ngo^i chu`a
va` dde^`n mie^'u xinh dde.p, dda~ ga^y mo^.t a^'n tu+o+.ng sa^u sa('c trong
lo`ng mo^.t thanh nie^n nghe`o dde^'n tu+` mo^.t thi. tra^'n xa xo^i he?o la'nh.
To^i mua mo^.t chie^'c xe dda.p cu~ va` dda.p lo`ng vo`ng kha('p Ha` No^.i trong
khi cho+` na(m ho.c to+'i.
Vi` dda.i ho.c Ha` No^.i chi? co' ba pha^n khoa la` Lua^.t, Y va` Khoa ho.c,
ne^n to^i ghi danh ho.c Lua^.t va` Y khoa. To^i ho.c ra^'t cha(m va` luo^n luo^n
o+? trong to^'p sinh vie^n ddu+'ng dda^`u cu?a tru+o+`ng Y. La^`n dda^`u tie^n
trong ddo+`i, to^i dde^? da`nh nhie^u tho+`i gio+` suy nghi~ ve^` chi'nh tri.
va` ti`nh ye^u nu+o+'c. To^i du+. ca'c buo^?i mi't-tinh cu?a phong tra`o sinh
vie^n va` tham gia va`o nhu+~ng vu. qua^'y ro^'i dda'm sinh vie^n ngu+o+`i Pha'p
va` bo.n ma^.t vu. Pha'p ddu+o+.c ga`i vo^ dde^? theo do~i sinh vie^n Vie^.t
Nam. Nhu+~ng tra^.n dda'nh nhau giu+~a sinh vie^n Vie^.t Nam va` sinh vie^n
Pha'p xa?y ra ha^`u nhu+ mo^~i nga`y sau gio+` tan ho.c va` thu+o+`ng co' to^i
trong nhu+~ng vu. dda'nh nhau tre^n ddu+o+`ng pho^'.
Ngu+o+`i ba?o tro+. cho to^i ddi ho.c la` ca^.u cu?a me. to^i, o^ng la` To^?ng
ddo^'c cu?a mo^.t ti?nh ke^' ca^.n. Ro~ ra`ng o^ng kho^ng thi'ch tha'i ddo^.
chi'nh tri. cu?a to^i. Cu+' mo^~i tha'ng, cu`ng vo+'i hai ngu+o+`i ca^.u, to^i
la.i dda.p xe vu+o+.t 40 ca^y so^' ddu+o+`ng tru+o+`ng dde^? ve^` Hu+ng Ye^n
tha(m o^ng ca^.u va` nghe o^ng quo+? tra'ch. Hai ca^.u to^i thi` kho^ng gio^'ng
to^i, ho. ddu+o+.c coi la` nhu+~ng sinh vie^n gu+o+ng ma^~u vi` ho. kho^ng tham
du+. va`o ca'c hoa.t ddo^.ng chi'nh tri.. Bo+?i vi` mo^.t pha^`n ho.c phi' cu?a
to^i la` do o^ng ca^.u chu ca^'p ne^n ddie^`u na`y la` ca? mo^.t va^'n dde^`
lo+'n cho to^i va` cho me. to^i.
The^' ro^`i ta^'t ca? dde^`u cha^'m du+'t nga`y 9 tha'ng Ba na(m 1945, khi
giu+~a dde^m to^'i qua^n ddo^.i Nha^.t thi`nh li`nh dda?o chi'nh va` chie^'m
tro.n ba'n dda?o DDo^ng Du+o+ng va` bo? tu` ta^'t ca? ca'c quan chu+'c va` nha^n
vie^n ngu+o+`i Pha'p, tu+o+'c vu~ khi' qua^n ddo^.i Pha'p. Ta^'t ca? mo.i
tru+o+`ng trung va` dda.i ho.c dde^`u ddo'ng cu+?a va` sinh vie^n ddu+o+.c
khuye^'n ca'o tro+? ve^` nha` cho+` chi? thi. cu?a chi'nh quye^`n quo^'c gia
Vie^.t Nam vu+`a mo+'i ddu+o+.c tha`nh la^.p vo+'i su+. giu'p ddo+~ cu?a qua^n
ddo^.i Nha^.t. Du+ lua^.n ra^m ran ve^` chuye^.n Ky` Ngoa.i Ha^`u Cu+o+`ng DDe^?
sa('p ve^` nu+o+'c, sau nhie^`u na(m lu+u vong o+? Nha^.t Ba?n. Bo+?i vi` o^ng
la` mo^.t ngu+o+`i quo^'c gia dda~ cha^'p nha^.n tu+` chu+'c cho+' kho^ng chi.u
ho+.p ta'c vo+'i chi'nh quye^`n Pha'p, ne^n mo.i ngu+o+`i dde^`u pha^'n kho+?i
va` tra`n tre^` hy vo.ng, mong o^ng ve^` so+'m dde^? tha`nh la^.p chi'nh phu?.
Than o^i, ddie^`u a^'y kho^ng bao gio+` co'. Kho^ng ro~ chuye^.n gi` dda~ xa?y
ra vo+'i o^ng.
To^i ve^` nha`.
Trong nhu+~ng tha'ng tie^'p theo, dda^'t nu+o+'c tra?i qua mo^.t tra^.n ddo'i
khu?ng khie^'p. Ngu+o+`i che^'t ddo'i la lie^.t kha('p mo.i no+i. Tu+`ng ddoa`n,
tu+`ng ddoa`n ngu+o+`i ddo'i lu~ lu+o+.t ke'o ddi kha('p la`ng, kha('p pho^'
kie^'m a(n va` xin cu+'u giu'p. Gia ddi`nh to^i co' truye^`n tho^'ng mo+? ro^.ng
cu+?a ddo'n kha'ch ne^n ngu+o+`i ta ke'o to+'i xin a(n, ddo^i khi giu+~a bu+~a
a(n, ho. dde^'n ta^.n ba`n a(n, nhi`n va`o thu+'c a(n nghe`o na`n cu?a chu'ng
to^i vo+'i ca(.p ma('t the`m thuo^`ng va` ca'i mie^.ng cha?y nu+o+'c mie^'ng.
Chu'ng to^i cu~ng kho^ng ddu? a(n, nhu+ng pha?i chia bo+'t cho ho.. To^i bie^'t
la` trong tra^.n ddo'i na`y co' ho+n mo^.t trie^.u ngu+o+`i che^'t ddo'i. Va^.y
ma` dda^'t nu+o+'c to^i la.i la` mo^.t trong nhu+~ng nu+o+'c sa?n xua^'t lu'a
ga.o nhie^`u nha^'t the^' gio+'i, mo^~i na(m xua^'t kha^?u ho+n mo^.t trie^.u
ta^'n! To^i nghe no'i la` ngu+o+`i Nha^.t vi` cu~ng thie^'u ga.o ne^n dda~ cho+?
ta^'t ca? so^' ga.o ddang co' ve^` Nha^.t, la`m cho Vie^.t Nam la^m va`o ti`nh
tra.ng thie^'u ga.o he^'t su+'c tra^`m tro.ng.
Ca? nha` chu'ng to^i ai cu~ng thie^'u a(n, nhu+ng cha me. to^i thie^'u a(n ho+n
ta^'t ca?: tru+o+'c he^'t vi` pha?i u+u tie^n da`nh cho con ca'i, va` sau ddo'
co`n pha?i giu'p ddo+~ ngu+o+`i kha'c. Ho+n bao gio+` he^'t, ca(n nha` chu'ng
to^i ddo^ng nghe.t nhu+~ng ddu+'a tre? ddu+o+.c nha^.n nuo^i, ba.n be` va` ba`
con ddu? kie^?u. Chu'ng to^i chi? a(n mo^.t nga`y hai bu+~a, mo^~i ngu+o+`i
ddu+o+.c hai che'n chu+'a ddu? ca'c thu+' rau nha(.t nha.nh sau vu+o+`n, phi'a
tre^n phu? va`i ho^.t co+m. DDo^i khi he^'t ga.o, chu'ng to^i pha?i thay ba(`ng
ma^'y la't sa('n kho^. Thi?nh thoa?ng chu'ng to^i cu~ng ddu+o+.c cung ca^'p i't
cha^'t dda.m nho+` ma^'y con ca' ma` em Tri' cu?a to^i va` to^i ca^u ddu+o+.c
o+? con so^ng ga^`n ddo', hoa(.c mo^.t hai ca'i tru+'ng mo^~i tua^`n tu+` ba^`y
ga` vi.t nuo^i trong nha`. DDa^y qua? la` qua~ng tho+`i gian cu?a bie^'t bao
nhie^u ddau kho^? va` hy sinh. Sau na`y, khi la` To^?ng gia'm ddo^'c cu?a hai
nga^n ha`ng, to^i thu+o+`ng ddi la.i Paris, New York, Washington nhie^`u la^`n
va` ddu+o+.c ca'c nga^n ha`ng ba.n chie^u dda~i thi.nh soa.n. Khi a(n tru+'ng
ca', gan ngo^~ng va` uo^'ng ddu? thu+' ru+o+.u khai vi., sa^m banh, va` hai hay
ba ly ru+o+.u vang trong mo^.t bu+~a a(n, to^i kho^ng the^? na`o kho^ng nho+'
la.i nhu+~ng nga`y to^i chi? ddu+o+.c mo^.t ca'i che'n ddu+.ng ddu? thu+' rau
kho^'n kho^? sau vu+o+`n nha`.
Khi to^i co`n nho?, chu'ng to^i so^'ng o+? Qua?ng Tri. trong mo^.t ngo^i nha`
ga.ch do cha to^i xa^y, na(`m tre^n con lo^. chi'nh cu?a thi. xa~. Nhu+ng tu+`
ddo' tro+? ddi, vi` cha to^i la` mo^.t tha^`y gia'o gio?i va` na(ng no^? ne^n
cu+' ddu+o+.c tha(ng chu+'c dde^`u dda(.n hai na(m mo^.t la^`n, va` chu'ng to^i
pha?i di chuye^?n nhie^`u la^`n tu+` ti?nh na`y sang ti?nh kha'c. Ngoa.i tru+`
o+? Qua?ng Nam, no+i cha to^i thue^ ddu+o+.c mo^.t ngo^i nha` ngo'i, co`n thi`
o+? ba^'t cu+' no+i dda^u o^ng chuye^?n to+'i, cha to^i cu~ng pha?i du+.ng mo^.t
ca(n nha` ma'i tranh, ne^`n dda^'t ne^.n va` va'ch phe^n tre tre't bu`n. Tho^ng
thu+o+`ng chi? co' mo^.t pho`ng rie^ng co' ta^'m nga(n da`nh cho cha me. to^i,
co`n ca? bo.n chu'ng to^i ngu? tre^n ma^'y chie^'c giu+o+`ng go^~ hay bo^.
ngu+.a kho^ng dde^.m. Nha` lu'c na`o cu~ng ddo^ng cu+'ng ngu+o+`i vi` cha to^i
thu+o+`ng hay ddu+a ve^` nha` nhu+~ng sinh vie^n nghe`o hay nhu+~ng ngu+o+`i ba`
con nghe`o la`m con nuo^i. O+? ba^'t cu+' no+i dda^u chu'ng to^i chuye^?n
dde^'n, to^i cu~ng co' tu+` ta'm to+'i mu+o+`i ngu+o+`i anh em hay chi. em
nuo^i, va` ban dde^m giu+o+`ng na`o cu~ng cha^.t cu+'ng ngu+o+`i na(`m. Cha to^i
lu'c na`o cu~ng dda^`y lo`ng thu+o+ng ngu+o+`i, tuy lu'c na`o o^ng cu~ng nghe`o.
To^i co`n nho+' ma~i no^~i so+. cha'y nha` va`o mu`a he`, khi ddo+.t gio' La`o
kho^ kho^'c, ra^'t no'ng va` ra^'t ma.nh tu+` dda^'t La`o tho^?i qua Vie^.t Nam
(tu+o+ng tu+. gio' Santa Ana o+? vu`ng California) vo+'i va^.n to^'c le^n to+'i
50-60 km mo^.t gio+`, la`m ngo.n lu+?a bo^'c cha'y, lan he^'t da~y nha` tranh
na`y to+'i da~y nha` tranh kha'c, ddo^i khi ddo^'t tru.i ca? ngo^i la`ng. Cha
to^i leo le^n no'c nha`, tu+o+'i nu+o+'c le^n ma'i tranh dde^? nga(n lu+?a. Vi`
chu'ng to^i cha(?ng bao gio+` co' nu+o+'c ma'y ne^n ca? bo.n chu'ng to^i cha.y
u`a to+'i gie^'ng nu+o+'c, du`ng ga`u ke'o nu+o+'c le^n va` chuye^`n tay to+'i
cha to^i. Ngo.n lu+?a bo^'c cao le^n tro+`i la`m ba^`u tro+`i ddo? ru+.c va`
no'ng ho^?i. Quang ca?nh tha^.t la` dda'ng so+. va` ne^'u ngo.n lu+?a lie^'m
to+'i nha` chu'ng to^i, cha('c no' se~ bi. thie^u ru.i trong vo`ng va`i phu't.
May sao la` chu'ng to^i chu+a he^` bi. cha'y nha` la^`n na`o, ma(.c du` ta^'t
ca? ca'c ngo^i nha` dde^`u xa^y nhu+ nhau vo+'i ma'i tranh va` phe^n tre.
Sau khi chi'nh phu? Vie^.t Nam dda^`u tie^n cu?a Tra^`n Tro.ng Kim ddu+o+.c
tha`nh la^.p du+o+'i la' co+` ddo^.c la^.p quo^'c gia (trong khuo^n kho^? Kho^'i
Thi.nh vu+o+.ng DDa.i A') thi` mo^.t tru+o+`ng qua^n su+. � tru+o+`ng Thanh
nie^n Tie^`n tuye^'n � ddu+o+.c tha`nh la^.p ta.i Hue^', va` to^i cu`ng mo^.t
so^' sinh vie^n tu+` Ha` No^.i va` Sa`i Go`n dda(ng ky' va`o dda^y. Tha^`y da.y
chu'ng to^i la` nhu+~ng si~ quan Vie^.t Nam trong qua^n ddo^.i Pha'p bo? ve^`.
Ta^'t ca? chu'ng to^i dde^`u ra^'t tu+. ha`o ddu+o+.c o+? trong ngo^i tru+o+`ng
qua^n su+. dda^`u tie^n dde^? phu.c vu. to^? quo^'c. Trang bi. cu?a chu'ng to^i
ra^'t i't, chi? la` nhu+~ng kha^?u su'ng cu~ ky~ tu+` tho+`i the^' chie^'n thu+'
nha^'t ddu+o+.c qua^n ddo^.i Nha^.t bi' ma^.t trao cho. Va` ra^'t i't dda.n
du+o+.c. Chu'ng to^i ha^`u nhu+ kho^ng co' ta^.p ba('n, nha(`m da`nh dda.n cho
nhu+~ng tru+o+`ng ho+.p kha^?n ca^'p.
Tho+`i gian ddo' De Gaulle dda~ tro+? ve^` na('m quye^`n o+? Pha'p sau khi
DDu+'c ba.i tra^.n va` nu+o+'c Pha'p ddang ti`m ca'ch ta'i chie^'m DDo^ng
Du+o+ng vo^'n ddu+o+.c coi la` �ho`n ngo.c cu?a dde^' quo^'c Pha'p.� Ne^`n
ddo^.c la^.p quo^'c gia du+o+'i su+. ba?o tro+. cu?a Nha^.t Ba?n la`m nha^n da^n
pha^'n kho+?i ra^'t nhie^`u. Nhu+ng sau khi Nha^.t thua tra^.n, chu'ng to^i
luo^n lo la('ng la` Pha'p se~ xa^m lu+o+.c. Vie^.c li'nh Anh va`o mie^`n Nam
dde^? gia?i gio+'i qua^n Nha^.t ca`ng la`m ta(ng the^m no^~i lo na`y vi` chu'ng
to^i ngo+` ra(`ng nu+o+'c Anh se~ giu'p Pha'p ta'i chie^'m DDo^ng Du+o+ng.
Nhu+~ng lo+`i ddo^`n dda~i ve^` vie^.c li'nh nha?y du` Pha'p ddang ddu+o+.c tha?
xuo^'ng nhu+~ng vu`ng xa lan toa? kha('p no+i va` ngu+o+`i da^n ba('t dda^`u
chua^?n bi. cho mo^.t tho+`i ky` bi. va^y ha~m la^u da`i va` gian kho^?, nhu+ng
ta^'t ca? dde^`u cu+o+ng quye^'t giu+~ cho ddu+o+.c ne^`n ddo^.c la^.p mo+'i me?
va` cho^'ng tra? qua^n xa^m lu+o+.c Pha'p.
Ta.i tru+o+`ng qua^n su+. cu?a chu'ng to^i, ca'c si~ quan co^' he^'t su+'c
kie^'m the^m su'ng va` dda.n du+o+.c, nhu+ng du+o+'i a'p lu+.c cu?a chi'nh phu?
Pha'p, qua^n ddo^.i Nha^.t tu+` cho^'i kho^ng cho chu'ng to^i the^m su'ng nu+~a,
ngoa.i tru+` mo^.t va`i kha^?u su'ng ri? se't co' tu+` tho+`i tru+o+'c chie^'n
tranh ma` da^n qua^n Vie^.t Nam tru+o+'c dda^y su+? du.ng.
Mo^.t nga`y kia, chu'ng to^i ddu+o+.c tin qua^n nha?y du` Pha'p dda~ ddo^? bo^.
xuo^'ng Cu+?a Thua^.n, mo^.t cu+?a bie^?n ca'ch Hue^' chu+`ng 12 ca^y so^'.
Chu'ng to^i thue^ hai chie^'c xe tu+ nha^n dde^? di chuye^?n, ro^`i tie^'n ve^`
Cu+?a Thua^.n du+o+'i quye^`n vi. chi? huy tru+o+?ng cu?a chu'ng to^i la` Phan
Tu+? La(ng, va` vie^n chi? huy pho' la` Ha` Va(n La^u, ngu+o+`i sau na`y gia
nha^.p lu+.c lu+o+.ng du ki'ch co^.ng sa?n va` tro+? tha`nh dda.i su+' cu?a
Ba('c Vie^.t ta.i Lie^n Hie^.p Quo^'c. Chu'ng to^i dde^'n Cu+?a Thua^.n, va`
trong dde^m to^'i bao va^y ca(n nha` ma` dda'm li'nh Pha'p tru' ddo'ng. DDa'm
li'nh na`y kho^ng he^` cho+` ddo+.i cuo^.c tha(m vie^'ng cu?a ca'c chie^'n si~
Vie^.t Nam, va` chu'ng to^i dda~ to'm he^'t ca? dda'm mo^.t ca'ch de^~ da`ng,
kho^ng ca^`n ba('n mo^.t pha't dda.n. Ve^` sau trong khi tha^?m va^'n, chu'ng
to^i mo+'i bie^'t ra(`ng bo^. chi? huy cu?a chu'ng o+? A^'n DDo^. � dda'm li'nh
na`y dde^'n tu+` Pondichery, mo^.t thuo^.c ddi.a cu?a Pha'p o+? A^'n DDo^. �
dda~ no'i vo+'i chu'ng la` da^n Vie^.t Nam ra^'t trung tha`nh vo+'i nu+o+'c
Pha'p va` chu'ng se~ ddu+o+.c ddo'n cha`o nhu+ �nhu+~ng ngu+o+`i anh em�.
Trong tho+`i gian na`y to^i ga(.p mo^.t tai na.n buo^`n cu+o+`i: chu'ng to^i
ddu+o+.c ho.c ve^` su'ng va` chie^'n lu+o+.c qua^n su+. nhu+ng kho^ng co' ddu?
dda.n dde^? ta^.p ba('n. Trong khi bao va^y ca(n nha` bo.n Pha'p ddo'ng qua^n,
to^i dda~ vo^ ti`nh ke'o co` su'ng, nhu+ng may lu'c a^'y mu~i su'ng ddang chi~a
xuo^'ng dda^'t va` vie^n dda.n chui xuo^'ng ca't, ca'ch ngo'n cha^n ca'i cu?a
to^i chi? co' va`i pha^n.
Sau ddo' i't la^u, mo^.t buo^?i sa'ng chu'ng to^i thu+'c da^.y vo+'i ca'i tin
Vie^.t Minh du+o+'i su+. la~nh dda.o cu?a o^ng Ho^` Chi' Minh, dda~ chie^'m
ta^'t ca? mo.i co+ so+? chi'nh phu? o+? Ha` No^.i va` dda~ gia`nh la^'y chi'nh
quye^`n trung u+o+ng vo+'i su+. ddo^`ng ti`nh nga^'m nga^`m cu?a qua^n ddo^.i
Nha^.t. Chu'ng to^i kho^ng bie^'t nhie^`u ve^` Vie^.t Minh ngoa.i tru+` ddo' la`
mo^.t lu+.c lu+o+.ng kha'ng chie^'n do DDa?ng Co^.ng sa?n DDo^ng Du+o+ng to^?
chu+'c, du+o+'i quye^`n la~nh dda.o cu?a o^ng Ho^` Chi' Minh; nhu+ng chu'ng to^i
kho^ng the^? cu+o+~ng la.i lo+`i ke^u go.i cu?a Vie^.t Minh khi mu.c ddi'ch
chi'nh cu?a chu'ng to^i la` chie^'n dda^'u cho^'ng qua^n Pha'p va` ba?o ve^.
ne^`n ddo^.c la^.p nu+o+'c nha`. Chu'ng to^i cha(?ng bie^'t gi` nhie^`u ve^`
chu? nghi~a co^.ng sa?n va` lu'c a^'y cu~ng cha(?ng quan ta^m bao nhie^u to+'i
nhu+~ng ro^'i ra('m chi'nh tri..
Va`i nga`y sau chu'ng to^i ddo'n vie^n chi'nh uy? dda^`u tie^n cu?a khu uy?
Hue^', anh ta ddi to+'i tru+o+`ng chu'ng to^i mo^.t mi`nh, vu~ khi' trang bi.
chi? la` mo^.t con dao ga(m. Anh ta cho chu'ng to^i mo^.t ba`i die^~n va(n hu`ng
ho^`n ve^` phong tra`o Vie^.t Minh va` ke^u go.i chu'ng to^i giu'p anh gia`nh
chi'nh quye^`n ti?nh va` to^? chu+'c qua^n ddo^.i cho khu trung bo^., vi` Vie^.t
Minh chu+a co' to^? chu+'c qua^n su+. na`o o+? khu na`y. Chu'ng to^i dde^`u
nha^'t tri' cha^'p nha^.n lo+`i ke^u go.i, giu'p Vie^.t Minh to^? chu+'c mo^.t
ddo^.i qua^n cho khu vu+.c na`y, khi ma` chi'nh quye^`n mo+'i o+? Ha` No^.i
chu+a the^? ho^~ tro+. cho lu+.c lu+o+.ng Vie^.t Minh ta.i dda^y. Sau buo^?i
ho.p chu'ng to^i mo+'i bie^'t ddu+o+.c la` giu+~a bo.n chu'ng to^i co' ba
ngu+o+`i ca?m ti`nh vie^n co^.ng sa?n, va` ho. cho+` to+'i lu'c na`y mo+'i
xua^'t hie^.n.
Va` va^.y la` chu'ng to^i dda^y, sa('p da^'n tha^n va`o mo^.t cuo^.c phie^u lu+u
mo+'i, du+o+'i mo^.t ngo.n co+` mo+'i, vo+'i mo^.t dde^` a'n ddo^` so^. la` xa^y
du+.ng ca? mo^.t qua^n ddo^.i tu+` mo^.t to^'p li'nh lo^.n xo^.n dde^? cho^'ng
la.i qua^n ddo^.i hie^.n dda.i cu?a Pha'p, lu'c na`y ddang chua^?n bi. ddo^?
bo^. xuo^'ng mo^.t no+i na`o ddo' do.c theo hai nga`n ru+o+~i ca^y so^' cu?a
bo+` bie^?n Vie^.t Nam.
I't la^u sau, ta.i Nam bo^. qua^n Pha'p dda~ quay tro+? la.i, na^'p sau lu+ng
qua^n Anh lu'c a^'y dda~ nha^.n le^.nh cu?a bo^. tu+ le^.nh DDo^`ng minh la`
gia?i gio+'i qua^n ddo^.i Nha^.t o+? phi'a Nam vi~ tuye^'n 17. DDu+o+.c qua^n
Anh u?ng ho^. hoa`n toa`n, du`ng Sa`i Go`n la`m ba`n dda.p, bo.n Pha'p ba('t
dda^`u tie^'n ra hu+o+'ng Ba('c ba(`ng ca? ddu+o+`ng thuy? la^~n ddu+o+`ng bo^.
ve^` nhie^`u ddi.a ddie^?m o+? mie^`n Trung. Vi` tha`nh pho^' lo+'n dda^`u tie^n
chu'ng ddi.nh chie^'m la` Nha Trang, ddo^.i qua^n chu'ng to^i ru't lui ve^`
Kha'nh Hoa` o+? ma.n ba('c Nha Trang va` tra^'n giu+~ tra^.n tuye^'n na`y mo^.t
i't nga`y. To^i ddu+o+.c phong la`m chi? huy pho' khu vu+.c vo+'i ca^'p ba^.c
Trung ta', cu`ng vo+'i mo^.t trong ba ngu+o+`i ca?m ti`nh vie^n co^.ng sa?n la`
dda.i ta' Nguye^~n Ke`n, to^? chu+'c cuo^.c kha'ng chie^'n o+? Nha Trang. Chu'ng
to^i la` mo^.t ddo^.i qua^n a'o va?i nghe`o na`n vo+'i nhu+~ng ngu+o+`i li'nh
vu+`a nha^.p ngu~ mo+'i toanh, vu~ khi' trang bi. la` nhu+~ng con dao ro'c mi'a,
ga^.y ta^`m vo^ng, va`i kha^?u su'ng co^? lo^~ si~ tu+` tho+`i the^' chie^'n
thu+' nha^'t va` mo^.t hai kha^?u tie^?u lie^n loa.i nho? ddu+o+.c ma^'y
ngu+o+`i li'nh Nha^.t co' ca?m ti`nh vo+'i cuo^.c kha'ng chie^'n trao ta(.ng.
Thay vi` gia?i gio+'i hoa`n toa`n qua^n Nha^.t, li'nh Anh chi? ti.ch thu nhu+~ng
vu~ khi' ha.ng na(.ng co`n vu~ khi' nhe. thi` dde^? la.i cho qua^n Nha^.t va`
ye^u ca^`u ho. dda'nh chu'ng to^i dde^? bi`nh ddi.nh khu vu+.c, va` li'nh Pha'p
tie^'n sau lu+ng qua^n Nha^.t. DDa.i ta' Ke`n va` to^i chi? huy qua^n li'nh
kha'ng cu+. la.i qua^n Nha^.t; chu'ng to^i ca?m tha^'y buo^`n ba~ vi` pha?i
dda'nh Nha^.t thay vi` dda'nh Pha'p. Nhu+~ng kha^?u dda.i ba'c hu`ng ma.nh tu+`
chie^'n ha.m Richelieu cu?a Pha'p do^.i xuo^'ng dda^`u chu'ng to^i suo^'t nga`y
dde^m va` chu'ng to^i cha(?ng co' gi` dde^? tu+. ve^. ngoa`i mo^.t so^' su'ng
nho?. Chu'ng to^i ma^'t da^`n tra^.n ddi.a va` bi. thu+o+ng vong kha' nhie^`u.
Chu'ng to^i ru't lui ve^` hu+o+'ng Ba('c, ro^`i khi ddu.ng tuye^'n ddu+o+`ng
sa('t ca'ch tha`nh pho^' khoa?ng 6 ca^y so^', chu'ng to^i va`o na^'p trong mo^.t
ddu+o+`ng ha^`m xe lu+?a dde^? nghi? la^'y su+'c vi` chu'ng to^i dda~ chie^'n
dda^'u lie^n tu.c suo^'t ba nga`y ba dde^m. DDe^m ho^m a^'y, do` ra ddu+o+.c
cho^~ chu'ng to^i, chie^'n ha.m Pha'p hu+o+'ng nhu+~ng kha^?u dda.i ba'c hu`ng
ma.nh cu?a no' ve^` ca? hai dda^`u ddu+o+`ng ha^`m. Qua? la` ca? mo^.t ddi.a
ngu.c cho chu'ng to^i o+? trong ddo'!
Tie^'ng dda.n no^? do^.i trong ddu+o+`ng ha^`m thu+.c la` khu?ng khie^'p. Khi
dda.n ngu+`ng no^? vi` mo^.t ly' do na`o ddo' � chu'ng to^i kho^ng ro~ � chu'ng
to^i quye^'t ddi.nh tha'o cha.y ra kho?i cho^~ na`y va` ta^.p ho+.p la.i o+?
mo^.t ngo^i la`ng ca'ch ddo' khoa?ng ba ca^y so^'. Da^n la`ng ddo'n tie^'p
chu'ng to^i he^'t su+'c no^`ng ha^.u va` cho chu'ng to^i a(n uo^'ng, nhu+~ng
thu+'c no'ng ho^?i ma` suo^'t ma^'y nga`y qua chu'ng to^i cha(?ng co' ddu+o+.c
mo^.t ti' na`o. Ro^`i chu'ng to^i la.i di chuye^?n le^n ca'c tho^n xo'm vu`ng
so+n cu+o+'c, trong khi li'nh Nha^.t va` Pha'p va^~n tie^'p tu.c truy ki'ch va`
ga^y cho chu'ng to^i mo^.t so^' thu+o+ng vong nu+~a. Chu'ng to^i vu+`a thua ke'm
qua^n so^' va` vu~ khi', vu+`a thie^'u kinh nghie^.m chie^'n dda^'u. DDie^`u duy
nha^'t chu'ng to^i co' la` lo`ng can dda?m va` y' chi' kie^n quye^'t chie^'n
dda^'u cho dda^'t nu+o+'c.
Mo^.t nga`y no. trong khi ddi tua^`n cu`ng sa'u ngu+o+`i li'nh tre?, to^i bi.
thu+o+ng va` ddu+o+.c ddu+a to+'i mo^.t ngo^i la`ng nho? trong ru+`ng. Ho. co^.t
tay cha^n to^i la.i, du`ng ke'o dde^? ga('p dda^`u dda.n ra kho?i ddu`i to^i ma`
kho^ng co' la^'y mo^.t ti' thuo^'c te^. Be^.nh vie^.n da~ chie^'n na`y ddu+o+.c
dda(.t trong mo^.t ngo^i chu`a, chu'ng to^i kho^ng co' ddu? trang bi. y te^',
va` cu~ng kho^ng co' ddu? nha^n vie^n; mo^.t ba'c si~ va` hai y ta' dda?m nha^.n
ta.m la`m vie^.c qua^`n qua^.t suo^'t dde^m nga`y, cha(m so'c cho thu+o+ng binh.
Ve^'t thu+o+ng cu?a to^i ddu+o+.c coi la` nhe., to^i pha?i ro+`i giu+o+`ng
be^.nh dde^? nhu+o+`ng cho^~ cho mo^.t ngu+o+`i li'nh kha'c bi. thu+o+ng na(.ng
ho+n. To^i o+? la.i la`ng na`y the^m mo^.t i't ho^m nu+~a vo+'i mo^.t gia ddi`nh
no^ng da^n, ro^`i sau ddo' ddu+o+.c ddu+a ve^` nha`. Mo^.t ngu+o+`i ddo^`ng
ddo^.i cu`ng ho.c tru+o+`ng qua^n su+. vo+'i to^i la` dda.i ta' Hoa`ng cu~ng ddi
ve^` Hue^'. Tre^n chuye^'n ta`u to^i ga(.p mo^.t ngu+o+`i quen cu~, vo^'n la`
ho.c tro` cu?a cha to^i tru+o+'c kia, ho^`i o+? Qua?ng Tri.. Anh ta bi. ba('t
va` cu+' bi. hai ngu+o+`i li'nh a'p ta?i dda'nh dda^.p ma~i. To^i ho?i hai
ngu+o+`i li'nh vi` sao la.i dda'nh anh ta, ho. tra? lo+`i anh ta la` mo^.t te^n
ma^.t vu. cu?a Pha'p tru+o+'c dda^y ma` ho. dda~ truy ra ddu+o+.c o+? Nha Trang.
To^i no'i vo+'i dda.i ta' Hoa`ng la` to^i co' quen bie^'t vo+'i anh ta, chu'ng
to^i pha?i la`m sao cho anh ta ddu+`ng co' bi. ddo^'i xu+? qua' ta`n te^. nhu+
va^.y. Hoa`ng cho hai ngu+o+`i li'nh bie^'t ca^'p ba^.c cu?a anh, va` no'i ho.
dde^? ye^n cho ngu+o+`i tu`. Ne^'u anh ta co' to^.i, toa` a'n se~ tru+`ng pha.t
ddi'ch dda'ng, nhu+ng hai ngu+o+`i li'nh kho^ng co' quye^`n ha`nh ha. anh ta.
Ngu+o+`i tu` nhi`n to^i khe~ cu+o+`i ki'n dda'o dde^? ca'm o+n. Anh ta se~ co`n
nho+' su+. co^' nho? na`y va` sau na`y se~ giu'p ddo+~ to^i khi to^i ga(.p kho'
kha(n.
Khi to^i ve^` to+'i gia ddi`nh, cha to^i quye^'t ddi.nh to^i pha?i ddi ho.c
tro+? la.i, ngay ca? khi chu'ng to^i ddang o+? trong mo^.t hoa`n ca?nh he^'t
su+'c eo he.p ve^` ta`i cha'nh. Trong khi cho+` ra Ha` No^.i, to^i o+? la.i chia
se? vo+'i gia ddi`nh cuo^.c so^'ng kho^? cu+.c cu?a tra^.n ddo'i va^~n ddang
hoa`nh ha`nh tre^n ca? nu+o+'c lu'c ba^'y gio+`.
Chuye^'n ddi Ha` No^.i he^'t su+'c kho' nho.c, mo.i ca^y ca^`u dde^`u bi. pha'
huy? hoa(.c hu+ ho?ng vi` ma'y bay DDo^`ng minh, va` chu'ng va^~n tie^'p tu.c
ba('n va`o nhu+~ng ca^y ca^`u dda~ ho?ng va` va`o ca? dda'm ddo^ng tu. ta^.p
quanh be^'n pha` hai be^n so^ng. Cuo^.c ha`nh tri`nh qua 600 ca^y so^' ma^'t
to+'i ba nga`y.
Ta.i Ha` No^.i to^i ba('t dda^`u ho.c y khoa va` ddu+o+.c chi? ddi.nh ve^`
pho`ng hoa lie^~u. Nhu+~ng gi` to^i nhi`n tha^'y ta.i dda^y se~ co`n ddo.ng la.i
trong ta^m tri' to^i suo^'t ddo+`i. To^i ddu+o+.c nhie^`u ddie^?m cao va` hai
vi. gia'o su+ chi'nh tu+` Hue^' ra dda^y da.y no'i ra(`ng ne^'u to^i cu+' tie^'p
tu.c nhu+ va^.y, sau na`y to^i se~ tro+? tha`nh mo^.t ba'c si~ gio?i. Nhu+ng
ro^`i tha'ng 12 na(m 1946, sau tha^'t ba.i cu?a ba?n ta.m u+o+'c (modus vivendi)
giu+~a o^ng Ho^` Chi' Minh va` chi'nh phu? Pha'p ta.i Paris, chie^'n tranh la.i
ta'i die^~n, va` mo^.t la^`n nu+~a tru+o+`ng bi. ddo'ng cu+?a. To^i la.i ve^`
nha` va` mo^.t la^`n nu+~a chi'nh quye^`n co^.ng sa?n ddi.a phu+o+ng la.i ye^u
ca^`u to^i gia nha^.p qua^n ddo^.i va` giu'p ho. to^? chu+'c kha'ng chie^'n
cho^'ng qua^n Pha'p lu'c na`y ddang tie^'n to+'i sau khi ddo^? bo^. xuo^'ng
Cu+?a Thua^.n, ca'ch Hue^' khoa?ng 16 ca^y so^'.
To^i ta'i ngu~ va` ddo'ng qua^n ta.i ngo^i tru+o+`ng cu~ cu?a mi`nh, tru+o+`ng
trung ho.c Kha?i DDi.nh, vo+'i mo^.t so^' li'nh va` si~ quan mo+'i. To^i go'p
pha^`n hua^'n luye^.n dda'm ta^n binh, to^? chu+'c vie^.c va^.n chuye^?n va`
ti`m kie^'m the^m vu~ khi' tu+` nhu+~ng kho su'ng dda.n cu~ cu?a qua^n Pha'p bo?
la.i.
Mo^.t nga`y kia co' hai ngu+o+`i li'nh Nha^.t to+'i co^?ng tru+o+`ng xin ga(.p
to^i. To^i bu+o+'c ra va` tro^ng tha^'y hai ngu+o+`i li'nh ma(.c qua^n phu.c
Nha^.t nhu+ng kho^ng mang vu~ khi'. Ho. li.ch su+. cu'i cha`o to^i, va` to^i
dda'p le^~. Ho. bie^'t ra^'t i't tie^'ng Vie^.t co`n to^i thi` chi? bie^'t mo^.t
hai tie^'ng Nha^.t. Ho. be`n vie^'t cho to^i ba(`ng chu+~ Ha'n, nhu+ng ma` kho
tie^'ng Ha'n cu?a to^i dda~ dde^? qua' la^u nga`y ne^n to^i chi? hie^?u ddu+o+.c
mo^.t va`i chu+~, nhu+ng du` sao chu'ng to^i cu~ng hie^?u nhau ddu+o+.c pha^`n
na`o. Te^n hai ngu+o+`i na`y la` Yamashita va` Narita. Ho. kho^ng muo^'n dda^`u
ha`ng qua^n DDo^`ng minh ne^n quye^'t ddi.nh gia nha^.p lu+.c lu+o+.ng chu'ng
to^i, giu'p chu'ng to^i cho^'ng la.i qua^n Pha'p, ba?o ve^. ne^`n ddo^.c la^.p.
DDie^`u duy nha^'t ho. mong muo^'n la` cho ho. ddu+o+.c hu+o+'ng ve^` phi'a
ma(.t tro+`i va`o lu'c bi`nh minh va` lu'c hoa`ng ho^n dde^? dda?nh le^~ hoa`ng
dde^' cu?a ho.. To^i cha^'p nha^.n va` chu'ng to^i dda~ sa('p xe^'p dde^?
chie^`u to^'i ho^m sau to+'i ddo'n ho. ta.i ddo^`n cu?a ho.. Tu+` ddo' tro+? ddi
hai ngu+o+`i luo^n theo to^i ba^'t cu+' no+i dda^u gio^'ng nhu+ hai ngu+o+`i
ca^.n ve^.. Chu'ng to^i tha^n thie^'t vo+'i nhau to+'i mu+'c sa^u nha^'t co'
the^? dda.t ddu+o+.c ma` kho^ng ca^`n trao ddo^?i ba(`ng ngo^n ngu+~. Ho. vie^'t
te^n va` ddi.a chi? cu?a ho. trong mo^.t ma^?u gia^'y cu+'ng nho? ma`u ddo?,
pho`ng tru+o+`ng ho+.p chu'ng to^i bi. ca'ch bie^.t nhau. Chu'ng to^i hu+'a se~
ti`m nhau mo^.t khi chie^'n tranh cha^'m du+'t. Nha` cu?a Narita o+? Nagasaki,
anh la` mo^.t die^~n vie^n ddie^.n a?nh, va` em ga'i anh va^~n co`n ddo'ng phim
cho qua^n ddo^.i o+? que^ nha`. Co`n Yamashita thi` o+? thi. tra^'n Sendaye,
ti?nh Hokkaido, anh la` y ta'.
Va`o cuo^'i tua^`n, to^i ddu+o+.c nghi? phe'p va` ddu+a hai anh ve^` nha` ngoa.i
to^i o+? Nguye^.t Bie^`u tre^n bo+` con so^ng Hu+o+ng xinh dde.p. Ho. no'i
chuye^.n vo+'i o^ng ngoa.i to^i ba(`ng chu+~ Ha'n, thu+' chu+~ ma` cho to+'i
na(m 1930 la` va(n tu+. ca(n ba?n cu?a ngu+o+`i Trung Hoa, Nha^.t Ba?n, Ha`n
Quo^'c va` Vie^.t Nam. Chu'ng to^i cu`ng nhau ca^u ca' tre^n so^ng Hu+o+ng, va`
vi` kho^ng ca^u ddu+o+.c ca', chu'ng to^i lie^.ng xuo^'ng so^ng mo^.t bo' nho?
thuo^'c no^?, ro^`i chu'ng to^i bo+i ra ngoa`i ba('t nhu+~ng con ca' nga^'t ngu+
vi` vu. no^?; ro^`i me. to^i ddem kho va` chu'ng to^i co' mo^.t buo^?i a(n to^'i
he^'t su+'c ngon la`nh. A(n xong chu'ng to^i la.i tu. ta^.p tre^n bo+` so^ng,
du+o+'i mo^.t ba^`u tro+`i kho^ng va^?n ma^y va` mo^.t va`nh tra(ng tro`n
tuye^.t dde.p. Ma^'y o^ng ca^.u to^i va` dda'm anh em ba` con cu~ng ddem dda`n
sa'o ra tham gia vo+'i chu'ng to^i, ta^'t ca? chu'ng to^i ha't ho` va` cu+o+`i
gio+~n ra^'t vui. Narita va` Yamashita cu~ng tham gia ha't ba(`ng tie^'ng
Nha^.t. Narita ha't ra^'t hay. Ca? bo.n chu'ng to^i dde^`u ca?m tha^'y thi'ch
thu' vo+'i ca'c la`n ddie^.u va` ca'c ba`i ca na`y. O^ng ngoa.i to^i la.i cho
chu'ng to^i mo^.t i't ru+o+.u ne^'p va` ddie^`u na`y ca`ng la`m cho buo^?i
tie^.c the^m dda^.m dda`. Khi ma(.t tra(ng la(.n xuo^'ng sau ra(.ng tre va` mo.i
ngu+o+`i chua^?n bi. ru't lui ve^` ngu? thi` Yamashita no'i gi` ddo' vo+'i
Narita, ro^`i xin o^ng ngoa.i to^i na'n la.i the^m mo^.t va`i phu't nu+~a. Ho.
xin phe'p o^ng to^i va`o trong pho`ng ho. la^'y mo^.t mo'n ddo^`. Ro^`i ho.
tro+? ra vo+'i mo^.t ma^?u gia^'y, mo^.t ca^y bu't lo^ng, va` mo^.t lu+o+~i dao
ca.o. Mo^.t la^`n nu+~a ho. la.i vie^'t ba(`ng chu+~ Ha'n dde^? no'i vo+'i o^ng
ngoa.i to^i la` ho. ra^'t ga('n bo' vo+'i to^i, vo+'i dda^'t nu+o+'c chu'ng to^i
va` ho. muo^'n ba`y to? lo`ng trung tha`nh tuye^.t ddo^'i cu?a ho. vo+'i to^i
theo phong ca'ch truye^`n tho^'ng cu?a ngu+o+`i Nha^.t. Ho. la^`n lu+o+.t du`ng
dao ra.ch ngo'n tay u't, dde^? ma'u nho? va`o dda^`u ngo.n bu't ddoa.n vie^'t
le^n ta^'m gia^'y. O^ng ngoa.i to^i gia?i thi'ch cho to^i hay la` ho. xem to^i
nhu+ mo^.t ngu+o+`i anh em va` the^` hoa`n toa`n ta^.n tuy. vo+'i to^i. Ro^`i
ho. giao cho to^i mie^'ng gia^'y co' chu+~ vie^'t ba(`ng ma'u va` bie^?u to^i
ca^'t ddi cho to+'i khi chu'ng to^i co' the^? ga(.p la.i nhau o+? Vie^.t Nam hay
Nha^.t Ba?n, khi chie^'n tranh cha^'m du+'t.
Yamashita va` Narita o+? be^n to^i suo^'t tho+`i gian, la`m vie^.c vo+'i to^i,
ddi tua^`n vo+'i to^i, a(n vo+'i to^i va` luo^n luo^n na(`m ngu? ca.nh to^i.
Nhu+ng ro^`i mo^.t nga`y, vie^n chi'nh uy? to+'i ga(.p to^i tho^ng ba'o la` anh
mo+'i nha^.n ddu+o+.c le^.nh tu+` chi'nh phu? trung u+o+ng ddu+a hai ngu+o+`i ra
Ha` No^.i. DDo' la` mo^.t tin ra^'t buo^`n ddo^'i vo+'i to^i va` ddo^'i vo+'i
ho.. Khi ho. cha`o tu+` bie^.t thi` ma('t ho. va` ma('t to^i dda^~m le^. va` ho.
no'i ho. se~ tro+? ve^` ngay khi na`o ve^` ddu+o+.c. Kho^ng bao la^u to^i
ddu+o+.c tin ho. ddang o+? Ha` No^.i cu`ng vo+'i mo^.t toa'n li'nh Nha^.t dda~
ddu+'ng ve^` phi'a kha'ng chie^'n. Toa'n li'nh na`y ddu+o+.c bie^n che^' va`o
mo^.t ddo+n vi. dda(.c bie^.t dde^? cu`ng chie^'n dda^'u cho^'ng la.i qua^n
Pha'p. To^i dda~ giu+~ ma?nh gia^'y ma`u ddo? vo+'i lo+`i the^` vie^'t ba(`ng
ma'u cu?a ho., nhu+ng sau khi to^i bi. qua^n Pha'p ba('t ro^`i tha? ra, bo.n
li'nh tua^`n va` bo.n ma^.t vu. Pha'p thu+o+`ng xuye^n to+'i nha` chu'ng to^i
su.c sa.o ti`m du ki'ch qua^n va` ta`i lie^.u tuye^n truye^`n. To^i so+. chu'ng
co' the^? ti`m ddu+o+.c ta`i lie^.u ne^n to^i dda~ ddo^'t ca? ma?nh gia^'y ghi
lo+`i the^` ba(`ng chu+~ Nha^.t, chi? giu+~ la.i ta^'m ca.c co' ddi.a chi? cu?a
ho.. Na(m 1970, sau khi nghe ma^'y ngu+o+`i ba.n Nha^.t cho bie^'t ddo+n vi.
li'nh Nha^.t dda(.c bie^.t dda~ ddu+o+.c gia?i the^? va` ca'c tha`nh vie^n trong
ddo' dda~ ho^`i hu+o+ng tro+? ve^` nu+o+'c Nha^.t, to^i ghi la.i ddi.a chi? cu?a
ho. va` nho+` ma^'y ngu+o+`i ba.n Nha^.t cu?a to^i o+? Tokyo ti`m giu'p, nhu+ng
buo^`n thay kho^ng ai ti`m tha^'y ho.. To^i ra^'t buo^`n khi nghe tin na`y, va`
trong lo`ng to^i luo^n luo^n mang hi`nh a?nh cu?a ho.. Sau na`y to^i nghe tin
la` ta^'t ca? nhu+~ng qua^n li'nh, si~ quan Nha^.t ba?n, kho^ng chi.u ve^` xu+',
o+? la.i giu'p cho Vie^.t Nam, ddu+o+.c ho^.i ve^` mo^.t cho^~ va` tie^u die^.t
he^'t.
Sau khi Yamashita va` Narita ddi ro^`i, to^i va^~n tie^'p tu.c hoa.t ddo^.ng cho
to^? chu+'c Vie^.t Minh o+? ddi.a phu+o+ng, nhu+ng ro~ ra`ng la` ly' li.ch gia
ddi`nh to^i kho^ng ddu+o+.c dda'nh gia' cao vo+'i ca'c chi'nh uy? ddu+o+.c bie^n
che^' o+? mo^~i ddo+n vi., nhu+~ng ngu+o+`i chi? huy tha^.t su+.. To^i co' the^?
nhi`n tha^'y trong a'nh ma('t ho. va` ca?m tha^'y trong tha'i ddo^. cu?a ho.
su+. nghi nga.i ddo^'i vo+'i dda'm ba.n be` to^i va` ba?n tha^n to^i; chu'ng
to^i bie^'t ra(`ng ho. chi? giu+~ chu'ng to^i chu+`ng na`o ho. co`n ca^`n dde^'n
chu'ng to^i. Nhu+ng lo`ng mong muo^'n phu.c vu. dda^'t nu+o+'c ma.nh ho+n su+.
thie^'u thie^.n ca?m cu?a nhu+~ng ngu+o+`i co^.ng sa?n ne^n chu'ng to^i va^~n
tie^'p tu.c o+? la.i giu'p ho.. Sau na`y to^i cu~ng ddu+o+.c bie^'t co' tin
ddo^`n la` nhu+~ng li'nh va` si~ quan Nha^.t dda`o ngu~ va` o+? la.i giu'p cho
Vie^.t Nam dda'nh la.i qua^n Pha'p dde^`u bi. ti`nh nghi va` a'm sa't he^'t.
Qua? tha^.t la` qua' thie^?n ca^.n, qua' ddo^.c a'c va` vo^ nha^n dda.o.
Trong tho+`i gian na`y gia ddi`nh to^i dda~ ddi ta?n cu+ dde^? tra'nh bi. ke.t
trong chie^'n tra^.n. Cha me. to^i cu`ng vo+'i ca'c em to^i va` ngu+o+`i giu'p
vie^.c dda~ bo? nha` cu+?a dde^? le^n vu`ng ru+`ng nu'i cu`ng mo^.t gia ddi`nh
ngu+o+`i ba.n. Tre^n ddu+o+`ng ddi la'nh na.n ho. bi. bo.n li'nh Pha'p cha(.n
la.i, chu'ng cu+o+'p con bo` cu?a chu'ng to^i va` dda'nh dda^.p em DDu+'c cu?a
to^i. Vie^.c na`y la.i ca`ng la`m to^i the^m quye^'t ta^m to^'ng co^? bo.n Pha'p
ra kho?i Vie^.t Nam.
Mo^.t nga`y kia trong khi ddi tua^`n vo+'i na(m ngu+o+`i li'nh mo+'i, to^i bi.
ba('t la`m tu` binh va` bi. tha^?m va^'n suo^'t nga`y dde^m kho^ng nghi?, giu+~a
ca'c la^`n tha^?m va^'n la` lao ddo^.ng kho^? sai. May thay, mo^.t vie^n ca?nh
sa't chi`m la`m vie^.c cho Pha'p, va` la` mo^.t ho.c tro` cu~ cu?a cha to^i �
ca'i ngu+o+`i to^i dda~ giu'p tre^n chuye^'n xe lu+?a tu+` chie^'n tru+o+`ng
ve^`, anh ta dda~ nha^.n ra to^i. Anh vo^.i ba'o cho cha to^i hay, o^ng lie^`n
ddi to+'i ga(.p vi. Tho^'ng ddo^'c Trung ky`, Tra^`n Va(n Ly', o^ng na`y can
thie^.p vo+'i vie^n chi? huy qua^n su+. Pha'p dde^` nghi. tha? to^i ra va`
dda(.t to^i du+o+'i su+. qua?n che^' cu?a o^ng. To^i ddu+o+.c da^~n to+'i va(n
pho`ng Tho^'ng ddo^'c va` ddu+o+.c nghe mo^.t ba`i gia?ng ve^` hie^?m hoa.
co^.ng sa?n. Cuo^'i cu`ng o^ng ta no'i vi` to^i la` mo^.t sinh vie^n ra^'t gio?i
o^ng se~ cho to^i ho.c bo^?ng o+? nu+o+'c ngoa`i dde^? tie^'p tu.c vie^.c ho.c
va` tro+? ve^` phu.c vu. chi'nh phu?. Va^.y la` na(m 1947 to^i va`o Sa`i Go`n
dde^? dda'p ta`u qua Pha'p. Nhu+ng ta.i Sa`i Go`n mo^.t te^n ma^.t vu. Pha'p
dda~ cho+` sa(~n to'm to^i ve^` tra va^'n the^m mo^.t ddo+.t nu+~a; chi? sau khi
to^i ba'o ddo^.ng cho o^ng Tho^'ng ddo^'c Trung ky`, y mo+'i tha? to^i ra va`
kho^ng la`m phie^`n to^i nu+~a. To^i dda'p ta`u Felix Roussel, mo^.t chie^'c
ta`u buo^n cu~, o+? ddo' to^i ga(.p khoa?ng mu+o+`i hai sinh vie^n cu~ng ddi
Paris ho.c. Nhu+ng ta^'t ca? bo.n ho. dde^`u la` con nha` gia`u va` kho^ng ai
ca^`n to+'i ho.c bo^?ng nhu+ to^i. Co' hai ngu+o+`i tu+` Hue^', va` to^i nha^.n
ra ho. la` cha'u cu?a mo^.t vi. gia'o su+ do`ng do~i hoa`ng to^.c dda~ da.y to^i
o+? tru+o+`ng Kha?i DDi.nh na(m na(m tru+o+'c, o^ng U+ng Qua?. Ho. ru? to^i theo
ho., vi` ho. ddu+o+.c mo^.t ngu+o+`i anh ho. cu~ng trong hoa`ng to^.c, ddang
ha`nh nghe^` lua^.t su+ o+? Paris ba?o tro+., va` ho. bie^'t ra(`ng to^i nha`
nghe`o, le^n ddu+o+`ng to+'i Paris kho^ng mo^.t xu di'nh tu'i. Chuye^'n ddi qua?
la` va^'t va? ngay ca? ddo^'i vo+'i mo^.t thanh nie^n nhu+ to^i. Bo.n to^i ngu?
vo~ng va` a(n toa`n dda^.u la(ng. Qua DDi.a Trung Ha?i, ta`u bi. nhu+~ng co+n
ba~o lo+'n nho^`i ra^'t du+~ suo^'t ma^'y nga`y; la`m to^i nga`y na`o cu~ng say
so'ng ga^`n ca? tua^`n le^~. Khi ta`u ca(.p be^'n Marseilles, la.i mo^.t te^n
ca?nh sa't chi`m ngu+o+`i Pha'p le^n ta`u ddie^.u to^i ve^` bo't tha^?m va^'n
the^m mo^.t la^`n nu+~a! Ha('n ho?i to^i ta.i sao to^i la.i muo^'n qua Pha'p
trong khi to^i co' the^? o+? la.i phu.ng su+. cho Vie^.t Minh vo+'i mo^.t binh
nghie^.p sa'ng cho'i vi` to^i mo+'i co' hai mu+o+i hai tuo^?i ma` dda~ mang
ca^'p ba^.c trung ta'. Khi to^i cho ha('n bie^'t to^i ddu+o+.c Tho^'ng ddo^'c
Trung ky` ba?o tro+. va` to^i muo^'n qua Pha'p ho.c dde^? ve^` phu.c vu. chi'nh
nghi~a quo^'c gia, ha('n mo+'i tha? cho to^i ve^`.
Chu'ng to^i to+'i Paris ba(`ng xe lu+?a. Ra ddo'n chu'ng to^i ta.i sa^n ga la`
hoa`ng tha^n Bu+?u Lo^.c, anh em ho. vo+'i hai ngu+o+`i ba.n ddu+o+`ng cu?a to^i
la` Bu+?u Ha`m va` Bu+?u Ha`o.
Cu`ng vo+'i ngu+o+`i anh ho. o^ng la` Bu+?u Ho^.i, mo^.t nha` khoa ho.c ve^`
nguye^n tu+? no^?i tie^'ng, o^ng dda~i chu'ng to^i mo^.t bu+~a tie^.c co+m ra
tro`. To^i ho.c tru+o+`ng Lakanal o+? thi. tra^'n Bourg La Reine ga^`n Paris
dde^? theo ca'c khoa' du+. bi. tru+o+'c khi thi va`o tru+o+`ng cao dda(?ng
H.E.C. (Hautes E'tudes Commerciales), tru+o+`ng thu+o+ng ma.i nga^n ha`ng danh
tie^'ng nha^'t nu+o+'c Pha'p. Vi` tie^`n ho.c bo^?ng cu?a to^i chi? ddu? cho
nhu+~ng bu+~a a(n sinh vie^n, ne^n mo^~i cuo^'i tua^`n to^i pha?i ddi la`m dde^?
kie^'m the^m tie^`n tra? ho.c phi' va` no+i tro.. Cu+' hai nga`y mo^~i tua^`n
to^i pha?i cuo^'c bo^. qua ca'c con ddu+o+`ng cu?a Paris, khoa?ng 25 to+'i 30
da(.m mo^~i nga`y, dde^? mua kim may o+? ca'c cu+?a tie^.m ba'ch hoa' go+?i ve^`
cho me. to^i, vi` suo^'t tho+`i gian trong va` sau chie^'n tranh, Vie^.t Nam
kho^ng nha^.p ddu+o+.c loa.i ha`ng ddo'. Ngay ca? ta.i Pha'p lu'c a^'y, nhu+~ng
sa?n pha^?m nhu+ kim may cha(?ng ha.n cu~ng pha?i pha^n pho^'i theo tie^u
chua^?n, va` mo^~i cu+?a tie^.m mo^~i tha'ng chi? nha^.n ddu+o+.c mo^.t lu+o+.ng
nho?. Me. to^i ba'n so^' kim may na`y ro^`i mua ga.o, go+?i tu+`ng go'i nho? 3
ky' qua cho to^i dde^? to^i ba'n la.i cho co^.ng ddo^`ng ngu+o+`i Vie^.t o+?
dda^y vi` ga.o lu'c a^'y o+? Pha'p cu~ng pha^n pho^'i theo tie^u chua^?n. Co^ng
vie^.c na`y kha' na(.ng nho.c nhu+ng no' cho phe'p to^i va^.n ddo^.ng thay cho
ca'c mo^n the^? thao vi` thie^'u tho+`i gian. DDo^`ng tho+`i no' la` mo^.t co^ng
vie^.c kie^'m ddu+o+.c kha' tie^`n.
Sau ddo' mo^.t na(m to^i thi dda^.u va`o tru+o+`ng H.E.C. la^~y lu+`ng danh
tie^'ng, ngo^i tru+o+`ng ha`ng dda^`u trong li~nh vu+.c thu+o+ng ma.i va` ta`i
cha'nh cu?a Pha'p. Tho^ng thu+o+`ng sinh vie^n pha?i ma^'t tu+` 2 to+'i 3 na(m
ho.c ca'c lo+'p du+. bi. tru+o+'c mo+'i hy vo.ng thi dda^.u va`o H.E.C., nhu+ng
to^i thi` chi? sau mo^.t na(m la` thi dda^.u va`o tru+o+`ng. Trong so^' ho+n
1000 thi' sinh, chu+a to+'i 200 ngu+o+`i ddu+o+.c thi dda^.u. Na(m 1952 to^i
to^'t nghie^.p vo+'i titre francais � thi dda^.u nhu+ mo^.t ho.c sinh ngu+o+`i
Pha'p. Trong 3 na(m ho.c o+? H.E.C. mo^~i tua^`n to^i cu`ng vo+'i nho'm anh em
sinh vie^n cho+i tha^n vo+'i nhau hay co' cuo^.c thi ddua tu+`ng mo^n mo^.t:
chu'ng to^i co' le^. ai ddu+o+.c ddie^?m cao nha^'t thi` �bi. pha.t�, la` pha?i
mua mo^.t chai ru+o+.u vang dde^? dda~i ca? nho'm. To^i thu+o+`ng �bi. pha.t�
cho ne^n pha?i hay mua ru+o+.u, do ddo' ma` to^i bie^'t ddu? loa.i ru+o+.u cu?a
Pha'p, mo^.t ddie^`u ra^'t lo+.i cho cuo^.c ddo+`i tie^'p ta^n cu?a to^i sau
na`y. Na(m sau to^i ddu+o+.c nha^.n va`o tru+o+`ng E'cole Nationale
d�Administration (tru+o+`ng Quo^'c gia Ha`nh cha'nh) la` no+i dda`o ta.o nhu+~ng
co^ng chu+'c cao ca^'p nha^'t cu?a Pha'p. DDa^y cu~ng la` la^`n dda^`u tie^n
tru+o+`ng ENA nha^.n sinh vie^n ca'c nu+o+'c thuo^.c ddi.a; vi` to^i kho^ng co'
quo^'c ti.ch Pha'p, ne^n chi? ddu+o+.c ho.c na(m gia?ng ba`i, chu+' kho^ng
ddu+o+.c tham du+. hai na(m ta^.p su+. vo^'n chi? da`nh cho sinh vie^n da^n
Pha'p.
Gia'o su+ Henri Fournier, ngu+o+`i ra^'t me^'n to^i, khuye^n to^i tro+? ve^`
Vie^.t Nam la`m vie^.c cho Nga^n ha`ng Trung u+o+ng DDo^ng Du+o+ng (La`o-Cao
Mie^n-Vie^.t Nam), lu'c a^'y ha^`u nhu+ chi? do ngu+o+`i Pha'p ddie^`u ha`nh.
O^ng Fournier gio+'i thie^.u to^i vo+'i Rene' Frappart, To^?ng Gia'm ddo^'c
Nga^n ha`ng, mo^.t ngu+o+`i co' khuynh hu+o+'ng xa~ ho^.i va` ra^'t co' ca?m
ti`nh vo+'i Vie^.t Nam.
Sau khi to^'t nghie^.p o+? H.E.C., ky` he` na(m ddo' to^i ddu+o+.c cho.n ddi Hoa
Ky` ho.c �lo^'i so^'ng My~� (the American way of life). Mo^~i nu+o+'c ddu+o+.c
cho.n hai sinh vie^n dda.i die^.n sau mo^.t ky` thi, va` to^i ddu+o+.c cho.n
cu`ng mo^.t sinh vie^n Pha'p. Nha` chu+'c tra'ch Pha'p kho^ng cho to^i ddi vi`
to^i kho^ng pha?i da^n Pha'p, nhu+ng Ho^.i International Fund o+? New York, phu.
tra'ch vie^.c na`y, kho^ng chi.u cho thay sinh vie^n kha'c.
Cuo^.c ha`nh tri`nh ba('t dda^`u tu+` Ba Le^, qua Amsterdam, Ha` Lan, ro^`i qua
Shannon o+? Iceland, mo+'i bay dde^'n New York, ta^'t ca? ho+n 36 tie^'ng
ddo^`ng ho^` ba(`ng ma'y bay DC4. Khi dde^'n New York, chu'ng to^i ddu+o+.c
Ho^.i International Fund cho ngu? mo^.t dde^m o+? kha'ch sa.n. DDo' la` dde^m
duy nha^'t chu'ng to^i o+? kha'ch sa.n trong suo^'t cuo^.c ha`nh tri`nh.
Sa'ng ho^m sau, to^i dda'p xe buy't ddi Chicago, ro^`i Peoria, Illinois, dde^?
ga(.p o^ng Jordan, ngu+o+`i ba?o tro+. cu?a to^i, va` to^i va`o o+? YMCA dde^?
cho+` dde^'n to^'i ho^m sau ra no'i chuye^.n trong buo^?i ho.p cu?a ho^.i
Rotary. Sau buo^?i no'i chuye^.n va` trao ddo^?i vo+'i ho^.i vie^n ve^` va^'n
dde^` Vie^.t Nam va` chuye^.n du ho.c o+? Ba Le^, mo^.t ngu+o+`i ho^.i vie^n
ke^u te^n to^i va` ti`nh nguye^.n ddem to^i ve^` so^'ng hai nga`y vo+'i gia
ddi`nh ho.. To^i ddu+o+.c mo+`i nhu+ va^.y the^m hai la^`n nu+~a tru+o+'c khi
ro+`i kho?i Peoria; va` to^i dda~ so^'ng vo+'i ca'c gia ddi`nh My~ go^'c Y',
go^'c Anh va` ca? go^'c da dden o+? vu`ng chung quanh Chicago. DDa^y la` ddie^?m
cha'nh trong chu+o+ng tri`nh ho.c lo^'i so^'ng cu?a da^n My~.
Sau Peoria, to^i le^n ddu+o+`ng ddi ca'c ti?nh kha'c, tu+` Chicago dde^'n
Galveston, Texas va` tu+` ddo' tro+? ve^` New York. To^i dda~ so^'ng vo+'i 28
gia ddi`nh My~, trong ddo' co' ddu? da^n go^'c Y', DDu+'c, Me^~, Pha'p v.v...
Trong nhu+~ng nga`y o+? vo+'i ca'c gia ddi`nh My~ nhu+ va^.y, to^i co' ddu+o+.c
co+ ho^.i ho.c ho?i ra^'t nhie^`u ve^` ddo+`i so^'ng cu?a ho., ta^.p qua'n cu?a
ho., su+. suy nghi~, pha^n ta'ch, nha^.n ddi.nh cu?a ho.. Nho+` su+. ho.c ho?i
trong ca'c gia ddi`nh My~ va` bao nhie^u na(m la(n lo^.n trong xa~ ho^.i My~,
chen chu'c so^'ng ca.nh ngu+o+`i da^n My~ cu`ng gio+'i tri' thu+'c cu?a ho.,
to^i dda~ bie^'t ra^'t nhie^`u ve^` ta^m ly' ngu+o+`i My~ va` nha^'t la` su+.
suy nghi~ cu?a ho. tre^n phu+o+ng die^.n chi'nh tri.. Vi` va^.y ma` sau na`y,
ba('t dda^`u na(m 69-70, khi phong tra`o cho^'ng chie^'n tranh Vie^.t Nam kho+?i
su+. ta.i My~, to^i hie^?u ngay die^~n bie^'n cu?a tho+`i cuo^.c, ta'c ddo^.ng
cu?a cuo^.c chie^'n ddo^'i vo+'i qua^`n chu'ng, quo^'c ho^.i, va` ddu+o+`ng
lo^'i chi'nh tri. cu?a ca'c co+ quan chi'nh phu? My~. Ba('t dda^`u la` mo^.t
so^' sinh vie^n cho^'ng chie^'n tranh, sau ddo' lan ro^.ng ra qua^`n chu'ng,
da^`n da^`n quo^'c ho^.i pha?i ddu+'ng ve^` phi'a da^n va` buo^.c To^?ng tho^'ng
pha?i thay ddo^?i chi'nh sa'ch. Ba('t dda^`u tu+` na(m 1969 va` nha^'t la` tu+`
na(m 1971 mo^~i la^`n ve^` Vie^.t Nam to^i trao ddo^?i nhie^`u la^`n vo+'i o^ng
Thie^.u va` nha^n vie^n cha'nh phu?, cu`ng vo+'i ca'c la~nh dda.o chi'nh tri.,
nha^.n ddi.nh cu?a to^i ve^` phong tra`o cho^'ng chie^'n tranh o+? My~, va` to^i
tie^n ddoa'n se~ so+'m co' nga`y My~ bo? mie^`n Nam Vie^.t Nam. O^ng Thie^.u
kho^ng tin vi` chung quanh o^ng ta toa`n la` nhu+~ng ca^.u tre? ho.c o+? My~
ve^` kho^ng co' kinh nghie^.m ve^` co+ ca^'u chi'nh tri. My~, cho ra(`ng My~
kho^ng bao gio+` bo? Vie^.t Nam, va` To^?ng tho^'ng My~ Nixon kho^ng bao gio+`
bo? ro+i chi'nh phu? mie^`n Nam. Tie^'c thay la~nh dda.o mie^`n Nam dda~ kho^ng
nghe lo+`i ca?nh ca'o cu?a to^i.
Nguo^`n: Cuo^'n ho^`i ky' na`y ddu+o+.c ta'c gia? tu+. xua^'t ba?n la^`n dda^`u
na(m 2004 ta.i California. A^'n ba?n la^`n thu+' nhi` dda(ng tre^n talawas co'
mo^.t so^' hie^.u ddi'nh va` bo^? sung, ba?n ddie^.n tu+? do ta'c gia? cung
ca^'p.
(co`n tie^'p)
rangnguyen
ddo+`i to^i
Nguye^~n Hu+~u Hanh
III. Su+. nghie^.p dda^`u tie^n (1954�1965)
Na(m 1954 to^i tro+? ve^` Vie^.t Nam la`m vie^.c cho Nga^n ha`ng Trung u+o+ng
[1] DDo^ng Du+o+ng, La`o, Cao Mie^n, Vie^.t Nam (Institut d'Emission des Etats
Associes du Laos, du Cambodge et du Vie^t Nam) du+o+'i quye^`n cu?a To^?ng Gia'm
ddo^'c Rene' Frappart va` Chu? ti.ch Ho^.i ddo^`ng Qua?n tri. Victor Cusin.
Nho+` co' kie^'n thu+'c chuye^n mo^n va` ta^.n ta^m la`m vie^.c, to^i ddu+o+.c
tha(ng ha.ng ra^'t nhanh, vu+o+.t qua nhie^`u ngu+o+`i Pha'p va` ta^'t ca? nha^n
vie^n ngu+o+`i Vie^.t va`o la`m vie^.c tru+o+'c to^i.
Va`i tha'ng sau, la~nh tu. phe quo^'c gia Ngo^ DDi`nh Die^.m ve^` nu+o+'c dde^?
tha`nh la^.p chi'nh phu? dda^`u tie^n. O^ng ca^`n mo^.t co^' va^'n ta`i cha'nh
ti'n ca^?n. O^ng sai ngu+o+`i phu. ta' cu?a o^ng la` To^n Tha^'t Ca^?n to+'i
Nga^n ha`ng Trung u+o+ng DDo^ng Du+o+ng, dde^? ho?i ban ddie^`u ha`nh, ai co'
the^? la`m co^' va^'n ta`i cha'nh cho o^ng. Chu? ti.ch Ho^.i ddo^`ng Qua?n tri.
Victor Cusin va` To^?ng Gia'm ddo^'c Rene' Frappart dde^` cu+? te^n to^i. Sau
na`y to^i ddu+o+.c nghe ke^? la.i la` khi o^ng Die^.m nhi`n tha^'y te^n to^i,
o^ng dda~ mi?m cu+o+`i va` la Ca^?n: �Ca^.u be' na`y thu+o+`ng ddem hoa lan
to+'i nha` to^i va` to^i thu+o+`ng xoa dda^`u no' dde^? ca'm o+n. La`m sao no'
la`m co^' va^'n ta`i cha'nh cho to^i ddu+o+.c!�. Trong dda^`u o'c o^ng, to^i
va^~n co`n la` tha(`ng nho? thu+o+`ng ddu+o+.c cha sai mang hoa to+'i o^ng va`o
nhu+~ng na(m 30 xa xo^i a^'y. O^ng kho^ng tin ddu+o+.c tha(`ng nho? ddo' ba^y
gio+` dda~ lo+'n, ho.c ha`nh tha`nh dda.t, ra la`m vie^.c va` dda~ ho+n 30
tuo^?i. Nhu+~ng ngu+o+`i ba.n o^ng va` mo^.t so^' tha`nh vie^n no^.i ca'c bie^'t
to^i, khi nghe To^n Tha^'t Ca^?n ke^? la.i, dda~ cho o^ng Die^.m hay la` tha(`ng
nho? ddo' dda~ tru+o+?ng tha`nh va` tro+? ne^n mo^.t tha`nh vie^n cao ca^'p
ra^'t co' kha? na(ng trong ban gia'm ddo^'c Nga^n ha`ng Trung u+o+ng DDo^ng
Du+o+ng. Ho. no'i vo+'i o^ng tha(`ng nho? ddo' la` ngu+o+`i to^'t nha^'t ma`
o^ng co' the^? kie^'m ddu+o+.c.
Va`i nga`y sau o^ng cho go.i to^i va`o va` ye^u ca^`u to^i la`m co^' va^'n ta`i
cha'nh va` kinh te^' cho o^ng. Theo phong ca'ch rie^ng cu?a mi`nh xu+a nay, o^ng
kho^ng ky' mo^.t sa('c le^.nh bo^? nhie^.m to^i, ma` chi? tuye^n bo^' cho ta^'t
ca? mo.i ngu+o+`i bie^'t � ca'c tha`nh vie^n no^.i ca'c chi'nh phu?, dda(.c
bie^.t la` ngu+o+`i em dda^`y uy quye^`n cu?a o^ng, Co^' va^'n Ngo^ DDi`nh Nhu,
va` Bo^. tru+o+?ng Phu? To^?ng tho^'ng, Nguye^~n DDi`nh Thua^`n, ngu+o+`i luo^n
luo^n la`m ta^'m bi`nh phong vo+'i ba^'t cu+' ai muo^'n ga(.p o^ng Die^.m, du`
Bo^. tru+o+?ng hay tu+o+'ng la~nh.
To^i nghe no'i la` Nhu va` Thua^`n dde^`u ra^'t kho' chi.u ve^` vie^.c to^i co'
the^? tru+.c tie^'p ga(.p To^?ng tho^'ng Die^.m: o^ng dda~ ra le^.nh cho si~
quan tuy` vie^n ddu+a to^i va`o ngay mo^~i lu'c o^ng ta go.i to^i va`o, va`
cu~ng vi` va^.y ma` sau na`y ca? hai hay de`m pha va` pha' ro^'i co^ng vie^.c
cu?a to^i. Vie^.c kho^ng co' gia^'y to+` bo^? nhie^.m chu+'c vu. co^ng khai dda~
giu+~ cho to^i tra'nh kho?i nhu+~ng ra('c ro^'i ve^` sau khi ca'c tu+o+'ng la~nh
la^.t ddo^? va` gie^'t o^ng Die^.m; ta^'t ca? nhu+~ng tha`nh vie^n no^.i ca'c
va` phu. ta' cu?a o^ng Die^.m, nhu+ Bo^. tru+o+?ng Phu? To^?ng tho^'ng Nguye^~n
DDi`nh Thua^`n va` Bo^. tru+o+?ng Kinh te^' Hoa`ng Kha('c Tha`nh cha(?ng ha.n �
ngu+o+`i dda~ thay the^' to^i o+? Nga^n ha`ng Vie^.t Nam Thu+o+ng ti'n va` dda~
thay ddo^?i chi'nh sa'ch nga^n ha`ng dde^? giu'p ba` con be` ba.n cu?a ca'c o^ng
Nhu, Thu.c, Ca^?n, � ta^'t ca? dde^`u bi. ba('t va` bo? tu` sau cuo^.c dda?o
cha'nh na(m 1963. Nhu+ng vie^.c na`y cu~ng ga^y cho to^i mo^.t so^' phie^`n
toa'i khi to^i ca^`m dda^`u nhu+~ng cuo^.c thu+o+ng thuye^'t ma^.t vo+'i Thu?
tu+o+'ng Antoine Pinay vi` bi. Nhu va` Thua^`n pha'. To^i kho^ng quan ta^m
dde^'n vie^.c kho^ng ddu+o+.c bo^? nhie^.m chi'nh thu+'c, cu~ng kho^ng quan ta^m
dde^'n ca^'p ba^.c, danh du+., tha(ng thu+o+?ng va^n va^n... To^i chi? muo^'n
la`m vie^.c va` phu.c vu. dda^'t nu+o+'c.
Tu+` ddo' cho to+'i na(m 1962, khi to^i ba^'t ddo^`ng y' kie^'n ma.nh me~ vo+'i
o^ng va` tu+` chu+'c, To^?ng tho^'ng Die^.m dda~ ho?i y' kie^'n to^i tre^n ta^'t
ca? ca'c va^'n dde^` kinh te^', ta`i cha'nh va` tie^`n te^.. La` ngu+o+`i dda.i
die^.n cho ca' nha^n o^ng, to^i dda~ ca^`m dda^`u nhu+~ng cuo^.c thu+o+ng
thuye^'t vo+'i Pha'p, My~, Nha^.t va` ca'c nu+o+'c kha'c. Trong mo^.t va`i
tru+o+`ng ho+.p, sau khi to^i dda~ ke^'t thu'c nhu+~ng cuo^.c thu+o+ng lu+o+.ng
bi' ma^.t va` quan tro.ng, gia?i quye^'t ca'c va^'n dde^` va` thu ddu+o+.c
nhu+~ng ke^'t qua? mong muo^'n, o^ng Die^.m se~ bo^? nhie^.m mo^.t pha'i ddoa`n
chi'nh thu+'c, nhu+ng to^i va^~n ddu+o+.c ye^u ca^`u luo^n luo^n o+? be^n ca.nh
dde^? can thie^.p trong tru+o+`ng ho+.p co' kho' kha(n giu+~a hai pha'i ddoa`n.
DDie^`u na`y dda~ xa?y ra trong vu. ky' ke^'t thoa? u+o+'c vo+'i pha'i ddoa`n
Pha'p trong di.p Thu? tu+o+'ng Pha'p Antoine Pinay qua tha(m To^?ng tho^'ng
Die^.m.
O^ng Die^.m thu+o+`ng go.i to^i va`o Dinh DDo^.c La^.p mo^~i nga`y, co' khi
ra^'t so+'m, khoa?ng 5 to+'i 6 gio+` sa'ng, va` co' khi ra^'t khuya. O^ng
thu+o+`ng tie^'p ca'c Bo^. tru+o+?ng, ca'c vie^n chu+'c cao ca^'p va` ca'c
tu+o+'ng la~nh trong va(n pho`ng rie^ng cu?a o^ng. Ca(n pho`ng na`y cu~ng
ddu+o+.c du`ng la`m pho`ng a(n va` pho`ng nghi? tru+a, va` o^ng luo^n luo^n
bie^?u to^i ngo^`i ke^' be^n pha?i o^ng. Kho^ng ai da'm hu't thuo^'c tru+o+'c
ma(.t o^ng tru+` Vu~ Va(n Tha'i va` to^i. Khi to^i ddo^'t mo^.t ddie^'u thuo^'c
tru+o+'c ma(.t o^ng, thi` o^ng dda^?y ca'i ga.t ta`n ve^` phi'a to^i. O^ng
thu+o+`ng hu't thuo^'c ddie^'u na`y no^'i ddie^'u kha'c, ro^`i chi? sau va`i
ho+i dda~ du.i ddi, nhu+ng va^~n hu't.
Nha('c to+'i dda^y, to^i nho+' la.i chuye^.n quye^'t ddi.nh bo? thuo^'c la' sau
nhie^`u na(m �nghie^.n nga^.p�. Nga`y 31-12-1965, sau bu+~a tie^.c cuo^'i na(m
va` ddie^'u thuo^'c cuo^'i cu`ng, to^i dda~ lie^.ng qua cu+?a so^? ta^'t ca?
�ddo^` nghe^`�, go^`m co' ba^.t lu+?a ba(`ng va`ng, ho^.p thuo^'c la' dda('t
tie^`n va` ta^'t ca? so^' thuo^'c la' co`n la.i, tu+. the^` kho^ng bao gio+`
ca^`m la.i ddie^'u thuo^'c na`o nu+~a. Xong to^i go.i bo^`i ba?o cho hay ddu+`ng
lu+o+.m va`o cho to^i. Qua? tha^.t la` ddi.a ngu.c, trong suo^'t ca? tha'ng
tro+`i sau khi bo? thuo^'c la', to^i the`m thuo^'c la' mo^.t ca'ch te^. ha.i va`
co' nhie^`u la^`n khi ddi tie^'p ta^n, co' ngu+o+`i ddu+a thuo^'c mo+`i, tay
pha?i to^i vu+`a chi`a ra ddi.nh ddo'n la^'y ddie^'u thuo^'c, thi` tu+. nhie^n
tay kia ke'o tay pha?i ve^`. Cu~ng tu+` ddo' to^i bo? thuo^'c vi~nh vie^~n,
kho^ng bao gio+` hu't tro+? la.i. Bo? thuo^'c la' ra^'t kho', ddo`i ho?i ra^'t
nhie^`u nghi. lu+.c va` can dda?m.
Mo.i ngu+o+`i ai cu~ng so+. o^ng Die^.m; mo^.t va`i ngu+o+`i kho^ng da'm xoay
lu+ng la.i o^ng khi ddi ra. Ra^'t thu+o+`ng khi ca'c tha`nh vie^n no^.i ca'c va`
ca'c tu+o+'ng la~nh pha?i cho+` o+? ngoa`i va(n pho`ng mo^.t lu'c la^u, trong
lu'c vie^n si~ quan tuy` vie^n la.i nha^.n chi? thi. cu?a o^ng pha?i ddu+a to^i
va`o ngay la^.p tu+'c. O^ng Die^.m kho^ng he^` co' y' nie^.m ve^` nghi thu+'c
va` cu~ng kho^ng coi tro.ng nghi thu+'c, va` ngu+o+`i ta ra^'t kho' chi.u vo+'i
to^i ve^` vie^.c to^i ddu+o+.c o^ng Die^.m tie^'p dda~i dda(.c bie^.t nhu+
va^.y, tuy ddo' kho^ng pha?i lo^~i to^i. Trong dda^`u o'c o^ng Die^.m, ca'c
va^'n dde^` tie^`n te^. va` ta`i cha'nh la` ra^'t quan tro.ng, va` nhu+~ng
tha('c ma('c cu?a o^ng pha?i ddu+o+.c gia?i dda'p ngay tu+'c kha('c. O^ng
so^'ng, la`m vie^.c va` thu+o+`ng ngu? trong va(n pho`ng. DDo+`i so^'ng cu?a
o^ng gia?n di., co' nhie^`u la^`n to^i ddu+o+.c go.i va`o giu+~a bu+~a co+m
tru+a, mo'n a(n cu?a o^ng i't, gia?n di. va` ha^`u nhu+ lu'c na`o cu~ng la` mo'n
Hue^'. O^ng kho^ng co' chu't y' thu+'c ve^` ca'c gia' tri. va^.t cha^'t bo+?i
o^ng chu+a bao gio+` so^'ng ngoa`i vo`ng gia ddi`nh va` dda'm ngu+o+`i tha^n
ca^.n, va` kho^ng bao gio+` bie^'t to+'i ddo+`i so^'ng thu+o+`ng nha^.t cu?a
da^n chu'ng.
O^ng Die^.m co' nhie^`u nhu+o+.c ddie^?m, a?nh hu+o+?ng ra^'t ma.nh dde^'n
vie^.c cho.n ngu+o+`i co^.ng su+. hay nha^n vie^n cha'nh phu?. O^ng thi'ch
ddu+o+.c khen, o^ng thi'ch nghe nhu+~ng lo+`i ni.nh bo+.. O^ng thi'ch ngu+o+`i
ta no'i dde^'n nhu+~ng co^ng vie^.c cu?a o^ng la`m, nha^'t la` nhu+~ng du+. a'n
�ruo^.t� cu?a o^ng. O^ng kho^ng he^` bie^'t thu+.c te^' be^n ngoa`i, o^ng kho^ng
co' mo^.t y' nie^.m ve^` ddo+`i so^'ng cu?a da^n chu'ng, ne^n nhu+~ng ngu+o+`i
la`m vie^.c vo+'i o^ng pha^`n nhie^`u hay no'i la'o vo+'i o^ng, che gia^'u su+.
tha^.t, la`m cho o^ng kho^ng tha^'y ro~ thu+.c te^' o+? ddo+`i va` ma^'t su+.
xe't ddoa'n ve^` ngu+o+`i va` ve^` co^ng vie^.c.
O^ng kho^ng tin ngu+o+`i, ne^n o^ng hay cho.n ngu+o+`i la`m cho o^ng trong so^'
nhu+~ng ngu+o+`i ddo^`ng hu+o+ng ddo^`ng xu+' vo+'i o^ng, ba` con ba.n be` tha^n
thuo^.c vo+'i o^ng, hoa(.c la` ba` con ba.n be` vo+'i nhu+~ng ngu+o+`i ba.n xa
ba.n ga^`n cu?a o^ng.
O^ng la` ngu+o+`i ra^'t mo^. dda.o Thie^n Chu'a, ne^n o^ng hay cho.n ngu+o+`i
co' dda.o Thie^n Chu'a va` o^ng tin ho. ho+n nhu+~ng ngu+o+`i kho^ng co' dda.o.
O^ng tin nhu+~ng ngu+o+`i co' va`o DDa?ng Ca^`n lao cu?a o^ng Nhu ho+n la`
ngu+o+`i thu+o+`ng, ne^n o^ng hay cho.n ngu+o+`i la` dda?ng vie^n DDa?ng Ca^`n
lao.
Khi cho.n ngu+o+`i dde^? ddu+a va`o cha'nh phu? hay tha(ng thu+o+?ng co^ng
chu+'c o^ng dda(.t na(.ng ba ddie^`u ddo' ho+n la` co^ng vie^.c la`m hay co^ng
ta^m. Va^'n dde^` chuye^n mo^n kho^ng ca^`n thie^'t la('m, va^'n dde^` dda.o
ly', va^'n dde^` tu+ ca'ch con ngu+o+`i, o^ng i't dde^? y' dde^'n, ma(.c da^`u
o^ng la` ngu+o+`i ra^'t co' tu+ ca'ch, mo^.t nha^n va^.t ra^'t co' dda.o ly',
chi.u ra^'t nhie^`u a?nh hu+o+?ng Kho^?ng gi'a'o. Cho ne^n chung quanh o^ng va`
trong chi'nh phu?, i't co' ngu+o+`i ta`i gio?i, va` pha^`n nhie^`u chi? co'
nhu+~ng ngu+o+`i ba` con tha^n thuo^.c cu?a o^ng, nhu+~ng ngu+o+`i co' dda.o
Thie^n Chu'a va` nhu+~ng ngu+o+`i va`o DDa?ng Ca^`n lao, nhu+~ng ngu+o+`i ma`
o^ng co' the^? tin ddu+o+.c. Nhu+~ng ngu+o+`i na`y chi? bie^'t ni.nh bo+. o^ng;
ho. che ma('t o^ng, ho. gia^'u su+. tha^.t, la`m cho o^ng ma^'t he^'t su+. xe't
ddoa'n, va` kho' lo`ng cho o^ng bie^'t be^` tra'i be^` ma(.t o+? ddo+`i. O^ng
cu~ng bie^'t ddo' la` nhu+~ng ngu+o+`i thu+o+`ng kho^ng la`m ddu+o+.c vie^.c,
ne^n o^ng dda(.t be^n ca.nh ho., nhu+~ng ngu+o+`i chuye^n mo^n dde^? cho co^ng
vie^.c cha.y suo^n se?.
Khi o^ng o+? ngoa.i quo^'c mo+'i ve^` xu+' dde^? la^.p cha'nh phu?, o^ng ca^`n
mo^.t chuye^n gia dde^? giu'p o^ng; theo lo+`i dde^` nghi. cu?a thu+o+.ng ca^'p
cu?a to^i, o^ng mo+`i to^i la`m co^' va^'n cho o^ng, va` to^i thu+o+`ng co' su+.
ddi la.i ma^.t thie^'t vo+'i o^ng; nhu+ng kha'c vo+'i nhu+~ng ngu+o+`i chung
quanh o^ng, to^i kho^ng chi.u ni.nh bo+. ai, kho^ng chi.u lo`n cu'i ai, kho^ng
chi.u ha. mi`nh chie^`u ai.
To^i tu+` cho^'i kho^ng va`o DDa?ng Ca^`n lao cu?a o^ng Nhu, to^i cu~ng kho^ng
chi.u bo? �dda.o� Kho^?ng cu?a to^i, dde^? va`o dda.o Thie^n chu'a nhu+ mo^.t
so^' tu+o+'ng la~nh va` nha^n vie^n chi'nh phu? kha'c. To^i cu~ng kho^ng pha?i
cha.y theo ha^`u ddu+'c cha Ngo^ DDi`nh Thu.c, hay ha`ng na(m ra Hue^' �ha^`u�
ca^.u Ca^?n, nhu+ mo^.t so^' ca'c bo^. tru+o+?ng, va` tu+o+'ng la~nh.
To^i hoa`n toa`n ddo^.c la^.p, ne^n to^i chi? la`m vie^.c theo co^ng ta^m cu?a
to^i, la` phu.c vu. dda^'t nu+o+'c va` da^n chu'ng. Kho^ng ai ba('t buo^.c to^i
la`m vie^.c gi` tra'i vo+'i lu+o+ng ta^m cu?a to^i ddu+o+.c. Vi` va^.y ma` to^i
ddu.ng cha.m ra^'t nhie^`u vo+'i nhu+~ng ngu+o+`i cha.y theo ni.nh bo+. o^ng
Die^.m, o^ng ba` Nhu, o^ng Thu.c, o^ng Ca^?n...
Va` khi to^i ba^'t ddo^`ng y' kie^'n vo+'i o^ng, to^i kho^ng nga^`n nga.i xin
tu+` chu+'c, ma(.c da^`u o^ng kho^ng muo^'n to^i ra ddi bo? o^ng, o^ng kho^ng
muo^'n ma^'t su+. co^.ng ta'c cu?a to^i, nhu+ na(m 1962 khi to^i tha^'y nhu+~ng
ngu+o+`i ni.nh bo+. bao va^y o^ng, la`m o^ng ma^'t he^'t su+. sa'ng suo^'t va`
o^ng kho^ng co`n tha^'y ro~ ti`nh the^' dda^'t nu+o+'c nu+~a.
Kho^ng ai da'm tu+` cho^'i o^ng Die^.m mo^.t ddie^`u gi`. Nhu+ng to^i dda~ tu+`
cho^'i lo+`i ye^u ca^`u cu?a o^ng Die^.m nho+` to^i giu'p ddo+~ co^ng vie^.c
la`m a(n cu?a ddu+'c cha Thu.c; to^i tu+` cho^'i vi` co^ng vie^.c cu?a o^ng na`y
toa`n du+.a va`o su+. giu'p ddo+~ cu?a ca'c nga`nh trong cha'nh phu?, va` ca'ch
la`m vie^.c cu?a o^ng ra^'t be^ bo^'i, thie^'u tra^.t tu+. va` ne^`n ne^'p cu?a
mo^.t co^ng ty thu+o+ng ma.i la`m a(n ddu+'ng dda('n, ddu'ng pha'p lua^.t.
Nhu+ng to^i ra^'t phu.c va` ki'nh ne^? o^ng Die^.m, vi` trong 7 na(m la`m vie^.c
be^n ca.nh o^ng, o^ng chi? nho+` to^i co' mo^.t la^`n ddo' tho^i, ma` to^i dda~
tu+` cho^'i va` kho^ng bao gio+` o^ng can thie^.p va`o co^ng vie^.c cu?a to^i
nu+~a.
Cha to^i cu~ng va^.y, tuy la` ba.n �chim�, ba.n �hoa� cu?a o^ng Die^.m va` o^ng
Kho^i, anh o^ng Die^.m, la`m ti?nh tru+o+?ng o+? Qua?ng Nam� nhu+ng kho^ng bao
gio+` cha to^i xin o^ng Die^.m mo^.t ddie^`u gi`, hay cha.y theo o^ng Thu.c,
o^ng Die^.m dde^? ca^`u ca.nh. Kho^ng bao gio+` cha to^i xin ga(.p o^ng; Cha
to^i chi? da(.n to^i mo^.t ddie^`u, khi na`o ga(.p o^ng Die^.m, ddu+`ng que^n
thu+a vo+'i o^ng Die^.m, cha to^i co' lo+`i tha(m. Chi? the^' tho^i.
Pha^`n nhie^`u ca'c bo^. tru+o+?ng, ca'c tu+o+'ng la~nh hay go.i o^ng ba(`ng
cu.; to^i go.i o^ng ba(`ng To^?ng tho^'ng; o^ng kho^ng gia` dde^'n ddo^~i pha?i
go.i o^ng ba(`ng cu.. Ca'c bo^. tru+o+?ng, ca'c tu+o+'ng la~nh, co' khi gia`
ho+n o^ng, cu~ng hay xu+ng "con" vo+'i o^ng; to^i xu+ng "to^i" vo+'i o^ng,
ddu'ng nhu+ le^~ nghi. O^ng kho^ng pha?i la` cha to^i, ne^n to^i kho^ng xu+ng
con vo+'i o^ng ddu+o+.c, to^i kho^ng pha?i la` dda^`y to+' cu?a o^ng dde^? pha?i
xu+ng con vo+'i o^ng.
O^ng la`m vie^.c ra^'t nhie^`u, ca? nga`y la^~n dde^m, bo+?i o^ng cha(?ng co'
tro` gia?i tri' na`o, kho^ng cho+i mo^n the^? thao na`o, kho^ng co' mo'n tie^u
khie^?n ba^'t cu+' kie^?u na`o. Mo^n gia?i tri' duy nha^'t cu?a o^ng la` ddi
thanh tra ca'c du+. a'n xa^y du+.ng mo+'i, ca'c vu`ng kinh te^' mo+'i, ca'c khu
ddi.nh cu+ mo+'i, nhu+~ng gi` ma` o^ng tin ra(`ng o^ng dda~ la`m vi` quye^`n
lo+.i da^n chu'ng. Bo+?i vi` o^ng ra^'t no^n no'ng nhi`n tha^'y nhu+~ng vie^.c
na`y tie^'n trie^?n nhanh cho'ng, ne^n nhu+~ng vie^n chu+'c co' tra'ch nhie^.m
thu+o+`ng gian la^.n va` no'i do^'i o^ng. Mo^.t nga`y no., khi to^i ddi tha(m
vu`ng ddo^`ng ba(`ng so^ng Cu+?u Long, da^n chu'ng trong vu`ng dda~ chi? to^i
xem nhu+~ng ca'i ca^y mo+'i ma` vie^n ti?nh tru+o+?ng ba('t ho. tro^`ng trong
mo^.t du+. a'n ta'i ddi.nh cu+ dde^? o^ng Die^.m ddi thanh sa't. Theo lo+`i
dde^` nghi. cu?a ca'c bo^ la~o ddi.a phu+o+ng, ngu+o+`i ta`i xe^' cu?a to^i dda~
nho^? thu+? mo^.t ca^y le^n cho to^i xem: ddo' la` mo^.t ca`nh ca^y mo+'i ca('t
ddu+o+.c ca('m xuo^'ng dda^'t u+o+'t! O+? no^ng tho^n ngu+o+`i ta bie^'t to^i
ra^'t ga^`n gu~i vo+'i To^?ng tho^'ng va` to^i da'm no'i su+. tha^.t vo+'i o^ng,
vi` va^.y ho. kho^ng nga^`n nga.i tie^'t lo^. ca'c tro` gian la^.n va` nhu+~ng
cuo^.c tri`nh die^~n do?m cu?a dda'm ti?nh tru+o+?ng va` qua^.n tru+o+?ng.
O^ng Die^.m luo^n luo^n tu+. ha`o la` dda~ ddu+o+.c ba^`u le^n trong mo^.t
cuo^.c tru+ng ca^`u da^n y' va` da^n chu'ng va^~n tie^'p tu.c to^n su`ng o^ng
vi` lo`ng ta^.n tuy. cu?a o^ng ddo^'i vo+'i dda^'t nu+o+'c va` nha^n da^n. Ma~i
to+'i nga`y cuo^'i cu`ng o^ng va^~n tin tu+o+?ng ra(`ng mo.i ngu+o+`i thu+o+ng
ye^u o^ng, va` o^ng ra^'t ddu+o+.c lo`ng da^n. Vi` va^.y khi o^ng kho+?i dda^`u
mo^.t du+. a'n cho da^n chu'ng, o^ng thu+o+`ng ye^u ca^`u nha^n da^n ti`nh
nguye^.n. Nhu+ng nha^n da^n trong ca'c la`ng que^ thu+o+`ng ra^'t nghe`o, va`
nhu+~ng ngu+o+`i ti`nh nguye^.n chi? co' the^? bo? co^ng vie^.c ddo^`ng a'ng
cu?a mi`nh mo^.t va`i nga`y tho^i. Bie^'t ra(`ng o^ng Die^.m thi'ch nhi`n tha^'y
mo^.t so^' lu+o+.ng lo+'n ngu+o+`i ti`nh nguye^.n kho^ng ddo`i tie^`n co^ng la`m
vie^.c ta.i ca'c du+. a'n mo+'i, ca'c vie^n ti?nh tru+o+?ng thu+o+`ng ba('t da^n
la`ng la`m vie^.c ro`ng ra~ ha`ng tha'ng tro+`i kho^ng tie^`n, tha^.m chi'
kho^ng ho^~ tro+. thu+'c a(n hay cho^~ o+?. The^' ro^`i ho. no'i do^'i vo+'i
Die^.m, ta^u vo+'i o^ng ra(`ng ha`ng tra(m ngu+o+`i o^ng nhi`n tha^'y tre^n
co^ng tru+o+`ng dde^`u la` da^n ti`nh nguye^.n. Mo^.t nga`y kia to^i to+'i tha(m
So'c Tra(ng no+i ddang xa^y du+.ng mo^.t sa^n bay ddi.a phu+o+ng. Khi to+'i ddo'
va`o giu+~a buo^?i tru+a, to^i tro^ng tha^'y ma^'y tra(m ngu+o+`i da^n ddang
ngo^`i a(n bu+~a co+m tru+a dda.m ba.c cu?a ho. va` nghi? ngo+i o+? hai ve^.
ddu+o+`ng; ho. na(`m la le^'t tre^n dda^'t, co' ngu+o+`i co' chie^'u, co'
ngu+o+`i kho^ng. To` mo` muo^'n coi ta^.n ma('t ca'i du+. a'n na`y va` no'i
chuye^.n vo+'i da^n chu'ng, to^i du+`ng xe va` bu+o+'c ra ngoa`i no'i chuye^.n
vo+'i ma^'y ngu+o+`i no^ng da^n. Mo^.t vi. bo^ la~o ddi.a phu+o+ng ddi theo to^i
trong chuye^'n thanh tra na`y no'i vo+'i nhu+~ng ngu+o+`i ddang ddu+'ng qua^y
quanh to^i ra(`ng ho. co' the^? no'i tha^.t he^'t vo+'i to^i, vi` to^i la` co^'
va^'n cu?a To^?ng tho^'ng Die^.m va` to^i luo^n luo^n ba'o su+. tha^.t cho o^ng
hay. The^' ro^`i mo^.t va`i ngu+o+`i no^ng da^n dde^'n be^n ca.nh to^i, va`
trong khi ma('t dda?o quanh coi co' ma^.t tha'm hay kho^ng, nga^.p ngu+`ng no'i
vo+'i to^i ra(`ng ho. bi. e'p pha?i ti`nh nguye^.n la`m vie^.c theo le^.nh vie^n
ti?nh tru+o+?ng, ra(`ng ho. pha?i bo? mo.i co^ng vie^.c ddo^`ng a'ng, pha?i
ro+`i gia ddi`nh, tu+. ddem theo thu+'c a(n dde^? dde^'n dda^y la`m vie^.c ma`
kho^ng co' la^'y mo^.t xu tie^`n co^ng, thu+'c a(n hay cho^~ o+?, trong tho+`i
gian i't nha^'t la` mo^.t tha'ng mo^~i la^`n.
Khi to^i quay tro+? ve^` Sa`i Go`n va` ba'o ca'o chuye^.n na`y vo+'i To^?ng
tho^'ng Die^.m, o^ng no^?i tra^.n lo^i ddi`nh va` bie^?u ngu+o+`i phu. ta' go.i
vie^n ti?nh tru+o+?ng So'c Tra(ng ngay la^.p tu+'c. To^i kho^ng bie^'t chuye^.n
gi` xa?y ra sau khi to^i ro+`i Dinh DDo^.c La^.p, nhu+ng nga`y ho^m sau khi to^i
tro+? la.i, o^ng Die^.m no'i vo+'i to^i ra(`ng nhu+~ng ngu+o+`i no^ng da^n ma`
to^i ga(.p dda~ no'i la'o, tha^.t ra mo.i ngu+o+`i dde^`u sung su+o+'ng ddu+o+.c
ti`nh nguye^.n xa^y du+.ng phi tru+o+`ng cho ti?nh nha`. To^i no'i gi` ba^y
gio+` vo+'i o^ng ta? Ngu+o+`i cu?a o^ng no'i do^'i o^ng va` pha?n bo^.i o^ng
bo+?i vi` o^ng thi'ch nghe nhu+~ng ca^u chuye^.n e^m tai; ho. bie^'t ro~ ddie^`u
a^'y va` sa(~n sa`ng bi.t ma('t o^ng.
Mo^.t la^`n kha'c to^i to+'i tha(m mo^.t vu`ng kinh te^' mo+'i ga^`n My~ Tho;
to^i nhi`n tha^'y mo^.t da~y ha`ng ca^y a(n qua? do.c lo^. co' ve? nhu+ sa('p
che^'t he'o. To^i du+`ng xe la.i, bu+o+'c to+'i coi. Mo^.t ngu+o+`i no^ng da^n
tie^'n to+'i phi'a to^i va` ho?i nho? to^i co' muo^'n coi ma^'y ca^y hay kho^ng.
Anh ta nho^? le^n mo^.t ca^y va` ddu+a cho to^i: ddo' la` mo^.t ca'i ca`nh
ddu+o+.c ca('t kho?i ca^y va` ca('m xuo^'ng dda^'t. Anh ta la^.p tu+'c bie^'n
ma^'t, ro~ ra`ng so+. bi. nhi`n tha^'y no'i chuye^.n vo+'i ngu+o+`i la.. Sau
na`y to^i ddu+o+.c bie^'t la` nhu+~ng vie^.c nhu+ va^.y xa?y ra ra^'t thu+o+`ng
xuye^n, bo+?i vi` ca'c vie^n ti?nh tru+o+?ng va` qua^.n tru+o+?ng dde^`u muo^'n
to? cho Die^.m tha^'y la` ho. dda~ mo+? mang ca'c du+. a'n mo+'i mo^.t ca'ch mau
cho'ng, ho. muo^'n ddu+o+.c o^ng Die^.m dda'nh gia' cao, muo^'n �ghi ddie^?m�,
va` tha(ng chu+'c. To^i nghe no'i mo^.t la^`n o^ng dde^'n tha(m mo^.t dinh
ddie^`n mo+'i vo+'i mo^.t o^ng trung ta', tra'ch nhie^.m ve^` dinh ddie^`n na`y,
o^ng ca^`m le^n xem mo^.t ca`nh ca^y co' tra'i; bo^~ng nhie^n ca`nh ca^y ro+i
xuo^'ng dda^'t, o^ng bie^'t la` ca`nh ca^y mo+'i ddu+o+.c ca('m. O^ng quay la.i
nhi`n o^ng trung ta', ma(.t o^ng ddo? bu+`ng; o^ng he't le^n, o^ng ca^`m ca^y ba
ton cu?a o^ng, dda'nh va`o ngu+o+`i o^ng trung ta'. O^ng na`y qui` xuo^'ng la.y
xin tha to^.i, ma(.t ta'i me't va` nu+o+'c ma('t ru+ng ru+ng; va`i nga`y sau
o^ng trung ta' bi. ca'ch chu+'c va` dda`y ddi nu+o+'c ddo^.c.
O^ng Die^.m ra^'t nga^y tho+. O^ng de^~ tin ngu+o+`i, dda(.c bie^.t la` vo+'i
nhu+~ng ai bie^'t ca'ch no'i la'o khi phu. tra'ch nhu+~ng du+. a'n �cu+ng� cu?a
o^ng. O^ng la` mo^.t loa.i tha^`y tu ki'n suo^'t ddo+`i. O^ng chi? o+? trong
nha`, trong va(n pho`ng, va` tru+o+'c dda^y la` trong tu vie^.n, kho^ng bao
gio+` ra ngoa`i tra` tro^.n vo+'i ngu+o+`i da^n. O^ng kho^ng bao gio+` la^'y
vo+., chi? so^'ng vo+'i anh em cu?a mi`nh. O^ng kho^ng bie^'t gi` ve^` cuo^.c
so^'ng va` cu~ng kho^ng co' mo^.t y' thu+'c na`o ve^` tri. gia' tie^`n ba.c. Co'
mo^.t la^`n, dde^? thu+o+?ng cho mo^.t ngu+o+`i giu'p vie^.c dda~ phu.c vu. o^ng
nga`y dde^m, o^ng cho phe'p ngu+o+`i na`y ra pho^' xa? ho+i va` gia?i tri'. O^ng
cho anh ta 2 ddo^`ng ba.c dde^? ho+'t to'c. The^' nhu+ng va`o lu'c a^'y, gia'
ho+'t to'c cao ho+n nhie^`u.
Mo^.t vi. bo^. tru+o+?ng cu?a o^ng muo^'n to? cho o^ng tha^'y la` anh ta nghe`o
kho^? va` thanh lie^m nhu+ the^' na`o, dda~ no'i vo+'i o^ng ra(`ng anh ta chi?
co' 2 ca'i a'o so+-mi! Die^.m tin anh ta! Va^.y nhu+ng vi. bo^. tru+o+?ng na`y
sau khi thoa't kho?i Vie^.t Nam sau cuo^.c dda?o cha'nh 1963 dda~ so^'ng mo^.t
cuo^.c ddo+`i xa hoa suo^'t 40 na(m ma` kho^ng ca^`n pha?i la`m vie^.c! Chi?
vo+'i so^' tie^`n ma` anh ta dda~ ti'ch luy~ ddu+o+.c sau ma^'y na(m la`m bo^.
tru+o+?ng! Die^.m kho^ng co' y' thu+'c gi` ve^` thu+.c ta.i. Ai cu~ng co' the^?
lu+`a o^ng ne^'u bie^'t ddu+o+.c ddie^?m ye^'u cu?a o^ng, bie^'t o^ng thi'ch
nhu+~ng gi` va` muo^'n nghe nhu+~ng gi`. Nhu+~ng chuye^.n nhu+ va^.y dda~ la`m
cho to^i tha^'t vo.ng, la`m cho to^i ma^'t da^`n nie^`m tin no+i o^ng va` go'p
pha^`n va`o vie^.c to^i tu+` chu+'c na(m 1962 sau na`y.
O^ng Die^.m ho?i y' kie^'n to^i ve^` ca'c va^'n dde^` ta`i cha'nh, kinh te^' va`
tie^`n te^. va` chi? thi. cho to^i gia?i quye^'t nhu+~ng vie^.c ma` le~ ra pha?i
do ca'c vi. Bo^. tru+o+?ng Ta`i cha'nh, Kinh te^' va` Tho^'ng ddo^'c Nga^n ha`ng
Trung u+o+ng gia?i quye^'t. O^ng hie^'m khi tha?o lua^.n ca'c va^'n dde^` kinh
te^' ta`i cha'nh trong ca'c buo^?i ho.p no^.i ca'c. O^ng thi'ch tha?o lua^.n
ca'c va^'n dde^` quan tro.ng nha^'t vo+'i to^i tru+o+'c dda~, la^'y quye^'t
ddi.nh ro^`i se~ cho y' kie^'n trong buo^?i ho.p no^.i ca'c, va` chi? thi. ca'c
bo^. tru+o+?ng thi ha`nh nhu+~ng quye^'t ddi.nh cu?a o^ng.
To^i ddu+o+.c bo^? nhie^.m la`m ho^.i vie^n cu?a Ho^.i ddo^`ng To^'i cao Tie^`n
te^., dda^y la` co+ quan tha?o lua^.n va` quye^'t ddi.nh mo.i va^'n dde^` ta`i
cha'nh, kinh te^' va` tie^`n te^.. Ma(.c da^`u Nga^n ha`ng Trung u+o+ng dda~ co'
mo^.t ho^.i vie^n la` Tho^'ng ddo^'c trong ho^.i ddo^`ng na`y. Die^.m ye^u ca^`u
pho' To^?ng tho^'ng Nguye^~n Ngo.c Tho+ ddu+a the^m te^n to^i va`o trong ho^.i
ddo^`ng bo+?i vi` nhu+ o^ng no'i, o^ng muo^'n co' mo^.t chuye^n gia trong ho^.i
ddo^`ng, ca'c tha`nh vie^n kha'c dde^`u la` ca'c chi'nh tri. gia ddu+o+.c bo^?
nhie^.m. Tie^'ng no'i cu?a to^i ra^'t co' a?nh hu+o+?ng, va` ca'c quan ddie^?m
cu?a to^i thu+o+`ng ddu+o+.c chu' y' ho+n he^'t, bo+?i ca'c tha`nh vie^n ho^.i
ddo^`ng bie^'t ra(`ng to^i co' kie^'n thu+'c chuye^n mo^n va` to^i luo^n luo^n
ca^?n tha^.n nghie^n cu+'u ca'c va^'n dde^` tru+o+'c khi va`o ho.p. Ma(.c du`
to^i chi? la` To^?ng gia'm ddo^'c va` Chu? ti.ch Ho^.i ddo^`ng Qua?n tri. cu?a
hai nga^n ha`ng (Nga^n ha`ng Quo^'c gia va` Nga^n ha`ng Thu+o+ng ti'n lo+'n
nha^'t lu'c ba^'y gio+`), to^i va^~n ddu+o+.c coi la` ngu+o+`i co' tha^?m
quye^`n nha^'t trong ca'c la~nh vu+.c ta`i cha'nh va` tie^`n te^.. Nhu+~ng quan
chu+'c va` dda.i die^.n cu?a ca'c chi'nh phu? ba.n luo^n luo^n ye^u ca^`u ga(.p
to^i dde^? ba`n nhu+~ng va^'n dde^` quan tro.ng bo+?i vi` ho. bie^'t ra(`ng
ga(.p ca'c bo^. tru+o+?ng lie^n quan se~ kho^ng co' ke^'t qua? bao nhie^u.
To^i co`n nho+' mo^.t ho^m to^i ddu+o+.c pho' DDa.i su+' My~ Palmer mo+`i co+m
to^'i; khi to^i dde^'n, to^i gia^.t mi`nh tha^'y o^ng ba` Nhu o+? ddo', va` khi
va`o ba`n a(n, chi? co' mo^~i hai o^ng ba` Nhu tho^i. Sau bu+~a co+m, khi
ddu+'ng no'i chuye^.n, to^i tha^'y ba` Nhu ghe' va`o tai o^ng pho' dda.i su+'
no'i nho?. Sau khi o^ng ba` Nhu ve^` � ve^` tru+o+'c chu+'ng to? mi`nh la`
thu+o+.ng kha'ch � o^ng pho' dda.i su+' cho to^i hay, ba` Nhu ho?i o^ng, to^i
la` ai ma` ddu+o+.c mo+`i cu`ng ba`n vo+'i ba`. O^ng no'i to^i la` To^?ng Gia'm
ddo^'c Nga^n ha`ng Quo^'c gia va` la` co^' va^'n cu?a To^?ng tho^'ng; ba` ho?i
o^ng ta.i sao la.i mo+`i mo^.t o^ng To^?ng Gia'm ddo^'c ngo^`i cu`ng ba`n vo+'i
ba`. O^ng ho+i kho' chi.u, o^ng tra? lo+`i vo+'i ba` ra(`ng tuy to^i chi? la`
To^?ng Gia'm ddo^'c, nhu+ng toa` dda.i su+' Hoa Ky` coi tro.ng ho+n la` ca'c
bo^. tru+o+?ng. Co' le~ ba` dda~ bu+.c mi`nh ne^n ve^` so+'m.
Tuy to^i la` ba` con vo+'i ba`, nhu+ng kho^ng bao gio+` to^i no'i ra, ba` con
vo+'i ba` ddo^'i vo+'i to^i la` mo^.t ca'i nhu.c. Tra'i la.i to^i ra^'t thu+o+ng
va` ki'nh ne^? o^ng ba` Tra^`n Va(n Chu+o+ng la` cha me. ba` Nhu, va` hay lui
to+'i tha(m vie^'ng ho. lu'c to^i la`m vie^.c o+? Washington. Sau o^ng ba`
Chu+o+ng bi. con trai la` Tra^`n Va(n Khie^m gie^'t che^'t.
To^i thu+o+`ng ddu+o+.c chie^u dda~i va` co' quan he^. tha^n thie^'t vo+'i
nhie^`u tru+o+?ng pha'i ddoa`n cu?a My~, Anh, Pha'p, Nha^.t, U'c, Trung Hoa...
Nhu+~ng ngu+o+`i Vie^.t Nam la`m vie^.c trong ca'c toa` dda.i su+' nu+o+'c
ngoa`i, ca'c nga^n ha`ng va` ca'c to^? chu+'c nu+o+'c ngoa`i thu+o+`ng hay cho
to^i bie^'t la` ca^'p tre^n cu?a ho. khen ngo+.i to^i kho^ng tie^'c lo+`i trong
ca'c ba?n ba'o ca'o go+?i ve^` nu+o+'c va` nha^'n ma.nh su+. ca^`n thie^'t pha?i
ga(.p to^i cho ca'c co^ng vie^.c quan tro.ng. To^i ddu+o+.c nhie^`u chi'nh phu?
va` Nga^n ha`ng Trung u+o+ng mo+`i mo.c va` dda~i dda(`ng thi.nh soa.n mo^~i
la^`n ddi co^ng ta'c nu+o+'c ngoa`i. Tuy nhie^n to^i lu'c na`o cu~ng do^'c lo`ng
cho quye^`n lo+.i chung cu?a dda^'t nu+o+'c va` da^n chu'ng. To^i kho^ng bao
gio+` nghi~ to+'i vie^.c du`ng nhu+~ng vi. tri' quan tro.ng cu?a mi`nh trong
chi'nh phu? hay nhu+~ng mo^'i quan he^. hu+~u ha?o vo+'i ca'c quan chu+'c
nu+o+'c ngoa`i dde^? lo vie^.c rie^ng hay la`m gia`u cho ba?n tha^n mi`nh. Co'
mo^.t la^`n lu'c gia ddi`nh to^i sinh so^'ng o+? nu+o+'c ngoa`i, nga^n ha`ng
Banque de l�Indochine (DDo^ng Du+o+ng Nga^n ha`ng) dda~ dde^` nghi. cho to^i vay
mo^.t khoa?n tie^`n dde^? mua cho gia ddi`nh mo^.t ca(n ho^. lo^.ng la^~y o+?
Paris, dda.i lo^. Grande Arme'e; to^i tu+` cho^'i. To^i dda~ co' the^? la`m
gia`u ne^'u to^i chi.u vay tie^`n mua ca(n ho^. ddo', bo+?i vi` nha` cu+?a o+?
dda.i lo^. Grande Arme'e, ga^`n tha'p Eiffel va` sa't Champs Elyse'es, thuo^.c
loa.i danh tie^'ng va` gia' tri. luo^n luo^n ta(ng vo+'i mu+'c la`m mi`nh cho'ng
ma(.t. Tu+o+ng tu+. nhu+ va^.y, to^i cu~ng thu+o+`ng nha^.n ddu+o+.c nhu+~ng
lo+`i dde^` nghi. ho^'i lo^. ki'n dda'o hay tra('ng tro+.n; to^i luo^n luo^n
tu+` cho^'i va` thu+o+`ng pha?n u+'ng ra^'t ma.nh vo+'i nhu+~ng ngu+o+`i dde^`
nghi.. Ve^` sau, khi to^i bi. ke.t ve^` ta`i cha'nh vi` nhu+~ng sai la^`m cu?a
mo^.t ngu+o+`i trong gia ddi`nh, ma^'y ngu+o+`i ba.n to^i no'i to^i tha^.t la`
ngo^'c khi kho^ng chi.u du`ng u+u the^' cu?a mi`nh dde^? kie^'m i't tie^`n dde^?
da`nh pho`ng nhu+~ng nga`y mu+a gio'. Vi` va^.y ma` to^i he^'t su+'c cay dda('ng
va` gia^.n du+~ khi nhu+~ng ke? thu` to^i ddi re^u rao la` ba^'t cu+' khi na`o
to^i huy? bo? hay su+?a ddo^?i mo^.t quye^'t ddi.nh sai la^`m ma` ai ddo' dda~
la`m, thi` cha('c la` to^i co' mo^.t mo'n tie^`n �la.i qua?� o+? dda^u ddo'. Ho.
kho^ng the^? tin to^i kho^ng gio^'ng ho., va^~n co' ngu+o+`i ma` ddo^.ng co+
la`m vie^.c kho^ng pha?i chi? vi` tie^`n.
Vi` na('m giu+~ nhu+~ng chu+'c vu. chu? cho^'t trong chi'nh phu? va` da'm co'
nhu+~ng quye^'t ddi.nh co' lo+.i cho dda^'t nu+o+'c ma` kho^ng dde^? y' to+'i
quye^`n lo+.i cu?a ca'c nho'm chi'nh tri. hay ca' nha^n quye^`n the^', nhie^`u
khi to^i dda~ gia^~m le^n cha^n cu?a ca? ba.n be` la^~n ke? thu` va` dda~ ta.o
cho mi`nh the^m nhie^`u ke? thu`. Bi. ddu.ng cha.m to+'i quye^`n lo+.i rie^ng
hay to+'i tu'i tie^`n cu?a ho., ngay ca? mo^.t va`i ngu+o+`i �ba.n� to^i cu~ng
tro+? ma(.t va` buo^.c to^.i sau lu+ng to^i la` to^i tham nhu~ng. Vi` to^i
cho^'ng la.i quye^`n lo+.i cu?a ho. thi` nha^'t ddi.nh la` to^i pha?i ddu+o+.c
phe ddo^'i nghi.ch ho. mua chuo^.c! Nhu+ng no'i chung thi` mo^.t so^' lo+'n
dde^`u hie^?u va` dda'nh gia' cao su+. tha(?ng tha('n cu?a to^i; du` ho. kho^ng
thi'ch to^i bo+?i to^i co' tie^'ng la` cu+'ng ra('n va` kho^ng khoan nhu+o+.ng,
ngu+o+`i ta va^~n ki'nh tro.ng tu+ ca'ch chi'nh tru+.c cu?a to^i. Ca'c tha`nh
vie^n va` quan sa't vie^n tham du+. ca'c buo^?i ho.p cu?a Ho^.i ddo^`ng To^'i
cao Tie^`n te^. thi'ch nghe to^i pha't bie^?u ve^` nhie^`u dde^` ta`i va` dda'nh
gia' cao nhu+~ng ca^u tra? lo+`i tuy thie^'u ti'nh ngoa.i giao nhu+ng am hie^?u
tu+o+`ng ta^.n cu?a to^i ddo^'i vo+'i nhu+~ng ca^u ho?i cu?a ca'c bo^. tru+o+?ng
va` ca'c tha`nh vie^n kha'c trong ho^.i ddo^`ng. Co`n nhu+~ng nha^n vie^n tha^m
nie^n tham gia buo^?i ho.p, xu+a nay quen cu'i dda^`u tru+o+'c ca'c o^ng se^'p
thie^'u na(ng lu+.c nhu+ng ho^'ng ha'ch, thi` la(.ng le~ vo^~ tay ta'n thu+o+?ng
mo^~i khi to^i ddu+'ng le^n pha?n co^ng, ddie^`u ma` ho. kho^ng da'm la`m la`m
vi` so+. ma^'t vie^.c. Thi?nh thoa?ng ga(.p to^i trong ha`nh lang, ho. bu+o+'c
to+'i khen ngo+.i va` co^? vu~ to^i cu+' tie^'p tu.c nhu+ va^.y.
Tha'ng 7-1954, Vie^.t Nam gia`nh ddu+o+.c ddo^.c la^.p tu+` Pha'p. Sau tha^'t
ba.i DDie^.n Bie^n Phu? va` sau khi dda^'t nu+o+'c Vie^.t Nam bi. chia ddo^i
tha`nh hai mie^`n Nam Ba('c o+? vi~ tuye^'n 17, qua^n Pha'p ru't ve^` mie^`n Nam
Vie^.t Nam dde^? la^`n lu+o+.t cho+` le^n ta`u ve^` nu+o+'c. Quo^'c tru+o+?ng
Vie^.t Nam lu'c ba^'y gio+` la` Hoa`ng dde^' Ba?o DDa.i dda~ ye^u ca^`u o^ng
Die^.m ddang lu+u vong o+? My~ ve^` nu+o+'c dde^? tha`nh la^.p chi'nh phu?
dda^`u tie^n. Mo^.t cuo^.c tru+ng ca^`u da^n y' sau ddo' dda~ cha^'m du+'t che^'
ddo^. Ba?o DDa.i va` tha`nh la^.p nu+o+'c Vie^.t Nam Co^.ng hoa`, trong lu'c
mie^`n Ba('c tro+? tha`nh nu+o+'c Vie^.t Nam Da^n chu? Co^.ng hoa`.
Nga`y mo^`ng 1 tha'ng Gie^ng 1955, theo mo^.t thoa? thua^.n vo+'i nu+o+'c Pha'p,
Nga^n ha`ng Trung u+o+ng ba nu+o+'c DDo^ng Du+o+ng, Vie^.t Nam-La`o-Cao Mie^n,
ddu+o+.c ta'ch ra la`m 3 Nga^n ha`ng Quo^'c gia Trung u+o+ng. Nga^n ha`ng Quo^'c
gia Vie^.t Nam ddu+o+.c tha`nh la^.p ngay nga`y ho^m a^'y bo+?i mo^.t sa('c
le^.nh do To^?ng tho^'ng Die^.m ky'. Mo^.t vie^n chu+'c da^n su+. co' nhie^`u
kinh nghie^.m ha`nh cha'nh nhu+ng thie^'u ca(n ba?n nga^n ha`ng ddu+o+.c bo^?
nhie^.m la`m Tho^'ng ddo^'c, o^ng Du+o+ng Ta^'n Ta`i, mo^.t vie^n ddo^'c phu?
du+o+'i che^' ddo^. Pha'p tru+o+'c kia, mo^.t ngu+o+`i ra^'t lie^m chi'nh, ca^`n
cu`, nhu+ng kho^ng ddu+o+.c dda`o ta.o hay co' kinh nghie^.m ve^` nga^n ha`ng.
O^ng ta dda~ mau cho'ng chu+'ng to? mi`nh ba^'t lu+.c. Cu`ng lu'c ddo' to^i
nha^.n ddu+o+.c sa('c le^.nh do o^ng Die^.m ky' bo^? nhie^.m la`m To^?ng Gia'm
ddo^'c Nga^n ha`ng Quo^'c gia. Khi ky' sa('c le^.nh, Die^.m go.i to^i va`o, no'i
to^i se~ chi.u tra'ch nhie^.m ve^` ta^'t ca? ca'c hoa.t ddo^.ng chuye^n mo^n,
co`n dde^? vie^.c qua?n tri. ha`nh cha'nh cu?a nga^n ha`ng cho Ta`i. Ta`i da`nh
thi` gio+` dde^? lo toan nhu+~ng chi tie^'t ha`nh cha'nh nho? nha(.t, luo^n
luo^n so+. ma^'t mo^.t ca^y bu't chi` hay ai ddo' cho^m ma^'t mo^.t xu. O^ng ta
kho^ng bao gio+` dde^? y' dde^'n nhu+~ng nhie^.m vu. chi'nh cu?a mo^.t Nga^n
ha`ng Trung u+o+ng, kho^ng bao gio+` ngo' nga`ng to+'i nhu+~ng va^'n dde^` ta`i
cha'nh va` tie^`n te^. quan tro.ng ma` dda^'t nu+o+'c ddang ddo^'i ma(.t, vie^.c
ma` mo^.t Nga^n ha`ng Trung u+o+ng va` vi. Tho^'ng ddo^'c pha?i la`m. O^ng ta
bi. thu hu't va`o nhu+~ng co^ng vie^.c thu+o+`ng le^. va` que^n ma^'t ca'c va^'n
dde^` tie^`n te^. va` ta`i cha'nh ca^`n pha?i ddu+o+.c gia?i quye^'t trong
buo^?i chuye^?n tie^'p tu+` mo^.t ne^`n kinh te^' thuo^.c ddi.a qua ne^`n kinh
te^' cu?a mo^.t quo^'c gia vu+`a mo+'i ddo^.c la^.p. O^ng ta pha.m nhie^`u sai
la^`m ma` to^i dda~ co^' ga('ng lu+u y' o^ng va` dde^` nghi. bie^.n pha'p su+?a
chu+~a, nhu+ng o^ng thu+o+`ng kho^ng chi.u nghe, co' le~ vi` kho^ng hie^?u.
Cuo^'i cu`ng to^i bu+.c mi`nh vi` su+. thie^'u na(ng lu+.c cu?a o^ng va` con
ddu+o+`ng nguy hie^?m ma` nga^n ha`ng ddang theo, dde^'n no^~i to^i quye^'t
ddi.nh vie^'t mo^.t lua^.n a'n nga('n ve^` nhu+~ng va^'n dde^` ca^'p ba'ch ma`
quo^'c gia pha?i ddu+o+ng dda^`u va` cho in ma^'y nga`y sau.
Khi Die^.m nghe nhu+~ng vie^.c na`y, o^ng go.i to^i va`o tha?o lua^.n ra^'t la^u
ca'c va^'n dde^` cu?a nga^n ha`ng va` cu?a quo^'c gia. Cuo^'i buo^?i no'i
chuye^.n da`i ddo' o^ng cho bie^'t o^ng se~ bo^? nhie^.m mo^.t Tho^'ng ddo^'c
mo+'i, tuy nhie^n vo+'i tu+ ca'ch la` mo^.t chuye^n gia va` mo^.t To^?ng Gia'm
ddo^'c, to^i pha?i dda?m nhie^.m co^ng vie^.c ddie^`u ha`nh. To^i hie^?u la`
o^ng sa('p su+?a bo^? nhie^.m mo^.t chi'nh tri. gia la`m vi. Tho^'ng ddo^'c
nga^n ha`ng mo+'i. Va`i nga`y sau o^ng chuye^?n Ta`i qua la`m co^' va^'n cho
To^?ng tho^'ng va` bo^? nhie^.m Vu~ Quo^'c Thu'c, mo^.t ngu+o+`i co' ba(`ng
tha.c si~ lua^.t khoa, gia'o su+ mo^n da^n lua^.t la`m Tho^'ng ddo^'c nga^n
ha`ng. Ro^`i o^ng la.i ky' sa('c le^.nh ta'i bo^? nhie^.m to^i la`m To^?ng Gia'm
ddo^'c, ma(.c du` theo ddu'ng ddie^`u le^. cu?a nga^n ha`ng, mo^.t chu+'c vu.
nhu+ va^.y pha?i do mo^.t quye^'t ddi.nh cu?a ho^.i ddo^`ng qua?n tri. nga^n
ha`ng. Trong dda^`u o'c o^ng, hi`nh nhu+ o^ng cho ra(`ng to^i pha?i na('m giu+~
chu+'c vu. quan tro.ng cu?a mo^.t To^?ng Gia'm ddo^'c ddie^`u ha`nh, co`n vi.
Tho^'ng ddo^'c kia chi? la` mo^.t chi'nh tri. gia bo^? nhie^.m mang danh nghi~a.
Nhu+ng mo.i vie^.c la.i va^.n ha`nh tro^i cha?y bo+?i vi` Thu'c dde^? cho to^i
lo ta^'t ca? mo.i khi'a ca.nh chuye^n mo^n va` ba('t to^i dda?m nhie^.m ta^'t
ca? ca'c nghie^.p vu. cu?a nga^n ha`ng. Thu'c ke'o va`o nga^n ha`ng mo^.t so^'
ba.n be` va` ba` con ha^`u he^'t dde^`u xua^'t tha^n tru+o+`ng o^'c va` kho^ng
he^` co' ca(n ba?n hay kinh nghie^.m nga^n ha`ng. O^ng ta ra^'t sung su+o+'ng
co' to^i la`m To^?ng Gia'm ddo^'c ddie^`u ha`nh. Vo+'i tu+ ca'ch la` Tho^'ng
ddo^'c, o^ng la` ngu+o+`i chi'nh thu+'c ddu+'ng dda^`u nga^n ha`ng va` chi?
ba^.n ta^m to+'i ca'c mo^'i quan he^. vo+'i chi'nh phu?, giao pho' ta^'t ca?
vie^.c chuye^n mo^n cho to^i.
Trong nhu+~ng tha'ng dda^`u tie^n na(m 1955, trong khi ru't qua^n ra kho?i
Vie^.t Nam, chi'nh quye^`n thu+.c da^n Pha'p dda~ co^' la^.t ddo^? chi'nh phu?
Die^.m ba(`ng ca'ch vo~ trang va` xu'i giu.c ca'c gia'o pha'i nhu+ Cao DDa`i,
Hoa` Ha?o va` nho'm giang ho^` nu+?a ha?o ho+'n nu+?a du dda~ng Bi`nh Xuye^n,
cu`ng vo+'i ca'c si~ quan qua^n ddo^.i ba^'t ma~n. Mo^.t va`i si~ quan Vie^.t
Nam, tru+o+'c dda^y o+? trong qua^n ddo^.i Pha'p va` va^~n co`n mang quo^'c
ti.ch Pha'p, kho^ng ba(`ng lo`ng vo+'i vie^.c vua Ba?o DDa.i bi. phe^' trua^'t
va` vie^.c Die^.m na('m quye^`n lu+.c, dda~ ti`m ca'ch no^?i loa.n vo+'i su+.
ddo^`ng loa~ cu?a bo^. chi? huy qua^n su+. Pha'p. Mo^.t ngu+o+`i nhu+ va^.y la`
dda.i ta' Nguye^~n Va(n Hinh, con cu?a nguye^n Thu? tu+o+'ng tho+`i Pha'p
thuo^.c la` Nguye^~n Va(n Ta^m, dda~ co^' la`m mo^.t cu' dda?o cha'nh dde^?
loa.i Die^.m nhu+ng tha^'t ba.i pha?i ddi lu+u vong. Ti`nh tra.ng khu?ng hoa?ng
chi'nh tri. va` xa~ ho^.i tie^'p sau ddo' dda~ ta.o ne^n mo^.t su+. ba^'t an va`
ro^'i loa.n trong gio+'i kinh doanh; ta^'t ca? ca'c ma(.t ha`ng nha^.p ca?ng
chu? ye^'u bi. du+`ng la.i, dde doa. nguo^`n cung ca^'p co`n de^~ bi. to^?n
thu+o+ng cu?a dda^'t nu+o+'c. Gia' ca? ta(ng vo.t va` cho+. dden no+? ro^.. Ca'c
nga^n ha`ng thu+o+ng ma.i ha^`u he^'t do ngu+o+`i Pha'p so+? hu+~u, tu+` cho^'i
kho^ng chi.u ta`i tro+. nha^.p ca?ng vi` muo^'n pha' Die^.m ho+n la` vi` nhu+~ng
ly' do kinh doanh. Nhu+~ng co^ng ty Pha'p ddang tho^'ng tri. thi. tru+o+`ng
ha`ng nha^.p kha^?u tu+` cho^'i kho^ng chi.u ma.o hie^?m va` la(.ng le~ giao
ha`ng to^`n kho cho nhu+~ng tay la'i buo^n Trung Hoa dde^? ddo^?i la^'y nhu+~ng
mo'n lo+`i kho^?ng lo^` chuo^`i du+o+'i ma(.t ba`n.
Bi. dda'nh pha' bo+?i ca'c cuo^.c no^?i loa.n vu~ trang va` bi. bao va^y bo+?i
ca'c kho' kha(n kinh te^', o^ng Die^.m dda~ pha?n u+'ng mo^.t ca'ch can dda?m.
O^ng dda'nh la.i ca'c gia'o pha'i va` lu+.c lu+o+.ng Bi`nh Xuye^n ro^`i tie^u
die^.t ho. trong mo^.t chie^'n di.ch nga('n nga`y nhu+ng quye^'t lie^.t do
tu+o+'ng Du+o+ng Va(n Minh chi? huy, ngu+o+`i sau na`y la^.t ddo^? o^ng. Trong
la~nh vu+.c kinh te^', Die^.m bo? tu` bo.n dda^`u co+, tru+`ng pha.t bo.n buo^n
ba'n cho+. dden va` thu+.c hie^.n nhu+~ng bie^.n pha'p quye^'t lie^.t cho^'ng
la.i co^.ng ddo^`ng ngu+o+`i Hoa lu'c a^'y ddang tho^'ng tri. ne^`n kinh te^'
va` kie^?m soa't nguo^`n ga.o cu`ng ca'c ma(.t ha`ng thie^'t ye^'u kha'c.
Ngu+o+`i Hoa vo^'n no^?i tie^'ng la` nhu+~ng thu+o+ng gia ta`i na(ng, nhu+~ng
ngu+o+`i dda^`u co+ kho^n khe'o, ho. ddie^`u ddo^.ng thi. tru+o+`ng co' lo+.i
cho ho. va` co' ha.i cho ngu+o+`i da^n Vie^.t Nam. Vo+'i chi'nh sa'ch co^?
ddie^?n �chia dde^? tri.�, chi'nh quye^`n thu+.c da^n Pha'p luo^n luo^n u+u
dda~i ngu+o+`i Hoa, ngu+o+.c la.i quye^`n lo+.i cu?a ngu+o+`i Vie^.t. Ngu+o+`i
Hoa ddu+o+.c phe'p kie^?m soa't ne^`n kinh te^' ddi.a phu+o+ng ma` kho^ng ca^`n
pha?i quan ta^m to+'i quye^`n lo+.i cu?a da^n chu'ng Vie^.t Nam. Nhu+~ng quye^`n
u+u tie^n va` nhu+~ng u+u dda~i dda(.c bie^.t nhu+ va^.y ddu+o+.c da`nh cho
ngu+o+`i Hoa trong khi ngu+o+`i Vie^.t thi` la.i kho^ng ddu+o+.c phe'p tham gia
ca'c hoa.t ddo^.ng kinh te^' quan tro.ng. Ngu+o+`i Vie^.t Nam cu~ng kho^ng
ddu+o+.c giu+~ nhu+~ng vi. tri' cao ho+n ca^'p cha'nh su+. vu. trong nga^n
ha`ng, ca'c ky~ su+ Vie^.t Nam to^'t nghie^.p tu+` nhu+~ng tru+o+`ng ky~ thua^.t
danh gia' nha^'t cu?a Pha'p cu~ng kho^ng ddu+o+.c phe'p thu+.c thi nga`nh
chuye^n mo^n cu?a ho. o+? Vie^.t Nam va` cu~ng kho^ng kie^'m ddu+o+.c vie^.c
la`m trong nga`nh du+o+'i che^' ddo^. thu+.c da^n Pha'p.
O^ng Die^.m co^' ga('ng dda?o ngu+o+.c ta^'t ca? nhu+~ng ddie^`u na`y va` khi
ca'c nga^n ha`ng Pha'p tu+` cho^'i ta`i tro+. vie^.c nha^.p ca?ng ca'c ma(.t
ha`ng chi'nh ye^'u tu+` mu`a thu 1955, o^ng quye^'t ddi.nh tha`nh la^.p mo^.t
nga^n ha`ng thu+o+ng ma.i Vie^.t Nam. O^ng go.i to^i va`o va` ye^u ca^`u to^i
tha`nh la^.p no'. O^ng giao to^i mo^.t sa('c lua^.t cho phe'p Nga^n ha`ng Trung
u+o+ng ca^'p mo^.t khoa?n ti'n du.ng la` 200 trie^.u ddo^`ng dde^? tha`nh la^.p
mo^.t nga^n ha`ng mo+'i. Ca^`m ma?nh gia^'y na`y tre^n tay to^i ddi to+'i chi
nha'nh nga^n ha`ng Banque de l�Indochine, lu'c a^'y ddang bi. ddo'ng cu+?a va`
thay the^' bo+?i mo^.t chi nha'nh mo+'i co' te^n la` Pha'p A' Nga^n ha`ng
(Banque Francaise d�Asie) dde^? thu+o+ng lu+o+.ng vie^.c mua la.i tru. so+? cu?a
no' va` tuye^?n mo^. mo^.t va`i nha^n vie^n ha.ng tha^'p sa('p bi. nga^n ha`ng
Pha'p tha?i ho^`i. Nga^n ha`ng Banque de l�Indochine na`y, ma` to^?ng ha`nh dinh
dda(.t ta.i Paris, tru+o+'c dda^y go^`m ca? hai loa.i nga^n ha`ng trung u+o+ng
va` nga^n ha`ng thu+o+ng ma.i cu?a ba nu+o+'c DDo^ng Du+o+ng � Vie^.t Nam, La`o,
Cao Mie^n. Chu'ng to^i ta'ch tru. so+? chi nha'nh nga^n ha`ng Pha'p na`y ra la`m
hai pha^`n, mo^.t cho tru. so+? chi'nh cu?a Nga^n ha`ng Trung u+o+ng Vie^.t Nam,
pha^`n kia cho Nga^n ha`ng Thu+o+ng ma.i sa('p tha`nh la^.p. To^i du`ng pha^`n
na`y dde^? xa^y du+.ng Nga^n ha`ng Vie^.t Nam Thu+o+ng ti'n. Sau ddo' to^i tu+`
chu+'c o+? Nga^n ha`ng Trung u+o+ng dde^? da`nh toa`n bo^. tho+`i gian cho
vie^.c pha't trie^?n nga^n ha`ng thu+o+ng ma.i mo+'i. To^i ddu+o+.c Die^.m bo^?
nhie^.m la`m To^?ng Gia'm ddo^'c va` Chu? ti.ch Ho^.i ddo^`ng Qua?n tri.. To^i
to^? chu+'c co+ quan mo+'i na`y va` ba('t dda^`u mo+? cu+?a va`o tha'ng Gie^ng
na(m 1956. Mo^.t ngu+o+`i Pha'p te^n Roger Becker, nha^n va^.t so^' hai o+?
�o^ng Du+o+ng Nga^n ha`ng, dda~ theo to^i ve^` nga^n ha`ng mo+'i va` giu'p to^i
mo^.t tay dda('c lu+.c trong vie^.c thie^'t la^.p ca'c phu+o+ng thu+'c hoa.t
ddo^.ng va` ddie^`u le^. nga^n ha`ng. Nhie^.m vu. cu?a to^i co`n ddu+o+.c ho^~
tro+. ra^'t nhie^`u bo+?i ba la^`n no^.i tru' o+? nga^n ha`ng ti'n du.ng Kredit
Bank o+? Louvain, Bi?, na(m 1948-1950, tru+o+'c khi ddu+o+.c nha^.n va`o
tru+o+`ng H.E.C. Sau 4 na(m la`m vie^.c mie^.t ma`i to^i dda~ tha`nh co^ng trong
vie^.c bie^'n no' tro+? tha`nh nga^n ha`ng thu+o+ng ma.i lo+'n nha^'t nu+o+'c.
Trong khi to^i ba^.n ro^.n to^? chu+'c Nga^n ha`ng Thu+o+ng ma.i, thi` tha'ng 9
na(m 1956 toa`n bo^. he^. tho^'ng nga^n ha`ng va` ca? nu+o+'c rung chuye^?n
bo+?i mo^.t vu. xi`-ca(ng-ddan o+? Nga^n ha`ng Quo^'c gia ma` to^i dda~ ro+`i
kho?i tru+o+'c ddo'. Ngu+o+`i ta kha'm pha' ra ra(`ng nhu+~ng to+` gia^'y ba.c
ddu+o+.c dda'nh da^'u dde^? thie^u huy? dda~ bi. la^'y ca('p kho?i ha^`m chu+'a.
Hai tra(m na(m mu+o+i trie^.u ddo^`ng, tu+o+ng ddu+o+ng vo+'i ta'm trie^.u
ddo^-la lu'c ddo' hoa(.c va`i tra(m trie^.u ddo^-la hie^.n nay, ddu+o+.c dda'nh
da^'u huy?, dda~ bie^'n ma^'t. Ngu+o+`i ddu+'ng dda^`u bo^. pha^.n kie^?m nga^n,
Vu~ DDi`nh DDa, mo^.t cha'nh su+. vu. co' quan he^. ma^.t thie^'t vo+'i gio+'i
tha^n ca^.n vi. Tho^'ng ddo^'c mo+'i, va` vie^n thu? quy~ chi'nh, mo^.t ngu+o+`i
Pha'p te^n la` Andre' Heurtier, bi. ba('t va` to^'ng giam. Vu~ DDi`nh DDa dda~
chua^?n bi. vu. na`y tru+o+'c dda^y ra^'t la^u, ba(`ng ca'ch cung ca^'p ga'i cho
Heurtier va` qua` ca'p cho mo^.t so^' ngu+o+`i trong nho'm tha^n ca^.n ban gia'm
ddo^'c. Y dda~ mua chuo^.c ddu+o+.c ca?m ti`nh va` su+. ddo^`ng loa~ ba(`ng ca'c
mo'n qua` ca'p va` ta(.ng va^.t. Va^.y la` nhu+~ng ngu+o+`i co' tra'ch nhie^.m
dda~ la`m ngo+, co`n o^ng Tho^'ng ddo^'c va` ban tham mu+u cu?a o^ng thi` kho^ng
he^` co' kie^'n thu+'c chuye^n mo^n dde^? co' the^? kie^?m soa't cha(.t che~
ca'c hoa.t ddo^.ng ne^n kho^ng the^? pha't hie^.n ddu+o+.c nhu+~ng su+. chua^?n
bi. cu?a Vu~ DDi`nh DDa.
O^ng Die^.m no^?i co+n thi.nh no^.. O^ng go.i to^i va`o va` no'i ra(`ng ca?nh
sa't ma^.t cu?a o^ng cho bie^'t la` vi. Tho^'ng ddo^'c mo+'i co' di'nh li'u
ra^'t nhie^`u trong vu. na`y, ca?nh sa't cu~ng ba'o ca'o la` Vu~ DDi`nh DDa dda~
chua^?n bi. ro+`i kho?i Vie^.t Nam theo ddu+o+`ng La`o cu`ng vo+'i vie^n Tho^'ng
ddo^'c, ti`nh co+` lu'c a^'y ddang da.y o+? DDa` La.t, va` DDa` La.t thi` ga^`n
bie^n gio+'i La`o. Die^.m ba?o to^i o^ng se~ ra le^.nh ba('t vie^n Tho^'ng
ddo^'c. To^i khuye^n o^ng khoan ha`nh ddo^.ng vo^.i va~, bo+?i vi` ne^'u tin
tu+'c ca?nh sa't kho^ng ddu'ng thi` mo^.t ha`nh ddo^.ng nhu+ va^.y se~ ra^'t co'
ha.i cho Nga^n ha`ng Trung u+o+ng va` cho ca? quo^'c gia. Die^.m no'i kho^ng
nhu+~ng la` ca?nh sa't ba'o ca'o nhu+~ng chuye^.n na`y vo+'i o^ng ma` ca? vie^n
To^?ng thanh tra ta`i cha'nh Ha` Va(n Vu+o+.ng cu~ng no'i vo+'i o^ng la` tay
Tho^'ng ddo^'c co' di'nh li'u to+'i vu. a(n ca('p va` vu. cha.y tro^'n. To^i
ba?o o^ng ddu+`ng qua' lo so+. va` ddu+`ng ne^n nghe nhu+~ng lo+`i ba'o ca'o
du+.a tre^n tin ddo^`n tru+o+'c khi mo^.t cuo^.c ddie^`u tra sa^u ho+n chu+'ng
to? la` ca'c ba'o ca'o ddo' chi'nh xa'c.
Die^.m ye^u ca^`u to^i tro+? ve^` la.i Nga^n ha`ng Trung u+o+ng dde^? la`m mo^.t
cuo^.c ddie^`u tra sa^u ro^.ng va` to^? chu+'c la.i toa`n bo^. nga^n ha`ng dde^?
tra'nh mo^.t tai na.n tu+o+ng tu+. trong tu+o+ng lai. DDoa.n o^ng ky' ngay ta.i
cho^~ mo^.t sa('c le^.nh bo^? nhie^.m to^i mo^.t la^`n nu+~a la`m To^?ng Gia'm
ddo^'c Nga^n ha`ng Quo^'c gia Vie^.t Nam, cu`ng lu'c vo+'i chu+'c vu. cu?a to^i
o+? Vie^.t Nam Thu+o+ng ti'n. Chi? thi. cu?a o^ng ra^'t ro~ ra`ng: to^i pha?i
xem xe't ky~ lu+o+~ng toa`n bo^. vie^.c na`y va` xa'c ddi.nh tra'ch nhie^.m cu?a
ban gia'm ddo^'c trong vu. na`y ve^` ma(.t nghe^` nghie^.p, va` ne^'u co' the^?
thi` ca? ve^` ma(.t hi`nh su+., ke^? ca? vie^n Tho^'ng ddo^'c. To^i pha?i xem
xe't la.i ca'c phu+o+ng thu+'c hoa.t ddo^.ng, ti`m ra ca'c nhu+o+.c ddie^?m va`
to^? chu+'c la.i ca'c ban be^. co' lie^n quan. To^i pha?i tru+.c tie^'p ba'o
ca'o la.i vo+'i o^ng � va` chi? vo+'i mo^.t mi`nh o^ng � bo+?i vi` o^ng nga.i
ra(`ng nhu+~ng ngu+o+`i kha'c co' the^? xi'a va`o dde^? ke^'t a'n ai ddo' nha(`m
kie^'m ddie^?m va` tha(ng chu+'c. Die^.m bie^'t ra(`ng kho^ng co' ai trong so^'
nhu+~ng ngu+o+`i o^ng sa('p bo^? nhie^.m dde^? thay vie^n Tho^'ng ddo^'c hie^.n
nay co' kie^'n thu+'c chuye^n mo^n ca^`n thie^'t dde^? co' the^? ddie^`u tra
dda^`y ddu? va` to^? chu+'c la.i nga^n ha`ng.
Ha` Va(n Vu+o+.ng, vie^n to^?ng thanh tra ta`i cha'nh cu?a chi'nh phu? la`
ngu+o+`i chi'nh thu+'c phu. tra'ch vie^.c kie^?m tra ta^'t ca? mo.i co+ quan
ta`i cha'nh cu?a chi'nh phu?, nhu+ng o^ng kho^ng the^? kie^?m tra ddu+o+.c Nga^n
ha`ng Trung u+o+ng, vi` o^ng kho^ng he^` co' kie^'n thu+'c chuye^n mo^n trong
la~nh vu+.c nga^n ha`ng. O^ng la` mo^.t vie^n quan la.i du+o+'i tho+`i thu+.c
da^n Pha'p, chi? co' mo^.t so^' kie^'n thu+'c ha`nh cha'nh. Vu+o+.ng muo^'n
die^.t vie^n Tho^'ng ddo^'c dde^? gia`nh chu+'c vu. ddo' cho o^ng hoa(.c gia`nh
chu+'c Bo^. tru+o+?ng Ta`i cha'nh, vi` va^.y o^ng cung ca^'p mo^.t lo^ tho^ng
tin kho^ng chi'nh xa'c ve^` vu. a(n ca('p va` ve^` ha`nh ddo^.ng cu?a Thu'c.
Mo^~i la^`n nhu+ va^.y to^i pha?i ca?i chi'nh nhu+~ng ddie^`u ma` o^ng ta no'i
ve^` Thu'c. Vu+o+.ng muo^'n tu+. mi`nh vie^'t la^'y ba'o ca'o. Nhu+ng o^ng
kho^ng hie^?u gi` ve^` nga^n ha`ng va` ca'c phu+o+ng thu+'c hoa.t ddo^.ng da^~n
to+'i vu. ca('p. O^ng to+'i ga(.p to^i, nho+` to^i gia?i thi'ch ve^` toa`n bo^.
vu. vie^.c va` �na(n ni?� xin mo^.t ba?n sao ba'o ca'o cu?a to^i. To^i tu+`
cho^'i lo+`i ye^u ca^`u cu?a o^ng va` no'i o^ng ta chi? co' the^? co' ddu+o+.c
mo^.t ba?n sao sau khi to^i dda~ no^.p le^n cho To^?ng tho^'ng Die^.m. O^ng ta
ra^'t tu+'c gia^.n.
Ngang dda^y, to^i muo^'n nha^n co+ ho^.i dde^` ca^.p mo^.t va^'n dde^` ra^'t
nghie^m tro.ng trong vie^.c bo^? nhie^.m nha^n vie^n da^n su+. o+? Vie^.t Nam,
cu~ng nhu+ o+? ca'c nu+o+'c ddang pha't trie^?n tre^n the^' gio+'i. Ca'c chi'nh
phu?, ca'c To^?ng tho^'ng va` ca'c nha` la~nh dda.o quo^'c gia kha'c thu+o+`ng
nha^`m la^~n trong vie^.c dda'nh gia' tu+ ca'ch cu?a ca'c u+'ng vie^n va` cuo^'i
cu`ng thi` bo^? nhie^.m mo^.t ngu+o+`i cha(?ng thi'ch ho+.p gi` vo+'i co^ng
vie^.c, du` anh ta co' ddu+a ra nhu+~ng va(n ba(`ng cao ca^'p. Thay vi` su+?
du.ng na(ng lu+.c chuye^n mo^n va` kie^'n thu+'c thu+.c te^' dde^? dda'nh gia'
ca'c u+'ng vie^n, thi` thu+o+`ng ho. la.i chi? nhi`n va`o ba(`ng ca^'p. Nghi~
ra(`ng ba(`ng Ph.D hay tha.c si~ la` va(n ba(`ng cao nha^'t trong la~nh vu+.c
gia'o du.c, ho. thu+o+`ng tin ra(`ng mo^.t u+'ng vie^n co' ba(`ng Ph.D hay tha.c
si~ co' the^? dda?m nhie^.m ba^'t cu+' chu+'c vu. cao nha^'t na`o, ngay ca?
trong la~nh vu+.c ma` anh ta kho^ng he^` quen thuo^.c. Ph.D chi? xa'c nha^.n tu+
ca'ch dde^? da.y ho.c va` nghie^n cu+'u chu+' kho^ng pha?i ddie^`u ha`nh, tru+`
phi ngu+o+`i ta pha?i tro+? la.i ho.c tu+` dda^`u trong la~nh vu+.c ddie^`u
ha`nh. Nhu+~ng ngu+o+`i co' ba(`ng Ph.D chi? co' the^? da.y ho.c hay nghie^n
cu+'u trong la~nh vu+.c rie^ng cu?a ho. chu+' kho^ng pha?i trong nhu+~ng la~nh
vu+.c kha'c, va` nha^'t la` ho. kho^ng the^? dda?m nha^.n co^ng vie^.c trong
la~nh vu+.c ddie^`u ha`nh. O+? Vie^.t Nam chu'ng ta thu+o+`ng tha^'y loa.i
nha^`m la^~n na`y khi chi'nh phu? cho.n mo^.t anh Ph.D hay tha.c si~ o+? nga`nh
lua^.t, hay kinh te^', hay co+ khi' dde^? ddie^`u ha`nh mo^.t Nga^n ha`ng Trung
u+o+ng. Anh ta kho^ng quen thuo^.c vo+'i co+ che^' nga^n ha`ng hay ta`i cha'nh,
va` ddu+o+ng nhie^n kho^ng bie^'t ca'ch ddie^`u ha`nh va` qua?n tri.. Bo+?i vi`
kho^ng co' kinh nghie^.m hoa.t ddo^.ng thu+.c tie^~n, anh ta se~ bi. la.c trong
nhu+~ng phu+o+ng thu+'c ro^'i ra('m va` do ddo' kho^ng the^? pha't hie^.n ra
nhu+~ng cho^~ sai la^`m cu?a nha^n vie^n. Trong mo^.t xa~ ho^.i dda~ pha't
trie^?n thi` tho^ng thu+o+`ng anh ta co' the^? la`m ddu+o+.c, bo+?i tho^ng
thu+o+`ng ca'c co+ che^' na`y dda~ co' sa(~n mo^.t guo^`ng ma'y va^.n ha`nh e^m
tha('m va` ngu+o+`i co' Ph.D chi? hoa.t ddo^.ng mo^.t pha^`n ra^'t nho? trong
toa`n bo^. guo^`ng ma'y. Anh ta co' the^? ho^.i nha^.p da^`n da^`n va`o kho^ng
ma^'y kho' kha(n ne^'u anh ta bie^'t ho.c ho?i. Anh ta pha?i co' kha? na(ng ho^~
tro+. nha^n vie^n du+o+'i quye^`n mi`nh, dda(.c bie^.t la` khi a'p du.ng nhu+~ng
phu+o+ng thu+'c mo+'i hay nhu+~ng nghie^.p vu. mo+'i. Trong mo^.t va`i tru+o+`ng
ho+.p, nhu+~ng nha^n vie^n ca^'p tha^'p la`m vie^.c la^u na(m, ra`nh vie^.c
dde^'n ta^.n dda^`u ngo'n tay, co' the^? gia(ng ba^~y xe^'p cu?a mi`nh (�cho
tru+o+.t vo? chuo^'i�) ne^'u xe^'p kho^ng am hie^?u co^ng vie^.c hay thie^'u
kinh nghie^.m ma` la.i ha'ch di.ch. To^i dda~ chu+'ng kie^'n nhie^`u tru+o+`ng
ho+.p nhu+ va^.y trong ca'c co+ quan ma` to^i qua?n tri.. Kinh nghie^.m rie^ng
cu?a to^i la` ta^'t ca? mo.i ngu+o+`i, ba^'t lua^.n ba(`ng ca^'p cao bao nhie^u
ddi nu+~a, dde^`u pha?i ba('t dda^`u tu+` bu+o+'c dda^`u tie^n, nhie^`u khi
pha?i cha^'p nha^.n mo^.t co^ng vie^.c ra^'t ddo+n gia?n dde^? kho+?i su+..
Trong su+. nghie^.p nga^n ha`ng cu?a to^i, to^i luo^n luo^n ddo`i ho?i nhu+~ng
nha^n vie^n ca'n su+. mo+'i ba('t tay va`o vie^.c pha?i ddi mo^.t vo`ng kha('p
nga^n ha`ng, kinh qua ta^'t ca? ca'c bo^. pha^.n, ba('t dda^`u ba(`ng mo^.t
co^ng vie^.c o+? ca^'p tha^'p nha^'t dde^? la^`n la^`n tie^'n le^n nhu+~ng co^ng
vie^.c quan tro.ng ho+n.
Ba?n tha^n to^i dda~ co' ddu+o+.c mo^.t lo+.i the^' lo+'n la` dda~ ddu+o+.c
nha^.n va`o mo^.t khoa' thu+.c ta^.p o+? Bi? vo+'i mo^.t �chuye^'n vo`ng quanh
nga^n ha`ng� suo^'t ba mu`a he` tru+o+'c khi to^i va`o ho.c va` to^'t nghie^.p
tru+o+`ng nga^n ha`ng. To^i ra^'t may ma('n. Khi to^i ba('t dda^`u thu+.c ta^.p
o+? nga^n ha`ng Kredit Bank, Louvain, Bi?, to^i ddu+o+.c ga(.p mo^.t vie^n gia'm
ddo^'c nga^n ha`ng kie^?u cu~, o^ng dda~ che cho+? va` di`u da('t to^i suo^'t
con ddu+o+`ng nghe^` nghie^.p vo+'i ra^'t nhie^`u kie^'n thu+'c dda^`y quye^'n
ru~. O^ng da.y to^i ca'ch hoa.t ddo^.ng cu?a nga^n ha`ng truye^`n tho^'ng nga`y
xu+a, va` da.y to^i mo^.t mo^n ma` sau na`y to^i kho^ng bao gio+` tha^'y co' o+?
ca'c tru+o+`ng nga^n ha`ng: la`m sao ddo.c ddu+o+.c gu+o+ng ma(.t kha'ch ha`ng
dde^? ddoa'n ddu+o+.c tu+ ca'ch cu?a ho. lie^n quan to+'i khoa?n tie^`n vay.
Mo^~i na(m, suo^'t ba tha'ng he`, va` trong ba na(m lie^n tie^'p, o^ng dda~
kie^n nha^~n da.y to^i ca'ch xem tu+o+'ng ma(.t. Kho^ng sa'ch vo+?, kho^ng ly'
thuye^'t, chi? co' mo^.t lo^ a?nh co+~ lo+'n ma` chu'ng to^i cu`ng nhau nhi`n
nga('m. O^ng gia?i thi'ch ca'c loa.i ne't dda(.c tru+ng tre^n gu+o+ng ma(.t
ngu+o+`i, va` khi chu'ng to^i ddi ra ngoa`i uo^'ng ca` phe^ hay a(n co+m tru+a,
o^ng chi? gu+o+ng ma(.t cu?a nhu+~ng ngu+o+`i qua ddu+o+`ng va` cu?a kha'ch
ha`ng, dde^? dda(.t ca^u ho?i cho to^i, ro^`i o^ng se~ dda'nh gia' va` gia?i
thi'ch. O^ng cu~ng la` mo^.t nha` ta^m ly' ho.c. O^ng cho to^i bie^'t la` o^ng
chu+a bao gio+` la^`m, tru+` khi ddo' la` mo^.t tru+o+`ng ho+.p qua' phu+'c ta.p
vo+'i ne't ma(.t bi. huy? hoa.i hay bie^'n da.ng vi` tai na.n. La^`n la^`n to^i
cu~ng ho.c ddu+o+.c mo^n na`y va` nhu+~ng pho?ng ddoa'n hoa(.c nha^.n ddi.nh
cu?a to^i ca`ng nga`y ca`ng chi'nh xa'c. Nhu+ng chu'ng to^i kho^ng bao gio+`
cu`ng xem chung tu+o+'ng ma(.t kha'ch ha`ng cu?a o^ng, bo+?i vi` o^ng muo^'n
giu+~ bi' ma^.t cho nhu+~ng nha^.n ddi.nh rie^ng cu?a o^ng. Sau khi to^i ve^`
nu+o+'c va` ca^`m dda^`u Nga^n ha`ng Vie^.t Nam Thu+o+ng ti'n, to^i ba('t dda^`u
a'p du.ng nhu+~ng lo+`i da.y cu?a o^ng, kho^ng nhu+~ng ddo^'i vo+'i kha'ch cu?a
nga^n ha`ng ma` co`n ddo^'i vo+'i ba.n be` va` nhu+~ng ngu+o+`i cu`ng la`m
vie^.c vo+'i to^i, di~ nhie^n la` bi' ma^.t. To^i giu+~ nhu+~ng ddie^`u to^i
kha'm pha' ddu+o+.c cho rie^ng mi`nh tho^i. Ke^'t ho+.p ca'ch la`m vie^.c co^?
ddie^?n va` hie^.n dda.i cu?a nga^n ha`ng, cu`ng vo+'i he^. tho^'ng kie^'n
thu+'c cu?a o^ng, to^i chu+a bao gio+` bi. ma('c va`o mo^.t khoa?n cho vay na`o
bi. ho?ng hay bi. ma^'t vo+'i kha'ch ha`ng cu?a to^i; nhu+ng sau khi to^i ro+`i
kho?i nha` ba(ng, ban gia'm ddo^'c mo+'i dda~ ga(.p kho^ng i't nhu+~ng chuye^.n
nhu+'c dda^`u vo+'i ca'c khoa?n cho vay, nha^'t la` khi ho. da`nh u+u tie^n
dda(.c bie^.t cho ca'c nha` chi'nh tri. hay cho dda'm ba.n be` kho^ng dda'ng tin
ca^.y.
Mo^.t nga`y no., vie^n gia'm ddo^'c tra'ch nhie^.m so+? xua^'t ca?ng cu?a nga^n
ha`ng, ddu+a mo^.t kha'ch ha`ng ngu+o+`i Pha'p dde^'n ga(.p to^i; to^i nhi`n
tha^'y tu+'c kha('c la` to^i ddang co' mo^.t �ca� tru+o+'c ma('t. Nhu+ng vi`
dda^y kho^ng pha?i la` chuye^.n vay tie^`n ma` chi? la` chuye^.n mo^.t hoa'
ddo+n chuye^?n ha`ng (bill of lading) ne^n to^i kho^ng tu+` cho^'i tie^'p y.
Nhu+ng khi ngu+o+`i nha^n vie^n cu?a to^i xin lo^~i ve^` tru+o+'c dde^? ddi
ddo'n con � ddie^`u dda'ng ly' kho^ng ddu+o+.c la`m vi` pha^.n su+. chu+a xong �
va` ddi ra, thi` to^i ga(.p ra('c ro^'i vo+'i tay Pha'p na`y. Sau khi to^i gia?i
quye^'t xong ho^` so+ va` dda(.t va`o trong ca'i khay �DDi� thi` ddie^.n thoa.i
reo: ddo' la` vie^n co^' va^'n kinh te^' cu?a toa` dda.i su+' My~, o^ng ta dde^`
ca^.p la.i va^'n dde^` pha' gia'. DDe^? de^~ be^` no'i chuye^.n rie^ng va`
ma^.t, to^i ddu+'ng da^.y bu+o+'c ra sau ghe^' ngo^`i, xa^y lu+ng la.i nhi`n ra
phi'a cu+?a so^?. Khi xong ca^u chuye^.n to^i quay la.i nhi`n: te^n ngu+o+`i
Pha'p dda~ bie^'n ma^'t. To^i dda^m nghi ngo+`, nhi`n la.i ca'i khay "DDi" thi`
tha^'y y dda~ dda'nh ca('p ta^'t ca? ho^` so+ � ne^'u ngu+o+`i nha^n vie^n cu?a
to^i kho^ng bo? ra ve^` tru+o+'c, thi` dda^u co' xa?y ra ca^u chuye^.n ddo'
ddu+o+.c. To^i go.i ngu+o+`i tuy` pha'i va`o, bie^?u anh ta dduo^?i theo
ngu+o+`i Pha'p no.. Nhu+ng y dda~ ma^'t hu't. Vo+'i nhu+~ng gia^'y to+` co'
trong tay, y co' the^? tra'nh ddu+o+.c ca'c qui ddi.nh ba('t buo^.c hoa'n ddo^?i
ngoa.i te^. xua^'t kha^?u, va` o^m so^' tie^`n ngoa.i te^. ra ddi! To^i go.i
ca?nh sa't dde^? truy ti`m y nhu+ng kho^ng co' ke^'t qua?.
Mo^.t nga`y kia ngu+o+`i phu. ta' dda(.c bie^.t cu?a to^i to+'i ga(.p to^i vo+'i
mo^.t kha'ch ha`ng cu?a anh, mo^.t ngu+o+`i My~ go^'c Hoa te^n Bill. Khi nhi`n
tha^'y gu+o+ng ma(.t Bill, to^i no'i nho? vo+'i ngu+o+`i phu. ta' la` tha(`ng
cha na`y kho^ng tin ddu+o+.c va` vi` va^.y to^i kho^ng muo^'n la`m gi` vo+'i y
he^'t. Bill pha?i ra ddi, va` ngu+o+`i phu. ta' cu?a to^i co' ve? kho^ng ba(`ng
lo`ng. Sau na`y khi nghe tin ngu+o+`i phu. tra'ch va(n pho`ng kinh doanh Trung
Hoa cu?a nga^n ha`ng to^i, o^ng Ly' Long Tha^n, ngu+o+`i ma.nh quye^`n nha^'t
trong co^.ng ddo^`ng ngu+o+`i Hoa, dda~ mua nhie^`u khu dda^'t o+? DDa`i Ba('c
va` o+? dda?o Guam chung vo+'i Bill, to^i co' ca?nh gia'c Ly' ve^` tay na`y. Ly'
la` mo^.t ngu+o+`i ra^'t de^~ thu+o+ng nhu+ng cu~ng la` mo^.t ngu+o+`i ra^'t
tu+. cao, o^ng ta no'i to^i ddu+`ng lo, bo+?i vi` o^ng ta la` ba^.c �dda`n anh�
co`n Bill thi` chi? la` thu+' em u't, chu+a to+'i co+~ phu. ta' cu?a o^ng,
kho^ng da'm la`m gi` dda^u. The^' nhu+ng va`i na(m sau to^i nghe no'i Ly' dda~
ma^'t ta^'t ca? so^' dda^`u tu+ ba^'t ddo^.ng sa?n o+? DDa`i Ba('c va` o+? dda?o
Guam, co`n Bill thi` tro+? ne^n ra^'t gia`u co' va` dda~ cha.y qua dda^'t Saudi
Arabia.
Va`o cuo^'i nhu+~ng na(m 50, to^i co' mo^.t ngu+o+`i ba.n ngu+o+`i Trung Hoa
so^'ng o+? DDa`i Loan lo+'n tuo^?i ho+n to^i, nhu+ng ra^'t tha^n vi` o^ng dda~
nghe nhu+~ng ngu+o+`i ddo^`ng hu+o+ng cu?a o^ng o+? Cho+. Lo+'n ke^? nhie^`u
ve^` to^i. O^ng co' mo^.t ta^.p ddoa`n co^ng ty ky~ nghe^. lo+'n ha`ng thu+' ba
DDa`i Loan; o^ng la` mo^.t ngu+o+`i ra^'t de^~ thu+o+ng, ti'nh ti`nh ro^.ng
ra~i, va` chu'ng to^i thu+o+`ng ddi cho+i vo+'i nhau mo^~i khi to^i to+'i DDa`i
Ba('c. O^ng cho to^i hay o^ng co' mo+? mo^.t nha` ma'y de^.t o+? Vie^.t Nam
dda^`u nhu+~ng na(m 50, ngay sau khi Vie^.t Nam gia`nh ddu+o+.c ddo^.c la^.p.
DDe^? chu+'ng to? la` co^ng ty na`y co' pha^`n hu`n Vie^.t Nam, o^ng ddu+a
tie^`n cho mo^.t ngu+o+`i Vie^.t go^'c Hoa o+? Cho+. Lo+'n mua co^? pha^`n trong
co^ng ty Sa`i Go`n cu?a o^ng, vo+'i su+. nga^`m hie^?u ra(`ng so^' co^? pha^`n
na`y thuo^.c ve^` o^ng va` ba^'t cu+' khi na`o o^ng ca^`n, o^ng se~ cho anh ta
20%, chi? la^'y lui 80% cu?a mi`nh. Khi o^ng to+'i tha(m to^i o+? Sa`i Go`n,
o^ng gio+'i thie^.u to^i vo+'i ngu+o+`i dda`n o^ng kia. Khi to^i nhi`n tha^'y
ma(.t anh ta, to^i no'i vo+'i o^ng ba.n to^i cu`ng vie^n To^?ng Gia'm ddo^'c
cu?a o^ng, mo^.t ngu+o+`i My~ go^'c Hoa, ra(`ng o^ng se~ ra^'t kho' ma` la^'y
la.i nhu+~ng co^? pha^`n a^'y. O^ng kho^ng tin. Nhu+ng sau ddo' chi'nh o^ng ta
ke^? to^i nghe la` khi o^ng ta ddo`i la.i so^' co^? pha^`n kia dde^? chuye^?n
qua cho vie^n To^?ng Gia'm ddo^'c thi` o^ng kho^ng thu ho^`i la.i ddu+o+.c, du`
chi? dde^` nghi. la^'y la.i 80%.
La^`n dda^`u tie^n to^i nhi`n tha^'y Hoa`ng Kha('c Tha`nh, ngu+o+`i ma` to^i
dda~ ra tay cu+'u vo+'t sau khi bi. sa tha?i o+? mo^.t nga^n ha`ng kha'c, to^i
dda~ dde^? y' tha^'y mo^.t ne't dda(.c tru+ng tu+o+ng to+. nhu+ va^.y tre^n
gu+o+ng ma(.t anh ta, gio^'ng he^.t nhu+~ng gi` to^i tha^'y tre^n gu+o+ng ma(.t
A^u Tru+o+`ng Thanh (Thanh la` To^?ng tru+o+?ng Kinh te^' khoa?ng ma^'y tha'ng
du+o+'i tho+`i Thu? tu+o+'ng � chu? ti.ch Uy? ban Ha`nh pha'p Trung u+o+ng �
Nguye^~n Cao Ky`), no' cho to^i bie^'t nhu+~ng ngu+o+`i na`y co' the^? de^~
da`ng pha?n ba.n. DDo' la` nhu+~ng gi` dda~ xa?y ra vo+'i to^i, bo+?i vi` to^i
dda~ cu+'u ngu+o+`i na`y va` ba?o dda?m cho ngu+o+`i kia vo+'i Ky`, nhu+ng ca?
hai ngu+o+`i kho^ng nga^`n nga.i pha' to^i.
Tro+? la.i va^'n dde^` ta^.p vie^.c cho nhu+~ng ca'n su+. mo+'i va`o nga^n
ha`ng, co' mo^.t la^`n, co' hai tha`nh vie^n co' ba(`ng tie^'n si~ lua^.t ba('t
dda^`u co^ng ta'c o+? Nga^n ha`ng Quo^'c gia. Gio^'ng nhu+ ta^'t ca? nhu+~ng
ngu+o+`i ta^.p su+. kha'c, ho. ddu+o+.c ye^u ca^`u pha?i ddi mo^.t vo`ng nga^n
ha`ng, ba('t dda^`u nga`y la`m vie^.c dda^`u tie^n vo+'i pho`ng ke^' toa'n So+?
Vie^.n tro+. My~. Va`i gio+` sau ho. dde^'n pho`ng to^i than phie^`n la` ho.
pha?i la`m vie^.c �tay cha^n� trong lu'c ho. co' ba(`ng tie^'n si~. To^i da^~n
ho. ve^` la.i pho`ng ke^' toa'n, bie^?u hai ngu+o+`i thu+ ky' tra'nh ra, dda(.t
hai ngu+o+`i ta^.p su+. va`o ddo' va` no'i ho. la`m vie^.c. DDe^'n cuo^'i nga`y
ho. to+'i pho`ng to^i no'i la` co^ng vie^.c kho^ng xu+'ng vo+'i ho., kho^ng
xu+'ng vo+'i ba(`ng ca^'p ho., va` xin tu+` chu+'c.
Ho. kho^ng the^? la`m ddu+o+.c co^ng vie^.c ho. pha?i la`m. Sau na`y to^i nghe
no'i ho. to+'i Bo^. Ngoa.i giao va` ddu+o+.c bo^? nhie^.m la`m gia'm ddo^'c ngay
nga`y dda^`u tie^n! Kinh nghie^.m cu?a to^i, la` ma(.c da^`u mi`nh co' nhu+~ng
ba(`ng ca^'p cao nha^'t, khi mo+'i ba('t dda^`u va`o mo^.t co^ng vie^.c chuye^n
mo^n, mi`nh pha?i ba('t dda^`u ho.c ho?i nhu+~ng co^ng vie^.c tha^'p be' nha^'t,
ro^`i da^`n da^`n le^n dde^'n ca'c co^ng vie^.c kho' ho+n, o+? na^'c cao ho+n,
thi` dde^'n khi nha^.n mo^.t chu+'c vi. ddie^`u ha`nh o+? cu+o+ng vi. cao, mi`nh
mo+'i co' ddu? su+. hie^?u bie^'t dde^? ddie^`u ha`nh co^ng vie^.c mo^.t ca'ch
hie^.u qua? va` ddie^`u khie^?n nhu+~ng nha^n vie^n du+o+'i quye^`n cu?a mi`nh
mo^.t ca'ch chu dda'o. Nhu+ng buo^`n thay, ca'c sinh vie^n Vie^.t Nam co' ba(`ng
cao, kho^ng bao gio+` chi.u ba('t dda^`u vo+'i mo^.t co^ng vie^.c tha^'p ke'm
dde^? ho.c ho?i � ho.c nghe^` � ne^n khi dda?m nha^.n mo^.t chu+'c vi. cao, chi?
vi` co' ba(`ng ca^'p cao, ho. kho^ng the^? ddie^`u khie^?n nha^n vie^n cu?a ho.
va` nhie^`u khi co' the^? bi. nha^n vie^n cho �tru+o+.t vo? chuo^'i�, va` co^ng
vie^.c ho. la`m pha^`n nhie^`u la` ke'm pha^`n hu+~u du.ng hay kho^ng tha`nh
co^ng. Nhu+~ng ngu+o+`i �nha?y ba(ng�� nhu+ va^.y se~ kho^ng the^? tie^'n
trie^?n ddu+o+.c va` pha^`n nhie^`u la` pha?i nho+` tha^n the^' dde^? �tha(ng
quan tie^'n chu+'c�. DDo' la` mo^.t te^. na.n tai ha.i cho dda^'t nu+o+'c, va`
la` ly' do ta.i sao nu+o+'c Vie^.t Nam cu?a ta cu+' le.t dde.t cha.y theo ca'c
nu+o+'c la'ng gie^`ng va` thua ke'm ho. 50 na(m, 100 na(m, ma(.c da^`u da^n ta
ra^'t tho^ng minh va` ho.c gio?i kho^ng thua ai, ma` co' pha^`n ho+n la` kha'c.
Ho. cu~ng hay que^n mo^.t su+. tha^.t ra^'t quan tro.ng, la` khi ra la`m vie^.c,
nhu+~ng gi` ta dda~ ho.c o+? tru+o+`ng vo+'i nhu+~ng ba(`ng ca^'p cu?a ta,
pha^`n lo+'n ta kho^ng ca^`n dde^'n, va` ta ca^`n nhu+~ng kinh nghie^.m ta ho.c
mo^~i nga`y trong co^ng vie^.c ta la`m. Nhu+ng ne^'u chu'ng ta tha`nh tha^.t
nhi`n la.i chung quanh chu'ng ta, thi` chu'ng ta tha^'y cha(?ng ma^'y ngu+o+`i
dda~ cho.n hai con ddu+o+`ng o+? tre^n! Buo^`n thay cho dda^'t nu+o+'c Vie^.t
Nam cu?a ta! Trong khi ddo' o+? ca'c nu+o+'c ddi tru+o+'c ta nhu+ Nha^.t Ba?n,
DDa.i Ha`n ho. ra^'t chu' tro.ng dde^'n va^'n dde^` ta^.p su+. va` kinh
nghie^.m, nhie^`u ho+n ta nhie^`u. Ngay ca? o+? nu+o+'c My~ khi sinh vie^n dda~
co' BA, BS, muo^'n va`o tie^'p tu.c ho.c Master hay Ph.D, ca'c tru+o+`ng danh
tie^'ng thu+o+`ng ddo`i ho?i sinh vie^n pha?i co' kinh nghie^.m dda~ la`m
vie^.c. Nga`y nay o+? Vie^.t Nam, vo+'i nhu+~ng ba(`ng �gia?�, ba(`ng �non�,
ba(`ng �chi'nh tri.�, tie^'n si~ va` pho' tie^'n si~, vo+'i su+. nha('m ma('t
cu?a chi'nh quye^`n, va^'n dde^` co`n te^. ho+n nu+~a va` su+. tie^'n trie^?n
cu?a dda^'t nu+o+'c co`n kho' ho+n nu+~a, Vi` va^.y ma` to^i kho^ng que^n
ddu+o+.c mo^.t ca^u phe^ bi`nh cu?a ngu+o+`i Pha'p ddo^'i vo+'i da^n Vie^.t Nam:
trong mo^~i ngu+o+`i Vie^.t Nam, dde^`u co' mo^.t o^ng quan. Ba^'t ky` ngu+o+`i
Vie^.t Nam na`o, khi co' mo^.t ma?nh ba(`ng, da^`u nho? be' dde^'n dda^u, cu~ng
chi? muo^'n la`m quan. Kho^ng co' ai chi.u la`m da^n ca?. Vi` va^.y ma` ngay ca?
trong mo^.t chi'nh the^? xa~ ho^.i, ta dda~ tha^'y bao nhie^u ba(`ng gia?,
ba(`ng non, ba(`ng chi'nh tri., be^n ca.nh mo^.t so^' ba(`ng tha^.t ra^'t nho?.
To^i co' ga(.p ba tru+o+`ng ho+.p tu+o+ng to+. trong ddo' hai ngu+o+`i, mo^.t
co' ba(`ng tha.c si~ o+? Pha'p va` mo^.t co' ba(`ng Ph.D tu+` My~ ve^`, va`
mo^.t ky~ su+ to^'t nghie^.p tu+` mo^.t tru+o+`ng danh tie^'ng cu?a Pha'p, ca?
ba ddu+o+.c bo^? nhie^.m nhu+~ng chu+'c vu. so^' mo^.t trong ca'c co+ quan
chuye^n nga`nh ma` ho. kho^ng co' ddu? tie^u chua^?n chuye^n mo^n: ca? ba dde^`u
kho^ng la`m ddu+o+.c vie^.c va` bi. sa tha?i sau mo^.t tho+`i gian. Nhu+~ng
ngu+o+`i ddu+'ng dda^`u chi'nh phu? va` ca'c nha` la~nh dda.o dda^'t nu+o+'c
pha?i luo^n luo^n nho+' ra(`ng kho^ng the^? ye^u ca^`u mo^.t ngu+o+`i ba'c si~
la'i mo^.t chie^'c ta`u thuy?, hay mo^.t si~ quan ta`u nga^`m nguye^n tu+? la'i
ma'y bay Boeing 747, cu~ng nhu+ nha` kinh te^' ta`i ba nha^'t kho^ng the^? qua?n
ly' ddu+o+.c mo^.t chu+o+ng tri`nh kho^ng gian, tru+` phi ho. ba('t dda^`u ho.c
la.i tu+` dda^`u.
Sau khi to^i dda~ no^.p ba?n ba'o ca'o mo^ ta? ca'c chi tie^'t cu?a vu. ca('p
va` tra'ch nhie^.m cu?a nhie^`u tha`nh vie^n cao ca^'p trong ban ddie^`u ha`nh,
nhu+ng kho^ng ca'o buo^.c Thu'c mo^.t lo^~i na`o, ngoa.i tru+` su+. che^?nh
ma~ng va` thie^'u na(ng lu+.c, Die^.m ca'ch chu+'c anh ta va` thay ba(`ng Tra^`n
Hu+~u Phu+o+ng, mo^.t ky~ su+ da^n su+. kho^ng he^` co' kie^'n thu+'c ca(n ba?n
ve^` tie^`n te^. hay nga^n ha`ng. Thu'c ro+`i nga^n ha`ng cu`ng vo+'i dda'm ba`
con be` ba.n kho^ng mo^.t lo+`i cha`o tu+` bie^.t to^i, ro~ ra`ng anh ta tin
ra(`ng vi` to^i ma` anh ta bi. ca'ch chu+'c. Anh ta kho^ng bie^'t ra(`ng chi'nh
to^i dda~ cu+'u anh ta kho?i ngo^`i tu`. To^i kho^ng bao gio+` no'i Thu'c bie^'t
la` to^i dda~ giu+~ ca'i dda^`u la.i cho anh ta va` Thu'c va^~n luo^n luo^n
giu+~ a'c ca?m vo+'i to^i sau khi bi. ca'ch chu+'c.
Phu+o+ng bu+o+'c va`o nga^n ha`ng ddem theo ma^'y ngu+o+`i phu. ta', nhu+~ng
ngu+o+`i na`y cu~ng gio^'ng nhu+ thu? tru+o+?ng cu?a ho., dde^`u trung thu+.c
va` la`m vie^.c ta^.n ta^m nhu+ng hoa`n toa`n thie^'u kie^'n thu+'c va` kinh
nghie^.m trong hoa.t ddo^.ng nga^n ha`ng. Phu+o+ng he^'t su+'c co^' ga('ng dde^?
ho.c ca'i nga`nh mo+'i na`y, va` cu~ng bo? ra^'t nhie^`u co^ng su+'c dde^? la`m
quen vo+'i ca'ch va^.n ha`nh cu?a mo^.t Nga^n ha`ng Trung u+o+ng. Nhu+ng ddie^`u
na`y kho^ng pha?i de^~ da`ng, vi` anh ta kho^ng he^` co' mo^.t ca'i ne^`n dda`o
ta.o na`o ve^` ta`i cha'nh. The^' la` anh ta lo vie^.c quan he^. vo+'i chi'nh
phu? va` qua?n li' ha`nh cha'nh no^.i bo^., giao vie^.c qua?n li' chuye^n mo^n
ve^` tie^`n te^. va` nga^n ha`ng cho to^i.
To^i ma^'t to+'i sa'u tha'ng la`m vie^.c ra^'t du+~ cu`ng mo^.t va`i quye^'t
ddi.nh kho' kha(n mo+'i co' the^? hoa`n ta^'t vie^.c to^? chu+'c la.i Nga^n
ha`ng Quo^'c gia. Va` trong khi a^'y, to^i pha?i cu`ng mo^.t lu'c ti`m ca'ch mau
cho'ng pha't trie^?n Nga^n ha`ng Vie^.t Nam Thu+o+ng ti'n ma` to^i dda~ tha`nh
la^.p va` va^~n co`n ddang phu. tra'ch.
The^' ro^`i Vu+o+.ng ddu+o+.c bo^? nhie^.m Bo^. tru+o+?ng Ta`i cha'nh dde^? thay
the^' Phu+o+ng; o^ng ta ddu+o+.c thu+o+?ng vi` dda~ to^' ca'o va` buo^.c to^.i
Thu'c ddo^`ng loa~ trong vu. ca('p. Ca'c tha`nh vie^n trong Ho^.i ddo^`ng Tie^`n
te^. To^'i cao co' nhie^`u di.p theo do~i mo^.t ca'ch thu' vi. cuo^.c ddo^'i
thoa.i giu+~a Vu+o+.ng va` to^i, o^ng ta thu+o+`ng ho?i nhu+~ng ca^u ho?i ngo+'
nga^?n va` to^i pha?i gia?i thi'ch tha(?ng thu+`ng cho o^ng ta hie^?u ve^` ca'c
va^'n dde^` ta`i cha'nh tie^`n te^. so+ dda(?ng nha^'t. Nhu+~ng ngu+o+`i ngo^`i
sau lu+ng ca'c tha`nh vie^n ho^.i ddo^`ng cu+' cu+o+`i tha^`m vi` nhu+~ng ca^u
ho?i vo^ nghi~a cu?a o^ng ta va` nhu+~ng ca^u tra? lo+`i cha^m bie^'m cu?a to^i.
Vu~ Va(n Ma^~u la` Bo^. tru+o+?ng Ngoa.i giao va` la` mo^.t gia'o su+ lua^.t,
anh ta ddang lo thie^'t la^.p nhu+~ng quan he^. ngoa.i giao vo+'i the^' gio+'i
thu+' ba, chu+a bao gio+` chi.u nhi`n thu+? va`o ca'c va^'n dde^` ngoa.i te^.
va` ta`i cha'nh ha?i ngoa.i cu?a dda^'t nu+o+'c, co' le~ vi` anh ta chu+a bao
gio+` cha.m dde^'n ca'c va^'n dde^` ta`i cha'nh tie^`n te^.. Vo+'i mo^.t e^-ki'p
nhu+ va^.y, Phu+o+ng la`m Tho^'ng ddo^'c Nga^n ha`ng Quo^'c gia, Vu+o+.ng Bo^.
tru+o+?ng Ta`i cha'nh, Ma^~u Bo^. tru+o+?ng Ngoa.i giao, cu`ng vo+'i pho' To^?ng
tho^'ng Nguye^~n Ngo.c Tho+ phu. tra'ch kinh te^' to^?ng qua't, ta^'t ca? dde^`u
thie^'u kie^'n thu+'c ta`i cha'nh tie^`n te^. nhu+ va^.y, to^i pha?i tu+. mi`nh
nha^.n la^'y tra'ch nhie^.m thie^'t la^.p mo^.t he^. tho^'ng tie^`n te^. ta`i
cha'nh mo+'i cho dda^'t nu+o+'c ba(`ng ca'ch ca('t ddu+'t ta^'t ca? nhu+~ng
mo^'i quan he^. la^u nay giu+~a ddo^`ng tie^`n Vie^.t Nam va` he^. tho^'ng
ddo^`ng tie^`n Pha'p, va` thu+o+ng lu+o+.ng mo^.t mo^'i quan he^. tie^`n te^.
mo+'i giu+~a Pha'p va` nu+o+'c nha`.
To^i bie^'t ra(`ng dda^y ha^`u nhu+ la` mo^.t vie^.c kho^ng ta`i na`o thu+.c
hie^.n no^?i ne^'u tu+. la`m mo^.t mi`nh, bo+?i to^i se~ kho^ng nha^.n ddu+o+.c
mo^.t su+. ho^~ tro+. na`o cu?a ca'c bo^. kha'c trong chi'nh phu? vi` ho. mu`
ti.t ve^` va^'n dde^` hoa(.c vi` ho. so+. di'nh li'u va`o mo^.t co^ng vie^.c
te^' nhi. va` ga'nh la^'y nhu+~ng tra'ch nhie^.m ma` ho. kho^ng muo^'n. To^i
pha?i tu+. la`m la^'y mo^.t mi`nh. Kho^ng ai nha('c nho+?, kho^ng ai ho?i tha(m,
ke^? ca? To^?ng tho^'ng Die^.m. To^i chi? bie^'t ra(`ng o^ng ta se~ u?ng ho^.
to^i hoa`n toa`n ne^'u to^i la`m ddu+o+.c ddie^`u lo+'n lao cho dda^'t nu+o+'c.
To^i bie^'t ra(`ng ne^'u to^i tha`nh co^ng thi` se~ kho^ng co' ai ca'm o+n,
kho^ng ai nho+' o+n, ma` ta^'t ca? dde^`u ganh ti.; co`n ne^'u to^i tha^'t ba.i,
mo.i ngu+o+`i se~ nha?y xo^? le^n to^i. Nhu+ng to^i bie^'t la` ra^'t nhie^`u
va^'n dde^` co^'t tu+? ddang ddo^'i ma(.t vo+'i xu+' so+?, va` quye^`n lo+.i
so^'ng co`n cu?a dda^'t nu+o+'c ddang dda(.t o+? tre^n ba`n ca^n. DDo^'i vo+'i
nhu+~ng ai quan ta^m sa^u xa to+'i quye^`n lo+.i chung cu?a dda^'t nu+o+'c nhu+
to^i, thi` dda^y la` ca? mo^.t co+ ho^.i lo+'n dde^? phu.c vu.; la`m sao to^i
cu+o+~ng la.i ddu+o+.c tie^'ng go.i pha?i la`m mo^.t ddie^`u tha^.t su+. quan
tro.ng cho dda^'t nu+o+'c. DDa^u co' nhie^`u ngu+o+`i tre^n the^' gio+'i na`y
co' co+ ho^.i ddu+o+.c giao pho' ca'c va^'n dde^` co^'t ye^'u nhu+ va^.y ngay
bu+o+'c kho+?i dda^`u su+. nghie^.p � va` ha^`u nhu+ mo^.t mi`nh mo^.t ngu+.a.
Nhu+~ng y' nghi~ na`y dda~ giu'p to^i quye^'t ddi.nh, ba^'t cha^'p mo.i kho'
kha(n va` ga'nh chi.u nhu+~ng nguy hie^?m di'nh lie^`n vo+'i mo^.t co^ng cuo^.c
nhu+ va^.y.
[1]Nga^n ha`ng trung u+o+ng la` te^n chung cho mo^.t loa.i nga^n ha`ng dda(.c
bie^.t, cu?a ta^'t ca? ca'c nu+o+'c. Nga^n ha`ng Quo^'c gia Vie^.t Nam la` te^n
rie^ng cu?a nga^n ha`ng trung u+o+ng Vie^.t Nam, cu~ng nhu+ Banque de France la`
te^n cu?a nga^n ha`ng trung u+o+ng Pha'p va` Federal Reserve Bank la` nga^n
ha`ng trung u+o+ng Hoa Ky`.
Nguo^`n: Cuo^'n ho^`i ky' na`y ddu+o+.c ta'c gia? tu+. xua^'t ba?n la^`n dda^`u
na(m 2004 ta.i California. A^'n ba?n la^`n thu+' nhi` dda(ng tre^n talawas co'
mo^.t so^' hie^.u ddi'nh va` bo^? sung, ba?n ddie^.n tu+? do ta'c gia? cung
ca^'p.
Nhu+ng to^i cu~ng ca?m tha^'y ra^'t co^ ddo+n, bo+?i to^i bie^'t mi`nh kho^ng
the^? du+.a va`o ai kha'c, va` cu~ng kho^ng the^? tha?o lua^.n hay trao ddo^?i
y' kie^'n vo+'i ai, bo+?i vi` cha(?ng co' ai trong chi'nh phu? hie^?u bie^'t
ve^` la~nh vu+.c na`y. Du+. tru+~ ngoa.i te^. cu?a Vie^.t Nam va`o lu'c ddo'
ha^`u nhu+ chi? go^`m toa`n ddo^`ng Pha^.t-la(ng �no^.i ddi.a� thu ddu+o+.c tu+`
ma(.t ha`ng cao su xua^'t ca?ng qua Pha'p va` ga.o xua^'t ca?ng qua ca'c thuo^.c
ddi.a Pha'p o+? cha^u Phi. DDo^`ng Pha^.t-la(ng cu?a chu'ng ta kho^ng hoa'n
ddo^?i ddu+o+.c; mo^~i na(m Nga^n ha`ng Quo^'c gia Pha'p (Banque de France) chi?
cho chu'ng ta ddo^?i mo^.t so^' lu+o+.ng nho? la^'y nhu+~ng ddo^`ng tie^`n hoa'n
ddo^?i ddu+o+.c nhu+ ddo^`ng DDo^-la My~, ddo^`ng Ba?ng Anh, ddo^`ng Ma'c DDu+'c
hay ddo^`ng Ye^n Nha^.t. Nu+o+'c Pha'p dda~ tra?i qua mo^.t giai ddoa.n ro^'i
loa.n chi'nh tri. va` ba^'t an xa~ ho^.i ke'o da`i, ke`m theo nhu+~ng kho' kha(n
ra^'t lo+'n ve^` ma(.t kinh te^' ta`i cha'nh, va` ddo^`ng tie^`n Pha'p cu+'
lie^n tu.c gia?m gia'. Cu+' mo^~i la^`n gia?m gia' hay chi'nh phu? Pha'p pha'
gia' nhu+ va^.y thi` chu'ng ta la.i ma^'t mo^.t ti? le^. pha^`n tra(m tri. gia'
ngoa.i te^. du+. tru+~. Nhu+ va^.y tuy chu'ng ta dda~ gia`nh ddu+o+.c ddo^.c
la^.p chi'nh tri. tu+` tay ngu+o+`i Pha'p na(m 1955, nhu+ng tre^n bi`nh die^.n
tie^`n te^. thi` chu'ng ta va^~n co`n la` mo^.t thuo^.c ddi.a cu?a Pha'p. Kho^ng
ai trong chi'nh phu? to? ve? quan ta^m to+'i su+. ba^'t bi`nh dda(?ng trong he^.
tho^'ng chi tra? vo+'i Pha'p, to+'i su+. suy ye^'u cu?a du+. tru+~ ngoa.i te^.
va` su+. hao hu.t tri. gia' ddo^`ng tie^`n Vie^.t Nam vi` lie^n he^. vo+'i he^.
tho^'ng tie^`n te^. cu?a Pha'p. Ho+n the^' nu+~a, so^' va`ng du+. tru+~ cu?a
chu'ng ta (33 ta^'n ru+o+~i) ma` qua^n Pha'p la^'y ddu+o+.c tu+` tay qua^n
Nha^.t sau khi Nha^.t ba.i tra^.n na(m 1945 dda~ bi. cho+? ve^` Pha'p khi li'nh
Pha'p ru't ve^` nu+o+'c na(m 1955, va` chu'ng ta kho^ng co' va`ng dde^? ho^~
tro+. cho ddo^`ng tie^`n quo^'c gia ke^? tu+` lu'c ddo'.
Tha'ng 11/1956 sau khi dda~ hoa`n ta^'t vie^.c to^? chu+'c va` sa('p xe^'p la.i
Nga^n ha`ng Quo^'c gia, to^i quye^'t ddi.nh tie^'n co^ng va`o ca'c va^'n dde^`
dda~ a'm a?nh to^i ho+n mo^.t na(m qua: su+. ca^`n thie^'t pha?i thu+o+ng
lu+o+.ng mo^.t hie^.p ddi.nh tie^`n te^. mo+'i vo+'i Pha'p, su+. ca^`n thie^'t
pha?i chuye^?n so^' du+. tru+~ ba(`ng ddo^`ng Pha^.t-la(ng Pha'p cu?a chu'ng ta
qua ca'c ddo^`ng tie^`n hoa'n ddo^?i ddu+o+.c dde^? tra'nh bi. hao hu.t the^m
nu+~a tri. gia' du+. tru+~ ngoa.i te^. cu?a chu'ng ta, su+. ca^`n thie^'t pha?i
thu ho^`i so^' tru+~ kim ddang na(`m o+? Nga^n ha`ng Quo^'c gia Pha'p, su+.
ca^`n thie^'t pha?i ddo`i la.i so^' no+. cu?a Nga^n Kho^' Pha'p va` su+. ca^`n
thie^'t pha?i ca?i thie^.n mo^'i quan he^. tie^`n te^., ta`i cha'nh vo+'i Pha'p
dde^? ddo`i ho?i vie^.n tro+. kinh te^' ta`i cha'nh cu?a ho.; ddo' la` nhu+~ng
mu.c ddi'ch chi'nh cu?a Vie^.t Nam trong khi ddo^'i thoa.i vo+'i nu+o+'c Pha'p.
Sau khi tho^ng ba'o vo+'i To^?ng tho^'ng Die^.m, to^i dda~ ddi Pha'p mo^.t
chuye^'n dde^? vie^'ng tha(m Nga^n ha`ng Quo^'c gia Pha'p va` Quai de Rivoli,
tu+'c Bo^. Ta`i cha'nh Pha'p, va` ba('t dda^`u tha(m do` quan ddie^?m cu?a
ngu+o+`i Pha'p ve^` ca'c va^'n dde^` na`y. To^i nghi~ ra(`ng vo+'i tu+ ca'ch la`
co^' va^'n cu?a To^?ng tho^'ng, vo+'i su+. am hie^?u va^'n dde^` va` nhie^.t
ta^m phu.c vu. dda^'t nu+o+'c, to^i co' the^? dda.t ddu+o+.c mo^.t su+. dda'p
u+'ng na`o ddo' tu+` phi'a nha` ca^`m quye^`n Pha'p. To^i dda~ nha^`m. To^i
ca^`n pha?i co' ddu+o+.c su+. uy? quye^`n cu?a To^?ng tho^'ng Die^.m. Nha` ca^`m
quye^`n Pha'p bie^'t ro~ ra(`ng Die^.m ta^.p trung mo.i quye^`n bi'nh trong tay
o^ng, bie^'t to^i la` ngu+o+`i co^' va^'n tin ca^?n cu?a o^ng trong la~nh vu+.c
kinh te^' ta`i cha'nh, nhu+ng ho. kho^ng ddu+o+.c tho^ng ba'o chi'nh thu+'c ve^`
chuye^'n vie^'ng tha(m va` co^ng ca'n cu?a to^i. DDie^`u na`y chi? ddu+o+.c
thu+.c hie^.n ve^` sau qua toa` dda.i su+' Pha'p o+? Sa`i Go`n.
DDa^`u na(m 1957 ddo^`ng Pha^.t-la(ng Pha'p la.i bi. pha' gia' mo^.t la^`n
nu+~a; va` mo^.t la^`n nu+~a kho^ng ai trong chi'nh phu? to? ve? quan ta^m to+'i
nhu+~ng ma^'t ma't to lo+'n trong du+. tru+~ ngoa.i te^. do vie^.c ddo^`ng
tie^`n Pha'p ma^'t gia' va` pha' gia' nhie^`u la^`n ga^y ne^n. Tha'ng 6 na(m
1957, ca?m tha^'y ddu+o+.c ddo^`ng tie^`n Pha'p sa('p su+?a bi. pha' gia' mo^.t
la^`n nu+~a, to^i va`o ga(.p o^ng Die^.m va` ca?nh gia'c o^ng vu. hao hu.t ma^'t
ma't du+. tru+~ ngoa.i te^. ddang la(m le xa?y dde^'n. To^i khuye^n o^ng ne^n
ro+`i bo? khu vu+.c ddo^`ng Pha^.t-la(ng Pha'p, co' su+. thoa? thua^.n hay
kho^ng co' thoa? thua^.n vo+'i Pha'p cu~ng ddu+o+.c. Nhu+ng tru+o+'c khi du`ng
to+'i bie^.n pha'p cuo^'i cu`ng na`y, chu'ng ta ne^n thu+o+ng lu+o+.ng dde^?
dda.t ddu+o+.c mo^.t hie^.p ddi.nh mo+'i giu+~a hai quo^'c gia. To^i no'i vo+'i
o^ng Die^.m ra(`ng o^ng pha?i dde^? to^i ddi Paris dde^? ne^u nhu+~ng va^'n
dde^` na`y va` dde^? ba('t dda^`u thu+o+ng lu+o+.ng mo^.t thoa? u+o+'c tie^`n
te^. mo+'i vo+'i nu+o+'c Pha'p. To^i mo^ ta? chi tie^'t nhu+~ng va^'n dde^`
ddang to^`n ddo.ng giu+~a hai quo^'c gia. O^ng Die^.m la('ng nghe mo^.t ca'ch
ca^?n tha^.n ddoa.n ba?o to^i kho+?i ha`nh ca`ng so+'m ca`ng to^'t dde^? thu+.c
hie^.n ca'i co^ng vie^.c kho^?ng lo^` nhu+ kie^?u Hercules trong tha^`n thoa.i
ddo'. Nhu+ng nhi`n va`o ma('t o^ng, to^i co' the^? tha^'y la` ta^.n dda'y lo`ng
o^ng, o^ng kho^ng tin la` to^i co' the^? mo^.t mi`nh la`m no^?i co^ng vie^.c to
ta't a^'y, kho^ng tin to^i co' the^? ga(.p mo^.t nha^n va^.t na`o ddo' ddu?
quye^`n lu+.c va` uy ti'n chi'nh tri. o+? Pha'p dde^? thu+.c hie^.n su+.
nhu+o+.ng bo^. dda^`u tie^n va` he^'t su+'c quan tro.ng cho mo^.t nu+o+'c
thuo^.c ddi.a cu~. May ma('n cho dda^'t nu+o+'c va` cho chi'nh to^i, to^i dda~
ga(.p nha^n va^.t a^'y o+? Bo^. tru+o+?ng Ta`i cha'nh Pha'p Antoine Pinay.
Nhu+~ng su+. kie^.n bu+o+'c dda^`u chu+'ng to? la` o^ng Die^.m dda~ sai la^`m,
vi` va^.y o^ng u?ng ho^. to^i nhie^`u ho+n nu+~a va` tin to^i nhie^`u ho+n nu+~a
khi to^i hoa`n toa`n lao mi`nh va`o ca'c cuo^.c thu+o+ng lu+o+.ng vo+'i ca'c
ca^'p tha^?m quye^`n Pha'p, dda(.c bie^.t la` khi to^i tie^'p xu'c tru+.c tie^'p
va` tha?o lua^.n tru+.c tie^'p vo+'i o^ng Antoine Pinay. DDu+o+.c vu~ trang
ba(`ng su+. uy? quye^`n chi'nh thu+'c cu?a To^?ng tho^'ng Die^.m, va` ddu+o+.c
ta(ng the^m su+'c ma.nh nho+` lo`ng tin ca^.y cu?a o^ng, to^i qua Pha'p va`
vie^'ng tha(m nhie^`u la^`n Nga^n ha`ng Quo^'c gia Pha'p va` Bo^. Ta`i cha'nh
Pha'p. La^`n na`y ca'c vie^n chu+'c nha` nu+o+'c Pha'p dda~ nha^.n ddu+o+.c
tho^ng ba'o chi'nh thu+'c ve^` chuye^'n vie^'ng tha(m cu?a to^i qua toa` dda.i
su+' Pha'p o+? Sa`i Go`n. Ho. tie^'p ddo'n to^i ra^'t no^`ng ha^.u, nhu+ng
kho^ng co' ai trong chi'nh quye^`n Pha'p to? ve? muo^'n da^'n tha^n va`o nhu+~ng
cuo^.c tha?o lua^.n quan tro.ng nhu+ va^.y. DDa^y kho^ng pha?i la` mo^.t va^'n
dde^` ky~ thua^.t ddo+n thua^`n. DDa^y la` mo^.t va^'n dde^` chi'nh tri. he^'t
su+'c phu+'c ta.p va` he^'t su+'c gai go'c, bo+?i vi` dda^y se~ la` la^`n dda^`u
tie^n ma` nu+o+'c Pha'p thu+o+ng thuye^'t ve^` mo^.t hie^.p u+o+'c tie^`n te^.
vo+'i mo^.t nu+o+'c thuo^.c ddi.a cu~: ba^'t cu+' mo^.t nhu+o+.ng bo^. na`o
ddo^'i vo+'i Vie^.t Nam cu~ng se~ bi. ca'c nu+o+'c thuo^.c ddi.a cu~ va` ca'c
nu+o+'c trong Lie^n hie^.p Pha'p ganh ti. va` ddo`i ho?i cho chi'nh mi`nh, no'
dda'nh da^'u bu+o+'c kho+?i dda^`u cu?a nhu+~ng thay ddo^?i lo+'n lao trong he^.
tho^'ng tie^`n te^. cu?a Pha'p. Ca^`n pha?i co' mo^.t con ngu+o+`i co' quye^`n
lu+.c chi'nh tri. to lo+'n va` co' ra^'t nhie^`u can dda?m dde^? pha't ddo^.ng
nhu+~ng bu+o+'c ddi quan tro.ng nhu+ va^.y.
Ra^'t may la` kho^ng bao la^u to^i dda~ ti`m ra con ngu+o+`i a^'y. Trong tho+`i
gian o+? Paris, to^i thu+o+`ng lui to+'i ga(.p go+~ ba.n be` cu~ trong gio+'i
nga^n ha`ng, hy vo.ng se~ ti`m ddu+o+.c mo^.t ai ddo' co' the^? gio+'i thie^.u
to^i vo+'i mo^.t nha^n va^.t chi'nh tri. nhu+ va^.y. To^i tro` chuye^.n nhie^`u
la^`n vo+'i vie^n pho' To^?ng Gia'm ddo^'c DDo^ng Du+o+ng Nga^n ha`ng, o^ng
Rene' Bousquet, va` chu'ng to^i mau cho'ng tro+? tha`nh ba.n tha^n vi` co' kha'
nhie^`u ddie^?m tu+o+ng ddo^`ng. Rene' Bousquet dda~ la` Thu+' tru+o+?ng Bo^.
No^.i vu. khi mo+'i 35 tuo^?i. O^ng dda~ ba('t dda^`u mo^.t su+. nghie^.p sa'ng
cho'i o+? ca'i tuo^?i ma` nhu+~ng chi'nh tri. gia va` vie^n chu+'c nha` nu+o+'c
la~o tha`nh coi la` co`n qua' tre?. Khi o^ng bie^'t ra(`ng to^i ddu+o+.c bo^?
nhie^.m la`m To^?ng Gia'm ddo^'c Nga^n ha`ng Trung u+o+ng va` To^?ng Gia'm
ddo^'c Nga^n ha`ng Vie^.t Nam Thu+o+ng ti'n, ddo^`ng tho+`i la` co^' va^'n
To^?ng tho^'ng o+? tuo^?i 31 thi` o^ng nhi`n tha^'y no+i to^i hi`nh a?nh xa xu+a
cu?a chi'nh o^ng nhu+~ng na(m 40, va` o^ng cu~ng the`m muo^'n ddu+o+.c nhu+ to^i
bo+?i vi` mo.i hoa`n ca?nh dde^`u ra^'t thua^.n tie^.n cho su+. nghie^.p cu?a
to^i, trong lu'c ca'c bie^'n co^' na(m 1945 la.i ddo^.t ngo^.t thay ddo^?i su+.
nghie^.p cu?a o^ng. Rene' Bousquet chi? quen bie^'t o^ng Antoine Pinay mo^.t
ca'ch gia'n tie^'p, vi` o^ng tha^n vo+'i hai ngu+o+`i phu. ta' cu?a Pinay. O^ng
Pinay dda~ ddu+o+.c tu+o+'ng De Gaulle bo^? nhie^.m giu+~ chu+'c Bo^. tru+o+?ng
Ta`i cha'nh va`o dda^`u na(m 1957, nhu+ng kho^ng nhu+ ca'c vi. Bo^. tru+o+?ng
Ta`i cha'nh tru+o+'c kia, o^ng tham gia chi'nh phu? vo+'i tie^'ng ta(m lu+`ng
la^~y cu?a mo^.t con ngu+o+`i he^'t su+'c trung thu+.c, ra^'t can dda?m va`
dda^`y quye^`n lu+.c, mo^.t ngu+o+`i ma` nu+o+'c Pha'p ra^'t ca^`n dde^? sa('p
xe^'p la.i ne^`n kinh te^' ta`i cha'nh o^'m ye^'u cu?a no'.
Rene' Bousquet la('ng nghe ba`i die^~n thuye^'t chi? tri'ch da`i da(`ng da(.c
cu?a to^i ve^` mo^'i quan he^. ta`i cha'nh ba^'t co^ng va` ba^'t bi`nh dda(?ng
giu+~a Pha'p va` Vie^.t Nam va` ve^` he^. tho^'ng tie^`n te^. lo^~i tho+`i,
kho^ng thi'ch ho+.p, ma` nu+o+'c Pha'p dda~ a'p dda(.t le^n dda^'t nu+o+'c
chu'ng to^i. Ma(.c du` ca'c y' tu+o+?ng cu?a to^i kho^ng ho+.p vo+'i ca'c
quye^`n lo+.i i'ch ky? cu?a DDo^ng Du+o+ng Nga^n ha`ng, lu'c ba^'y gio+` va^~n
co`n na('m giu+~ mo^.t pha^`n dda'ng ke^? ca'i quye^`n lu+.c ta`i cha'nh cu?a
no' o+? Vie^.t Nam trong tho+`i ky` thuo^.c ddi.a, Rene' Bousquet va^~n la('ng
tai nghe mo^.t ca'ch dda^`y thie^.n ca?m, bo+?i vi` va`o tho+`i o^ng, o^ng cu~ng
dda~ phu.c vu. lo+.i i'ch cu?a nha^n da^n va` va^~n co`n giu+~ nguye^n y' thu+'c
chi'nh tri. a^'y ma(.c du` o^ng ddang a^?n na'u trong mo^.t to^? chu+'c phi
chi'nh tri.. Co`n to^i thi` co' ca?m gia'c ro~ re^.t ra(`ng o^ng co' the^? giu'p
ddo+~ to^i ra^'t nhie^`u trong co^ng vie^.c thu+o+ng thuye^'t, ne^n to^i ye^u
ca^`u Nga^n ha`ng Quo^'c gia ky' tha'c mo^.t ta`i khoa?n mo+'i va`o DDo^ng
Du+o+ng Nga^n ha`ng dde^? ta(ng the^m uy ti'n cu?a o^ng va` dde^? o^ng co' the^?
giu'p ddo+~ to^i ma` kho^ng pha?i to? ra ddi ngu+o+.c vo+'i quye^`n lo+.i co+
quan cu?a o^ng mo^.t ca'ch qua' dda'ng. Rene' Bousquet hu+'a se~ ye^u ca^`u hai
ngu+o+`i ba.n o^ng sa('p xe^'p cho to^i mo^.t buo^?i ga(.p go+~ vo+'i o^ng
Antoine Pinay.
Trong khi to^i ddang mo` ma^~m do` ddu+o+`ng trong ca'c he^. tho^'ng chi'nh tri.
va` ta`i cha'nh ro^'i ra('m cu?a nu+o+'c Pha'p, thi` mo^.t ngu+o+`i na`o ddo'
no'i vo+'i o^ng Die^.m ra(`ng vie^.c go+?i to^i, mo^.t tay To^?ng Gia'm ddo^'c
que`n, qua Paris dde^? thu+.c hie^.n mo^.t thoa? u+o+'c tie^`n te^. phu+'c ta.p
vo+'i nu+o+'c Pha'p, chi? to^'n tho+`i gian vo^ i'ch, va` to^i kho^ng the^? na`o
ti`m ddu+o+.c mo^.t nha^n va^.t Pha'p ddu? quan tro.ng va` ddu? quye^`n lu+.c
dde^? no'i chuye^.n, chu+' ddu+`ng no'i la` thu+o+ng lu+o+.ng � sau na`y to^i
bie^'t ngu+o+`i ddo' la` vi. Bo^. tru+o+?ng phu? To^?ng tho^'ng, anh ta dda~
no'i nhu+~ng lo+`i na`y vo+'i Nhu, em cu?a To^?ng tho^'ng Die^.m. O^ng Die^.m
be`n go+?i ddie^.n cho toa` dda.i su+' o+? Paris, bie^?u chuye^?n cho to^i mo^.t
tho^ng ddie^.p ra le^.nh to^i quay ve^` nu+o+'c ngay. Nhu+ng mo^.t ngu+o+`i em
cu?a o^ng Die^.m, Ngo^ DDi`nh Luye^.n, ngu+o+`i ddang la`m dda.i su+' nu+o+'c
Anh, lu'c a^'y ti`nh co+` co' ma(.t o+? Paris. To^i to+'i ga(.p Luye^.n va` ke^?
cho anh ta nghe ta^'t ca? co^ng vie^.c mo'c no^'i cu?a to^i. Luye^.n khuye^n
to^i cu+' o+? la.i dde^? tie^'p tu.c co^ng vie^.c va` anh se~ go.i ddie^.n cho
To^?ng tho^'ng Die^.m ngay la^.p tu+'c. Nhu+ng to^i va^~n cu+' ro+`i Paris bay
ve^` nu+o+'c vo+'i y' nghi~ pha?i ddu+o+ng dda^`u vo+'i Die^.m va` nhu+~ng ke?
pha' ro^'i to^i mo^.t la^`n cho't cho xong.
Khi to^i ga(.p Die^.m nga`y ho^m sau, va` ke^? cho o^ng nghe nhu+~ng gi` to^i
dda~ la`m o+? Paris, o^ng nha^.n ra ra(`ng o^ng dda~ nghe nhu+~ng lo+`i to^'
ca'o phi ly' va` do^'i tra' sai le^.ch. To^i no'i vo+'i o^ng la` trong ma^'y
na(m qua chu'ng ta dda~ ma^'t mo^.t so^' ra^'t lo+'n tri. gia' ngoa.i te^. du+.
tru+~ vi` vie^.c ma^'t gia' lie^n tu.c cu?a ddo^`ng Pha^.t-la(ng Pha'p. Su+.
ma^'t ma't na`y co' the^? dda~ le^n to+'i ha`ng ma^'y chu.c trie^.u My~ kim
trong nhu+~ng cuo^.c pha' gia' ddo^`ng Pha^.t-la(ng du+. tru+~ ngoa.i te^. cua?
xu+' ta. Va` to^i no'i the^m ra(`ng mo^.t vu. pha' gia' nu+~a sa('p xa?y ra,
xe't theo ti`nh hi`nh cu?a ne^`n kinh te^' Pha'p tru+o+'c khi Pinay ca?i ca'ch
tie^`n te^.. O^ng Die^.m ra^'t sung su+o+'ng khi tha^'y to^i ti`m ra ddu+o+.c
mo^.t ngu+o+`i ba.n he^'t su+'c quye^`n lu+.c cho Vie^.t Nam; o^ng ba?o to^i la`
o^ng cu~ng muo^'n ga(.p o^ng Pinay lu'c na`o thua^.n tie^.n. To^i hu+'a vo+'i
o^ng ddie^`u na`y va` to^i dda~ sa('p xe^'p cho o^ng Die^.m ga(.p o^ng Pinay
va`o na(m to+'i, sau mo^.t loa.t tha?o lua^.n vo+'i o^ng Pinay va` chi'nh
quye^`n Pha'p. Die^.m ye^u ca^`u to^i quay tro+? la.i Paris ca`ng so+'m ca`ng
to^'t dde^? tie^'p tu.c co^ng vie^.c va` o^ng trao cho to^i tha^?m quye^`n
chi'nh thu+'c dde^? ga(.p ba^'t cu+' ngu+o+`i na`o to^i muo^'n va` no^'i la.i
ca'c cuo^.c tha?o lua^.n giu+~a hai quo^'c gia. Mo^.t va`i nga`y sau, khi to^i
ddang chua^?n bi. chuye^'n ddi Paris sa('p to+'i thi` ddo^`ng Pha^.t-la(ng Pha'p
la.i bi. pha' gia' mo^.t la^`n nu+~a. Die^.m go.i to^i va`o khen ngo+.i lo+`i
tie^n ddoa'n cu?a to^i va` ra le^.nh cho to^i ddi ngay Paris. Ba^y gio+` thi`
o^ng dda~ tha^'y ro~ ra`ng ho+n bao gio+` he^'t su+. ma^'t ma't du+. tru+~
ngoa.i te^., su+. ca^`n thie^'t ca^'p ba'ch pha?i thoa't kho?i khu vu+.c ddo^`ng
Pha^.t-la(ng Pha'p va` dde^` ra mo^.t mo^'i quan he^. tie^`n te^. mo+'i vo+'i
nu+o+'c Pha'p. DDo' la` mo^.t ddie^`u mo+'i me? ma` o^ng Die^.m mo+'i ho.c
ddu+o+.c, tha^.m chi' o^ng kho^ng no'i cho vi. pho' To^?ng tho^'ng cu?a o^ng
bie^'t, ca`ng kho^ng no'i vo+'i ca'c tay Bo^. tru+o+?ng Ta`i cha'nh, Bo^.
tru+o+?ng Kinh te^' va` Bo^. tru+o+?ng Ngoa.i giao. DDo' la` ca'ch ma` o^ng
Die^.m cai tri. dda^'t nu+o+'c: o^ng ta xu+? ly' ca'c va^'n dde^` quo^'c gia
gio^'ng nhu+ la` chuye^.n rie^ng cu?a o^ng. DDie^`u na`y vu+`a to^'t la.i vu+`a
xa^'u, to^'t bo+?i vi` nhu+ va^.y o^ng hoa`n toa`n chu' ta^m to+'i va^'n dde^`;
va` xa^'u vi` o^ng giu+~ ta^'t ca? mo.i chuye^.n cho rie^ng o^ng, kho^ng chi.u
chia se? nhu+~ng tho^ng tin ma` to^i ddu+a cho o^ng vo+'i ba^'t cu+' ai trong
chi'nh phu?, co' le~ chi? chi? he' lo^. ddo^i chu't cho pho' To^?ng tho^'ng
Nguye^~n Ngo.c Tho+; nhu+ng o^ng cu~ng no'i va('n ta('t cho Nhu bie^'t ve^`
nhu+~ng gi` to^i la`m o+? Paris, vie^.c na`y giu'p to^i kho?i nhu+~ng chuye^.n
ra('c ro^'i do Nhu va` Thua^`n ga^y ra nu+~a. Tu+` nay tro+? ddi to^i ddu+o+.c
hoa`n toa`n tu+. do ha`nh ddo^.ng, ddie^`u na`y ra^'t co' i'ch cho co^ng ta'c
cu?a to^i; va` ddo' la` ly' do vi` sao ma` sau na`y to^i thu+o+`ng no'i la`
nhu+~ng vie^.c la`m quan tro.ng cu?a to^i cha(?ng bao gio+` ddu+o+.c chi'nh phu?
bie^'t to+'i, ngoa.i tru+` ca'c vi. To^?ng tho^'ng, va` co' le~ o+? mo^.t mu+'c
ddo^. na`o ddo', la` ca'c vi. pho' To^?ng tho^'ng va` Thu? tu+o+'ng.
To^i cho+` the^m hai tua^`n nu+~a mo+'i tro+? la.i Paris, dde^? cho nhu+~ng xa'o
tro^.n ga^y ne^n bo+?i vu. pha' gia' mo+'i dda^y ddu+o+.c la('ng xuo^'ng
tru+o+'c khi to^i co' the^? tha?o lua^.n ve^` va^'n dde^` tie^`n ba.c va` du+.
tru+~ ngoa.i te^. vo+'i chi'nh quye^`n Pha'p. La^`n na`y ddu+o+.c vo~ trang
ba(`ng su+. tin ca^.y tuye^.t ddo^'i cu?a o^ng Die^.m, va` ddu+o+.c gio+'i
thie^.u tru+o+'c bo+?i mo^.t tho^ng ddie^.p cu?a toa` dda.i su+' Pha'p gu+?i cho
To^?ng tru+o+?ng Ngoa.i giao Pha'p ve^` ba?n cha^'t chuye^'n co^ng ta'c cu?a
to^i cu~ng nhu+ su+. u?ng ho^. ma.nh me~ cu?a To^?ng tho^'ng Die^.m, to^i
ddu+o+.c nha` ca^`m quye^`n Pha'p tie^'p ddo'n no^`ng ha^.u ho+n. To^i ga(.p
Pierre Sadrin, Gia'm ddo^'c Ta`i cha'nh Ha?i ngoa.i Pha'p cu`ng vi. pho' Gia'm
ddo^'c cu?a o^ng, Georges Lapeyre, va` to^i co' the^? tha^'y trong ma('t ho.
nie^`m tin ra(`ng ho. dda~ ga(.p ddu+o+.c ngu+o+`i co' the^? tin tu+o+?ng
ddu+o+.c vo+'i tu+ ca'ch la` pha't ngo^n vie^n cu?a nu+o+'c Vie^.t Nam va` cu?a
To^?ng tho^'ng Die^.m. To^i cu~ng ga(.p Tho^'ng ddo^'c Baumgartner va` pho'
Tho^'ng ddo^'c Calvet cu?a Nga^n ha`ng Quo^'c gia Pha'p. Vo+'i su+. giu'p ddo+~
cu?a Rene' Bousquet va` ca'c ba.n o^ng, to^i ddu+o+.c ho^.i kie^'n vo+'i o^ng
Antoine Pinay. O^ng ta ddang bi.nh na(`m da`i tre^n giu+o+`ng nhu+ng o^ng cu~ng
ddo^`ng y' tie^'p to^i. To^i ddu+o+.c ddu+a to+'i ta^.n giu+o+`ng be^.nh cu?a
o^ng, chu'ng to^i tha?o lua^.n mo^.t danh sa'ch da`i ca'c va^'n dde^` giu+~a hai
quo^'c gia, trong ddo' co' va^'n dde^` du+. tru+~ ngoa.i te^. Vie^.t Nam, he^.
tho^'ng chi tra? vo+'i nu+o+'c Pha'p, so^' tru+~ kim cu?a Vie^.t Nam va` mo^.t
so^' va^'n dde^` kha'c cu?a Nga^n Kho^' Vie^.t Nam. Nhu+ng tre^n he^'t, to^i
ye^u ca^`u ddo^`ng Pha^.t-la(ng ma` chu'ng ta thu ddu+o+.c tu+` vie^.c xua^'t
kha^?u qua Pha'p va` qua ca'c thuo^.c ddi.a cu?a Pha'p, pha?i hoa'n ddo^?i
ddu+o+.c. DDo^'i vo+'i o^ng Antoine Pinay dda^y la` mo^.t ddie^`u ra^'t kho'
kha(n va` ra^'t nha.y ca?m ve^` ma(.t chi'nh tri., bo+?i vi` vie^.c hoa'n ddo^?i
mo^.t pha^`n hoa(.c toa`n bo^. ddo^`ng Pha^.t-la(ng Pha'p cu?a mo^.t tha`nh
vie^n trong khu vu+.c ddo^`ng Pha^.t-la(ng Pha'p la` ddie^`u kho^ng the^?
tu+o+?ng tu+o+.ng ddu+o+.c va`o lu'c ddo', ve^` ca? ma(.t chi'nh tri. la^~n ky~
thua^.t. Vie^.c nu+o+'c Pha'p nhu+o+.ng bo^. nhu+ va^.y cho Vie^.t Nam se~ ga^y
ne^n mo^.t co+n ddi.a cha^'n chi'nh tri. cha.y suo^'t kho^'i Lie^n hie^.p Pha'p,
bao go^`m ta^'t ca? ca'c thuo^.c ddi.a cu?a Pha'p va` mo^.t va`i nu+o+'c thuo^.c
ddi.a cu~ dda~ hi`nh tha`nh ne^n khu vu+.c ddo^`ng Pha^.t-la(ng Pha'p.
Antoine Pinay ye^u ca^`u to^i ddu+a cho o^ng mo^.t va(n kie^.n ghi ro~ ca'c
dde^` ta`i tha?o lua^.n va` hu+'a se~ ye^u ca^`u bo^. Ta`i cha'nh va` Nga^n
ha`ng Quo^'c gia Pha'p nghie^n cu+'u. O^ng hu+'a se~ tra? lo+`i so+'m va` nho+`
to^i chuye^?n lo+`i hu+'a cu?a ca' nha^n o^ng ve^` cho To^?ng tho^'ng Die^.m:
o^ng ra^'t muo^'n giu'p ddo+~ Vie^.t Nam, cho ne^n o^ng se~ vui lo`ng ky' ke^'t
mo^.t thoa? u+o+'c tie^`n te^. mo+'i nhu+ Vie^.t Nam dde^` nghi. va` se~ vie^.n
tro+. kinh te^', ta`i cha'nh cho Vie^.t Nam. Nhu+ng tru+o+'c ddo' o^ng muo^'n
ca?i thie^.n mo^'i quan he^. giu+~a hai nu+o+'c hie^.n ddang o+? mu+'c tha^'p
nha^'t ke^? tu+` sau vu. trua^'t phe^' Quo^'c tru+o+?ng Ba?o DDa.i va` vu. ba('t
giam hai ngu+o+`i Pha'p bi. buo^.c to^.i gia'n ddie^.p dda^`u na(m 1956. Pinay
ye^u ca^`u chi'nh phu? Vie^.t Nam tra? tu+. do cho hai ngu+o+`i Pha'p nhu+ mo^.t
cu+? chi? thie^.n chi' dde^? mo+? ra mo^.t ky? nguye^n quan he^. mo+'i giu+~a
hai quo^'c gia. To^i chuye^?n lo+`i hu+'a na`y cho o^ng Die^.m sau khi tro+?
ve^` nu+o+'c va` khuye^'n ca'o chi'nh phu? tha? hai ngu+o+`i Pha'p ra, vi` to^i
co' ca?m gia'c ro~ re^.t ra(`ng o^ng Pinay co' ra^'t nhie^`u ca?m ti`nh vo+'i
Vie^.t Nam va` o^ng co' ddu? quye^`n lu+.c va` tu+ the^' dde^? ho^~ tro+.
ddu+o+.c cho dda^'t nu+o+'c chu'ng ta ra^'t nhie^`u.
Va`o tho+`i gian to^i to+'i Paris thi` Bo^. tru+o+?ng Ta`i cha'nh Ta^y DDu+'c
cu~ng ddang co' ma(.t ta.i ddo'; to^i nghe no'i o^ng Pinay se~ tie^'p to^i o+?
nha` o^ng tru+o+'c khi tie^'p vi. Bo^. tru+o+?ng DDu+'c. Khi nhu+~ng ngu+o+`i
phu. ta' cu?a Pinay ho?i o^ng ta.i sao o^ng kho^ng tie^'p mo^.t vi. Bo^.
tru+o+?ng Ta^y DDu+'c tru+o+'c ma` la.i tie^'p mo^.t vie^n To^?ng Gia'm ddo^'c
cu?a mo^.t quo^'c gia be' nho?, o^ng tra? lo+`i ho. ra(`ng o^ng kho^ng the^?
que^n su+. giu'p ddo+~ lo+'n lao cu?a Vie^.t Nam dda~ da`nh cho Pha'p suo^'t 30
na(m qua. O^ng muo^'n a'm chi? to+'i con so^' hai mu+o+i nga`n ngu+o+`i Vie^.t
Nam � ca'c nha` khoa ho.c, ca'c gia'o su+, ba'c si~, nghe^. si~ va^n va^n...
ddang so^'ng va` la`m vie^.c ta.i Pha'p, va` do ddo' dda~ giu'p cho Pha'p bao
nhie^u la` vie^.n tro+. ky~ thua^.t chuye^n mo^n. O^ng no'i vo+'i ca'c vie^n
phu. ta' cu?a o^ng ra(`ng to^i la` ngu+o+`i dda.i die^.n ca' nha^n cu?a To^?ng
tho^'ng mo^.t nu+o+'c co^.ng hoa` va` o^ng muo^'n so+'m ddi to+'i mo^.t thoa?
u+o+'c vo+'i Vie^.t Nam.
To^i chuye^?n lo+`i o^ng Die^.m mo+`i o^ng Pinay qua tha(m Vie^.t Nam, va` trong
chuye^'n ga(.p go+~ dda^`u tie^n, hai o^ng dda~ tha?o lua^.n ra^'t nhie^`u va^'n
dde^` chi'nh tri. va` ra^'t i't ve^` ca'c va^'n dde^` tie^`n te^., bo+?i vi`
ta^'t ca? mo.i vie^.c dda~ ddu+o+.c to^i gia?i quye^'t o+? Paris vo+'i chi'nh
quye^`n Pha'p ro^`i � du+o+'i su+. gia'm sa't cu?a Pinay. Pinay hu+'a se~ ho^'i
thu'c vie^.c gia?i quye^'t ca'c va^'n dde^` cu?a Vie^.t Nam va` to^? chu+'c
vie^.n tro+. kinh te^' ta`i cha'nh cho Vie^.t Nam; co`n o^ng Die^.m hu+'a se~
tha? hai ngu+o+`i gia'n ddie^.p Pha'p. Ca? hai dde^`u co' ca?m ti`nh va` ki'nh
tro.ng la^~n nhau, ne^n giu+~a hai ngu+o+`i dda~ na?y no+? mo^.t ti`nh ba.n
cha(.t che~, ddem la.i nhie^`u lo+.i i'ch cho ca? hai nu+o+'c; quan he^. giu+~a
Vie^.t Nam va` Pha'p ddu+o+.c ca?i thie^.n mau cho'ng. Chi? i't la^u sau
chuye^'n tha(m cu?a o^ng Pinay, o^ng Die^.m dda~ tha? hai tay gia'n ddie^.p
Pha'p; va` trong suo^'t mo^.t na(m, to^i nhie^`u la^`n tha(m vie^'ng Paris va`
co' nhie^`u cuo^.c ga(.p go+~ vo+'i Pinay, vo+'i ca'c phu. ta' cu?a o^ng, ca'c
quan chu+'c cu?a bo^. Ta`i cha'nh va` Nga^n ha`ng Quo^'c gia Pha'p. Sau khi
dda.t ddu+o+.c mo^.t thoa? u+o+'c thu+? nghie^.m to^i khuye^n To^?ng tho^'ng
Die^.m ne^n mo+`i o^ng Pinay tro+? la.i Sa`i Go`n la^`n nu+~a dde^? ky' ke^'t
mo^.t thoa? u+o+'c chi'nh thu+'c ve^` su+. ho+.p ta'c kinh te^' ta`i cha'nh
giu+~a hai quo^'c gia.
Pinay tro+? la.i Sa`i Go`n la^`n thu+' hai va`o cuo^'i na(m 1958. La^`n na`y ddi
tru+o+'c o^ng la` mo^.t pha'i ddoa`n do Georges Lapeyre da^~n dda^`u dde^? hoa`n
ta^'t va(n ba?n thoa? u+o+'c ky' ke^'t. Pha'i ddoa`n Vie^.t Nam do Du+o+ng Ta^'n
Ta`i, cu+.u Tho^'ng ddo^'c Nga^n ha`ng Quo^'c gia Vie^.t Nam, da^~n dda^`u. Hai
o^ng Die^.m va` Pinay ye^u ca^`u to^i ddu+'ng ke`m mo^.t be^n dde^? gia?i
quye^'t mo.i kho' kha(n co' the^? na?y sinh tu+` ca'c cuo^.c tha?o lua^.n. Ma(.c
du` ta^'t ca? ca'c va^'n dde^` quan tro.ng dda~ ddu+o+.c gia?i quye^'t o+?
Paris, chi? co`n va`i chi tie^'t nho? ve^` ngo^n tu+` va` hi`nh thu+'c, cuo^.c
tha?o lua^.n va^~n ke'o da`i suo^'t hai nga`y, pha^`n lo+'n vi` ta'nh co^'
cha^'p cu?a Ta`i; mo^.t la^`n nu+~a o^ng ta la.i bi. cuo^'n va`o ca'c chi tie^'t
la(.t va(.t ma` que^n nhu+~ng ddie^`u chi'nh ye^'u. Vie^.c tri` hoa~n na`y co'
the^? la`m xa'o tro^.n chu+o+ng tri`nh cu?a hai o^ng Die^.m va` Pinay, va`
vu+o+.t qua' tho+`i ha.n buo^?i le^~ ky' ke^'t. Va`o nga`y thu+' hai, sau
nhu+~ng cuo^.c no'i chuye^.n da`i nhu+ mo^n cha.y ma-ra-to^ng tu+` gio+` na`y
qua gio+` kha'c trong khi ngo^`i cho+` va(n ba?n chi'nh thu+'c, o^ng Pinay ye^u
ca^`u Die^.m cho go.i to^i va`o, o^ng no'i vo+'i to^i o^ng kho^ng the^? cho+`
la^u ho+n nu+~a va` to^i pha?i bu+o+'c va`o, ke^'t thu'c va(n ba?n thoa? u+o+'c
ddem ra cho o^ng ky' trong vo`ng mo^.t tie^'ng ddo^`ng ho^`. To^i bu+o+'c va`o
pho`ng ho.p va` tha^'y Ta`i ddang tranh lua^.n ve^` mo^.t so^' tu+` ngu+~ va`
da^'u cha^'m ca^u. To^i na('m la^'y toa`n bo^. su+. vu., dda?m nha^.n vie^.c
quye^'t ddi.nh cuo^'i cu`ng, ra le^.nh dda'nh ma'y ba?n va(n chi'nh thu+'c ro^`i
ddem ra pho`ng To^?ng tho^'ng. Hai o^ng Die^.m va` Pinay dda(.t bu't xuo^'ng
ky', ddoa.n ba('t tay nhau va` chu'c tu.ng nhau ve^` mo^.t ky? nguye^n ho+.p
ta'c mo+'i giu+~a Pha'p va` Vie^.t Nam.
Sau nhie^`u na(m la`m vie^.c chung vo+'i to^i vi` lo+.i i'ch cu?a hai dda^'t
nu+o+'c, Pinay dda~ tro+? ne^n mo^.t ngu+o+`i ba.n co^' cu+.u cu?a to^i suo^'t
ho+n 30 na(m tro+`i. Khi tro+? tha`nh Thu? tu+o+'ng nu+o+'c Pha'p, o^ng dda~
da`nh cho to^i va` ca'c ba.n be` to^i mo^.t su+. giu'p ddo+~ he^'t su+'c quy'
gia' va` ha`o pho'ng. Na(m 1975, sau khi mie^`n Nam Vie^.t Nam tha^'t thu?, to^i
tro+? ne^n ngu+o+`i kho^ng co' tu+ ca'ch co^ng da^n; to^i kho^ng co' quo^'c
ti.ch, cu~ng cha(?ng co' ho^. chie^'u. To^i va^~n co`n visa GIV dde^? va`o
nu+o+'c My~, vi` to^i va^~n co`n la`m vie^.c cho Quy~ Tie^`n te^. Quo^'c te^'
IMF, va` to^i va^~n co' the^? su+? du.ng gia^'y tho^ng ha`nh (laissez-passer)
cu?a Lie^n Hie^.p Quo^'c, nhu+ng no' chi? ddu+o+.c du`ng cho co^ng ta'c chi'nh
thu+'c ne^n to^i kho^ng the^? ddi lui to+'i ca'c nu+o+'c ngoa`i cho co^ng vie^.c
ca' nha^n. To^i vie^'t thu+ cho Thu? tu+o+'ng Pinay dde^` nghi. o^ng cho to^i
nha^.p quo^'c ti.ch Pha'p. Pinay chi? thi. cho Bo^. No^.i vu. Pha'p nghie^n
cu+'u la.i lua^.t pha'p nu+o+'c Pha'p coi co' the^? ca^'p quo^'c ti.ch Pha'p cho
mo^.t ngu+o+`i nu+o+'c ngoa`i kho^ng cu+ tru' o+? Pha'p hay kho^ng. Ke^'t qua?
la`, ddo^'i vo+'i ngu+o+`i nu+o+'c ngoa`i cu+ tru' o+? Pha'p thi` vie^.c nha^.p
quo^'c ti.ch Pha'p de^~ da`ng; nhu+ng vo+'i ngu+o+`i nu+o+'c ngoa`i kho^ng cu+
tru' o+? Pha'p thi` kho^ng ddu+o+.c. DDa^y la` mo^.t tru+o+`ng ho+.p mo+'i!
Nhu+ng ro^`i sau ddo' ho. kha'm pha' ra ra(`ng chi'nh phu? co' the^? ca^'p
quo^'c ti.ch Pha'p cho nhu+~ng tri' thu+'c nu+o+'c ngoa`i la`m vie^.c trong ca'c
to^? chu+'c quo^'c te^' ma` nu+o+'c Pha'p la` mo^.t tha`nh vie^n. Ho. ba'o cho
to^i bie^'t ra(`ng Bo^. No^.i vu. se~ thu xe^'p tre^n co+ so+? pha'p ly' a^'y
dde^? to^i nha^.p quo^'c ti.ch Pha'p. DDo^`ng tho+`i o^ng Pinay co`n chi? thi.
cho o^ng qua?n tri. vie^n Pha'p o+? IMF va` World Bank mo+? ro^.ng tru+o+`ng
ho+.p na`y cho ta^'t ca? ca'c nha^n vie^n Vie^.t Nam thie^'u tu+ ca'ch co^ng
da^n ddang la`m vie^.c ta.i hai to^? chu+'c quo^'c te^' a^'y. Mo^.t trong hai
ddie^`u kie^.n dde^? ddu+o+.c hu+o+?ng quy che^' dda(.c bie^.t a^'y la` ngu+o+`i
ddu+o+.c cu+'u xe't pha?i qua tru+o+`ng lo+'p dda`o ta.o cu?a ne^`n gia'o du.c
Pha'p; o^ng Pinay bie^'t ra(`ng to^i ddu+o+.c dda`o ta.o trong he^. tho^'ng
gia'o du.c cu?a Pha'p ngay tu+` ho^`i nho?, va` to^i dda~ to^'t nghie^.p
tru+o+`ng Cao dda(?ng Thu+o+ng ma.i Pha'p (Hautes Etudes Commerciales) vo+'i
�titre francais� (thi dda^.u nhu+ ho.c sinh ngu+o+`i Pha'p) � Co' nhie^`u sinh
vie^n ngoa.i quo^'c to^'t nghie^.p tru+o+`ng H.E.C. vo+'i tu+ ca'ch �sinh vie^n
ngoa.i quo^'c�, kho^ng ba('t buo^.c pha?i ddu+o+.c dda`o ta.o toa`n die^.n theo
ne^`n gia'o du.c Pha'p. Nhu+ng ne^'u vi. qua?n tri. vie^n Pha'p o+? IMF-IBRD
kho^ng tha^?m tra ky~ lu+o+~ng ddie^?m na`y thi` mo^.t va`i ngu+o+`i Vie^.t Nam
kho^ng ho.c trong he^. tho^'ng gia'o du.c cu?a Pha'p co' the^? nha^.p quo^'c
ti.ch Pha'p theo lo^'i cu+?a sau, va` ke^'t qua? la` se~ co' mo^.t va`i co^ng
da^n mo+'i quo^'c ti.ch Pha'p ma` la.i kho^ng bie^'t no'i tie^'ng Pha'p.
Lu'c ddo' to^i kho^ng bie^'t nhu+~ng ngu+o+`i Vie^.t Nam la`m vie^.c ta.i to^?
chu+'c Lie^n Hie^.p Quo^'c co' ddu+o+.c hu+o+?ng quy che^' dda(.c bie^.t na`y
kho^ng. Ma~i sau na`y to^i mo+'i ddu+o+.c Tra^`n Le^ Quang cho bie^'t la` nha^n
vie^n Vie^.t Nam o+? Lie^n Hie^.p Quo^'c va` ca'c co+ quan quo^'c te^' kha'c
kho^ng du+o+.c hu+o+?ng quy che^' a^'y. Cho ne^n ddo' la` mo^.t su+. chie^'u
co^' ra^'t lo+'n cu?a o^ng Pinay ddo^'i vo+'i to^i; va` o^ng co`n dang ro^.ng ra
to+'i ca? nhu+~ng ngu+o+`i Vie^.t Nam kha'c o+? IMF va` World Bank, nhu+ng
nhu+~ng ngu+o+`i na`y kho^ng bie^'t dda(.c a^n a^'y la` do ai va` tu+` dda^u
to+'i nu+~a. Ngoa.i tru+` mo^.t mi`nh to^i ra, kho^ng ai ca'm o+n o^ng Pinay
ca?! Ne^'u to^i bie^'t ta^'t ca? nhu+~ng chuye^.n na`y thi` to^i dda~ ye^u ca^`u
o^ng giu'p cho nhu+~ng ngu+o+`i Vie^.t Nam la`m vie^.c o+? Lie^n Hie^.p Quo^'c
va` ca'c co+ quan quo^'c te^' kha'c no'i tre^n; cha('c cha('n o^ng kho^ng tu+`
cho^'i. O^ng dda~ giu'p ddo+~ to^i nha^n danh ti`nh ba.n la^u be^`n giu+~a
chu'ng to^i, nhu+ng o^ng cu~ng giu'p nhu+~ng ngu+o+`i kha'c tre^n nguye^n ta('c
so^'ng ma` o^ng dda~ cho to^i hay khi chu'ng to^i ga(.p nhau la^`n dda^`u tie^n
trong pho`ng ngu? cu?a o^ng � va` o^ng ddang na(`m tre^n giu+o+`ng be^.nh, ta.i
ca(n nha` o+? dda.i lo^. Foch, thu? ddo^ Paris. O^ng dda~ xem 20.000 ngu+o+`i
Vie^.t Nam, go^`m ca'c nha` khoa ho.c, gia'o su+, nha^n vie^n ky~ thua^.t...
lu'c a^'y ddang so^'ng va` la`m vie^.c o+? Pha'p la` mo^.t su+. ho^~ tro+. ky~
thua^.t cu?a Vie^.t Nam da`nh cho nu+o+'c Pha'p ke^? tu+` the^' chie^'n thu+'
II. DDie^`u na`y cho tha^'y o^ng la` mo^.t nha` la~nh dda.o lo+'n, nhi`n xa
tro^ng ro^.ng. Kho^ng co' mo^.t nha` la~nh dda.o na`o o+? nu+o+'c Pha'p cu~ng
nhu+ ca'c nu+o+'c kha'c co' mo^.t ca'i nhi`n ve^` the^' gio+'i xua^'t sa('c nhu+
o^ng, co' ta^m ho^`n cao quy' nhu+ o^ng, lu'c a^'y, ba^y gio+`, va` co' le~ ve^`
sau.
To^i cu~ng ye^u ca^`u o^ng Pinay ho^~ tro+. to^i ddu+a hai ngu+o+`i ba.n ra
kho?i Vie^.t Nam va` cho ho. va`o quo^'c ti.ch Pha'p. DDa^`u tie^n o^ng can
thie^.p vo+'i chi'nh quye^`n Ha` No^.i cho ngu+o+`i ba.n tha^n va` phu. ta' cu?a
to^i la` Nguye^~n Ta(ng Kim, va` Kim ddu+o+.c chi'nh phu? Vie^.t Nam cho phe'p
di tru' sang Pha'p. Ro^`i o^ng chi? thi. cho co+ quan nha^.p cu+ Pha'p mau
cho'ng tie^'n ha`nh ca'c thu? tu.c pha'p ly' va` ha`nh cha'nh cho Kim nha^.p
quo^'c ti.ch Pha'p. Nhu+ng sau ddo' ddo^'i vo+'i Vo~ Long Trie^`u thi` o^ng
kho^ng tha`nh co^ng bo+?i vi` va`o mo^.t lu'c na`o ddo', quan he^. giu+~a Vie^.t
Nam va` Pha'p tro+? ne^n kho' kha(n ho+n do va^'n dde^` mo? than o+? Ho`n Gai.
Ma~i ve^` sau khi quan he^. Vie^.t - Pha'p ddu+o+.c ca?i thie^.n, va` vo+'i su+.
giu'p ddo+~ cu?a nhu+~ng ngu+o+`i ba.n ho.c cu~ va` vi. Thu? tu+o+'ng mo+'i cu?a
nu+o+'c Pha'p, Vo~ Long Trie^`u mo+'i ddu+o+.c tha? ra va` sang Pha'p.
Sau khi o^ng ro+`i kho?i ca'i chu+'c vu. cuo^'i cu`ng la` �Tro.ng ta`i To^'i
cao� (arbitre de la nation) giu+~a nha^n da^n va` chi'nh phu?, to^i dda~ to+'i
tha(m o^ng ta.i tha`nh pho^' Saint Chamond, no+i tru+o+'c dda^y o^ng la`m thi.
tru+o+?ng va` la` no+i pha't ti'ch quye^`n lu+.c chi'nh tri. cu?a o^ng. O+? ca'i
tuo^?i 93 o^ng va^~n co`n ra^'t khoe? ma.nh. O^ng ra^'t vui khi ga(.p to^i va`
nha('c la.i nhu+~ng gi` ma` hai chu'ng to^i dda~ cu`ng la`m vo+'i nhau. Ti`nh
ba.n na`y co`n ke'o da`i sau khi to^i ru't kho?i ta^'t ca? mo.i chu+'c vu. va`
ro+`i sa^n kha^'u quo^'c te^' .
Sau khi ba?n thoa? u+o+'c chi'nh thu+'c ddu+o+.c ky' ke^'t, to^i co`n pha?i theo
do~i ky~ lu+o+~ng ca'c ddie^`u khoa?n dde^? cha('c cha('n ddu+o+.c thu+.c hie^.n
ddu'ng dda('n, vi` va^.y to^i thu+o+`ng qua Paris dde^? ba`n ca~i ca'c chi
tie^'t vo+'i nha` chu+'c tra'ch Pha'p. Cuo^'i cu`ng nu+o+'c Pha'p dda~ nhu+o+.ng
bo^. Vie^.t Nam nhie^`u ddie^`u khoa?n vo^ cu`ng quan tro.ng tre^n ma(.t kinh
te^' ta`i cha'nh, cu~ng nhu+ ca^'p cho chu'ng ta nhu+~ng khoa?n vie^.n tro+.
kinh te^' ra^'t quan tro.ng ve^` sau:
1. To^i dda~ ddo`i ddu+o+.c ddo^`ng Pha^.t-la(ng co' the^? hoa'n ddo^?i la`m
ddo^`ng tie^`n chi tra? cho ma(.t ha`ng xua^'t kha^?u cu?a Vie^.t Nam qua Pha'p;
ddo^`ng Pha^.t-la(ng mo+'i na`y co' the^? ddo^?i qua ddo^`ng DDo^-la My~,
ddo^`ng Ma'c DDu+'c, ddo^`ng Ba?ng Anh hay ddo^`ng Ye^n Nha^.t... va` do ddo'
tra'nh ddu+o+.c ti`nh tra.ng hao hu.t tri. gia' du+. tru+~ ngoa.i te^. cu?a
chu'ng ta trong tru+o+`ng ho+.p ddo^`ng Pha^.t-la(ng ma^'t gia' hay bi. pha'
gi'a'. DDa^y la` mo^.t nhu+o+.ng bo^. he^'t su+'c quan tro.ng cu?a chi'nh phu?
Pha'p va` mo^.t tha`nh co^ng ra^'t lo+'n lao cho dda^'t nu+o+'c, vi` ddie^`u
na`y se~ mo+? ddu+o+`ng cho bao nhie^u ddie^`u lo+.i kha'c trong ti`nh hi`nh
ta`i cha'nh ha?i ngoa.i cho xu+' so+?.
2. Vo+'i so^' ngoa.i te^. co' the^? hoa'n ddo^?i ddu+o+.c, Vie^.t Nam
ddu+o+ng nhie^n bu+o+'c ra kho?i khu vu+.c ddo^`ng Pha^.t-la(ng Pha'p, ddie^`u
ma` ta^'t ca? ca'c thuo^.c ddi.a Pha'p ra^'t mong muo^'n, nhu+ng cu~ng ra^'t
kho' ddo`i ho?i Pha'p nhu+o+.ng bo^.. Ca'c nu+o+'c ddo^.c la^.p mo+'i, thuo^.c
ddi.a cu~ cua? Pha'p, cu~ng ba('t chu+o+'c Vie^.t Nam ma` ddo`i Pha'p cho
ddo^`ng Pha^.t-la(ng hoa'n ddo^?i nhu+ng cu~ng kho^ng ddu+o+.c cha^'p nha^.n
de^~ da`ng. Sau ddo' Vie^.t Nam ddu+o+ng nhie^n gia nha^.p khu vu+.c ddo^`ng
DDo^-la My~. Va` nhu+ va^.y chu'ng ta co' the^? cho.n loa.i ngoa.i te^. thi'ch
ho+.p cho ma(.t ha`ng xua^'t kha^?u, ro^.ng tay ho+n trong chi'nh sa'ch xua^'t
nha^.p kha^?u, va` co' tu+. do ho+n trong va^'n dde^` qua?n tri. du+. tru+~
ngoa.i te^. quo^'c gia. Tu+` ddo' xu+' so+? kho^ng co`n ma^'t gia' tri. du+.
tru+~ ngoa.i te^. mo^~i khi cha'nh phu? Pha'p pha' gia' ddo^`ng Pha^.t-la(ng
nu+~a, vi` lu'c ddo', khi Nga^n ha`ng Quo^'c gia nha^.n tha^'y ddo^`ng tie^`n
Pha'p bi. ma^'t gia', thi` chu'ng to^i hoa'n ddo^?i ra mo^.t tie^`n ngoa.i te^.
ma.nh ho+n.
3. To^i thu ho^`i ddu+o+.c 33 ta^'n ru+o+~i va`ng du+. tru+~ cu?a Vie^.t Nam,
do qua^n ddo^.i Pha'p ddem ve^` Pha'p. So^' va`ng na`y dda~ na(`m trong Nga^n
ha`ng Trung u+o+ng Pha'p va` sau khi cha'nh phu? Pha'p nhu+o+.ng bo^. ddie^`u
na`y so^' va`ng ddo' dda~ ddu+o+.c ky' tha'c du+o+'i te^n Nga^n ha`ng Quo^'c gia
Vie^.t Nam o+? trong ha^`m chu+'a cu?a Nga^n ha`ng Quo^'c gia Pha'p. Nhu+ va^.y
chu'ng ta co' the^m nhie^`u va`ng ho^~ tro+. cho ddo^`ng tie^`n cu?a chu'ng ta.
DDo' la` mo^.t so^' du+. tru+~ kim nga^n kha' lo+'n cho mo^.t nu+o+'c nho? be'
nhu+ Vie^.t Nam. DDa^y cu~ng la` mo^.t su+. nhu+o+.ng bo^. ra^'t lo+'n cu?a
Pha'p, va` chi? co' o^ng Antoine Pinay, lu'c a^y' ddang co`n la` To^?ng
tru+o+?ng Ta`i cha'nh mo+'i da'm la`m, vi` o^ng co' mo^.t su+'c ma.nh cha'nh
tri. ra^'t lo+'n lu'c ddo'.
4. To^i ddo`i la.i ddu+o+.c so^' tie^`n ma` Nga^n kho^' Pha'p no+. Nga^n
kho^' Vie^.t Nam; ddie^`u na`y thi` kho^ng la^'y gi` la`m kho' kha(n cho la('m,
vi` nhu+~ng so^? sa'ch va^~n co`n ddo' va` so^' tie^`n cu~ng kho^ng lo+'n la('m
ddo^'i vo+'i xu+' Pha'p.
5. To^i tranh thu? ddu+o+.c so^' vie^.n tro+. kinh te^' ma` Thu? tu+o+'ng
Antoine Pinay dda~ hu+'a cho Vie^.t Nam, mo+? ddu+o+`ng cho nhu+~ng ddo+.t
vie^.n tro+. ta`i cha'nh sau na`y cu?a Pha'p. To^i cu~ng pha?i co^ng nha^.n
dda^y la` mo^.t su+. giu'p ddo+~ ra^'t quan tro.ng va` mo^.t quye^'t ddi.nh
ra^'t kho' kha(n cho o^ng Pinay, vi` lu'c a^'y nu+o+'c Pha'p mo+'i bu+o+'c ra
kho?i mo^.t tho+`i gian kha' da`i kho' kha(n ve^` ma(.t kinh te^' cu~ng nhu+
ma(.t chi'nh tri. va` cu~ng ddang co`n o+? trong mo^.t ti`nh tra.ng ra^'t e'o le
ve^` ma(.t ta`i cha'nh. Chi? co' o^ng Pinay mo+'i da'm giu'p cho Vie^.t Nam nhu+
va^.y, vi` su+'c ma.nh chi'nh tri. cu?a o^ng dda~ ta(ng le^n ra^'t nhie^`u sau
khi o^ng nha^.n chu+'c Thu? tu+o+'ng.
Ta^'t ca? nhu+~ng ke^'t qua? a^'y, thu ddu+o+.c trong khoa?ng tho+`i gian tu+`
1955-1962, kho^ng pha?i de^~ da`ng. Ve^` sau nhie^`u khi to^i nghi~ dde^'n
nhu+~ng gi` to^i dda~ thu+o+ng thuye^'t ddu+o+.c vo+'i cha'nh phu? Pha'p va`
da`nh la.i cho dda^'t nu+o+'c lu'c ddo', to^i ca?m tha^'y mi`nh dda~ ddem la.i
cho nu+o+'c nha`, vu+`a mo+'i ddo^.c la^.p, bao nhie^u ddie^`u quan tro.ng;
va^.y ma` be^n ca.nh, kho^ng co' mo^.t pha'i ddoa`n na`o giu'p ddo+~, va` sau
lu+ng, o+? nu+o+'c nha`, kho^ng co' mo^.t Bo^. tru+o+?ng hay Tho^'ng ddo^'c
na`o, co' tra'ch nhie^.m ve^` nhu+~ng va^'n dde^` na`y, co' mo^.t ti' hie^?u
bie^'t dde^? giu'p. To^i kho^ng kho?i nga.c nhie^n khi, quay lu+ng nhi`n la.i,
tha^'y mi`nh dda~ la`m ddu+o+.c nhie^`u nhu+ va^.y, nha^'t la` lu'c pha?i
ddu+o+ng dda^`u vo+'i bao nhie^u no^~i kho' kha(n ve^` phi'a Pha'p cu~ng nhu+
be^n phi'a Vie^.t Nam. Nhu+ng tra'i la.i vo+'i le~ thu+o+`ng ti`nh, kho' kha(n
ve^` phi'a Vie^.t Nam, nhie^`u ho+n la` ve^` phi'a Pha'p! DDa'ng ly' ra, pha^`n
kho' kha(n ve^` phi'a Pha'p pha?i nhie^`u ho+n, vi` dda^y la` la^`n dda^`u tie^n
Pha'p pha?i gia?i quye^'t nhu+~ng va^'n dde^` he^'t su+'c quan tro.ng cho mo^.t
thuo^.c ddi.a cu~; ho+n nu+~a ca'c va^'n dde^` co`n co' mo^.t ma`u sa('c chi'nh
tri. ra^'t te^' nhi., co' the^? co' ha^.u qua? ra^'t nguy ha.i cho Pha'p trong
khuo^n kho^? ne^`n thuo^.c ddi.a co`n nguye^n lu'c ddo'. Kho^ng mo^.t lo+`i
khen, kho^ng mo^.t lo+`i ca?m o+n, ngay ca? o^ng Die^.m cu~ng va^.y, chi? co'
lo`ng tin hoa`n toa`n cu?a o^ng - ma(.c da^`u sau na`y to^i ma^'t he^'t tin
tu+o+?ng no+i o^ng... Chi? co' nhu+~ng ngu+o+`i kha'c, ghanh ghe't ddo^' ki. va`
pha' pha'ch co^ng vie^.c cu?a to^i ma` tho^i. Nhu+ng to^i cu~ng pha?i nha^.n
mo^.t ddie^`u la` ne^'u kho^ng co' o^ng Die^.m, to^i dda~ kho^ng bao gio+` la`m
ddu+o+.c vie^.c. Cu~ng nhu+ ne^'u kho^ng co' o^ng Pinay, to^i cu~ng dda`nh pha?i
bo' tay ma` tho^i.
Ve^` phi'a Vie^.t Nam ca'c bo^. tru+o+?ng hay tho^'ng ddo^'c ca'c bo^. lie^n
he^. kho^ng ddu? su+. hie^?u bie^'t ca'c va^'n dde^` trong nga`nh ta`i cha'nh
ha?i ngoa.i, du+. tru+~ ngoa.i te^., hoa'n ddo^?i tie^`n te^., no+. be^n ngoa`i,
cu?a dda^'t nu+o+'c, kho^ng the^? pha^n ta'ch nhu+~ng su+. kie^.n na`y, ne^n
no'i chung, kho^ng la`m gi` ddu+o+.c dde^? giu'p dda^'t nu+o+'c tha`nh mo^.t
quo^'c gia ddo^.c la^.p tre^n ma(.t kinh te^' va` ta`i cha'nh va` no'i rie^ng,
cu~ng kho^ng giu'p gi` cho co^ng vie^.c cu?a to^i ddu+o+.c. Bao nhie^u quan
chu+'c cu?a ca'c bo^. lie^n quan ganh ti. vo+'i su+. tha`nh co^ng va` uy ti'n
cu?a to^i, thu+o+`ng hay ta.o ra ra^'t nhie^`u kho' kha(n cho co^ng vie^.c cu?a
to^i. Nhu+ng to^i cu~ng ddu+o+.c mo^.t pha^`n an ui?, la` ca'c to^? chu+'c
quo^'c te^' nhu+ Nga^n ha`ng The^' gio+'i (World Bank) va` Quy~ Tie^`n te^.
Quo^'c te^' (IMF) ddang ti`m kie^'m nhu+~ng ngu+o+`i co' kha? na(ng, dda~ quan
sa't co^ng vie^.c cu?a to^i o+? trong nu+o+'c mo^.t ca'ch ky~ lu+o+~ng khi to^i
thie^'t la^.p ca'c to^? chu+'c kinh te^' ta`i cha'nh mo+'i va` he^. tho^'ng ta`i
cha'nh ha?i ngoa.i cho Vie^.t Nam; ho. cu~ng tha^'y ro~ nhu+~ng quye^`n lo+.i
to^'i quan tro.ng trong cuo^.c thu+o+ng lu+o+.ng cu?a to^i vo+'i chi'nh quye^`n
Pha'p.
Tha^.t ra, to^i cu+~ng kho^ng tra'ch nhu+~ng vi. ddo^'c phu? su+', nhu+~ng quan
chu+'c Vie^.t Nam, ca'c vi. co' ba(`ng cao ca^'p ma` kho^ng ddu'ng nga`nh
chuye^n mo^n, vi` du+o+'i che^' ddo^. thu+.c da^n, nhu+~ng va^'n dde^` quan
tro.ng cu?a mo^.t nu+o+'c ddo^.c la^.p nhu+ to^i ke^? tre^n, dde^`u ddu+o+.c
cha'nh phu? �ma^~u quo^'c� lo la('ng, nghie^n cu+'u, thi ha`nh va` gia?i quye^'t
o+? Paris, va` nu+o+'c thuo^.c ddia. kho^ng ddu+o+.c du+. va`o mo^.t pha^`n na`o
trong vie^.c qua?n tri. va` thi ha`nh nhu+~ng cha'nh sa'ch ddo'; ngay ca?
nhu+~ng quan chu+'c ngu+o+`i Pha'p o+? thuo^.c ddia. cu~ng kho^ng ddu+o+.c hoa`n
toa`n hie^?u ro~ va` chi? bie^'t thi ha`nh nhu+~ng me^.nh le^.nh cu?a Paris
go+?i ve^` ma` tho^i. Cho ne^n khi To^?ng tho^'ng Die^.m dda(.t nhu+~ng vi.
ddo^'c phu? hay quan la.i hay tha.c si~, tie^'n si~, Ph.D va`o nhu+~ng ddi.a vi.
ddu+'ng dda^`u mo^.t co+ quan quan tro.ng mo+'i ddu+o+.c tha`nh la^.p, thi` ho.
mu` ti.t, kho^ng bie^'t ti`m dda^u ra nhu+~ng tra'ch nhie^.m cu?a ho. va` ca'ch
thi ha`nh nhie^.m vu.. To^i ddu+o+.c may ma('n ho+n, la` to^i ho.c ho?i ddu'ng
nga`nh, ga(.p nhu+~ng ngu+o+`i Pha'p va` ngoa.i quo^'c trong nghe^`, trong khi
ddi thu+o+ng thuye^'t vo+'i ca'c pha'i ddoa`n chuye^n vie^n, nhu+~ng va^'n dde^`
cha'nh ye^'u cu?a dda^'t nu+o+'c va` to^i luo^n luo^n co^' ga('ng ti`m hie^?u
the^m ca'c va^'n dde^` khi ddu+o+.c cha'nh kha'ch ngoa.i quo^'c the^'t dda~i;
ddo^'i vo+'i to^i mo^.t bu+~a tie^.c to^i mo+`i ho. hay ho. mo+`i to^i, la`
mo^.t di.p dde^? ho.c the^m, ti`m hie^?u the^m ca'c va^'n dde^` quan tro.ng cho
dda^'t nu+o+'c; cu~ng nhu+ khi ddang co`n ddi ho.c dda.i ho.c, to^i thu+o+`ng
du`ng nhu+~ng tha'ng he` dde^? ddi ta^.p su+. va` ho.c ho?i the^m, chu+' kho^ng
ddi cho+i hay ddi nghi? ma't nhu+ nhu+~ng sinh vie^n Vie^.t Nam kha'c. To^i
vu+`a la`m vu+`a ho.c, va` nho+` co' ca(n ba?n ho.c ha`nh chuye^n mo^n kha' cao,
to^i dda~ tie^'n le^n ra^'t nhanh trong nhu+~ng nga`nh chuye^n mo^n, la('m lu'c
vu+o+.t ha(?n nhu+~ng quan chu+'c ngoa.i quo^'c ngo^`i ddo^'i die^.n vo+'i to^i.
Vie^.t Nam la` nu+o+'c thuo^.c ddi.a Pha'p dda^`u tie^n gia`nh ddu+o+.c ddo^.c
la^.p, cu~ng la` nu+o+'c thuo^.c ddi.a dda^`u tie^n nha^.n ddu+o+.c nhu+~ng
nhu+o+.ng bo^. kinh te^' ta`i cha'nh tu+` phi'a ma^~u quo^'c. Ca'c nu+o+'c
thuo^.c ddi.a kha'c cu?a Pha'p va` ca'c quo^'c gia mo+'i da`nh ddo^.c la^.p sau
na`y cu~ng theo do~i co^ng vie^.c cu?a to^i o+? Paris ra^'t ky~; nhu+~ng nha^n
vie^n cao ca^'p cu?a ho. dda~ co^' ga('ng ti`m dde^'n to^i dde^? ti`m hie^?u
nhu+~ng gi` to^i dda~ ddo`i ho?i va` dda~ nha^.n ddu+o+.c cho xu+' so+?. Theo
le^.nh cu?a chi'nh phu? Ma-ro^'c, vie^n Tho^'ng ddo^'c Nga^n ha`ng Trung u+o+ng
Ma-ro^'c dda~ chi'nh thu+'c vie^'t thu+ ho?i to^i la`m sao co' the^? thu
ddu+o+.c nhie^`u su+. nhu+o+.ng bo^. nhu+ va^.y tu+` phi'a Pha'p. To^i tu+`
cho^'i kho^ng tra? lo+`i vi` so+. la`m Thu? tu+o+'ng Antoine Pinay kho^ng vui
khi ddem tie^'t lo^. nhu+~ng cuo^.c thu+o+ng thuye^'t bi' ma^.t giu+~a hai
dda^'t nu+o+'c.
Nhu+ng trong khi ta^.p trung va`o ca'c va^'n dde^` tie^`n te^. ca^`n gia?i
quye^'t vo+'i Pha'p, to^i va^~n pha?i tie^'p tu.c la`m vie^.c ra^'t nhie^`u
dde^? pha't trie^?n Nga^n ha`ng Vie^.t Nam Thu+o+ng ti'n lu'c ba^'y gio+` dda~
tro+? tha`nh nga^n ha`ng lo+'n nha^'t Vie^.t Nam. DDo^`ng tho+`i cu~ng trong
tho+`i gian na`y to^i co`n pha?i ddie^`u ha`nh Nga^n ha`ng Quo^'c gia ma` to^i
dda~ to^? chu+'c la.i tu+` tre^n xuo^'ng du+o+'i sau vu. xi`-ca(ng-ddan 1956.
Vo+'i tu+ ca'ch la` To^?ng Gia'm ddo^'c ddie^`u ha`nh du+o+'i quye^`n mo^.t vi.
Tho^'ng ddo^'c danh nghi~a vo^'n la` mo^.t chi'nh tri. gia ddu+o+.c bo^?
nhie^.m, to^i hie^?u ro~ ra(`ng to^i se~ pha?i chi.u ta^'t ca? mo.i tra'ch
nhie^.m ne^'u co' gi` xa?y ra, vi` va^.y to^i ra^'t ca^?n tha^.n trong khi thi
ha`nh nhie^.m vu. va` tu+. mi`nh gia'm sa't ta^'t ca? mo.i chuye^.n. Ngu+o+`i ta
ca?m tha^'y nhu+ co' to^i hie^.n die^.n o+? kha('p no+i trong nga^n ha`ng; to^i
cu~ng dda(.t cho mi`nh quy lua^.t la` pha?i tha(m ta^'t ca? ca'c so+? cu?a nga^n
ha`ng i't nha^'t la` hai la^`n mo^~i tha'ng.
Trong tho+`i gian na`y to^i tranh thu? du`ng nhu+~ng chuye^'n tha(m o+? nu+o+'c
ngoa`i dde^? tie^'p xu'c vo+'i ca'c nha` dda^`u tu+ ha?i ngoa.i: to^i tha`nh
la^.p co^ng ty Cogido, mo^.t co^ng ty gia^'y vo+'i su+. ho+.p ta'c ta`i cha'nh
va` ky~ thua^.t cu?a mo^.t nho'm ky~ nghe^. gia Y', va` mo^.t co^ng ty ba?o
hie^?m va` ta'i ba?o hie^?m (VAR) lie^n doanh vo+'i mo^.t co^ng ty ba?o hie^?m
cu?a Pha'p va` mo^.t co^ng ty Thuy. Si~. Nhu+ va^.y trong suo^'t khoa?ng tho+`i
gian tru+o+'c khi ro+`i kho?i chi'nh quye^`n na(m 1962, to^i pha?i la`m vie^.c
ra^'t nhie^`u gio+` mo^~i nga`y va` mo^.t tua^`n la`m 6 nga`y, ti`nh tra.ng na`y
dda~ ga^y ne^n mo^.t so^' bie^'n co^' trong gia ddi`nh to^i, ro^`i ca'c bie^'n
co^' na`y dda~ ta'c ddo^.ng kho^ng to^'t le^n su+. nghie^.p to^i.
To^i cu~ng da^~n dda^`u ca'c cuo^.c thu+o+ng thuye^'t vo+'i nu+o+'c DDo^`ng minh
chi'nh cu?a Vie^.t Nam nhu+ My~ va` tham gia va`o ca'c cuo^.c tha?o lua^.n vo+'i
ca'c nu+o+'c kha'c nhu+ Nha^.t va` Ta^y DDu+'c. To^i chi.u tra'ch nhie^.m ve^`
ta^'t ca? mo.i khi'a ca.nh chuye^n mo^n trong quan he^. vo+'i ca'c to^? chu+'c
quo^'c te^' nhu+ Quy~ Tie^`n te^. Quo^'c te^', Nga^n ha`ng The^' gio+'i, va` sau
na`y vo+'i Nga^n ha`ng Pha't trie^?n cha^u A', mo^.t nga^n ha`ng ma` to^i co'
go'p pha^`n sa'ng la^.p. To^i ddu+o+.c bie^'t nhie^`u trong ca'c gio+'i kinh
doanh quo^'c te^'; va` ta^'t ca? ca'c pha'i ddoa`n nu+o+'c ngoa`i khi tha(m
vie^'ng Vie^.t Nam dde^`u ti`m ca'ch ga(.p to^i, tru+o+'c khi ga(.p ca'c bo^.
tru+o+?ng hoa(.c pha'i ddoa`n co' lie^n quan. To^i nha^.n ddu+o+.c ddu? thu+'
lo+`i mo+`i tu+` ca'c chi'nh quye^`n nu+o+'c ngoa`i, ca'c co+ quan va` ca'c to^?
chu+'c quo^'c te^'. To^i co`n nho+' na(m 1963 khi to^i ra nu+o+'c ngoa`i dde^?
tra'nh bi. o^ng Die^.m ba('t gia nha^.p va`o mo^.t chi'nh phu? co' tha`nh pha^`n
chuye^n mo^n, trong mo^.t buo^?i ho.p ma(.t ba.n be` o+? Tokyo, mo^.t va`i
ngu+o+`i My~ va` mo^.t va`i ngu+o+`i Nha^.t dda~ ho?i la`m sao to^i co' the^?
la`m ddu+o+.c nhie^`u vie^.c nhu+ va^.y, ca? o+? trong va` ngoa`i nu+o+'c, trong
mo^.t khoa?ng tho+`i gian chi? va`i na(m, to^i dda~ tra? lo+`i la` to^i ga(.p
ra^'t nhie^`u may ma('n. May ma('n vi` la` ngu+o+`i dda.i die^.n cho To^?ng
tho^'ng cu?a mo^.t nu+o+'c, ddie^`u na`y mo+? ra cho to^i nhie^`u ca'nh cu+?a.
May ma('n ddu+o+.c toa`n quye^`n thu+o+ng thuye^'t kho^ng ca^`n pha?i tham kha?o
ai � vi` cu~ng kho^ng co' ai hie^?u bie^'t ve^` la~nh vu+.c to^i ddang la`m �
ddie^`u na`y dda~ giu'p to^i ddo+~ to^'n tho+`i gian ra^'t nhie^`u. Co`n o+?
nu+o+'c ngoa`i thi` to^i may ma('n co' ra^'t nhie^`u ba.n be` ddang na('m giu+~
nhu+~ng chu+'c vu. cao giu'p ddo+~. To^i cu~ng may ma('n la` kho^ng co' ai la`
thu? tru+o+?ng thu+.c su+., nhu+ va^.y to^i kho^ng ca^`n pha?i ba'o ca'o cho ai
he^'t, vi` ddu+'ng tre^n to^i chi? co' ca'c chi'nh tri. gia ddu+o+.c bo^?
nhie^.m. Khi to^i qua Paris na(m 1965 mo^.t va`i ngu+o+`i ba.n Pha'p dda~ ho?i
to^i nhu+~ng ca^u tu+o+ng tu+., va` to^i dda~ nha('c la.i nhu+~ng cuo^.c tha?o
lua^.n vo+'i Thu? tu+o+'ng Pinay, ngu+o+`i dda~ la`m cho co^ng vie^.c cu?a to^i
o+? Paris de^~ da`ng ddi ra^'t nhie^`u vo+'i uy ti'n chi'nh tri. va` ti`nh tha^n
hu+~u cu?a o^ng da`nh cho dda^'t nu+o+'c Vie^.t Nam.
The^' nhu+ng ma?i lo cho nhu+~ng va^'n dde^` so^'ng co`n cu?a mo^.t quo^'c gia
mo+'i tha`nh la^.p, ta^m tri' bi. thu hu't va`o chuye^.n ba?o ve^. va` thu'c
dda^?y ca'c quye^`n lo+.i cu?a dda^'t nu+o+'c, to^i thu+o+`ng que^n ma^'t
nhu+~ng mo^'i quan he^. ca' nha^n trong co^ng vie^.c ha`ng nga`y. To^i dda~ ta.o
ddu+o+.c te^n tuo^?i cho mi`nh ca? o+? trong la^~n ngoa`i nu+o+'c, nhu+ng to^i
cu~ng dda~ la`m mi'ch lo`ng mo^.t so^' ngu+o+`i va` ta.o ra mo^.t so^' ke? thu`
o+? trong va` ngoa`i chi'nh quye^`n. Tru+` nhu+~ng ngu+o+`i la`m vie^.c ga^`n
gu~i vo+'i to^i va` nhu+~ng ngu+o+`i hie^?u ro~ to^i, co`n thi` ngu+o+`i ta
kho^ng thi'ch ta'nh tha(?ng tha('n cu?a to^i, tha^.m chi' kho^ng thi'ch ca? su+.
thanh lie^m cu?a to^i va` cha('c cha('n la` kho^ng thi'ch quye^`n lu+.c cu?a
to^i. Nhu+ng dda so^' va^~n phu.c su+. hie^?u bie^'t chuye^n mo^n cu?a to^i va`
ki'nh tro.ng ti'nh trung thu+.c cu?a to^i. DDa'm thu+o+ng gia Cho+. Lo+'n no'i
vo+'i nhau ra(`ng co' le~ to^i la` ngu+o+`i duy nha^'t trong chi'nh phu? Vie^.t
Nam thu+.c su+. lu+o+ng thie^.n, nhu+ng ho. cu~ng no'i the^m la` kho' ma` ddo^'i
pho' vo+'i to^i va` kho^ng ai co' the^? dda'nh lu+`a to^i ddu+o+.c; to^i hie^?u
ro~ co^ng vie^.c cu?a mi`nh va` kho^ng chi.u nhu+o+.ng bo^. de^~ da`ng.
Xung quanh o^ng Die^.m va` anh em cu?a o^ng co' mo^.t lo^ ngu+o+`i ba'm theo
kie^'m cha'c. To^i thu+o+`ng nha^.n ddu+o+.c lo+`i ye^u ca^`u giu'p ddo+~ ho.
nhu+ng to^i thu+o+`ng tu+` cho^'i bo+?i vi` ca'ch la`m cu?a ho. kho^ng chi'nh
dda'ng va` nhu+~ng ddie^`u ho. dde^` nghi. cha(?ng ddu'ng phu+o+ng thu+'c la`m
a(n. Ngu+o+`i ddu+'ng dda^`u cu?a ca? nho'm na`y la` Ngo^ DDi`nh Thu.c, anh ca?
cu?a o^ng Die^.m; Die^.m ra^'t thu+o+ng va` ki'nh tro.ng o^ng ta. Ma(.c du` la`
mo^.t gia'm mu.c Thie^n Chu'a gia'o, Thu.c ra^'t sa't tra^`n tu.c, o^ng ta di'nh
li'u va`o mo^.t lo^ chuye^.n la`m a(n du+o+'i ca'i co+' la` ga^y quy~ dde^? mo+?
mang tru+o+`ng dda.i ho.c DDa` La.t, ngo^i tru+o+`ng ma` o^ng ta ba?o tro+..
Mo^.t ngu+o+`i trong dda'm phu. ta' cu?a o^ng ta tu+`ng to+'i ga(.p to^i nhie^`u
la^`n dde^? xin vay tie^`n cho mo^.t trong ca'c co^ng ty cu?a Thu.c chuye^n khai
tha'c la^m sa?n va` xua^'t kha^?u go^~. Bo+?i vi` ca'ch hoa.t ddo^.ng cu?a ca'c
co^ng ty na`y cu~ng kho^ng ho+.p thu+'c cho la('m va` nguo^`n ta`i cha'nh cu?a
no' cu~ng kho^ng o^?n ddi.nh ne^n to^i buo^.c pha?i tu+` cho^'i. Hi`nh nhu+
Thu.c co' than phie^`n vo+'i Die^.m, vi` mo^.t nga`y no. o^ng Die^.m ba?o to^i
ne^n giu'p ddo+~ cho ngu+o+`i anh cu?a o^ng bo+?i vi` o^ng a^'y ddang co^' pha't
trie^?n gia'o du.c cho da^n chu'ng. To^i ra^'t nga.c nhie^n khi nghe ddie^`u
na`y, bo+?i o^ng Die^.m kho^ng bao gio+` can thie^.p va`o vie^.c la`m a(n cu?a
ai va` cu~ng kho^ng bao gio+` le^n tie^'ng xin chie^'u co^' cho ai. To^i no'i
vo+'i o^ng Die^.m ne^'u ca'c co^ng ty cu?a o^ng Thu.c la`m a(n bi`nh thu+o+`ng
nhu+ ca'c doanh nghie^.p kha'c va` ta`i cha'nh o^?n ddi.nh ho+n thi` to^i se~
ra^'t vui lo`ng giu'p ddo+~, bo+?i vi` Nga^n ha`ng Vie^.t Nam Thu+o+ng ti'n cu?a
to^i co' nhie^.m vu. pha?i ho^~ tro+. cho ca'c co^ng ty Vie^.t Nam. Nhu+ng dda'm
ngu+o+`i ddie^`u ha`nh ca'c co^ng ty cu?a Thu.c la.i u+a hoa.t ddo^.ng ba(`ng
ca'ch ddo`i ddu+o+.c dda(.c a^n va` quye^`n u+u tie^n ho+n la` hoa.t ddo^.ng
bi`nh thu+o+`ng, va` vi` va^.y to^i ba('t buo^.c pha?i tu+` cho^'i. Co' le~ to^i
la` ngu+o+`i duy nha^'t da'm no'i �kho^ng� vo+'i Die^.m; ta^'t ca? mo.i ngu+o+`i
dde^`u quy. luy. tru+o+'c o^ng ta (co' le~ chi? tru+` Nhu va` Thu.c), kho^ng ai
da'm tu+` cho^'i o^ng ddie^`u gi`. DDa'm phu. ta' cu?a Thu.c kho^ng bao gio+`
to+'i ga(.p to^i nu+~a. Trong chuye^.n na`y to^i co' di.p chu+'ng kie^'n su+.
chi'nh tru+.c va` lie^m khie^'t cu?a Die^.m: ke^? tu+` nga`y ddo' o^ng kho^ng
nha('c to+'i chuye^.n na`y nu+~a. To^i luo^n luo^n ki'nh tro.ng o^ng Die^.m vi`
su+. thanh lie^m cu?a o^ng, nhu+ng sau khi Hoa`ng Kha('c Tha`nh le^n thay to^i
ca^`m dda^`u Nga^n ha`ng Vie^.t Nam Thu+o+ng ti'n, thi` Thu.c va` dda'm bo^. ha.
nhu+ Nguye^~n Va(n Bu+?u dda^m ra ddu+o+.c nhie^`u su+. de^~ da~i khi xin ho^~
tro+. cu?a nga^n ha`ng � ga^`n nhu+ kho^ng gio+'i ha.n. Du+o+'i su+. ddie^`u
ha`nh cu?a Tha`nh, phu+o+ng thu+'c hoa.t ddo^.ng cu?a nga^n ha`ng dda~ thay
ddo^?i mo^.t ca'ch trie^.t dde^?; anh ta sa(~n sa`ng thoa? ma~n ba^'t cu+' ye^u
ca^`u na`o cu?a nhu+~ng ngu+o+`i co' quye^`n the^', kho^ng ca^`n bie^'t no' co'
cha'nh dda'ng hay kho^ng.
Tha`nh vo^'n to^'t nghie^.p cu`ng tru+o+`ng vo+'i to^i, tru+o+`ng H.E.C., va`
ddu+o+.c ta^.p su+. va`i na(m o+? DDo^ng Du+o+ng Nga^n ha`ng. Sau ddo' anh ta
ve^` la`m vie^.c o+? Nga^n ha`ng Vie^.t Nam Co^ng thu+o+ng, mo^.t nga^n ha`ng
thu+o+ng ma.i nho?, va` ddu+o+.c bo^? nhie^.m la`m To^?ng Gia'm ddo^'c, nhu+ng
va`i tha'ng sau thi` anh ta bi. sa tha?i, ly' do cha'nh thu+'c ddu+a ra la` vi`
thie^'u na(ng lu+.c. To^i bie^'t ra(`ng anh ta ra^'t co' na(ng lu+.c nhu+ng anh
ta ra^'t ho^'ng ha'ch va` tu+. cao. Sau ddo' to^i mo+'i bie^'t anh ta bi. sa
tha?i vi` mo^.t ly' do kha'c. Anh ta ta'nh ti`nh no'ng na?y, thu+o+`ng nhu.c ma.
nha^n vie^n ba(`ng tie^'ng Pha'p, vo+'i mo^.t ngo^n ngu+~ ra^'t tho^ lo^~; ban
gia'm ddo^'c va` nha^n vie^n dda~ than phie^`n ra^'t nhie^`u vo+'i ho^.i ddo^`ng
qua?n tri., va` ho^.i ddo^`ng dda`nh pha?i sa tha?i anh ta. To^i nghi~ ra(`ng
Vie^.t Nam co`n ra^'t thie^'u chuye^n vie^n va` ngu+o+`i co' na(ng lu+.c, kho^ng
the^? dde^? ma^'t mo^.t ngu+o+`i nhu+ va^.y, vi` va^.y to^i dda~ ke^u anh ta
va`o va` cho anh ta la`m phu. ta' cho to^i, vo+'i chu+'c To^?ng kie^?m soa't.
Ke^? tu+` ddo' anh ta kho^ng no'i na(ng tho^ lo^~ nu+~a; va` to^i cu~ng ti`m
mo.i ca'ch dde^? tra'nh cho anh ta ddu.ng cha.m vo+'i nha^n vie^n. Anh ta la`m
vie^.c la(.ng le~ trong va(n pho`ng, to? ra khie^m to^'n, nhu+ng la.i ra^'t kho'
kha(n vo+'i kha'ch ha`ng, ho. dde^`u ghe't la`m vie^.c vo+'i anh ta. Vi` va^.y
ha^`u nhu+ to^i chi? su+? du.ng anh ta cho co^ng vie^.c no^.i bo^. va` kho^ng
dde^? anh ta tie^'p xu'c nhie^`u vo+'i kha'ch ha`ng. Anh ta cu+' luo^n mie^.ng
no'i se~ va`o mo^.t nha` tho+` ddi tu. Nhu+ng sau na`y khi to^i dda~ tu+` chu+'c
kho?i Nga^n ha`ng Vie^.t Nam Thu+o+ng ti'n va` anh ta le^n thay to^i theo le^.nh
cu?a Nhu va`o na(m 1961, anh ta hoa`n toa`n thay ddo^?i phong ca'ch va` ba('t
dda^`u cho+i tro` chi'nh tri.. Anh ta tro+? ne^n nhie^`u tham vo.ng; va` ba('t
dda^`u ta'n ti?nh nhu+~ng ngu+o+`i co' quye^`n dde^? de^~ tha(ng chu+'c. Anh ta
cha^'p nha^.n la`m ba^'t cu+' ddie^`u gi` dde^? la`m vu+`a lo`ng ca^'p tre^n.
Sau khi to^i ru't lui kho?i Nga^n ha`ng Quo^'c gia cu~ng ddo'ng ta.i co+ so+?
na`y, anh ta la.i ca`ng ddu+o+.c tu+. do ho+n, thay ddo^?i hoa`n toa`n chi'nh
sa'ch cu?a nga^n ha`ng dde^? co' the^? dda'p u+'ng ye^u ca^`u dda'm ngu+o+`i co'
quan he^. vo+'i gia ddi`nh o^ng Die^.m. Anh ta co^' he^'t su+'c dde^? la`m vu+`a
lo`ng Nhu, ngu+o+`i em va` la` co^' va^'n chi'nh tri. dda^`y quye^`n lu+.c cu?a
o^ng Die^.m, va` Nguye^~n DDi`nh Thua^`n, Bo^. tru+o+?ng phu? To^?ng tho^'ng;
the^' ro^`i anh ta cu+o+'i mo^.t co^ ga'i do Nhu gio+'i thie^.u. Ta co' the^?
tha^'y tham vo.ng va` danh vo.ng co' the^? thay ddo^?i mo^.t con ngu+o+`i nhu+
the^' na`o! Tu+` mo^.t con ngu+o+`i khie^m to^'n luo^n mie^.ng no'i ddi tu, anh
ta ba('t dda^`u cho+i tro` chi'nh tri., xun xoe vo+'i ca^'p tre^n, ro^`i sau
ddo' la^'y vo+.! Anh ta ddi le^.ch kho?i ca'c chi'nh sa'ch ma` to^i dda~ va.ch
ra cho nga^n ha`ng, anh ta ca`ng nga`y ca`ng no+'i ro^.ng ca'c khoa?n ti'n du.ng
ca^'p cho dda'm ba.n be` do`ng ho. cu?a Nhu, nhu+~ng ngu+o+`i ma` tru+o+'c ddo'
to^i dda~ tu+` cho^'i kho^ng cho vay. Anh ta giu'p ddo+~ Ngo^ DDi`nh Thu.c,
cu~ng la.i la` ngu+o+`i anh cu?a Die^.m ma` to^i dda~ tu+` cho^'i. Ta^'t ca?
nhu+~ng con ngu+o+`i kha? nghi chung quanh Die^.m va` gia ddi`nh o^ng gio+`
dda^y co' the^? to+'i xin anh ta vay tie^`n. Nga^n ha`ng dda~ ma^'t ddi ti'nh
cha^'t ban dda^`u cu?a no' va` ca`ng nga`y ca`ng tro+? ne^n mo^.t cho^~ nu+o+ng
tu+.a chi'nh tri. va` ta`i cha'nh cho DDa?ng Ca^`n lao cu?a Nhu va` ca'c tha`nh
vie^n trong gia ddi`nh Die^.m. Nhu+~ng ngu+o+`i to^'t trong ban gia'm ddo^'c
nga^n ha`ng ra^'t tha^'t vo.ng va` than phie^`n ra^'t du+~, nhu+~ng tha`nh vie^n
co' mu+u ddo^` chi'nh tri. ba('t dda^`u ngoi le^n; ti'nh cha^'t chuye^n mo^n
cu?a nga^n ha`ng ma^'t da^`n.
Tha`nh du`ng dda.o Thie^n Chu'a dde^? ca^`u ca.nh Die^.m, Nhu va` Thu.c. Anh ta
chi'nh la` ngu+o+`i dda~ la`m cho o^ng Die^.m mo^.t ddo^i khi que^n ma^'t su+.
thanh lie^m chi'nh tru+.c cu?a mi`nh. Ne^'u o^ng Die^.m can thie^.p va`o dde^?
ddo`i dda(.c a^n cho dda'm ba` con, ddie^`u na`y to^i kho^ng cha('c la('m, thi`
to^i cu~ng kho^ng tra'ch o^ng Die^.m. To^i chi? tra'ch Hoa`ng Kha('c Tha`nh, ke?
dda~ mo+? toang ca'nh cu+?a tham nhu~ng cho ca? gia ddi`nh o^ng Die^.m. Sau khi
dda~ mua chuo^.c ddu+o+.c su+. giu'p ddo+~ cu?a Die^.m va` Nhu ba(`ng ca'ch
ddo', anh ta tro+? ne^n ra^'t ha'ch di.ch, ca? o+? trong la^~n ngoa`i Ho^.i
ddo^`ng Tie^`n te^. To^'i cao. Mo^.t nga`y kia pho' To^?ng tho^'ng Nguye^~n
Ngo.c Tho+, vo^'n bie^'t anh ta dda~ tu+`ng la`m vie^.c du+o+'i quye^`n to^i,
dda~ ho?i to^i ta.i sao anh ta la.i ha'ch di.ch nhu+ va^.y va` khi anh ta la`m
vie^.c vo+'i to^i thi` anh ta co' ha'ch di.ch nhu+ va^.y kho^ng. To^i no'i vo+'i
Tho+ ra(`ng tru+o+'c khi anh ta to+'i nga^n ha`ng to^i, thi` anh ta la`m vie^.c
cho mo^.t nga^n ha`ng kha'c va` ra^'t ha'ch di.ch, vi` va^.y anh ta bi. dduo^?i;
gio+` dda^y anh ta cho+i tro` chi'nh tri. va` dda~ leo le^n mo^.t ddi.a vi. cao
mo+'i, anh ta nghi~ ra(`ng mi`nh dda~ tha`nh dda.t va` dda~ co' the^? coi
thu+o+`ng thie^n ha.. DDo' la` ly' do vi` sao anh ta bi. to^'ng vo^ tu` sau khi
Die^.m bi. la^.t ddo^? bo+?i cuo^.c dda?o cha'nh 1963, trong lu'c Tho+ va^~n an
toa`n va` ddu+o+.c ca'c Tu+o+'ng la~nh ba^`u le^n la`m Thu? tu+o+'ng.
Sau khi tro^'n kho?i Vie^.t Nam, vo+'i su+. giu'p ddo+~ cu?a mo^.t ddo^`n
ddie^`n cao su Pha'p, Tha`nh dde^'n la`m vie^.c o+? xu+' Co^te d�Ivoire, trong
chu+o+ng tri`nh vie^.n tro+. ky~ thua^.t cu?a Pha'p. To^i nghe no'i ra(`ng anh
ta ra^'t chua cha't va` ki.ch lie^.t chi? tri'ch Vie^.t Nam, que^ hu+o+ng cu?a
chi'nh anh ta, vi` dda~ to^'ng anh ta va`o ngu.c. To^i luo^n luo^n coi anh ta
la` mo^.t tay ky~ thua^.t gio?i va` dda^'t nu+o+'c chu'ng ta trong tu+o+ng lai
co' the^? ca^`n dde^'n nhu+~ng ngu+o+`i nhu+ va^.y. Vi` the^' ne^n ma(.c du`
nhu+~ng ddie^`u xa^'u xa anh ta dda~ la`m vo+'i to^i, vo+'i Nga^n ha`ng Vie^.t
Nam Thu+o+ng ti'n va` vo+'i o^ng Die^.m, to^i va^~n vie^'t cho anh ta mo^.t la'
thu+ dde^` nghi. anh ta que^n he^'t mo.i chuye^.n kho^ng may, bo+?i vi` to^i
va^~n mong mo^.t nga`y na`o ddo' anh ta tro+? ve^` phu.c vu. dda^'t nu+o+'c. Anh
ta kho^ng the`m tra? lo+`i. Tha^.t dda'ng nga.c nhie^n khi tha^'y ta^m ti'nh con
ngu+o+`i kho' su+?a ddo^?i dde^'n mu+'c nhu+ va^.y! Anh ta ro+i xuo^'ng vu~ng
bu`n. Mo^.t ngu+o+`i kha'c chi`a tay ra dde^? ke'o le^n. Anh ta tu+` cho^'i.
Pha?i cha(ng vi` ca'i "To^i" qua' lo+'n? To^i nghe ke^? la.i la` khi anh ta
nha^.n ddu+o+.c thu+ to^i, anh ta dda~ chu+?i ru?a om so`m. Mo^.t va`i ngu+o+`i
ba.n cho to^i bie^'t so+? di~ anh ta no^?i gia^.n la` vi` va`o na(m 1967 to^i
dda~ ddo'ng cu+?a mo? than No^ng So+n, vo^'n do ngu+o+`i anh cu?a anh ta la`
Hoa`ng Ki'nh qua?n ly'. Va`o mo^.t tho+`i gian na`o ddo' trong na(m 1957 o^ng
Die^.m dda~ phong Ki'nh la`m To^?ng Gia'm ddo^'c, khi o^ng quye^'t ddi.nh mo+?
la.i mo? than na`y. Nhu+ng mo.i chuye^.n dda~ thay ddo^?i tu+` ddo' to+'i gio+`
va` ca'i ddi.a ddie^?m na`y vo^'n na(`m khua^'t mi.t mu`ng trong ru+`ng ra^.m
dda~ hoa`n toa`n bi. Vie^.t co^.ng co^ la^.p va` chi'nh phu? pha?i duy tri`
mo^.t ddo^`n li'nh lo+'n o+? ddo' dde^? ba?o ve^. no'. Vi` lu+o+.ng than sa?n
xua^'t qua' nghe`o na`n ma` vie^.c chuye^n cho+? la.i qua' ba^'p be^nh va` qua'
dda('t, ne^n to^i quye^'t ddi.nh ddo'ng cu+?a no', sau mo^.t chuye^'n thanh tra
cho+'p nhoa'ng he^'t su+'c nguy hie^?m.
To^i ra^'t vui mu+`ng vo+'i vi. tri' cu?a mi`nh be^n ca.nh o^ng Die^.m, vo+'i
vie^.c to^i co' the^? phu.c vu. dda^'t nu+o+'c ma` kho^ng dde^? bi. di'nh va`o
chuye^.n chi'nh tri. nhu+ nhu+~ng ngu+o+`i kha'c; nhu+ng no' cu~ng nhie^`u la^`n
la`m to^i pha?i nhu+'c dda^`u. Tu+` na(m 1960, nhu+~ng co+n nhu+'c dda^`u cu?a
to^i tro+? tha`nh tra^`m tro.ng khi o^ng Die^.m ca`ng nga`y ca`ng tro+? ne^n
ddo^.c ta`i vo+'i ngu+o+`i ngoa`i va` ca`ng de^~ da~i ddo^'i vo+'i gia ddi`nh
o^ng. Con ngu+o+`i bi' ma^.t Ngo^ DDi`nh Nhu, ngu+o+`i luo^n luo^n ta.o cho
mi`nh mo^.t ve? ngoa`i huye^`n bi' va` ddu+o+.c da^n chu'ng khie^'p so+., ca`ng
lu'c ca`ng co' the^m quye^`n lu+.c, co`n ngu+o+`i em pho'ng khoa'ng ho+n cu?a
o^ng Die^.m la` Ngo^ DDi`nh Luye^.n ca`ng nga`y ca`ng ye^'u the^'. Vo+. cu?a
Nhu, �ba` Nhu�, con ngu+o+`i tai tie^'ng va` ma^u thua^~n, ca`ng nga`y ca`ng bi.
co^ng chu'ng thu` ghe't va` su+. co' ma(.t cu?a ba` ta trong dinh to^?ng tho^'ng
ca`ng nga`y ca`ng phu? bo'ng dden le^n o^ng Die^.m. To^i dda~ co^' ga('ng cu+'u
o^ng ra kho?i vo`ng va^y cu?a dda'm phu. ta' khu'm nu'm va` ni.nh bo+., kho?i
dda'm anh em ho^'ng ha'ch va` thie^'u thu+.c te^' cu?a o^ng ddang la`m o^ng bi.
co^ la^.p vo+'i the^' gio+'i be^n ngoa`i. O^ng Die^.m tha^.t ti`nh kho^ng bie^'t
ddie^`u gi` ddang xa?y ra o+? be^n ngoa`i dinh to^?ng tho^'ng. To^i co^' ga('ng
tho^ng ba'o vo+'i o^ng nhu+~ng gi` ddang thu+.c su+. xa?y ra tre^n dda^'t
nu+o+'c ca`ng nhie^`u ca`ng to^'t, nhu+ng vie^.c a^'y kho^ng de^~ da`ng. Ngay
ca? nhu+~ng la~nh tu. lo+'n nhu+ Die^.m cu~ng chi? muo^'n nghe nhu+~ng tin vui
va` ghe't nghe nhu+~ng tin xa^'u; su+. xu ni.nh va` nhu+~ng lo+`i khen gia?
do^'i thu+o+`ng ddu+o+.c cha`o ddo'n nie^`m no+? ho+n la` su+. tha^.t ddo+n
gia?n.
Tu+` na(m 1956, Nhu ba('t dda^`u to^? chu+'c chi nha'nh DDa?ng Ca^`n Lao cu?a
mi`nh, pha't trie^?n no' va`o co+ quan cha'nh phu?, va`o ca'c xi' nghie^.p cu?a
nha` nu+o+'c; ta^'t ca? mo.i nha^n vie^n da^n su+. va` qua^n su+. pha?i va`o
dda?ng (to^i kho^ng va`o); ho. pha?i tra? dda?ng phi' ha`ng tha'ng va` pha?i
mo'c tie^`n tu'i ra ddo'ng go'p qua` ca'p cho bo.n �cho'p bu� trong dda?ng.
Co^ng ty DDu+o+`ng Quo^'c gia la` mo^.t co^ng ty ddo^.c quye^`n nha` nu+o+'c
dda~ la`m lo+`i ddu+o+.c mo^.t so^' tie^`n kho^?ng lo^`. Tru+o+ng Va(n To^',
mo^.t trong nhu+~ng tay cha^n cu?a Nhu ddie^`u ha`nh co^ng ty na`y, mo^~i tha'ng
ddo'ng mo^.t so^' tie^`n dda'ng ke^? cho ky` bo^. Sa`i Go`n-Cho+. Lo+'n; mo^.t
ngu+o+`i ba.n cu?a to^i la`m vie^.c cho co^ng ty DDu+o+`ng dda~ ke^? to^i nghe
ve^` khoa?n ddo'ng go'p na`y. Mo^.t nga`y kia, sau buo^?i ho.p thu+o+`ng le^.
vo+'i Die^.m, to^i ke^? o^ng nghe ca^u chuye^.n. Ma(.t o^ng ddo? bu+`ng va`
sa('t la.i: co+n thi.nh no^. no^?i tie^'ng cu?a o^ng sa(~n sa`ng bu`ng no^?. Khi
to^i ke^? xong va` chua^?n bi. ra ve^` thi` o^ng Nhu mo+? cu+?a bu+o+'c va` �
o^ng ta la` ngu+o+`i duy nha^'t co' quye^`n la`m va^.y. Die^.m xa^y gu+o+ng
ma(.t ddo? gay ve^` phi'a Nhu va` ho?i anh ta co' tha^.t nhu+ va^.y kho^ng.
Gu+o+ng ma(.t Nhu ta'i nhu+ xa'c che^'t khi anh ta tha^'y to^i o+? ddo', ke^'
be^n Die^.m. Anh ta ne'm cho to^i mo^.t ca'i nhi`n ha(`n ho.c, la^?m ba^?m va`i
tie^'ng trong mie^.ng nhu+ng kho^ng tra? lo+`i; theo quan nie^.m tho^ng
thu+o+`ng cu?a ngu+o+`i Vie^.t Nam va` ca'ch to^i ho.c vo+'i o^ng gia'm ddo^'c
Kredit Bank, thi` nhu+~ng ngu+o+`i ma(.t ca('t kho^ng ra mo^.t gio.t ma'u nhu+
va^.y la` ngu+o+`i ra^'t tri' tra'; ho. se~ kho^ng dda'nh anh ngay dda^u, ho.
cho+` dde^'n lu'c anh i't ca?nh gia'c nha^'t mo+'i ra tay � ddo' la` tru+o+`ng
ho+.p cu?a nhu+~ng ngu+o+`i to^i dda~ ke^? o+? tru+o+'c va` sau na`y nu+~a. Va`o
lu'c ddo' to^i dda~ tu+. nhu? vo+'i mi`nh la` anh ta se~ kho^ng que^n dda^u va`
to^i pha?i coi chu+`ng anh ta ti`m ca'ch tra? thu` ma` kho^ng he^` lo^. cho to^i
bie^'t!
Die^.m he't le^n vo+'i Nhu: �To^i kho^ng muo^'n co' lo^'i no^.p tie^`n cho
dda?ng nhu+ va^.y! Cha^'m du+'t ngay!�. To^i ca?m tha^'y lu'ng tu'ng ne^n cha`o
tu+` gia~. Nga`y ho^m sau ngu+o+`i ba.n to^i o+? co^ng ty DDu+o+`ng go.i ddie^.n
cho to^i ho?i to^i dda~ la`m gi` vo+'i ca'i tin anh ba'o vo+'i to^i ho^m
tru+o+'c. To^i cu+o+`i lo+'n. Anh ta be`n no'i la` o+? bo^. pha^.n ke^' toa'n
cu?a co^ng ty anh, ngu+o+`i ta ddang su+?a la.i so^? sa'ch lung tung. Hai nga`y
sau, khi to^i la.i ga(.p Die^.m, o^ng no'i vo+'i to^i mo^.t ca'ch nga^y tho+
ra(`ng ai ddo' dda~ la`m cho to^i hie^?u sai ve^` chuye^.n ddo'ng tie^`n. DDo'
chi? la` chuye^.n giao di.ch la`m a(n giu+~a co^ng ty DDu+o+`ng va` ha~ng kinh
doanh cu?a dda?ng o+? Sa`i Go`n-Cho+. Lo+'n.
To^i no'i gi` ddu+o+.c? To^i la`m gi` ddu+o+.c? No' chi? la`m cho to^i the^m
tha^'t vo.ng vo+'i Die^.m va` che^' ddo^. cu?a o^ng. Ba bo^'n su+. co^' nhu+
va^.y, cu`ng tha'i ddo^. ha'ch di.ch va` cung ca'ch la`m a(n ca^.y quye^`n ca^.y
the^' cu?a Nhu, nhu+~ng lo+`i ddo^`n dda~i kho^ng ngo+'t ve^` chuye^.n Hoa`ng
Kha('c Tha`nh giu'p ddo+~ dda'm anh em do`ng ho. va` tay cha^n cu?a Die^.m,
cu~ng nhu+ su+. tin tu+o+?ng nga^y tho+ cu?a o^ng vo+'i dda'm ngu+o+`i xu ni.nh
bao quanh, la^`n la^`n la`m to^i nha^.n ra tha^'y su+. ye^'u dduo^'i cu?a o^ng
va` su+. kho' kha(n cu?a to^i khi mo^.t tha^n mo^.t mi`nh cho^'ng la.i so^'
ca^.n tha^`n xu ni.nh ca`ng nga`y ca`ng ddo^ng ddang xu'm xi't quanh o^ng.
Nhu+~ng ngu+o+`i giu'p Die^.m, pha^`n ddo^ng ca'c bo^. tru+o+?ng va` co^ng
chu+'c kho^ng da'm no'i su+. tha^.t cho o^ng hay, hoa(.c kho^ng da'm ddu+o+ng
dda^`u vo+'i co+n thi.nh no^. cu?a o^ng ne^'u ba'o tin xa^'u. Ta^'t ca? bao va^y
o^ng dde^m nga`y va` co^ la^.p o^ng vo+'i the^' gio+'i be^n ngoa`i.
Tro+? tha`nh con ngu+o+`i luo^n luo^n pha?n kha'ng mo^~i khi nha^.n ddi.nh ti`nh
hi`nh va` chi? la` mo^.t tie^'ng no'i le? loi co`n chu+a bi. chi pho^'i bo+?i
quye^`n lo+.i rie^ng tu+, to^i ca`ng nga`y ca`ng bu+.c bo^.i va` tha^'t vo.ng
trong co^ng vie^.c ha`ng nga`y. Trong lu'c ddo' vi` nhie^`u co+ quan quo^'c te^'
nhi`n tha^'y kinh nghie^.m cu?a to^i, ti`m ca'ch tie^'p xu'c vo+'i to^i; to^i
ba('t dda^`u suy nghi~ mo^.t ca'ch nghie^m tu'c ve^` vie^.c tu+` chu+'c va` ra
nu+o+'c ngoa`i la`m vie^.c, dde^? co' the^? co' mo^.t tho+`i gian dda'nh gia'
la.i ti`nh hi`nh trong nu+o+'c, no+i cuo^.c chie^'n tranh ddang ca`ng nga`y
ca`ng tro+? ne^n kho^'c lie^.t.
The^' ro^`i thi`nh li`nh mo^.t bie^'n co^' xa?y ra trong gia ddi`nh to^i, va`
to^i ma^'t ta^'t ca? mo.i thu+'. The^m va`o ddo', su+. cha'n na?n vo+'i che^'
ddo^. Die^.m la`m to^i ma^'t he^'t quye^'t ta^m va` nghi. lu+.c. To^i quye^'t
ddi.nh tu+` chu+'c. Nga`y ho^m sau to^i to+'i ga(.p Die^.m sau mo^.t dde^m
thu+'c tra('ng, suy nghi~ va` nhi`n tha^.t sa^u trong lo`ng mi`nh. Die^.m mie^~n
cu+o+~ng cha^'p nha^.n vie^.c tu+` chu+'c cu?a to^i o+? Nga^n ha`ng Vie^.t Nam
Thu+o+ng ti'n, nhu+ng ye^u ca^`u to^i ta.m o+? la.i Nga^n ha`ng Trung u+o+ng cho
to+'i khi o^ng ti`m ra ddu+o+.c ngu+o+`i thay the^'. Die^.m kho^ng bao gio+` bao
gio+` thay the^' to^i o+? Nga^n ha`ng Trung u+o+ng.
DDo' la` nga`y 15/9/1960.
To^i va^~n tie^'p tu.c nhie^.m vu. To^?ng gia'm ddo^'c o+? Nga^n ha`ng Trung
u+o+ng ma` lo`ng kho^ng vui; nga^n ha`ng na`y na(`m cu`ng mo^.t toa` nha` vo+'i
Vie^.t Nam Thu+o+ng ti'n. Ta^'t ca? lo`ng can dda?m va` pha^'n kho+?i cu?a to^i
dda~ ma^'t he^'t. Hoa`ng Kha('c Tha`nh ba('t dda^`u tro` chi'nh tri. cu?a anh
ta, lui to+'i Ngo^ DDi`nh Nhu va` Nguye^~n DDi`nh Thua^`n dde^? xu'c tie^'n
vie^.c tha(ng chu+'c nha(`m the^' cho^~ to^i. To^i cu~ng cha(?ng he^` quan ta^m,
trong lo`ng to^i chi? co`n mo^.t u+o+'c muo^'n ddie^`u duy nha^'t la` ro+`i
kho?i co^ng vie^.c va` chi'nh phu?. To^i kho^ng la`m co^' va^'n kinh te^' ta`i
cha'nh cho o^ng Die^.m nu+~a; va` to^i cu~ng kho^ng du+. ca'c buo^?i ho.p cu?a
Ho^.i ddo^`ng Tie^`n te^. To^'i cao nu+~a. Nhu+ng ngay ca? khi to^i co`n o+?
ddo', co`n ddu+'ng dda^`u Nga^n ha`ng Trung u+o+ng trong cu`ng mo^.t toa` nha`
vo+'i Tha`nh va` chi? ca'ch va(n pho`ng anh ta mo^.t va`i tra(m thu+o+'c, Tha`nh
va^~n ca?m tha^'y dda~ ddu? quye^`n lu+.c chi'nh tri. vo+'i su+. na^ng ddo+~
cu?a Nhu va` Thua^`n; anh ta thay ddo^?i hoa`n toa`n chi'nh sa'ch cu?a Vie^.t
Nam Thu+o+ng ti'n va` ba('t dda^`u pha^n pha't ca'c khoa?n tie^`n vay cho dda'm
ba.n be` do`ng ho. cu?a Ngo^ DDi`nh Thu.c, Ngo^ DDi`nh Nhu va` Nguye^~n Va(n
Bu+?u. Anh ta cha^'p nha^.n nhie^`u vie^.c la`m a(n mo+` a'm cu?a ho. va` sa(~n
sa`ng ddo^'i dda~i dda(.c bie^.t vo+'i ba^'t cu+' vu. kinh doanh na`o co' lie^n
quan dde^'n gia ddi`nh cu?a Die^.m va` Nhu. To^i ngao nga'n dde^'n no^~i to^i
quye^'t ddi.nh to+'i ga(.p Die^.m la^`n thu+' hai dde^? no^.p ddo+n tu+` chu+'c.
Die^.m co`n do du+. nhu+ng Nhu thi` ho^'i o^ng cha^'p nha^.n. Cuo^'i cu`ng
Die^.m cu~ng mie^~n cu+o+~ng cha^'p nha^.n, nhu+ng o^ng ta ca^'p cho to^i mo^.t
ky` nghi? phe'p sa'u tha'ng o+? Pha'p vo+'i dda^`y ddu? lu+o+ng bo^?ng, coi nhu+
la` dde^? chu+~a bi.nh, nhu+ng tha^.t su+. la` dde^? cho to^i co' the^? nghi?
ngo+i thoa?i ma'i sau mo^.t bie^'n co^' ta^m ly' nhu+ va^.y. To^i kho^ng ye^u
ca^`u ddu+o+.c u+u dda~i, nhu+ng du` sao dda^y cu~ng la` mo^.t tru+o+`ng ho+.p
cu+ xu+? dda(.c bie^.t o+? mo^.t con ngu+o+`i kha('c kho^? nhu+ Die^.m. To^i
ddoa'n o^ng ta muo^'n thu+o+?ng co^ng cho to^i trong nhu+~ng vie^.c to^i dda~
la`m dde^? giu'p o^ng va` giu'p nu+o+'c ma^'y na(m nay, vi` tu+` xu+a dde^'n nay
to^i chu+a he^` nha^.n ba^'t cu+' mo^.t pha^`n thu+o+?ng hay su+. dde^`n bu`
na`o cho ta^'t ca? nhu+~ng ddie^`u to^i la`m. Die^.m co`n ba('t to^i hu+'a la`
se~ tro+? ve^` dde^? giu'p pha't trie^?n dda^'t nu+o+'c. DDo' la` va`o tha'ng
3/1961, hai na(m tru+o+'c cuo^.c dda?o cha'nh khi ca'c tu+o+'ng la~nh gie^'t
che^'t o^ng.
To^i ddi Paris ro^`i sau mo^.t i't tho+`i gian nghi? ngo+i ro^`i quye^'t ddi.nh
quay ve^` nha` dde^? so^'ng vo+'i dda'm con cu?a to^i ma` nhie^`u na(m qua to^i
dda~ kho^ng the^? so^'ng he^'t tho+`i gian vo+'i chu'ng, nhu+ lo`ng to^i mong
muo^'n, bo+?i vi` chu'ng thu+o+`ng o+? xa ca'ch to^i. To^i luo^n luo^n cu+ng con
bo+?i vi` to^i ra^'t i't khi ga(.p chu'ng, do co^ng vie^.c cu?a to^i qua' ba^.n
ro^.n. To^i thi'ch cho+i vo+'i chu'ng ba^'t cu+' khi na`o to^i ra?nh va` mo^~i
la^`n tu+` nu+o+'c ngoa`i tro+? ve^` nha` to^i dde^`u mua qua` va` ddo^` cho+i
cho chu'ng. Ma^'y ddu+'a con to^i no^?i tie^'ng la` co' nhu+~ng ddo^` cho+i
dde.p nha^'t tha`nh pho^'; ngay ca? dda'm tre? cu?a nhu+~ng gia ddi`nh gia`u
ho+n cu~ng kho^ng sa'nh ddu+o+.c. Bo.n tre? con cu?a nhu+~ng ngu+o+`i ha`ng xo'm
gia`u co' thu+o+`ng cha.y qua cho+i va` tra^`m tro^` khen ngo+.i nhu+~ng mo'n
ddo^` cho+i cu?a con to^i. To^i mua tu+` Paris va` New York cho hai ddu+'a con
ga'i to^i la` DDa.m va` Li.ch nhu+~ng bo^. a'o qua^`n dde.p nha^'t va` nhu+~ng
con bu'p be^ dde.p nha^'t. To^i va^~n co`n nho+' ba bo^. ddo^` cao bo^`i ma`u
ddo? va` dden ma` to^i mua tu+` Washington cho ddu+'a con trai va` hai ddu+'a
con ga'i bo+?i chu'ng ba^.n va`o nhi`n ra^'t de^~ thu+o+ng khi chu'ng cho+i
ddu`a trong ca'i trang tra.i nho? cu?a chu'ng to^i ga^`n DDa` La.t. Mo^.t nga`y
kia to^i o^m tu+` Paris ve^` cho Ha`o, ddu+'a con trai to^i, chie^'c xe ho+i
ddo^` cho+i to nha^'t cu?a tho+`i ba^'y gio+`, mo^.t chie^'c xe model Simca ma`
tha(`ng nho? co' the^? leo vo^ ngo^`i va` la'i cha.y quanh ca(n ho^. ro^.ng
lo+'n cu?a chu'ng to^i o+? ta^`ng tre^n toa` nha` nga^n ha`ng. DDa.m va` Li.ch
thu+o+`ng hay gia`nh nhau ddo^` cho+i va` qua^`n a'o vi` va^.y ma` to^i pha?i
mua mo^~i mo'n hai bo^., nhu+ng hai ddu+'a nho? co`n bie^'t gi`n giu+~ ca^?n
tha^.n. Co`n Ha`o thi` chi? cho+i ddu+o+.c va`i gio+` la` dda~ ba('t dda^`u pha'
tan ddo^` cho+i ra tu+`ng ma?nh. Khi to^i tu+` co+ quan la`m vie^.c tro+? ve^`
nha`, vo+. to^i than phie^`n tha(`ng nho? va` to^i dda~ la^'y tay pha't le^n
bo^. mo^ng dda^`y dda(.n cu?a cu ca^.u mo^.t pha't ma.nh. Lu'c a^'y cha to^i
ddang o+? tha(m chu'ng to^i, o^ng dda~ o^m tha(`ng nho? va`o lo`ng dde^? che cho
no', ra^`y to^i va` cha.y gia^'u tha(`ng nho? trong pho`ng. Cha me. to^i dde^`u
thu+o+ng Ha`o, bo+?i vi` theo truye^`n tho^'ng gia ddi`nh, ddu+'a cha'u ddi'ch
to^n la` ddu+'a quan tro.ng nha^'t trong dda'm cha'u.
Sau ca'i bie^'n co^' do mo^.t ngu+o+`i trong gia ddi`nh to^i ga^y ne^n la`m cho
chu'ng to^i hoa`n toa`n pha' sa?n, to^i kho^ng co`n ddu? tie^`n dde^? mua a'o
qua^`n dde.p va` nhu+~ng ddo^` cho+i dda('t tie^`n cho con nu+~a, va^.y la` to^i
la'i xe cho+? chu'ng ddi cho+i, ddu+a chu'ng to+'i bo+` so^ng Sa`i Go`n hay ra
ba~i bie^?n ca^u ca'. To^i la'i xe ddu+a chu'ng le^n ca'i trang tra.i nho? o+?
tre^n cao nguye^n va` cho+i vo+'i chu'ng. DDo' la` khoa?ng tho+`i gian to^i ca?m
tha^'y mi`nh ga^`n gu~i vo+'i con nha^'t va` to^i thu+o+`ng o^m chu'ng va`o
lo`ng va` ho^n chu'ng, nhie^`u khi u+'a nu+o+'c ma('t nghi~ to+'i nhu+~ng lu'c
chu'ng pha?i so^'ng xa to^i. Trong suo^'t tho+`i gian nghi? ngo+i vo+'i gia
ddi`nh, ddu+o+.c xa ca'ch mo.i co^ng vie^.c nha` nu+o+'c, to^i co' nhie^`u di.p
dde^? quan sa't ngu+o+`i ddo+`i; nhu+~ng gi` to^i dda~ ho.c ddu+o+.c trong
cuo^.c so^'ng thu+o+`ng nha^.t va` nhu+~ng gi` to^i nha^.n ra ddu+o+.c trong
ca'ch cu+ xu+? cu?a ngu+o+`i ddo+`i dda~ la`m to^i mo+? ma('t va` da.y cho to^i
nhie^`u ba`i ho.c. Giu+~a nhu+~ng ddie^`u a^'y, to^i nha^.n ra ra(`ng co' mo^.t
so^' ngu+o+`i, Vie^.t Nam cu~ng nhu+ ngoa.i quo^'c, thu+o+`ng xa^y lu+ng la.i
phi'a to^i: nhu+~ng ngu+o+`i tru+o+'c dda^y thu+o+`ng cu'i ga^.p mi`nh khi
ddu+'ng tru+o+'c ma(.t to^i, nhu+~ng ngu+o+`i thu+o+`ng tu+` xa cha.y la.i dde^?
ki'nh ca^?n cha`o to^i, nhu+~ng ngu+o+`i dda~ co^' ti`m mo.i ca'ch ga(.p to^i
o+? ba^'t cu+' co+ ho^.i na`o, gio+` dda^y dda~ co^' lo+ to^i khi ga(.p to^i
tre^n ddu+o+`ng pho^' hay trong ca'c bu+~a tie^.c. Ho. tin ra(`ng su+. nghie^.p
to^i the^' la` cha^'m du+'t va` to^i kho^ng bao gio+` co' the^? tro+? la.i mo^.t
vi. tri' co' quye^`n the^'. Ho. la^`m. Chi? mo^.t na(m sau to^i dda~ tro+? la.i
vo+'i nhu+~ng vi. tri' quan tro.ng nha^'t trong chi'nh phu?, nhu+ng to^i kho^ng
bao gio+` nghi~ to+'i chuye^.n tra? thu` hay tra? ddu~a; tra'i la.i ba^'t cu+'
khi na`o nhu+~ng ngu+o+`i a^'y xin giu'p ddo+~ va` ba^'t cu+' khi na`o co'
the^?, to^i cu~ng vui lo`ng giu'p ho..
(co`n tie^'p)
rangnguyen
ddo+`i to^i
Nguye^~n Hu+~u Hanh
IV. Bu+o+'c va`o khu vu+.c tu+
Tha'ng 9/1961, he^'t ky` nghi? phe'p to^i ve^` tha(m o^ng Die^.m va` ba'o la`
to^i muo^'n tham gia va`o khu vu+.c nga^n ha`ng tu+, nhu+ng trong la~nh vu+.c
ma` to^i va^~n co`n co' the^? phu.c vu. lo+.i i'ch chung va` giu'p o^ng pha't
trie^?n kinh te^' dda^'t nu+o+'c: ho^~ tro+. ta`i cha'nh cho ne^`n ky~ nghe^.
non tre? cu?a Vie^.t Nam la` mo^.t mo^'i quan ta^m lo+'n cu?a o^ng Die^.m. To^i
no'i vo+'i o^ng la` to^i se~ giu'p su+'c tha`nh la^.p mo^.t nga^n ha`ng ky~
nghe^. ba'n co^ng dde^? ta`i tro+. cho vie^.c pha't trie^?n ky~ nghe^. Vie^.t
Nam. Die^.m ddo^`ng y' nhu+ng o^ng no'i he^~ khi na`o o^ng ca^`n to^i, o^ng se~
go.i va` giao cho to^i mo^.t tra'ch nhie^.m mo+'i trong chi'nh quye^`n. To^i
tra? lo+`i va^ng nhu+ng ta^.n trong dda'y lo`ng to^i kho^ng tin cho la('m vie^.c
to^i se~ tro+? la.i du+o+'i quye^`n o^ng bo+?i vi` to^i bie^'t ra(`ng che^'
ddo^. o^ng dda~ ma^'t lo`ng da^n va` dda'm tay cha^n bo^. ha. cu?a o^ng kho^ng
nhu+~ng dda~ la`m cho nhu+~ng ngu+o+`i dda^`y thie^.n chi' nhu+ to^i ma` co`n
la`m cho qua^`n chu'ng bi`nh thu+o+`ng xa la'nh. Die^.m hu+'a la` se~ giu'p
ddo+~ ta^.n ti`nh cho ke^' hoa.ch cu?a to^i. DDo' la` la^`n cuo^'i cu`ng to^i
co`n tro^ng tha^'y Die^.m, tru+o+'c khi o^ng bi. gie^'t trong cuo^.c dda?o
cha'nh 1963.
To^i no'i chuye^.n vo+'i Hie^.p ho^.i Nga^n ha`ng va` pha'i ddoa`n vie^.n tro+.
Hoa Ky`, USAID, ho. hoan nghe^nh va` hu+'a se~ ho^~ tro+. to^'i dda. Sau mo^.t
vo`ng tham quan Iran, A^'n DDo^., Pakistan, Tha'i Lan va` DDa`i Loan dde^? xem
ca'c loa.i nga^n ha`ng pha't trie^?n khuye^'ch tru+o+ng, to^i tha`nh la^.p Co^ng
ty Khuye^'ch tru+o+ng Ky~ nghe^. SOFIDIV (Socie'te' Financie`re Pour Le
Development de L�Industrie Au Vietnam) vo+'i su+. hu`n vo^'n cu?a ta^'t ca? ca'c
nga^n ha`ng ma` trong ddo' nga^n ha`ng cu~ cu?a to^i, Nga^n ha`ng Vie^.t Nam
Thu+o+ng ti'n, co' co^? pha^`n lo+'n nha^'t.
Che^' ddo^. Die^.m ddang ddu+o+ng dda^`u vo+'i nhu+~ng ro^'i ra('m ve^` xung
ddo^.t to^n gia'o, nhu+~ng cuo^.c bie^?u ti`nh chi'nh tri., su+. ba^'t an xa~
ho^.i, va` nhu+~ng kho' kha(n kinh te^' nghie^m tro.ng. Chi'nh quye^`n My~
muo^'n Die^.m ca?i ca'ch chi'nh tri. dde^? la^'y la.i lo`ng da^n. Vi` Die^.m
cu+' tri` hoa~n va` cho^'ng la.i a'p lu+.c cu?a My~, ne^n quan he^. giu+~a hai
nu+o+'c ddo^`ng minh sa su't ddi mau cho'ng. Die^.m ddu+o+.c khuye^'n ca'o
nhie^`u la^`n la` pha?i dde^? cho Nhu ro+`i kho?i chi'nh quye^`n va` mo+? ro^.ng
chi'nh phu? cho nhu+~ng ngu+o+`i o+? be^n ngoa`i dda'm tha^n ca^.n o^ng. Die^.m
co`n muo^'n tri` hoa~n nhu+ng o^ng bie^'t ra(`ng Vie^.t Nam kho^ng the^? tu+.
dda'nh gia(.c mo^.t mi`nh ma` kho^ng ddu+o+.c My~ tro+. giu'p. Thi?nh thoa?ng
o^ng cu~ng co' nghi~ to+'i vie^.c mo+? ro^.ng chi'nh quye^`n nhu+ng o^ng kho^ng
tin nhu+~ng ngu+o+`i ddo^'i la^.p vo+'i o^ng. Vi` va^.y o^ng muo^'n ti`m kie^'m
nhu+~ng ngu+o+`i kho^ng co' lie^n he^. chi'nh tri. hoa(.c nhu+~ng ngu+o+`i
chuye^n mo^n ma` chi'nh phu? My~ co' thie^.n ca?m. Te^n to^i ddu+o+.c nha('c
to+'i nhie^`u la^`n va` Die^.m cu~ng thi'ch nhu+ng Nhu pha?n ddo^'i du+~ do^.i.
Nghe ke^? chuye^.n a^'y, to^i dda~ co^' tra'nh tie^'p xu'c vo+'i Die^.m; ba^'t
cu+' khi na`o nghe tin ddo^`n sa('p tha`nh la^.p la.i no^.i ca'c, thi` kho^ng
nhu+ nhu+~ng ngu+o+`i kha'c ha(m ho+? muo^'n co' mo^.t cho^~ trong no^.i ca'c
mo+'i, to^i la.i co^' ti`m ca'ch la'nh ve^` vu`ng no^ng tho^n du+o+'i ddo^`ng
ba(`ng so^ng Cu+?u Long, hoa(.c la` ra nu+o+'c ngoa`i dde^? tra'nh bi. go.i te^n
va`o danh sa'ch. Tha'ng 10/1963 khi nghe tin ddo^`n ve^` no^.i ca'c chi'nh phu?
mo+'i, to^i bay qua Ho^`ng Ko^ng va` tra'nh kho^ng ghe' tha(m mo^.t ngu+o+`i
ba.n cu~ la`m la~nh su+. Vie^.t Nam o+? ddo' vi` so+. anh ta se~ ba'o cho Nhu,
Die^.m bie^'t. Ro^`i vi` kho^ng ca?m tha^'y an toa`n o+? Ho^`ng Ko^ng, to^i bay
qua Nha^.t, o+? ddo' mo^.t buo^?i sa'ng khi xem TV o+? trong pho`ng, to^i nghe
tin chi'nh phu? Vie^.t Nam bi. la^.t ddo^? va` va`i gio+` sau nghe Die^.m va`
Nhu bi. gie^'t che^'t. DDo^.t nhie^n nu+o+'c ma('t to^i cha?y da`i xuo^'ng ma'.
To^i ca?m tha^'y buo^`n vo^ cu`ng vi` ddo^'i vo+'i to^i Die^.m la` mo^.t nha`
la~nh dda.o lo+'n. Qua? la` vo^ cu`ng te^. ha.i khi o^ng cu+' cu+'ng dda^`u
kho^ng chi.u tu+. do hoa' che^' ddo^. cu?a o^ng. Mo.i vie^.c co' the^? hoa`n
toa`n kha'c ne^'u o^ng dde^? Nhu ra ddi. Ca'i che^'t cu?a o^ng la`m to^i ca?m
tha^'y ddau lo`ng suo^'t nhie^`u na(m va` mo^~i la^`n nho+' to+'i o^ng la` to^i
la.i buo^`n he^'t su+'c. Khi to^i no'i chuye^.n vo+'i o^ng Pinay, o^ng cu~ng
tie^'c la` ca'c tu+o+'ng la~nh dda~ gie^'t che^'t Die^.m thay vi` cho o^ng ta
ddi lu+u vong.
Trong tho+`i gian ddo' to^i co^' ga('ng pha't trie^?n SOFIDIV va` kho^ng bao
la^u to^i pha?i ti`m nhu+~ng nguo^`n ta`i tro+. mo+'i cho ca'c hoa.t ddo^.ng
ca`ng lu'c ca`ng ro^.ng lo+'n cu?a SOFIDIV. Mo^.t tay cu+.u nha^n vie^n cu?a
Quy~ Tie^`n te^. Quo^'c te^' (IMF) vu+`a mo+'i ddu+o+.c bo^? nhie^.m la`m
Tho^'ng ddo^'c Nga^n ha`ng Trung u+o+ng; anh ta la` mo^.t ngu+o+`i to^'t
nghie^.p dda.i ho.c Harvard va` dda~ la`m vie^.c o+? IMF va`i ba na(m. Nguye^~n
Xua^n Oa'nh ddu+o+.c bo^? nhie^.m vo+'i mo^.t chie^'n di.ch qua?ng ca'o ra^`m
ro^. do anh ta to^? chu+'c tre^n ba'o chi', ca ngo+.i ca'i ly' li.ch Harvard va`
vie^.c la`m tru+o+'c dda^y o+? IMF cu?a anh ta. Oa'nh la` mo^.t tay ddo'ng ki.ch
so^' mo^.t va` la` mo^.t chuye^n gia tri`nh die^~n tru+o+'c co^ng chu'ng: vo+'i
khuo^n ma(.t dde.p trai va` mo^.t nu. cu+o+`i de^~ thu+o+ng, cu+? chi? e^m a'i,
anh ta ra^'t no^?i tie^'ng va` nhanh cho'ng ta.o ddu+o+.c tie^'ng ta(m. Anh ta
co' bie^.t ta`i tru+ng ra nhu+~ng te^n tuo^?i lo+'n (cu?a nhu+~ng nha^.n va^.t
chi'nh tri. My~), gio?i va^.n du.ng ca'c phu+o+ng tie^.n truye^`n tho^ng, va`
kho^ng he^` la`m gi` dde^? ca?i chi'nh nhu+~ng lo+`i ddo^`n dda.i xung quanh
mo^'i lie^n he^. giu+~a anh ta vo+'i Bo^. Ngoa.i giao va` Bo^. Quo^'c pho`ng
My~. Anh ta dda~ ga^y ddu+o+.c a^'n tu+o+.ng o+? no+i to^i, i't ra cu~ng la` con
ngu+o+`i ma` to^i hi`nh dung qua ba'o chi'. To^i nghi~ nha^'t ddi.nh anh ta la`
ngu+o+`i to^i ca^`n cho SOFIDIV bo+?i vi` anh ta dda~ o+? mo^.t trong hai to^?
chu+'c song sinh la` Nga^n ha`ng The^' gio+'i (World Bank) va` Quy~ Tie^`n te^.
Quo^'c te^' (IMF) va` nha^'t ddi.nh pha?i ra^'t ra`nh co+ ca^'u ta`i tro+. ca'c
nga^n ha`ng khuye^'ch tru+o+ng. To^i to+'i ga(.p Nguye^~n Xua^n Oa'nh va` ba`n
ve^` nhu+~ng Nga^n ha`ng Khue^'ch tru+o+ng Ky~ nghe^., ve^` mo^'i quan he^.
giu+~a vo^'n (equity) hay vo^'n tu+o+ng tu+. (quasi equity), ve^` nguo^`n vo^'n
tu+` ca'c khoa?n vay da`i ha.n nu+o+'c ngoa`i va` vai tro` ca^`n thie^'t cu?a
chi'nh phu? trong ddo`n ba^?y ddo^'i vo+'i ca'c to^? chu+'c ta`i cha'nh. To^i
ra^'t nga.c nhie^n khi tha^'y Oa'nh hoa`n toa`n kho^ng hie^?u gi` he^'t ve^`
va^'n dde^` ta`i tro+. khuye^'ch tru+o+ng va` vay vo^'n nu+o+'c ngoa`i. Kho^ng
nhu+~ng anh ta kho^ng hie^?u mo^.t ti' gi` ve^` ta`i tro+. khue^'ch tru+o+ng ma`
anh ta cu~ng kho^ng bie^'t gi` ve^` ca'c hoa.t ddo^.ng cu?a World Bank trong
la~nh vu+.c na`y, la.i ca`ng kho^ng he^` bie^'t gi` ve^` ddo`n ba^?y trong
vie^.c vay vo^'n nu+o+'c ngoa`i. Va^.y ma` IMF la` co+ quan sinh ddo^i cu?a
World Bank, va` ca? hai to^? chu+'c na`y na(`m o+? sa't be^n nhau, nha^n vie^n
cu?a ca? hai to^? chu+'c thu+o+`ng la`m vie^.c chung vo+'i nhau tre^n cu`ng
mo^.t du+. a'n, tre^n cu`ng mo^.t quo^'c gia tha`nh vie^n va` cu`ng nhau ddi a(n
tru+a mo^~i nga`y. Anh ta xin to^i cho anh ta mo^.t va(n kie^.n no'i ro~ ve^`
nhu+~ng va^'n dde^` na`y, to^i ddo^`ng y'; va` mo^.t tua^`n sau ddo' to^i la.i
dde^'n ga(.p anh ta. La^`n na`y thi` mo^'i nghi nga.i cu?a to^i la` anh ta
kho^ng he^` bie^'t gi` dde^'n ta`i tro+. nga^n ha`ng khuye^'ch tru+o+ng dda~
ddu+o+.c xa'c nha^.n. To^i he^'t su+'c tha^'t vo.ng vi` vo+'i tu+ ca'ch la`
Tho^'ng ddo^'c Nga^n ha`ng, dda'ng ly' anh ta pha?i bie^'t la`m the^' na`o dde^?
ta`i tro+. vo^'n cho mo^.t nga^n ha`ng khuye^'ch tru+o+ng, vie^.c na`y la` mo^.t
nhie^.m vu. bi`nh thu+o+`ng cu?a mo^.t Tho^'ng ddo^'c Nga^n ha`ng Trung u+o+ng.
Ma(.c du` anh ta la`m vie^.c cho IMF, co+ quan chi. em va` la'ng gie^`ng cu?a
World Bank, hi`nh nhu+ anh ta kho^ng bie^'t gi` he^'t ve^` World Bank, va`
nghie^m tro.ng ho+n nu+~a, kho^ng bie^'t gi` he^'t ve^` nga^n ha`ng. Va^.y ma`
anh ta la.i ddu+o+.c bo^? nhie^.m Tho^'ng ddo^'c mo^.t Nga^n ha`ng Trung u+o+ng.
DDa^y la` la^`n thu+' ba chi'nh phu? Vie^.t Nam dda~ la^`m vi` bi. ba(`ng ca^'p
dda'nh lu+`a khi bo^? nhie^.m mo^.t con ngu+o+`i va`o mo^.t co^ng vie^.c chuye^n
mo^n cao ca^'p, ma` kho^ng chi.u nhi`n va`o pha^?m cha^'t chuye^n mo^n tha^.t
su+. ca^`n thie^'t cho co^ng vie^.c. To^i tro+? ve^` ga(.p o^ng Nguye^~n Ngo.c
Tho+ va` no'i cho o^ng hay cuo^.c tie^'p xu'c vo+'i Nguye^~n Xua^n Oa'nh. Tho+
thu+`a nha^.n la` o^ng bi. lung la.c bo+?i ba(`ng Ph.D cu?a Oa'nh, bo+?i ca'c
mo^'i quan he^. cu?a anh ta khoe khoang va` tie^'ng ta(m ddo^`n dda~i ve^` anh
ta ne^n o^ng dda~ kho^ng nhi`n va`o kha? na(ng chuye^n mo^n ma` co^ng vie^.c
cu?a mo^.t vi. Tho^'ng ddo^'c Nga^n ha`ng Trung u+o+ng ddo`i ho?i.
Ve^` sau to^i ddu+o+.c bie^'t Nguye^~n Xua^n Oa'nh chi? la` mo^.t nha^n vie^n
kinh te^' o+? IMF, no+i anh ta dda~ bi. thuye^n chuye^?n he^'t ban na`y qua ban
kha'c. Na(m 1964 anh ta co' ma(.t o+? buo^?i ho^.i tha?o thu+o+`ng nie^n
IMF-IBRD o+? Tokyo, mi?a mai thay ddo' cu~ng la` buo^?i ho^.i tha?o ma` World
Bank dda~ pho?ng va^'n to^i ve^` chu+'c vu. Cha'nh su+. vu. o+? IFC (mo^.t
nha'nh cu?a World Bank). Trong la^`n ga(.p go+~ thu+' hai vo+'i Nguye^~n Xua^n
Oa'nh, nghe anh ta no'i dde^'n ho^.i tha?o thu+o+`ng nie^n IMF�IBRD, to^i ti`nh
co+` dde^` ca^.p to+'i vie^.c to^i cu~ng dda~ tham du+. buo^?i ho^.i thu+o+`ng
nie^n Quy~ Tie^`n te^. Quo^'c te^' - Nga^n ha`ng The^' gio+'i (IMF-IBRD) o+?
Tokyo ddo' va` dda~ ddu+o+.c World Bank pho?ng va^'n dde^? nha^.n chu+'c vu.
Cha'nh su+. vu. phu. tra'ch nga^n ha`ng pha't trie^?n o+? ca'c quo^'c gia no'i
tie^'ng Pha'p. Khi anh ta nghe va^.y, anh ta ta'i ma(.t ddi, nhu+ng ro^`i anh ta
nhanh nhe.n mi?m cu+o+`i vo+'i mo^.t nu. cu+o+`i die^~n vie^n, va` anh ta no'i
mo^.t chu+'c vu. nhu+ va^.y "cu~ng ddu+o+.c"! The^' nhu+ng chu+'c vu. ddo' la.i
cao ho+n chu+'c vu. kinh te^' gia cu?a anh ta nhie^`u ba^.c. Vi` ganh ti. ne^n
anh ta kho^ng nuo^'t tro^i ddu+o+.c su+. kie^.n na`y va` anh ta ba('t dda^`u co'
a'c ca?m vo+'i to^i ke^? tu+` nga`y ddo'. Sau na`y to^i ddu+o+.c bo^? nhie^.m
la`m pho' Qua?n tri. vie^n Quy~ Tie^`n te^. Quo^'c te^', ro^`i sa'u na(m sau
ddu+o+.c bo^? nhie^.m Co^' va^'n Quy~ Tie^`n te^. Quo^'c te^'; ca? hai chu+'c
dde^`u cao ho+n chu+'c cu?a Oa'nh nhie^`u ba^.c. Oa'nh la` mo^.t ngu+o+`i ra^'t
tu+. cao, anh ta kho^ng the^? nhi`n tha^'y ngu+o+`i na`o co' mo^.t ddie^`u gi`
to^'t ho+n anh ta hoa(.c nhie^`u ho+n anh ta. Ve^` sau anh ta bi. Thu? tu+o+'ng
Nguye^~n Cao Ky` ca'ch chu+'c, vu+`a vi` ly' do thie^'u na(ng lu+.c chuye^n mo^n
o+? Nga^n ha`ng Trung u+o+ng, vu+`a vi` cho+i tro` chi'nh tri. nha(`m kie^'m
mo^.t chu+'c vu. quan tro.ng giu+~a mo^.t loa.t dda?o cha'nh va` pha?n dda?o
cha'nh khi ca'c tu+o+'ng la~nh lo dda'nh nhau dde^? gia`nh quye^`n. Khi to^i
ddu+o+.c mo+`i tu+` Washington ve^` thay the^' anh ta o+? chu+'c vu. Tho^'ng
ddo^'c Nga^n ha`ng Trung u+o+ng, anh ta kho^ng muo^'n tin ra(`ng anh ta bi.
gia?i nhie^.m vi` thie^'u na(ng lu+.c chuye^n mo^n; anh ta cu+' nghi~ la` to^i
dda~ va^.n ddo^.ng to^'ng anh ta ddi.
Vi` ganh ti. vo+'i su+. nghie^.p cu?a to^i, Oa'nh dda~ la`m ha.i to^i ra^'t
nhie^`u sau la^`n ve^` tha(m Vie^.t Nam dda^`u tie^n na(m 1991, khi Thu?
tu+o+'ng Vo~ Va(n Kie^.t tie^'p ddo'n to^i he^'t su+'c no^`ng nhie^.t, sau khi
to^i dda~ tri`nh ba`y trong mo^.t buo^?i ho.p nhu+~ng kho' kha(n kinh te^' lu'c
ddo' cu?a Vie^.t Nam va` dde^` nghi. o^ng nhu+~ng phu+o+ng a'n gia?i quye^'t
ca'c va^'n dde^` na`y. Khi dde^'n lu'c chia tay, to^i cha`o tu+` gia~ Thu?
tu+o+'ng Kie^.t nhu+ng o^ng kho^ng cho to^i ddi, o^ng cu+' na('m cha(.t tay to^i
va` tie^'p tu.c kha^?n khoa?n mo+`i to^i tro+? ve^` giu'p nu+o+'c, ma(.c du`
o^ng dda~ tre^~ gio+` ga(.p To^?ng bi' thu+ DDo^~ Mu+o+`i na~y gio+` ddang
ngo^`i cho+` o^ng o+? nha` be^n ca.nh ho+n nu+?a tie^'ng ddo^`ng ho^`. Va^.y
nhu+ng na(m sau, khi to^i tro+? ve^` Vie^.t Nam la^`n thu+' hai theo lo+`i ye^u
ca^`u cu?a Thu? tu+o+'ng Kie^.t, to^i tha^'y o^ng to? ra la.nh nha.t; Oa'nh dda~
la`m xong co^ng vie^.c cu?a anh ta trong tho+`i gian qua, anh ta dda~ huy? hoa.i
mo.i tie^'ng ta(m cu?a to^i trong lo`ng Thu? tu+o+'ng Kie^.t. Khi to^i sa('p
ro+`i Vie^.t Nam, La^m Vo~ Hoa`ng, ngu+o+`i dda~ tu+`ng la`m vie^.c vo+'i to^i
o+? Vie^.t Nam Thu+o+ng ti'n, dda~ kha^?n khoa?n ye^u ca^`u to^i bo? qua su+.
ganh ti. cu?a Oa'nh va` ha`nh ddo^.ng xa^'u xa cu?a anh ta; Hoa`ng dde^` nghi.
to^i to+'i ba('t tay gia?ng hoa` vo+'i Oa'nh. To^i kho^ng tin la` Oa'nh co' ddu?
can dda?m dde^? ga(.p to^i sau nhu+~ng na(m ganh ghe't va` bo^i nho. to^i nhu+
va^.y. Nhu+ng vi` Hoa`ng cu+' van na`i ne^n to^i dda`nh leo le^n xe ga('n ma'y
cu`ng ddi vo+'i Hoa`ng to+'i va(n pho`ng Oa'nh. Chu'ng to^i ddo+.i 15 phu't,
ro^`i the^m 20 phu't; Hoa`ng ma^'t kie^n nha^~n, dde^'n ga(.p co^ tie^'p ta^n
ho?i chuye^.n gi` xa?y ra. Co^ ta bu+o+'c va`o pho`ng Oa'nh ro^`i cho Hoa`ng hay
la` Oa'nh ddang ba^.n ho.p giao ban thu+o+`ng le^., vie^.c na`y thu+o+`ng kho^ng
la^u bao nhie^u va` anh ta se~ ra ngay. Chu'ng to^i ddo+.i the^m 15 phu't nu+~a.
Khi Hoa`ng tha^'y Oa'nh kho^ng ra sau mo^.t tho+`i gian qua' la^u nhu+ va^.y,
anh ta bu+o+'c to+'i cho^~ tie^'p ta^n va` no'i lo+'n: �Mo^.t ngu+o+`i kha'ch
dda~ ddi tu+` My~ to+'i dda^y, he^'t 12 nga`n ca^y so^' dde^? ga(.p o^?ng, co`n
o^?ng thi` chi? bu+o+'c co' 5 bu+o+'c dde^? ddi ra, va^.y ma` o^?ng cu~ng kho^ng
ra! Ca'i cung ca'ch qua'i go+? gi` va^.y o+? mo^.t con ngu+o+`i chu+'c cao nhu+
o^?ng! Tu+` ra`y tro+? ddi to^i kho^ng bao gio+` the`m to+'i dda^y ga(.p o^?ng
nu+~a!� To^i ca?m tha^'y bo^'i ro^'i ne^n ke'o Hoa`ng ra ngoa`i, trong lu'c anh
ta va^~n tie^'p tu.c tru't co+n thi.nh no^. ve^` phi'a Oa'nh. Sau khi to^i dda~
quay tro+? ve^` nu+o+'c My~, va`i tha'ng sau ddo', mo^.t ngu+o+`i ba.n ke^? cho
to^i hay la` Oa'nh dda~ no'i vo+'i mo^.t ngu+o+`i kha'ch tu+` My~ ve^` la` to^i
�na(n ni? xin� ga(.p anh ta nhu+ng anh ta tu+` cho^'i tie^'p to^i; Oa'nh ke^?
ca^u chuye^.n na`y vo+'i mo^.t nu. cu+o+`i ma~n nguye^.n! Cung ca'ch gi` va^.y
o+? mo^.t gia'o su+, mo^.t cu+.u pho' Thu? tu+o+'ng, mo^.t cu+.u Thu? tu+o+'ng �
da^`u chi? co' va`i nga`y tho^i � va` la` mo^.t trong nhu+~ng nha^n va^.t
thu+o+.ng lu+u danh tie^'ng cu?a xa~ ho^.i Vie^.t Nam!
DDe^? ti`m the^m vo^'n cho co^ng ty SOFIDIV, to^i cu~ng pha?i hu+o+'ng ve^` Bo^.
Kinh te^'. To^?ng tru+o+?ng Kinh te^' lu'c a^'y la` A^u Tru+o+`ng Thanh,
ngu+o+`i ra^'t tho^ng minh va` ra^'t nhie^`u tham vo.ng chi'nh tri.. To^i no'i
chuye^.n vo+'i Thanh khoa?ng mo^.t va`i tua^`n le^~ ve^` vie^.c ta`i tro+. cho
SOFIDIV thi` mo^.t nga`y kia vie^n chu? ti.ch ho^.i ddo^`ng qua?n tri. cu?a
SOFIDIV, Nguye^~n Tha`nh La^.p, ke^? to^i nghe la` Thanh dda~ go.i ddie^.n cho
o^ng va` ye^u ca^`u o^ng sa tha?i to^i ma` kho^ng no'i ly' do. La^.p la` mo^.t
ngu+o+`i ra^'t de^~ thu+o+ng va` ra^'t li.ch su+. nhu+ng ta'nh ti`nh ho+i me^`m
ye^'u; tuy nhie^n o^ng dda~ tu+` cho^'i kho^ng tua^n le^.nh vi. To^?ng
tru+o+?ng. O^ng dda~ no'i vo+'i Thanh la` ho^.i ddo^`ng qua?n tri. kho^ng the^?
sa tha?i to^i bo+?i vi` to^i la` mo^.t gia'm ddo^'c ra^'t co' na(ng lu+.c va`
la`m vie^.c ra^'t hu+~u hie^.u va` to^i kho^ng pha.m mo^.t lo^~i na`o ca?. Sau
ddo' to^i ddu+o+.c bie^'t ha`nh ddo^.ng a^'y cu?a A^u Tru+o+`ng Thanh la` do
vo+. cu?a anh ta, mo^.t phu. nu+~ ra^'t ham me^ chu+'c tu+o+'c; chi. ta gia^.n
vo+. to^i vi` trong mo^.t buo^?i ho.p ma(.t ba.n be` (hai ngu+o+`i tu+`ng la`
ba.n tha^n cu?a nhau), vo+. to^i dda~ kho^ng go.i chi. ta la` ba` To^?ng
tru+o+?ng! Cho^`ng chi. ta vu+`a mo+'i ddu+o+.c bo^? nhie^.m To^?ng tru+o+?ng,
va` ma-ddam Thanh vo^'n ra^'t tu+. ha`o ve^` chu+'c tu+o+'c cu?a cho^`ng dda~
muo^'n ra(`ng ta^'t ca? ba.n be` go.i chi. ta ba(`ng ca'i ti't "ba` To^?ng
tru+o+?ng".
Mi?a mai thay mo^.t va`i tha'ng sau to^i la.i ddu+o+.c ye^u ca^`u giu'p ddo+~
Thanh. Sau khi to^i tro+? ve^` Nga^n ha`ng Quo^'c gia ddu+o+.c va`i tha'ng thi`
Thu? tu+o+'ng Nguye^~n Cao Ky` muo^'n sa('p xe^'p la.i no^.i ca'c dde^? ddu+a
nhie^`u ngu+o+`i mie^`n Nam va`o nha(`m ca?i thie^.n hi`nh a?nh chi'nh phu?.
Chi'nh phu? mie^`n Nam, ddang chie^'n dda^'u cho^'ng la.i mie^`n Ba('c ne^n di~
nhie^n pha?i co' mo^.t so^' tha`nh pha^`n mie^`n Nam ho+.p li'. Mo^.t va`i
ngu+o+`i, trong ddo' co' to^i, dda~ dde^` nghi. Ky` dda(.t Thanh va`o chu+'c vu.
To^?ng tru+o+?ng Kinh te^'. Bo+?i Thanh co' mo^.t so^' thu? tu'c la` tri' thu+'c
va` chuye^n vie^n tre? tuo^?i ngu+o+`i Nam ne^n Thanh muo^'n tham gia no^.i ca'c
Nguye^~n Cao Ky`, vi` co' mo^.ng cha'nh tri. rie^ng bie^.t. Nhu+ng dda'm ma^.t
vu. cu?a tu+o+'ng Nguye^~n Ngo.c Loan la.i co' ho^` so+ ve^` Thanh nhu+ la`
mo^.t ngu+o+`i thie^n ta? va` co' quan he^. vo+'i che^' ddo^. mie^`n Ba('c. Cha
vo+. cu?a anh ta la` mo^.t dda?ng vie^n cao ca^'p va` cu~ng la` mo^.t tha`nh
vie^n cao ca^'p trong chi'nh phu? Ha` No^.i. Bo+?i vi` to^i la` mo^.t trong
nhu+~ng ngu+o+`i tie^'n cu+? Thanh la`m To^?ng tru+o+?ng Kinh te^' ne^n Ky` go.i
to^i va`o, no'i to^i nghe ve^` ly' li.ch cu?a anh ta do tu+o+'ng Loan ddu+a, va`
ho?i to^i du`ng anh ta co' ma.o hie^?m qua' hay kho^ng. To^i no'i vo+'i Ky`,
Thanh la` mo^.t ngu+o+`i tho^ng minh va` co' na(ng lu+.c, anh ta co' the^? giu'p
i'ch cho chi'nh phu? va` Ky` ne^n du`ng anh ta. Ky` ho?i to^i co' da'm ba?o
dda?m cho anh ta ne^'u Ky` du`ng anh ta hay kho^ng. To^i no'i to^i ba(`ng lo`ng
ba?o dda?m va` Ky` ddo^`ng y' nha^.n anh ta, ddie^`u la`m cho tu+o+'ng Loan
kho^ng ba(`ng lo`ng. Loan kho^ng ba(`ng lo`ng vi` Ky` dda~ ddu+a Thanh va`o
no^.i ca'c va` Loan cu~ng kho^ng ba(`ng lo`ng to^i vi` dda~ ba?o dda?m cho
Thanh. Thanh kho^ng bao gio+` bie^'t nhu+~ng gi` to^i dda~ la`m cho anh ta; su+.
thu+.c thi` to^i la`m nhu+ va^.y vi` dda^'t nu+o+'c ho+n la` vi` anh ta, nhu+ng
du` sao Thanh cu~ng dda.t ddu+o+.c ddie^`u anh ta mong muo^'n. Chu'ng to^i la.i
tro+? tha`nh ba.n be` tro+? la.i va` nhie^`u na(m sau ddo' khi to^i la`m vie^.c
vo+'i Quy~ Tie^`n te^. Quo^'c te^', anh ta dda~ nho+` to^i xin cho anh ta mo^.t
co^ng vie^.c trong chu+o+ng tri`nh ho^~ tro+. ky~ thua^.t cu?a IMF; to^i dda~
ti`m ra vie^.c cho anh ta, nhu+ng Thanh kho^ng tra? lo+`i. Va` sau na`y to^i
mo+'i hie^?u ddu+o+.c vi` sao.
Va`i tha'ng sau ddo', Thanh dda^m sau lu+ng Ky` � to^i muo^'n no'i tre^n
phu+o+ng die^.n chi'nh tri. � va` chu+'ng to? la` anh ta chi? co' the^? phu.c
vu. cho quye^`n lo+.i rie^ng cu?a chi'nh anh ta chu+' kho^ng ai kha'c. Khi mo^.t
nho'm tha`nh vie^n tre? ngu+o+`i Nam trong no^.i ca'c no^?i loa.n cho^'ng la.i
Ky` va` dde doa. tu+` chu+'c, Thanh dda~ nha?y va`o ddu+'ng dda^`u trong dda'm
na`y va` da^~n ho. ra kho?i chi'nh phu?. Trong vie^~n ca?nh cuo^.c ba^`u cu+?
To^?ng tho^'ng sa('p to+'i, ddo' la` mo^.t co+ ho^.i ra^'t to^'t kho^ng to^'n
tie^`n dde^? ta.o mo^.t hi`nh a?nh chi'nh tri. cho anh ta. Thanh vo^'n la` mo^.t
ngu+o+`i Nam, ra^'t nhie^`u tham vo.ng, anh ta nghi~ ra(`ng co' the^? su+? du.ng
co+ ho^.i na`y dde^? tro+? tha`nh ngu+o+`i la~nh dda.o cu?a nho'm Nam bo^.
nha(`m chua^?n bi. cho nhu+~ng mu.c ddi'ch chi'nh tri. xa ho+n. Khi anh ta cu`ng
ru't lui vo+'i nhu+~ng tha`nh vie^n ngu+o+`i Nam ra kho?i chi'nh phu? cu?a Ky`,
to^i tha^'y ngay tu+'c kha('c la` anh ta dda~ co' tham vo.ng nha('m to+'i chu+'c
To^?ng tho^'ng, va` anh ta ddang chua^?n bi. nu+o+'c co+` sa('p to+'i � u+'ng
cu+? vie^n To^?ng tho^'ng. Nhu+ng Thanh cho+i ra^'t ki'n, kho^ng ai hay bie^'t
tham vo.ng To^?ng tho^'ng cu?a anh ta cho to+'i gia^y phu't cuo^'i cu`ng. Sau
khi dda~ tri`nh die^~n tre^n ca? nu+o+'c hi`nh a?nh mo^.t vi. To^?ng tru+o+?ng
Kinh te^', ddu+o+.c cu?ng co^' the^m bo+?i su+. u?ng ho^. cu?a nho'm Nam bo^.,
anh ta nghi~ dda~ co' the^? ba('t dda^`u cuo^.c cho+i rie^ng tu+ cu?a anh va`
tuye^n bo^' muo^'n tham gia cuo^.c tranh cu+? To^?ng tho^'ng, nhu+ng kho^ng lo^.
he^'t chi tie^'t. Nho'm Nam bo^. tre? vo^~ tay hoan nghe^nh lo+`i tuye^n bo^'
cu?a anh ta, ddinh ninh ra(`ng anh ta se~ nha^.n vi. tri' thu+' hai sau u+'ng
cu+? vie^n cu?a ho. la` Tra^`n Va(n Hu+o+ng, mo^.t ngu+o+`i no^?i tie^'ng. Tre^n
thu+.c te^' i't la^u sau, khi cuo^.c va^.n ddo^.ng ddang xa? he^'t to^'c lu+.c,
anh ta dda~ qua ma(.t nho'm mie^`n Nam va` thu? la~nh cu?a ho., dda(ng ky' u+'ng
cu+? vie^n ddo^.c la^.p va`o nga`y cuo^'i cu`ng, ngay buo^?i chie^`u tru+o+'c
tho+`i ha.n, ma` kho^ng cho mo^.t ai trong nho'm ddu+o+.c bie^'t. Khi nho'm
ngu+o+`i mie^`n Nam bie^'t ddu+o+.c nu+o+'c co+` tra'o tro+? cu?a anh ta, ho.
le^n a'n anh ta dda^m sau lu+ng ho., ho. ru't lui su+. u?ng ho^. da`nh cho anh
ta va` va^.n ddo^.ng cho^'ng la.i anh ta. Chie^'n di.ch tranh cu+? cu?a anh ta
hoa`n toa`n tha^'t ba.i; ta^'t ca? nhu+~ng ngu+o+`i co' i't nhie^`u ca?m ti`nh
vo+'i anh ta tru+o+'c kia xa^y lu+ng la.i anh ta va` go.i anh ta la` ke? pha?n
bo^.i. Hi`nh nhu+ anh ta co' bie^.t ta`i dda^m sau lu+ng, anh ta dda~ pha?n
bo^.i Thu? tu+o+'ng Nguye^~n Cao Ky` khi o+? trong no^.i ca'c cu?a Ky`, dda~ bo?
ro+i nho'm mie^`n Nam, va` ngay giu+~a chie^'n di.ch va^.n ddo^.ng, bo? ro+i
u+'ng cu+? vie^n To^?ng tho^'ng Tra^`n Va(n Hu+o+ng, ngu+o+`i ma` anh ta luo^n
luo^n go.i la` tha^`y va` hu+'a giu'p ddo+~ trong chie^'n di.ch tranh cu+?.
Nhu+ng nhu+~ng thu? ddoa.n cu?a anh ta chu+a du+`ng ngang dda^y. Co' mo^.t la^`n
anh ta ye^u ca^`u chi'nh phu? dde^? anh ta ddi mo^.t chuye^'n co^ng ta'c qua
Nha^.t. Khi anh ta to+'i no+i, Nguye^~n Duy Quang, DDa.i su+' Vie^.t Nam o+?
Tokyo, mo^.t trong nhu+~ng ngu+o+`i ba.n ra^'t tha^n cu?a to^i, ra ddo'n anh ta
ta.i phi tru+o+`ng, Thanh ye^u ca^`u Quang sa('p xe^'p mo^.t buo^?i tie^'p
kie^'n Nha^.t hoa`ng, nhu+ng chi? mo^.t mi`nh anh ta chu+' kho^ng pha?i vo+'i
ca? pha'i ddoa`n Vie^.t Nam nhu+ thu+o+`ng le^.. Thanh co' mo^.t ke^' hoa.ch bi'
ma^.t o+? trong dda^`u, anh ta muo^'n co' mo^.t ta^'m a?nh chu.p chung vo+'i
Nha^.t hoa`ng. Di~ nhie^n sau na`y Thanh se~ du`ng ta^'m a?nh na`y dde^? ta'c
ddo^.ng vo+'i ca'c co^ng ty lo+'n cu?a Nha^.t Ba?n � ngu+o+`i da^n Nha^.t ra^'t
to^n su`ng Hoa`ng dde^' cu?a ho. va` sa(~n sa`ng la`m ta^'t ca? cho o^ng, tha^.m
chi' chi? cho ca'i te^n cu?a o^ng � va` anh ta dda~ dda.t ddu+o+.c quye^`n la`m
dda.i die^.n duy nha^'t cho mo^.t sa?n pha^?m no^?i tie^'ng cu?a ha~ng Sanyo
Nha^.t Ba?n tre^n toa`n la~nh tho^? Pha'p. Sau ddo' khi ga(.p la.i, anh Quang
dda~ ke^? la.i cho to^i ta^'t ca? ca^u chuye^.n.
Na(m 1962, sau khi dda~ tha`nh la^.p SOFIDIV va` tra? he^'t no+. gia ddi`nh,
to^i ba('t dda^`u ti`m kie^'m nhu+~ng mo'n dda^`u tu+ mo+'i vi` suo^'t ca?
tho+`i gian la`m vie^.c nha` nu+o+'c to^i kho^ng dde^? da`nh ddu+o+.c mo^.t mo'n
tie^`n na`o. Ba^y gio+` to^i muo^'n gia ta(ng lo+.i tu+'c va` da`nh du.m chu't
i't cho ca'c ddu+'a con to^i khi chu'ng to+'i tuo^?i va`o dda.i ho.c. Nhu+ng
pha?i la` mo^.t mo'n dda^`u tu+ kho^ng ma^u thua^~n vo+'i ca'c vi. tri' hie^.n
ta.i cu~ng nhu+ tu+o+ng lai cu?a to^i, mo^.t mo'n dda^`u tu+ kho^ng ddo`i ho?i
qua' nhie^`u vo^'n vi` to^i kho^ng co', va` mo^.t mo'n dda^`u tu+ kho^ng ba('t
to^i pha?i ddi vay tie^`n, ddie^`u ma` to^i ghe't suo^'t ddo+`i. To^i thu+o+ng
lu+o+.ng vo+'i nha` chu+'c tra'ch qua^.n Lie^ng Kha`ng thue^ mo^.t nhu+o+.ng
ddi.a ro^.ng 42 ma^~u Ta^y, ca.nh phi tru+o+`ng DDa` La.t (mo^.t nhu+o+.ng ddi.a
la` mo^.t mie^'ng dda^'t cho thue^ ba('t buo^.c ngu+o+`i thue^ pha?i khai kha^?n
dda^'t hoang trong mo^.t tho+`i gian nha^'t ddi.nh, sau ddo' vu`ng dda^'t dda~
khai hoang se~ thuo^.c ve^` quye^`n so+? hu+~u cu?a ngu+o+`i thue^; trong lu'c
mie^'ng dda^'t ne^'u kho^ng ddu+o+.c khai hoang se~ tro+? la.i thuo^.c quye^`n
nha` nu+o+'c). To^i thue^ mo^.t ngu+o+`i qua?n gia va` du+.ng ta.m mo^.t ngo^i
nha` ma'i to^n cho anh ta o+?, va` mo^~i cuo^'i tua^`n chu'ng to^i se~ le^n ddo'
o+? chung vo+'i anh ta. To^i tro^`ng 3 ma^~u ca` phe^ va` nuo^i mo^.t i't gia
su'c. Cu+' mo^~i cuo^'i tua^`n to^i la'i xe ddu+a ca? gia ddi`nh le^n trang
tra.i, ta^'t ca? chu'ng to^i dde^`u ra^'t thi'ch thu' so^'ng nhu+~ng nga`y o+?
dda^y ma(.c du` thie^'u tie^.n nghi, vi` tho+`i tie^'t va` khi' ha^.u o+? dda^y
ra^'t tuye^.t vo+`i: nga`y na('ng trong veo, co`n dde^m thi` tro+`i dda^`y sao
va` ma't la.nh (Lie^ng Kha`ng o+? ddo^. cao chu+`ng 900 me't ). DDa.m, Li.ch,
Ha`o ra^'t thi'ch ddo+`i so^'ng o+? trang tra.i va` mo^~i khi to+'i lu'c pha?i
ve^` thi` kho^ng ddu+'a na`o muo^'n ve^`. Chu'ng ddo'ng vai cao bo^`i vo+'i
nhu+~ng kha^?u su'ng to^i mua tu+` Paris va` New York, chu'ng gia`nh nhau dde^?
leo le^n ddi rong cho+i tre^n chie^'c xe Jeep nho? khoa?ng mo^.t nu+?a chie^'c
xe Jeep tha^.t ma` to^i dda~ la`m tu+` mo^.t chie^'c ma'y ca`y cu~ cu`ng vo+'i
ngu+o+`i tho+. co+ khi' o+? nha` ba(ng. Chu'ng cu~ng thi'ch co+~i le^n lu+ng
mo^.t con ngu+.a nho? ma` to^i mua tu+` mo^.t xo'm da^n to^.c; chu'ng a(n ngon,
ngu? ngon va` le^n ca^n dde^`u dda(.n, la`m hai vo+. cho^`ng to^i ra^'t sung
su+o+'ng.
Ban dde^m chu'ng to^i co' the^? nghe tie^'ng ho^? ga^`m xa xa, va` to^i luo^n
luo^n ddi ngu? vo+'i mo^.t kha^?u su'ng na.p sa(~n dda.n, co`n ban nga`y chu'ng
to^i co' the^? tro^ng tha^'y mo^.t va`i con nai con, tho? va` chim tri~ cha.y
quanh ca'c bu.i ca^y. Mo^.t nga`y kia ma^'y ngu+o+`i giu'p vie^.c ba('t ddu+o+.c
mo^.t con nai ca'i nho? va` chu'ng to^i dda~ nuo^i no' trong mo^.t ca'i chuo^`ng
ga^`n nha`, chu'ng to^i dda(.t te^n cho no' la` Bambi, va` dda'm tre? ra^'t
thi'ch cho+i vo+'i no', no' tro+? ne^n ra^'t thua^`n ta'nh, khi ma^'y ddu+'a con
to^i cho no' e^ he^` thu+'c a(n, rau ca?i, ddu+o+`ng mie^'ng, va` dda(.c bie^.t
la` thuo^'c la' ddie^'u, mo'n ma` no' tro+? ne^n nghie^.n ra^'t mau.
Lie^ng Kha`ng kho^ng co' nu+o+'c ma'y, nhu+~ng ngu+o+`i giu'p vie^.c cu?a chu'ng
to^i pha?i ddi to+'i gie^'ng nu+o+'c cu?a nha` ha`ng xo'm dde^? ga'nh nu+o+'c
ddem ve^` ddo^? trong nhu+~ng ca'i chum lo+'n du`ng cho ca? gia ddi`nh. Ho.
ba('t dda^`u ti`m ca'ch dda`o gie^'ng rie^ng cho tra.i nhu+ng kho^ng bao gio+`
ga(.p ddu+o+.c ma.ch nu+o+'c. Ro^`i mo^.t ngu+o+`i o+? trong la`ng cho to^i hay
la` co' mo^.t ngu+o+`i Nha^.t thu+o+`ng ddi kha('p no+i giu'p da^n chu'ng ti`m
cho^~ dda`o gie^'ng, nhu+~ng ca'i gie^'ng ra^'t to^'t ma` kho^ng ca^`n pha?i
dda`o sa^u la('m. To^i la'i xe lo`ng vo`ng ddi kie^'m o^ng ta va` mo^.t nga`y
kia to^i dda~ ga(.p o^ng. O^ng ta dda~ chi? cho chu'ng to^i coi o^ng ta ti`m
ma.ch nu+o+'c nga^`m nhu+ the^' na`o. O^ng ta ca('t mo^.t ca'i ca`nh ca^y co'
cha.c (na.ng), dde~o sa.ch vo? va` ca^`m hai dda^`u cha.c ca^y ddi quanh ra` ra`
ca'i na.ng tre^n ma(.t dda^'t, the^' ro^`i o+? mo^.t ddi.a ddie^?m dda(.c
bie^.t, ca'i na.ng rung le^n ra^'t ma.nh trong tay o^ng. O^ng ta quay la.i no'i
vo+'i chu'ng to^i ba(`ng thu+' tie^'ng Vie^.t ngu+o+.ng nghi.u ra(`ng du+o+'i
ddi.a ddie^?m na`y nha^'t ddi.nh co' mo^.t nguo^`n nu+o+'c ddang cha?y cha^`m
cha^.m nhu+ mo^.t con suo^'i giu+~a ca'c ta?ng dda'. Nhu+~ng ngu+o+`i giu'p
vie^.c trong trang tra.i cu?a to^i he^'t su+'c khi'ch ddo^.ng, ho. ba('t dda^`u
dda`o ngay xuo^'ng dda^'t. Nga`y ho^m sau ho. cha.m to+'i ma.ch nu+o+'c va`
chu'ng to^i co' the^? nhi`n tha^'y do`ng nu+o+'c cha?y xuye^n qua ca'c ta?ng
dda'. Qua bao nhie^u na(m ca'i gie^'ng na`y va^~n cho tha^'y no' co' mo^.t ma.ch
nu+o+'c ra^'t ma.nh, luo^n luo^n dda^`y mo^.t thu+' nu+o+'c sa.ch va` trong
va('t; suo^'t ca? mu`a ha. nu+o+'c kho^ng bao gio+` ca.n va` mu+.c nu+o+'c luo^n
luo^n o+? mu+'c dde^`u nhu+ nhau suo^'t ca? na(m. Chu'ng to^i to+'i mo+`i
ngu+o+`i Nha^.t du`ng co+m vo+'i chu'ng to^i va` to^i co^' go+?i o^ng mo^.t i't
tie^`n thu+o+?ng. O^ng ta tu+` cho^'i. To^i cu+' tu+. ho?i o^ng ta so^'ng ca'ch
na`o khi o^ng ta cu+' ddi kha('p no+i dde^? giu'p ddo+~ mo.i ngu+o+`i va` kho^ng
he^` nha^.n tie^`n co^ng. DDo^'i vo+'i to^i ddo' la` ca? mo^.t ddie^`u bi'
ma^.t. To^i ti`m ddu+o+.c mo^.t bo^ la~o o+? mo^.t ngo^i la`ng ga^`n Lie^ng
Kha`ng bie^'t ra`nh chu+~ Ha'n va` do ddo' co' the^? no'i chuye^.n vo+'i
ngu+o+`i chuye^n vie^n Nha^.t Ba?n. To^i ddu+o+.c bie^'t la` sau khi Nha^.t ba.i
tra^.n na(m 1945 o^ng kho^ng muo^'n tro+? ve^` Nha^.t va` dda~ o+? la.i Vie^.t
Nam, ddi tu+` la`ng na`y qua la`ng kha'c tre^n kha('p cao nguye^n dde^? giu'p
da^n chu'ng dda`o gie^'ng va` tro^`ng tra` va` ca` phe^. O^ng hie^'m khi nha^.n
tie^`n thu+o+?ng cho nhu+~ng vie^.c o^ng la`m, va` to^i kho^ng the^? hi`nh dung
ddu+o+.c la`m sao o^ng so^'ng ma` kho^ng co' vie^.c la`m co^' ddi.nh va` cu~ng
kho^ng co' lu+o+ng co^' ddi.nh. Sau ddo' mo^.t va`i ho^m khi o^ng tro+? la.i coi
ca'i gie^'ng co' to^'t hay kho^ng, vo+'i mo^.t va`i tie^'ng Nha^.t ma` to^i dda~
ho.c ho^`i xu+a khi toan ddi du ho.c o+? Nha^.t Ba?n na(m 1944 (vie^n la~nh su+.
Nha^.t o+? Hue^' sau ddo' cho to^i hay la` chuye^'n ta`u du+. ddi.nh cho+? to^'p
sinh vie^n Vie^.t Nam thu+' hai dda~ bi. phi co+ DDo^`ng minh ba('n chi`m giu+~a
bie^?n), to^i ca'm o+n o^ng ta va` mo+`i o^ng ta o+? la.i so^'ng vo+'i chu'ng
to^i. To^i sa(~n sa`ng nhu+o+`ng cho o^ng ta mo^.t cho^~ a(n o+? trong khi o^ng
ta ddi dda^y ddo' giu'p da^n la`ng, nhu+ng o^ng ta tu+` ta.. Ro^`i o^ng ta ra
ddi va` chu'ng to^i kho^ng bao gio+` ga(.p la.i o^ng nu+~a. To^i kho^ng bie^'t
chuye^.n gi` xa?y ra vo+'i o^ng ve^` sau. DDo^'i vo+'i to^i o^ng ta la` mo^.t
con ngu+o+`i ra^'t to^'t, mo^.t tra'i tim nha^n ha^.u xu+'ng dda'ng cho chu'ng
ta ki'nh tro.ng va` ye^u me^'n.
Trong nhu+~ng na(m ddo' to^i dda~ nhie^`u la^`n ddi sa(n thu' lo+'n tre^n vu`ng
cao nguye^n, o+? DDa` La.t, o+? Pleiku, vi` sau khi ba('n ha. mo^.t va`i con nai
to^i kho^ng co`n tha^'y thu' vi. va` to^i quye^'t ddi.nh sa(n nhu+~ng con thu'
du+~ tha^.t su+.: co.p, beo, minh va` voi. Mo^.t ngu+o+`i ba.n tha^n cu?a to^i,
Trung ta' Nguye^~n Va(n Lua^.n, la` ca?nh sa't tru+o+?ng o+? DDa` La.t va` to^i
thu+o+`ng cu`ng nhau ddi sa(n. Khi na`o co' the^? ddu+o+.c, anh ta dde^? to^i
du`ng chie^'c xe ddi sa(n vo^'n da`nh rie^ng cho Ngo^ DDi`nh Nhu; chie^'c xe
na`y ddu+o+.c trang bi. ra^'t dda^`y ddu?, co' mo^.t gia`n dde^? ddu+'ng ba('n
va` quan sa't ban dde^m va` hai ngo.n dde`n pha ra^'t ma.nh dde^? ti`m thu'
du+~. Chu'ng to^i thu+o+`ng ddi to+'i nhu+~ng khu vu+.c sa(n ba('n da`nh rie^ng
cho Hoa`ng dde^' Ba?o DDa.i ho^`i tru+o+'c va` Ngo^ DDi`nh Nhu sau na`y, no+i
co' ddu? ca'c loa.i thu' du+~. Nhu+~ng cho^~ na`y na(`m ra^'t xa, ga^`n vu`ng ba
bie^n gio+'i Vie^.t Nam�La`o�Cao Mie^n. To^i nho+' la^`n dda^`u tie^n khi chu'ng
to^i to+'i mo^.t cho^~ nhu+ va^.y, mo^.t ngo^i la`ng Thu+o+.ng giu+~a ca'c khu
dda^`m la^`y, thi` tro+`i ga^`n sa^.p to^'i, sau mo^.t nga`y ngo^`i tre^n
chie^'c xe Jeep luo^`n la'ch qua ca'c khu ru+`ng dda^`y nguy hie^?m. Chu'ng to^i
bu+o+'c ra kho?i xe dde^? duo^~i cha^n cho ddo+~ mo?i, trong khi ngu+o+`i
hu+o+'ng dda.o cu?a chu'ng to^i ddi va`o la`ng dde^? sa('p xe^'p cho buo^?i ddi
sa(n to^'i nay. To^i nhi`n ve^` phi'a cuo^'i vu`ng dda^`m la^`y, ba^.t ngo.n
dde`n ro.i o+? tre^n tra'n, va` ra^'t nga.c nhie^n khi tro^ng tha^'y ra^'t
nhie^`u ca(.p ma('t ma`u xanh ra?i ra'c kha('p no+i va` mo^.t va`i ca(.p ma('t
ma`u ddo? o+? xa ho+n: ma('t ma`u xanh la` ma('t cu?a lu~ hu+o+u nai, co`n ma('t
ma`u ddo? la` cu?a co.p, beo dden hoa(.c beo ga^'m. Sau khi dda~ nhi`n tha^'y
nhu+~ng thu+' na`y chu'ng to^i quye^'t ddi.nh ta.i cho^~ la` se~ to^? chu+'c
mo^.t buo^?i sa(n co.p. Chu'ng to^i ba('n ha. hai con nai, mo^.t con du`ng la`m
mo^`i nhu+? co.p, co`n con kia ddem ve^` cho da^n la`ng. Ba ngu+o+`i da^n la`ng
dda~ to+'i giu'p chu'ng to^i du+.ng mo^.t cho^~ dde^? ba('n co.p; ro^`i chu'ng
to^i lu+.a mo^.t no+i thi'ch ho+.p, co^.t con nai che^'t va`o mo^.t tha^n ca^y
ma` tu+` cho^~ na^'p cu?a chu'ng to^i ca'ch ddo' 10 me't co' the^? nhi`n tha^'y
ra^'t ro~. Da^n la`ng dda`o mo^.t ca'i ho^' du+o+'i dda^'t cho hai chu'ng to^i
na^'p, nhu+ng vi` dda^'t qua' cu+'ng ne^n ho. kho^ng dda`o ddu? sa^u. Chu'ng
to^i pha?i ngo^`i tre^n mo^.t va`i ca`nh ca^y dda(.t du+o+'i ho^' ne^'u muo^'n
nho^ dda^`u le^n kho?i mie^.ng ho^'. DDa^y la` mo^.t lo^'i sa('p xe^'p ra^'t
nguy hie^?m bo+?i vi` chu'ng to^i pha?i pho+i ngu+o+`i ra trong tru+o+`ng ho+.p
co.p ta^'n co^ng. Chu'ng to^i xa^y mo^.t ta^'m ma`n che ba(`ng ca`nh va` la'
ca^y, ddoa.n tro+? ve^` la`ng nghi? ngo+i. Sau bu+~a co+m to^'i, Lua^.n cho to^i
mu+o+.n ngu+o+`i phu. ta' cu?a anh, trung si~ Vie^n, ro^`i dde^? to^i ddi to+'i
cho^~ na^'p dde^? ba('n con co.p dda^`u tie^n cu?a to^i; co`n anh thi` dda~ ha.
ddu+o+.c nhie^`u co.p ro^`i trong nhu+~ng la^`n ddi sa(n vo+'i Nhu. Anh ta
muo^'n ddi theo mo^.t hu+o+'ng kha'c cu`ng mo^.t ngu+o+`i hu+o+'ng dda.o
Thu+o+.ng dde^? sa(n ga^'u va` beo.
Khi chu'ng to^i dde^'n cho^~ sa(n, chu'ng to^i nghe nhu+~ng tie^'ng ddo^.ng
so^.t soa.t chung quanh do ca`nh la' lay ddo^.ng; chu'ng to^i bie^'t ra(`ng
trong bo'ng to^'i lu~ thu' ru+`ng ddang theo do~i chu'ng to^i, chu'ng nhi`n
tha^'y chu'ng to^i co`n chu'ng to^i thi` kho^ng tha^'y chu'ng. Mo^.t lu'c sau
khi chu'ng to^i ngo^`i ye^n vi. trong ho^', chu'ng to^i nghe ba^`y co.p ga^`m
va` pho'ng quanh chu'ng to^i, co' le~ muo^'n doa. cho chu'ng to^i tra'nh xa
bu+~a tie^.c cu?a chu'ng. Sau khoa?ng 5 phu't ma` la^u nhu+ 5 tie^'ng ddo^`ng
ho^`, kho^ng nghe ddo^.ng ti.nh gi` ve^` phi'a chu'ng to^i, lu~ co.p ba('t
dda^`u a(n con mo^`i. Vie^n no'i khe~ be^n tai to^i chi?nh la.i ngo.n dde`n ddeo
tru+o+'c tra'n, va` na.p dda.n va`o ca^y su'ng mo+'i cu?a to^i, mo^.t kha^?u
Ithaca 12 mua o+? New York trong chuye^'n ddi My~ vu+`a ro^`i, chu'ng to^i no'i
ba(`ng mo^.t ngo^n ngu+~ nga('n go.n dda~ ddu+o+.c nha^'t tri' tru+o+'c dda^y
va` bo^? tu'c ba(`ng nhu+~ng cu' thu'c cu`i cho? nhe` nhe.. Chu'ng to^i ngo^`i
ba^'t ddo^.ng, cho+` cho lu~ co.p bi. thu hu't hoa`n toa`n va`o bu+~a a(n ngon
la`nh cu?a chu'ng. A^m thanh do lu~ co.p xe' toa.c mie^'ng mo^`i va` nhai
xu+o+ng rau ra'u ra^'t la` dda'ng so+., no' tu+.a nhu+ tie^'ng xe ta(ng nghie^'n
tre^n so?i dda'. Trong bo'ng to^'i to^i co' ca?m gia'c nhu+ lu~ co.p ddang o+?
sa't be^n mi`nh va` chu'ng co' the^? cha.m va`o chu'ng to^i; chu'ng ga^`m gu+`
ca~i co. va` ca('n lo^.n nhau, tha^'y ca`ng the^m dda'ng so+.. To^i ba('t dda^`u
dda^m nghi nga.i kho^ng bie^'t mi`nh co' the^? ba('n ha. chu'ng kho^ng, va` to^i
co^' tu+o+?ng tu+o+.ng vie^.c gi` se~ xa?y ra ne^'u to^i ba('n hu.t va` chu'ng
nha?y xo^? le^n chu'ng to^i. Nhu+~ng ngu+o+`i ddi sa(n tu+`ng tra?i ke^? cho
to^i nghe tru+o+'c dda^y ra(`ng co.p thu+o+`ng nha?y le^n ta^'n co^ng ngu+o+`i
khi chu'ng bi. tru'ng dda.n, ngay ca? trong mo^.t ti'ch ta('c tru+o+'c khi
chu'ng che^'t.
Va`i phu't sau Vie^n du`ng cu`i cho? thu'c nhe. va`o su+o+`n tra'i to^i. DDo'
la` da^'u hie^.u ba('n. Chu'ng to^i dda~ ddo^`ng y' vo+'i nhau la` to^i se~
ba('n tru+o+'c va` anh ta se~ ba('n tie^'p ho^~ tro+. ne^'u to^i ba('n hu.t.
To^i mo+? cho^'t an toa`n, ba^.t ngo.n dde`n ro.i, nha('m phi'a lu~ co.p va`
bo'p co` su'ng, ta^'t ca? chi? trong vo`ng va`i gia^y ddo^`ng ho^`. Tie^'ng no^?
xe' toang su+. ye^n la(.ng cu?a ma`n dde^m va` lu~ co.p nha?y du+.ng le^n,
ro^'ng ru' va` tha'o cha.y ta'n loa.n, ga^y ne^n mo^.t ca?nh ho^~n ddo^.n khu?ng
khie^'p trong bo'ng to^'i da`y dda(.c cu?a ru+`ng gia`.
Sau mo^.t so^' phu't ke'o da`i, ye^n la(.ng la.i bao tru`m. Chu'ng to^i quye^'t
ddi.nh bo` ra kho?i ho^' xem xe't. Mo^.t con co.p che^'t na(`m ga^`n be^n
mie^'ng mo^`i. DDo' la` con co.p dda^`u tie^n cu?a to^i. Nhu+ng to^i ca?m tha^'y
buo^`n vi` con co.p hi`nh nhu+ vu+`a mo+'i lo+'n chu+' chu+a pha?i la` mo^.t con
co.p tru+o+?ng tha`nh nhu+ to^i dda~ hy vo.ng.
Da^n trong la`ng nghe tie^'ng no^? dda~ cha.y ra tu+`ng to^'p; ho. cu+o+`i va`
nha?y mu'a khi tha^'y con co.p che^'t, ho. sa('p co' the^m thi.t a(n cho ca?
la`ng. Hai ngu+o+`i dda`n o^ng lu+.c lu+o+~ng co^.t hai cha^n tru+o+'c va` hai
cha^n sau cu?a con co.p la.i vo+'i nhau ro^`i du`ng mo^.t khu'c ca^y da`i va`
lo+'n nha^'c con co.p le^n va` ddi ve^` la`ng. Trong ngo^i la`ng Thu+o+.ng,
mo^.t ngu+o+`i tho+. sa(n tu+`ng tra?i ba('t dda^`u lo^.t da co.p, ra^'t tha^.n
tro.ng dde^? tra'nh la`m hu+ bo^. da dda^~m ma'u nhu+ng ra^'t dde.p. Anh ta
dda(.t bo^. da va`o trong mo^.t ca'i chum lo+'n va` ddo^? muo^'i phu? le^n
tre^n. DDoa.n anh ta quay la.i ca('t he^'t ddo^'ng thi.t co.p, go^.t sa.ch ca'c
khu'c xu+o+ng va` bo? va`o trong mo^.t ca'i chum kha'c. Bo^. da se~ ddu+o+.c
thuo^.c, va` xu+o+ng se~ ddu+o+.c chu`i ru+?a sa.ch se~ tru+o+'c khi na^'u trong
nhie^`u nga`y lie^`n dde^? la`m cao ho^? co^'t, mo^.t mo'n thuo^'c ddu+o+.c coi
la` ra^'t to^'t cho be^.nh tha^'p kho+'p. Vie^n tu+? te^' lo giu+~ bo^. da va`
xu+o+ng co.p cho to^i. To^i thu+o+?ng cho da^n la`ng mo^.t mo'n tie^`n lo+'n
ro^`i ra ve^`.
Co' mo^.t la^`n, mo^.t tay chu? ti.ch nga^n ha`ng My~, nga`y tru+o+'c la` mo^.t
vie^n tu+o+'ng dda'nh gia(.c o+? Tha'i Bi`nh Du+o+ng vo+'i bao nhie^u la` huy
chu+o+ng, dde^'n vie^'ng tha(m to^i. O^ng ta nghe to^i no'i chuye^.n sa(n ba('n
co.p, beo, ga^'u, minh... ne^n to? y' muo^'n ba('n mo^.t con co.p dde^? la^'y da
tru+ng o+? pho`ng kha'ch va` khoe vo+'i ba.n be`. To^i to^? chu+'c cho o^ng ta
mo^.t cuo^.c sa(n co.p nhu+ kie^?u tru+o+'c dda^y. Chu'ng to^i ddi dde^'n mo^.t
la`ng Thu+o+.ng o+? ga^`n vu`ng ba bie^n gio+'i, va` dde^'n to^'i, o^ng ngo^`i
vo+'i to^i trong mo^.t ha^`m ra^'t lo+'n dda`o du+o+'i dda^'t. Vi` o^ng ta cao
to ne^n khi ngo^`i trong ha^`m, dda^`u o^ng cao ho+n dda^`u to^i nhie^`u, nho^
le^n kho?i ma(.t dda^'t. DDa^y la` mo^.t lo^'i sa(n co.p ra^'t nguy hie^?m
ddo^'i vo+'i mo^.t ngu+o+`i chu+a co' kinh nghie^.m sa(n co.p. To^i ca?nh ca'o
o^ng nhu+ng o^ng ta ba?o o^ng kho^ng so+., o^ng dda~ ga(.p ca?nh chie^'n tranh
nguy hie^?m ho+n nhie^`u.
Cu~ng nhu+ la^`n tru+o+'c vo+'i Vie^n, vie^n tu+o+'ng My~, ngu+o+`i tho+. sa(n
va` to^i ddi.nh sa(~n tru+o+'c vo+'i nhau lo^'i ba^.t dde`n nhi`n co.p va` ba^'m
co`. To^i dde^? ngu+o+`i tho+. sa(n ddu+'ng be^n tay ma(.t to^i, vie^n tu+o+'ng
o+? be^n tra'i. Lu~ co.p kho^ng dde^'n a(n ngay, chu'ng to^i pha?i cho+` ga^`n
hai tie^'ng ddo^`ng ho^`, chu'ng mo+'i mo` to+'i cho^~ con mo^`i. Nhu+ng la^`n
na`y chu'ng to+'i ddo^ng ho+n, va` ga^`m ro^'ng, nha?y nho't ra^'t la^u tru+o+'c
khi a(n mo^`i. Qua? tha^.t la` dda'ng so+.. To^i co' ca?m gia'c nhu+ la` lu~
co.p bie^'t chu'ng to^i ddang ngo^`i o+? dda^y, va` chu'ng nha?y qua nha?y la.i
ga^`n mie^.ng ha^`m dde^? doa. chu'ng to^i. Sau mo^.t tho+`i gian la^u ho+n
chuye^'n tru+o+'c, lu~ co.p ba('t dda^`u a(n mo^`i. Nhu+ng kho^ng nhu+~ng ga^y
go^?, dde doa. nhau trong dde^m to^'i, chu'ng co`n tho^'t ra nhu+~ng tie^'ng
ga^`m the't ru`ng ro+.n, cu`ng nhu+~ng tie^'ng nhai xu+o+ng ghe^ go+'m. Khi
dda`n co.p ba('t dda^`u me^ a(n, tie^'ng ddo^.ng, tie^'ng ga^`m bo+'t ddi,
ngu+o+`i tho+. sa(n thu'c nhe. cu`i cho? cho to^i hay, to^i lie^`n du`ng cu`i
cho? ba'o hie^.u cho vie^n tu+o+'ng hay, vi` to^i muo^'n nhu+o+`ng o^ng ba('n
tru+o+'c, dde^? o^ng qua? tha^.t la` ngu+o+`i ha. ddu+o+.c co.p. Nhu+ng to^i
cho+` ma~i kho^ng tha^'y o^ng ba^.t dde`n le^n ba('n, ne^n la.i du`ng cu`i cho?
thu'c o^ng mo^.t la^`n nu+~a. Va^~n kho^ng tha^'y o^ng ta pha?n u+'ng.
To^i le^n co`, mo+? dde`n, ba('n. Lu~ co.p nha?y du+.ng le^n, ga^`m the't, tha'o
cha.y ho^~n loa.n. Quang ca?nh tha^.t ru`ng ro+.n. Trong a'nh dde`n dda~ ba^.t,
to^i nhi`n ve^` phi'a o^ng ta, thi` tha^'y ma(.t o^ng ta xanh le`, va` o^ng dda~
te` u+o+'t ca? qua^`n. To^i leo le^n, to+'i nhi`n xa'c con co.p na(`m tre^n
dda^'t. To^i kho^ng da'm ho?i o^ng ta ta.i sao kho^ng no^? su'ng, vi` to^i
bie^'t o^ng ta qua' so+. khi lu~ co.p nha?y nho't ga^`m the't ga^`n be^n. Tuy
nhie^n to^i va^~n thuo^.c da co.p va` bie^'u o^ng ta, nhu+ the^? o^ng dda~ ha.
ddu+o+.c co.p.
Sau khi dda~ tu+. tay mi`nh ha. ddu+o+.c con co.p dda^`u tie^n va` thuo^.c bo^.
da cu?a no' dde^? la`m chie^'n lo+.i pha^?m ky? nie^.m (bo^. da co.p ra^'t dde.p
va` to^i dda~ tra?i no' o+? trong pho`ng kha'ch), va` giu'p o^ng ba.n My~ ba('n
con co.p thu+' hai, to^i la.i muo^'n mo^.t tha'ch thu+'c lo+'n ho+n: sa(n beo.
DDa^y la` mo^.t loa`i va^.t hay ru.t re`, nhu+ng ra^'t tho^ng minh va` ra^'t
kho^n lanh. No' nho? ho+n co.p nhu+ng ddi sa(n no' thi` nguy hie^?m ho+n
nhie^`u. Trong khi ddang chua^?n bi. cho chuye^'n ddi sa(n ke^' tie^'p thi` to^i
nghe tin mo^.t ngu+o+`i ba.n cu?a to^i, mo^.t ngu+o+`i Ta^y lai, con cu?a mo^.t
o^ng cha Pha'p va` mo^.t ngu+o+`i me. Vie^.t, mo^.t tay ddi sa(n tu+`ng tra?i
ho+n to^i ra^'t nhie^`u, mo+'i ddu+o+.c ddu+a vo^ be^.nh vie^.n vi` bi. tai na.n
trong lu'c ddi sa(n. To^i cho+` va`i nga`y cho anh ta ddo+~ ddu+o+.c ddo^i chu't
ddoa.n to+'i tha(m anh trong be^.nh vie^.n. Cha anh ta la` mo^.t tay sa(n thu'
lo+'n cu+` kho^i va` cu~ng la` mo^.t ngu+o+`i hu+o+'ng dda.o ra^'t gio?i nhu+ng
ra^'t dda('t tie^`n. To^i tha^'y o^ng ta ddang ngo^`i be^n ca.nh giu+o+`ng ba.n
to^i. To^i ra^'t sung su+o+'ng ddu+o+.c ga(.p ca? hai o+? dda^y. Henri muo^'n
ngo^`i da^.y no'i chuye^.n nhu+ng cha anh bie^?u anh na(`m xuo^'ng nghi?. O^ng
ddoa'n la` to^i to+'i tha(m con o^ng nhu+ng cha('c la` cu~ng muo^'n nghe ca^u
chuye^.n, vi` va^.y o^ng no'i vo+'i Henri ra(`ng o^ng se~ ke^? nhu+~ng gi` xa?y
ra cho to^i nghe. Mu+o+`i nga`y tru+o+'c, Henri dda~ ddi to+'i vu`ng ba bie^n
gio+'i cu`ng vo+'i hai ngu+o+`i ba.n va` mo^.t ngu+o+`i hu+o+'ng dda.o
Thu+o+.ng, ddo' la` mo^.t dde^m ra^'t to^'i, to^'t cho vie^.c sa(n ba('n. Ho.
bu+o+'c ddi tu+` to^'n, tha^.n tro.ng o+? phi'a sau ngu+o+`i hu+o+'ng dda.o va`o
sa^u trong ru+`ng, ti`m kie^'m hu+o+u nai hay co.p. Thi`nh li`nh Henri tro^ng
tha^'y hai ca(.p ma('t ddo?. Anh ba^.t dde`n ro.i le^n va` tha^'y mo^.t con beo
ca'i nga^.m mo^.t con hu+o+u nho? trong mie^.ng; no' ddang tre`o le^n ca^y, theo
sau la` mo^.t con beo con. Henri ra da^'u cho mo.i ngu+o+`i ngo^`i xuo^'ng na^'p
sau go^'c ca^y, anh hu+o+'ng ngo.n dde`n ve^` phi'a con beo va` ke'o co`. Kha^?u
su'ng la` mo^.t kha^?u Ithaca 12 gio^'ng nhu+ cu?a to^i. Tie^'ng no^? xe' toang
ma`n dde^m va` ca? hai me. con con beo ro+'t xuo^'ng dda^'t. Con beo me. pho'ng
cha.y nhu+ng con beo con run ra^?y ke^u la, no' kho^ng cha.y theo me. ddu+o+.c
vi` hai cha^n sau cu?a no' dda~ bi. ga~y. Henri bo^`i the^m mo^.t pha't su'ng
dde^? cha^'m du+'t su+. ddau ddo+'n cu?a con beo nho?, va` ra le^.nh cho
ngu+o+`i hu+o+'ng dda.o giu+~ con beo con trong khi anh va` hai ngu+o+`i ba.n
dduo^?i theo con beo me.. Sau mo^.t ho^`i ti`m kie^'m Henri tro^ng tha^'y mo^.t
va`i gio.t ma'u o+? tre^n dda'm la' ca^y. Anh va` hai ngu+o+`i ba.n nhi`n quanh
nhu+ng kho^ng tha^'y mo^.t con va^.t na`o ca?. Henri quye^'t ddi.nh tro+? ve^`
vo+'i xa'c con hu+o+u va` con beo nho? dde^? con beo me. bi. thu+o+ng la.i trong
ru+`ng sa'ng mai se~ quay la.i ti`m. Nga`y ho^m sau tro+`i dda^`y su+o+ng,
nhu+ng Henri va` hai ngu+o+`i ba.n cu`ng ngu+o+`i hu+o+'ng dda.o va^~n ddi tro+?
la.i ca'i cho^~ anh dda~ ba('n ha. con beo dde^m tru+o+'c. Anh la.i tro^ng
tha^'y nhu+~ng gio.t ma'u co`n tu+o+i tre^n dda'm la' va` ca`ng ddi ca`ng va`o
sa^u trong ru+`ng; ru+`ng ca^y ca`ng lu'c ca`ng da`y va` ho. pha?i du`ng dao
cha(.t mo^.t lo^'i ddi va` go+~ nhu+~ng ca`nh ca^y ca?n ddu+o+`ng, nhu+ng Henri
bi. thu hu't bo+?i nhu+~ng ve^'t ma'u co`n tu+o+i tre^n dda'm la' kho^ng chi.u
quay lui. Thi`nh li`nh tu+` sau mo^.t bu.i ra^.m, mo^.t con beo pho'ng ra cho^`m
le^n ngu+o+`i Henri, no' cho^.p la^'y vai Henri ba(`ng hai cha^n tru+o+'c, ma(.t
no' ke^` sa't ma(.t Henri, va` mo.i ngu+o+`i tro^ng tha^'y hai cha^n con beo
dda~ bi. ga~y dda^`y ca? ma'u, ta^'t ca? bo.n ho. bie^'t ra(`ng ddo' la` con beo
me. bi. thu+o+ng. No' ca` ca'i mie^.ng bi. be^? va`o ma(.t Henri, nhu+ng Henri
kho^ng ba('n no' ddu+o+.c va` cu~ng kho^ng the^? tu+. ve^., con beo tuy bi.
thu+o+ng nhu+ng va^~n co`n ra^'t ma.nh. Kho^ng ai da'm ba('n con beo vi` no'
qua^'n cha(.t la^'y Henri. Cuo^'i cu`ng con beo te' xuo^'ng dda^'t va` ngu+o+`i
hu+o+'ng dda.o ba('n va`o dda^`u no'. Trong lu'c bo^'n ngu+o+`i ddi vo+'i nhau
tha`nh ha`ng mo^.t, la`m sao con beo bie^'t ddu+o+.c ai la` ngu+o+`i dda~ ba('n
no' va` gie^'t che^'t con cu?a no' dde^m tru+o+'c, la`m sao no' co' the^? nha^.n
ra anh ta va` nha?y xo^? le^n anh? DDo' la` tri' tho^ng minh hay tru+.c gia'c
hay chi? ddo+n gia?n la` ti`nh co+`? Kho^ng ai co' the^? bie^'t cha('c ddu+o+.c,
nhu+ng nhu+~ng su+. co^' nhu+ va^.y kho^ng pha?i la` chuye^.n qua' ba^'t bi`nh
thu+o+`ng. Mo^.t ngu+o+`i tho+. sa(n gia` nhie^`u kinh nghie^.m dda~ co' la^`n
ke^? to^i nghe chuye^.n mo^.t con beo bi. mo^.t tay tho+. sa(n Thu+o+.ng du`ng
gia'o dda^m bi. thu+o+ng, dda~ ddi to+'i ta^.n ngo^i la`ng cu?a anh to^'i ho^m
sau, ga^`n bi`a ru+`ng dde^? ti`m ngu+o+`i tho+. sa(n va` ta^'n co^ng anh ta.
May ma` anh ta ddu+o+.c da^n la`ng cu+'u thoa't vi` ho. pha't hie^.n ra con beo
ki.p tho+`i.
Du` sao ca^u chuye^.n na`y cu~ng khie^'n to^i suy nghi~ la.i tru+o+'c khi ddi
sa(n beo, va` to^i chuye^?n qua mu.c tie^u ke^' tie^'p � Minh, mo^.t loa.i bo`
ru+`ng lo+'n vo^ cu`ng. Minh la` loa.i thu' nguy hie^?m nha^'t, du+~ nha^'t va`
kho' lu+o+`ng nha^'t trong ca'c loa`i da~ thu', i't ngu+o+`i da'm sa(n chu'ng
va` chi? co' nhu+~ng tay tho+. sa(n he^'t su+'c tu+`ng tra?i mo+'i co' the^?
sa(n ddu+o+.c. Co' le~ vie^.c sa(n minh la` mo^.t sai la^`m lo+'n cu?a to^i khi
to^i co' ra^'t i't kinh nghie^.m ddi sa(n. To^i qua? la` thie^'u kho^n ngoan khi
dda^m dda^`u ddi sa(n minh sau mo^.t kinh nghie^.m qua' de^~ da`ng vo+'i nai va`
co.p. Minh na(.ng tu+` 800 to+'i 900 ki'-lo^ va` co' the^? cha.y vo+'i to^'c
ddo^. 50 to+'i 60 ca^y so^' gio+` le^n su+o+`n do^'c. Chu'ng so^'ng tre^n
nhu+~ng vu`ng nu'i cao xa xo^i nha^'t, lang thang kha('p ca'c thung lu~ng va`
ddi?nh nu'i, luo^n luo^n ho.p tha`nh dda`n tu+` 5 to+'i 10 con. Khi bi. thu+o+ng
hoa(.c khi so^'ng mo^.t mi`nh vi` bi. dduo^?i ra kho?i ba^`y, chu'ng thu+o+`ng
ta^'n co^ng ngu+o+`i ta. Va`o mo^.t nga`y thu+' ba?y, tre^n con ddu+o+`ng to+'i
mo^.t ddi.a ddie^?m sa(n ba('n cu?a Nhu ga^`n bie^n gio+'i La`o, chu'ng to^i
du+`ng la.i o+? mo^.t ngo^i la`ng Thu+o+.ng va` ddu+o+.c ba'o la` co' mo^.t
dda`n minh ma` ca'c tay sa(n Thu+o+.ng dda~ tha^'y kho^ng xa ngo^i la`ng cu?a
ho.. Chu'ng to^i quye^'t ddi.nh ddi ti`m. Mo^.t ngu+o+`i hu+o+'ng dda.o ddo^`ng
y' ddu+a chu'ng to^i le^n ddi?nh nu'i kho^ng xa ngo^i la`ng bao nhie^u, no+i
dda`n minh thu+o+`ng lang thang quanh qua^'t. DDu+'ng tre^n cho^~ cao dde^? quan
sa't dda`n minh du+o+'i thung lu~ng dde^? ti'nh toa'n ca'ch ta^'n co^ng thi` an
toa`n ho+n. Suo^'t hai gio+` ddo^`ng ho^` chu'ng to^i cha^.t va^.t ti`m
ddu+o+`ng le^n tre^n ddi?nh qua ca'c bu.i ca^y dda^`y gai, ca'c ta?ng dda' tro+n
tro+.t, va` ca'c ca`nh ca^y cu+' ba^.t ngu+o+.c va`o ngu+o+`i, bi. lu~ co^n
tru`ng va` va('t bu dda^`y, nhu+~ng con va('t chi? nho? nhu+ sa^u ddo, so^'ng
trong nhu+~ng khu ru+`ng a^?m u+o+'t. Chu'ng tu+` tre^n ca^y ba('n xuo^'ng
ngu+o+`i anh khi anh ddi sa't chu'ng, bo` du+o+'i lo+'p a'o qua^`n va` la(.ng
le~ hu't ma'u anh ma` kho^ng ga^y ra mo^.t chu't ddau ddo+'n na`o. Anh chi?
pha't hie^.n ra khi chu'ng dda~ hu't no bu.ng va` nha? ra, va` ma'u cu+' ri?
u+o+'t a'o qua^`n anh. Sau khi dda~ go+~ he^'t dda'm va('t, uo^'ng mo^.t i't
nu+o+'c gia?i kha't va` kie^?m tra la.i su'ng, chu'ng to^i la.i tie^'p tu.c ddi
qua khu ru+`ng ra^.m khoa?ng hai ca^y so^' nu+~a. Khi to+'i ddu+o+.c tre^n
ddi?nh nu'i chu'ng to^i nhi`n xuo^'ng du+o+'i thung lu~ng va` tha^'y ngay phi'a
tru+o+'c ma('t mo^.t dda`n go^`m na(m con minh dda~ tru+o+?ng tha`nh va` mo^.t
con co`n nho? ddang la(.ng le~ ga(.m co? trong khi mo^.t con minh ddu+.c to
lo+'n ddu+'ng ga'c, canh chu+`ng co.p, beo va` ngu+o+`i. Chu'ng to^i tu+` tu+`
la^`n xuo^'ng do^'c nu'i tie^'n ve^` hu+o+'ng chu'ng, con minh ddu+.c nga^?ng
dda^`u le^n va` nhi`n tha^'y chu'ng to^i, no' ro^'ng le^n mo^.t tie^'ng ra^'t
lo+'n va` ca? ba^`y dde^`u ngu+o+'c dda^`u le^n, tha^'y chu'ng to^i va` chua^?n
bi. bo? cha.y. Trong mo^.t ti'ch ta('c, to^i ddu+a kha^?u Winchester Magnum 3.75
nha('m va`o dda^`u con bo` ddu+.c va` ke'o co`. To^i nghi~ ra(`ng mi`nh dda~
ba('n tru'ng ne^n ra^'t nga.c nhie^n khi tha^'y chu'ng nha?y du+.ng le^n va`
cha.y ta'n loa.n. Theo linh ti'nh to^i cha.y theo chu'ng va` khi to+'i ddi.a
ddie^?m chu'ng o+? ho^`i na~y, to^i nha^.n tha^'y co' mo^.t i't ma'u vu+o+ng
tre^n co? va` tre^n la' ca^y. Sau chu+`ng va`i tra(m me't thi` to^i ma^'t da^'u
ne^n du+`ng la.i nhi`n xung quanh. Thi`nh li`nh to^i nghe mo^.t tie^'ng ddo^.ng
sau lu+ng. To^i quay la.i va` tha^'y o+? sau mo^.t go` mo^'i cao, mo^.t con minh
ddu+.c vo+'i ca(.p ma('t ddo? nga^`u, nhi`n to^i mo^.t ca'ch du+~ to+.n va`
sa(~n sa`ng ta^'n co^ng. No' da^.m hai cha^n tru+o+'c hu`ng ma.nh xuo^'ng
dda^'t, tho+? phi` pho` qua lo^~ mu~i ddang bo^'c ho+i, nghie^ng dda^`u qua
mo^.t be^n ro^`i pho'ng to+'i tru+o+'c. To^i na^ng su'ng le^n va` nha('m va`o
dda^`u no', ngay giu+~a hai con ma('t. Tie^'ng no^? do^.i la.i ra^'t ddanh va`
con va^.t ro+'t xuo^'ng dda^'t, bo^'n cha^n co`n quo+` qua.ng trong kho^ng khi'.
To^i may ma('n dda~ pha't hie^.n ra no' tru+o+'c khi no' ta^'n co^ng. Minh la`
loa`i thu' ra^'t tho^ng minh. Khi bi. thu+o+ng, chu'ng thu+o+`ng bo.c ra phi'a
sau va` ta^'n co^ng anh tu+` phi'a sau lu+ng. To^i cu~ng ra^'t may ma('n khi
nhu+~ng ngu+o+`i da^n la`ng theo to^i kho^ng ddu+'ng cha(.n giu+~a to^i va` con
va^.t. Ho. ra^'t so+. ha~i nhu+ng ho. cu~ng ra^'t sung su+o+'ng khi tha^'y con
bo` ru+`ng bi. gie^'t, vi` ho. sa('p su+?a co' ra^'t nhie^`u thi.t vo+'i con
va^.t to lo+'n na`y. To^i ddu+'ng ga^`n con bo` va` so+` va`o ca'i dda^`u to
lo+'n cu?a no' vo+'i ca(.p su+`ng ra^'t dde.p. To^i tie^'c mi`nh dda~ kho^ng
ddem theo mo^.t ca'i ma'y a?nh dde^? ghi hi`nh con va^.t kho^?ng lo^` na`y
tru+o+'c khi no' bi. xe? ra tu+`ng ma?nh. Da^n la`ng ca('t dda^`u con minh dde^?
da`nh cho to^i (sau na`y to^i se~ ddem ve^` thuo^.c va` treo o+? Sa`i Go`n)
ro^`i ca('t ta^'t ca? nhu+~ng ta?ng thi.t ma` ho. co' the^? ddem ve^` la`ng.
Thi.t bo` ru+`ng ra^'t ngon, me^`m va` ngo.t. Sau ddo' da^n la`ng du`ng thu+`ng
lo+'n co^.t dda^`u con minh, ddoa.n hai ngu+o+`i khie^ng to+'i xe Jeep cho to^i.
To^i ha. the^m bo^'n con minh nu+~a trong nhu+~ng chuye^'n ddi sa(n tie^'p theo,
nhu+ng suy't chu't nu+~a to^i bi. con thu+' tu+ gie^'t che^'t. Mo^.t nga`y kia
vie^n ca?nh sa't tru+o+?ng qua^.n Tu`ng Nghi~a, no+i co' trang tra.i cu?a to^i,
cu~ng la` mo^.t tay tho+. sa(n cu+` kho^i dde^'n ru? to^i ddi sa(n. Ca'ch uy?
ban qua^.n 40 ca^y so^', mo^.t linh mu.c Thie^n chu'a gia'o trong nhu+~ng
chuye^'n ha`nh le^~ nga`y thu+' ba?y thu+o+`ng ga(.p mo^.t dda`n co.p 3 con
ga^`n bo+` so^ng va`o lu'c chie^`u to^'i. O^ng cho bie^'t con co.p ddu+.c la`
mo^.t con co.p ra^'t oai va` dde.p, luo^n luo^n co' mo^.t con co.p ca'i lo+'n
va` mo^.t con co.p con ddi cu`ng. Vie^n ca?nh sa't tru+o+?ng cho mo^.t ngu+o+`i
Thu+o+.ng hu+o+'ng dda.o theo to^i va` no'i to^i ha~y ddi ti`m dda`n co.p; anh
ta lo+~ hu+'a ddi du+. mo^.t dda'm cu+o+'i ne^n kho^ng ddi vo+'i to^i ddu+o+.c.
To^i ca^`m kha^?u Ithaca cu?a to^i ddu+a cho ngu+o+`i hu+o+'ng dda.o, co`n to^i
la^'y kha^?u Winchester Magnum 3.75 ddem theo dde^? pho`ng xa. Sau na`y to^i
bie^'t mi`nh dda~ quye^'t ddi.nh ddu'ng, loa.i su'ng sa(n Ithaca chi? thi'ch
ho+.p khi ddi sa(n hu+o+u nai hoa(.c co.p nhu+ng ddo^'i vo+'i nhu+~ng loa.i thu'
lo+'n ho+n thi` kho^ng ddu? su+'c ma.nh. Mo^.t kha^?u Winchester Magnum 3.75
mo+'i la` vu~ khi' ngang ta^`m lu~ minh va` ca? voi nu+~a.
Mo^.t ngu+o+`i li'nh Thu+o+.ng xin to^i cho anh ta ddi theo vi` anh ta muo^'n
ve^` tha(m cha me. ta.i ngo^i la`ng ga^`n ddi.a ddie^?m ma` ngu+o+`i linh mu.c
Thie^n chu'a gia'o dda~ mo^ ta?. Bo+?i vi` to^i dda~ co' mo^.t ngu+o+`i ba.n o+?
Sa`i Go`n le^n tha(m ddang ddi cu`ng ne^n to^i kho^ng muo^'n nha^.n the^m
ngu+o+`i li'nh nu+~a, vi` sa(n co.p giu+~a ban nga`y ra^'t nhie^`u tra('c tro+?,
ddo`i ho?i pha?i xu+? li' tha^.t nhanh; qua' nhie^`u ngu+o+`i co' the^? ca?n
tro+? nhu+~ng pha?n u+'ng nhu+ va^.y. Nhu+ng ngu+o+`i li'nh cu+' na(`ng na(.c
ddo`i ddi va` ngu+o+`i hu+o+'ng dda.o cu~ng u?ng ho^. anh ta, no'i ra(`ng co'
the^? chu'ng to^i pha?i ca^`n the^m ngu+o+`i dde^? khie^ng xa'c co.p tro+? ve^`
xe Jeep. DDo' co' le~ la` mo^.t quye^'t ddi.nh sai la^`m ve^` pha^`n to^i khi
to^i nghe lo+`i anh ta.
Chu'ng to^i la'i xe to+'i ngo^i la`ng ga^`n so^ng na(`m tre^n mo^.t vu`ng dda^'t
cao; sau khi leo le^n cho'p mo^.t ngo.n nu'i, chu'ng to^i nhi`n xuo^'ng thung
lu~ng, thay vi` co.p chu'ng to^i la.i tha^'y mo^.t dda`n minh o+? phi'a be^n
na`y so^ng. Ngu+o+`i ba.n to^i quye^'t ddi.nh o+? la.i tre^n xe vi` kha^?u su'ng
cu?a anh ta kho^ng ddu? ma.nh dde^? ba('n minh. To^i nhi`n ngu+o+`i hu+o+'ng
dda.o, anh ta no'i anh ta se~ du`ng mo^.t kha^?u su'ng cu~ cu?a qua^n ddo^.i va`
dde^? kha^?u Ithaca la.i tre^n chie^'c xe Jeep. Anh ta dde^` nghi. chu'ng to^i
sa(n lu~ minh na`y, ma(.c du` tru+o+'c dda^y chu'ng to^i du+. ddi.nh la` sa(n
ba^`y co.p ma` ngu+o+`i linh mu.c dda~ chi?. To^i do du+. bo+?i vi` chu'ng to^i
kho^ng co' ddu? su'ng cho mo^.t dda`n minh nhie^`u nhu+ va^.y, nhu+ng ngu+o+`i
hu+o+'ng dda.o ddu+a ma('t nhi`n kha^?u Winchester Magnum cu?a to^i va` hai
kha^?u su'ng qua^n ddo^.i, no'i ra(`ng ne^'u chu'ng to^i ha. mo^.t con minh, ca?
dda`n se~ bo? cha.y tho^i va` chu'ng to^i se~ kho^ng pha?i ddo^'i die^.n vo+'i
nhie^`u con. Anh ta ra^'t ha'o tha('ng.
Chu'ng to^i kie^?m tra la.i su'ng o^'ng va` le^n ddu+o+`ng. Chu'ng to^i ddi
xuo^'ng thung lu~ng, nhu+ng ru+`ng tre ca`ng lu'c ca`ng da`y; kho^ng de^~ gi`
mo+? mo^.t con ddu+o+`ng xuye^n qua dda'm ru+`ng na`y, la.i ca`ng kho^ng de^~
pha't hie^.n mo^.t con thu' na`o, chu'ng to^i be`n quye^'t ddi.nh tie^'n ve^`
phi'a con so^ng. To^i tha^.n tro.ng bu+o+'c tu+`ng bu+o+'c xuye^n qua ru+`ng
tre, theo sau la` ngu+o+`i hu+o+'ng dda.o ro^`i dde^'n ngu+o+`i li'nh. DDa^`u
o'c to^i ra^'t ca(ng tha(?ng, vi` cu+' so+. ne^'u mo^.t hay mo^.t con co.p
xua^'t hie^.n, ngu+o+`i li'nh co' the^? hoa?ng ho^`n va` ba('n chu'ng to^i thay
vi` ba('n thu'. Nhu+ng cu~ng nguy hie^?m kho^ng ke'm ne^'u dde^? anh ta ddi
tru+o+'c, bo+?i vi` anh ta se~ kho^ng ddu? su+'c tu+. ve^. va` co' the^? la`m
ca? dda'm chu'ng to^i la^m nguy ne^'u co' mo^.t con thu' lo+'n ta^'n co^ng. To^i
ddang co`n dda('n ddo suy nghi~ ne^n la`m gi` thi` thi`nh li`nh nghe mo^.t
tie^'ng ro^'ng ngay phi'a tru+o+'c ma(.t; ngu+o+'c ma('t le^n to^i tro^ng tha^'y
mo^.t con minh kho^?ng lo^` tu+` sau mo^.t bu.i tre ra^.m lao ra ta^'n co^ng.
No' chi? ca'ch to^i chu+a to+'i mu+o+`i me't va` to^i kho^ng co`n ddu? thi`
gio+` na^ng su'ng le^n nu+~a. DDa^`u cu'i xuo^'ng, ca(.p su+`ng du+.ng ddu+'ng,
con va^.t lao to+'i ta^'n co^ng nhu+ mo^.t tia cho+'p, nhu+~ng ca'i cha^n to
lo+'n cu?a no' da^.m ma(.t dda^'t nghe nhu+ tie^'ng sa^'m. To^i nga~ ngu+o+`i
qua tay pha?i dde^? tra'nh va` no' co. su+o+'t tay a'o to^i, va` ro^`i to^i nghe
tha^'y mo^.t tie^'ng ddo^.ng ra^'t lo+'n phi'a sau lu+ng. To^i cha.y bo^? ve^`
phi'a tru+o+'c va` chi? ngu+`ng khi bi. con so^ng cha(.n la.i. Ngu+o+`i hu+o+'ng
dda.o cha.y nha`o theo to^i va` ca? hai chu'ng to^i nha?y a`o xuo^'ng so^ng,
na^'p sau bo+` so^ng, hu+o+'ng mu~i su'ng ve^` phi'a con minh. Chu'ng to^i cho+`
mo^.t i't la^u, lo`ng lo la('ng kho^ng bie^'t ngu+o+`i li'nh ra sao vi` ma~i
kho^ng tha^'y anh xua^'t hie^.n, va` quye^'t ddi.nh ddi tro+? lui ti`m anh ta.
Ca? hai chu'ng to^i dde^`u ngo+` ra(`ng anh ta co' the^? bi. thu+o+ng vo+'i con
minh sau khi no' ta^'n co^ng hu.t hai chu'ng to^i; ca'i tie^'ng ddo^.ng ra^'t
lo+'n ho^`i na~y co' the^? la` tie^'ng con minh hu'c va`o ngu+o+`i anh ta. DDo'
la` mo^.t gia^y phu't cu+.c ky` dda'ng so+.. Chu'ng to^i ba('n nhie^`u pha't
dda.n le^n tro+`i dde^? xua dduo^?i con minh va` ddi tro+? la.i cho^~ chu'ng
to^i bi. ta^'n co^ng ho^`i na~y. Qua? la` mo^.t ca?nh tu+o+.ng ru`ng ro+.n:
ngu+o+`i li'nh na(`m so'ng su+o+.t tre^n ma(.t dda^'t vo+'i mo^.t ve^'t thu+o+ng
khu?ng khie^'p o+? ngu+.c va` mo^.t ve^'t thu+o+ng nu+~a o+? ddu`i tra'i. Anh ta
co`n bi. con minh da^~m le^n ngu+o+`i va` ma'u ddang tuo^n ra kha('p no+i, tu+`
mie^.ng, mu~i, ma('t va` tai. Ngu+o+`i li'nh nha^'t ddi.nh pha?i che^'t ngay
tu+'c kha('c vo+'i cu' hu'c khu?ng khie^'p cu?a hai ca'i su+`ng nho.n hoa('c
va`o ngu+.c va` ddu`i, vo+'i mo^.t va^.n to^'c 60 ca^y so^' gio+` va` mo^.t
kho^'i xu+o+ng thi.t na(.ng ca? ta^'n to^'ng va`o ngu+o+`i anh. Nhi`n tha^n
the^? tan na't cu?a ngu+o+`i li'nh to^i mo+'i nha^.n thu+'c ddu+o+.c mo^.t con
minh ddo^.c tha^n co' the^? nguy hie^?m to+'i chu+`ng na`o. DDa^y pha?i la`
mo^.t ba`i ho.c cho nhu+~ng tay tho+. sa(n thie^'u kinh nghie^.m nhu+ to^i.
Chuye^'n ddi tro+? ve^` cu+.c ky` kho^'n kho^?, mu+a ta^`m ta~ va` ngu+o+`i
hu+o+'ng dda.o cu`ng to^i pha?i khie^ng xa'c ngu+o+`i li'nh tre^n hai ca`nh ca^y
le^n do^'c xuo^'ng do^'c, tru+o+.t cha^n tre^n nhu+~ng ta?ng dda' u+o+'t, te'
xuo^'ng bu`n la^`y, cho^'ng cho.i vo+'i ca'c ca`nh ca^y va` bu.i ra^.m suo^'t
mo^.t khoa?ng ddu+o+`ng bo^'n, na(m ca^y so^' dde^? ve^` la.i chie^'c xe Jeep.
Khi chu'ng to^i ve^` to+'i trung ta^m qua^.n li., gia ddi`nh cu?a ngu+o+`i li'nh
cha.y ra ke^u kho'c kho^ng ngo+'t. To^i ca?m tha^'y kho^'n kho^?, lo`ng to^i
tra`n nga^.p no^~i buo^`n ra^`u, thu+o+ng xo't va` a^n ha^.n. To^i kho^ng the^?
tu+. tha thu+' cho mi`nh dda~ ga^y ne^n ca'i che^'t cu?a mo^.t con ngu+o+`i vi`
ca'i thu' ddi sa(n. To^i go+?i mo^.t mo'n tie^`n lo+'n giu'p ddo+~ gia ddi`nh
ngu+o+`i li'nh, ba`y to? lo`ng tie^'c nuo^'i sa^u xa va` quye^'t ddi.nh ngay
ta.i cho^~ se~ kho^ng bao gio+` ddi sa(n tro+? la.i. Suo^'t mo^.t tua^`n le^~
dda^`u o'c to^i hoa`n toa`n tro^'ng ro^~ng va` to^i ha^`u nhu+ kho^ng the^? lo
toan co^ng vie^.c ha`ng nga`y. To^i ddem ta^'t ca? su'ng dda.n cho ngu+o+`i
ca?nh sa't tru+o+?ng va` ke^? tu+` nga`y a^'y to^i kho^ng bao gio+` cha.m va`o
mo^.t kha^?u su'ng hay ddi sa(n nu+~a.
Sau khi o^ng Die^.m bi. la^.t ddo^? va` bi. gie^'t tha'ng Mu+o+`i mo^.t 1963,
Vie^.t Nam tra?i qua mo^.t giai ddoa.n ro^'i loa.n chi'nh tri. va` ba^'t an xa~
ho^.i. Du ki'ch ca`ng nga`y ca`ng ma.nh ho+n va` ti`nh hi`nh an ninh dda^m ra
ra^'t nghie^m tro.ng. Nhu+~ng cuo^.c dda^'u dda' giu+~a ca'c nho'm qua^n ddo^.i
cu~ng nhu+ ca'c cuo^.c ddu.ng ddo^. to^n gia'o giu+~a Pha^.t tu+? va` ti'n ddo^`
Thie^n chu'a gia'o dde doa. su+. o^?n ddi.nh cu?a Nam Vie^.t Nam: nhie^`u
ngu+o+`i dda~ tie^n ddoa'n mo^.t cuo^.c su.p ddo^? toa`n die^.n cu?a mie^`n Nam
va`o na(m 1965. Da^y ke~m gai va` chu+o+'ng nga.i va^.t gia(ng tre^n ddu+o+`ng
pho^' la` chuye^.n thu+o+`ng nga`y. Tinh tha^`n chung cu?a da^n chu'ng ra^'t la`
u a'm. Nhu+~ng hoa.t ddo^.ng nghe^` nghie^.p cu?a to^i cu~ng cha^.m la.i ra^'t
nhie^`u khi ma` ti`nh hi`nh an ninh chung kho^ng thua^.n lo+.i cho vie^.c pha't
trie^?n kinh te^'. To^i quye^'t ddi.nh ta.m ro+`i dda^'t nu+o+'c dde^? ra
nu+o+'c ngoa`i la`m vie^.c. Cuo^'i na(m 1963 Thu? tu+o+'ng Nguye^~n Ngo.c Tho+
dde^` nghi. bo^? nhie^.m to^i la`m DDa.i su+' o+? Nha^.t Ba?n, to^i kho^ng pha?n
ddo^'i y' kie^'n na`y va` Gaimucho, Bo^. Ngoa.i giao Nha^.t, cu~ng ra^'t ddo^`ng
ti`nh, nhu+ng mo^.t tha`nh vie^n trong Ho^.i ddo^`ng Tu+o+'ng la~nh, tu+o+'ng
Kim, ngu+o+`i ma` to^i dda~ tu+` cho^'i kho^ng ddi theo giu'p, dda~ pha?n ddo^'i
ki.ch lie^.t vie^.c bo^? nhie^.m to^i. Na(m 1962 Die^.m go+?i mo^.t pha'i ddoa`n
do tu+o+'ng Kim ca^`m dda^`u qua Nha^.t. Cu~ng va`o lu'c ddo' o^ng Die^.m go+?i
to^i to+'i Tokyo dde^? tha(m do` vo+'i chi'nh quye^`n Nha^.t ve^` vie^.c mo+?
ro^.ng ho+.p ta'c kinh te^' ta`i cha'nh. O^ng dda~ pha.m mo^.t sai la^`m khi
kho^ng no'i cho tu+o+'ng Kim bie^'t la` to^i co' mo^.t nhie^.m vu. rie^ng
bie^.t. Gio^'ng nhu+ nhu+~ng tay la~nh dda.o qua^n su+. kha'c, tu+o+'ng Kim
kho^ng bie^'t gi` ve^` la~nh vu+.c kinh te^' ta`i cha'nh va` cu+' nghi~ ra(`ng
to^i na(`m trong pha'i ddoa`n cu?a o^ng. Khi to^i tu+` cho^'i kho^ng ddi cu`ng
vo+'i ddoa`n cu?a o^ng, o^ng tu+'c gia^.n va` ba'o ca'o la.i Die^.m, the^'
nhu+ng Die^.m no'i vo+'i o^ng la` to^i co' mo^.t nhie^.m vu. kha'c va` o^ng ta
pha?i dde^? to^i ye^n. DDa^y la` cung ca'ch la`m vie^.c dda(.c tru+ng cu?a o^ng
Die^.m. O^ng luo^n luo^n la`m theo y' kie^'n rie^ng ma` kho^ng chia se? vo+'i
ba^'t cu+' ai trong chi'nh phu?.
Ro^`i va`o cuo^'i na(m 1962 khi ddang o+? tre^n ddu+o+`ng to+'i Pha'p va` to+'i
DDu+'c nha(`m ti`m kie^'m su+. ta`i tro+. cho Nga^n ha`ng Khue^'ch tru+o+ng ma`
to^i mo+'i tha`nh la^.p, to^i nha^.n ddu+o+.c tin cha to^i ddo^.t ngo^.t qua
ddo+`i. O^ng dda~ tu+` tra^`n trong lu'c ddang ngu?, tru+o+'c lu'c me. to^i tho`
tay qua ta^'m mu`ng dde^? na('m la^'y tay o^ng. DDo' nha^'t ddi.nh la` mo^.t
ca'i che^'t ra^'t e^m tha('m, ra^'t dde.p va` to^i muo^'n to^i cu~ng ddu+o+.c
nhu+ va^.y khi ro+`i kho?i cuo^.c ddo+`i na`y. To^i vo^.i va~ quay ve^` tu+`
Paris; khi to+'i phi tru+o+`ng Ta^n So+n Nha^'t to^i ddu+o+.c Kim, mo^.t
ngu+o+`i ba.n va` la` phu. ta' tha^n ca^.n ra ddo'n ro^`i ddu+a to^i cu`ng hai
con ga'i la` DDa.m va` Li.ch le^n ngay mo^.t chie^'c ma'y bay dda~ thue^, bay ra
Hue^'. Lu'c a^'y la` mu`a mu+a va` chu'ng to^i ga(.p pha?i mo^.t co+n ba~o ra^'t
xa^'u suo^'t qua~ng ddu+o+`ng ve^` Hue^'. Chuye^'n bay he^'t su+'c khu?ng
khie^'p vi` ddo' la` mo^.t chie^'c ma'y bay DC3 cu~ ky~. No' bi. lo.t va`o lo^~
kho^ng khi' va` ro+i xuo^'ng nhie^`u la^`n, ha^'t tung mo.i va^.t o+? trong
khoang. DDa.m va` Li.ch ra^'t so+. va` to^i pha?i na('m tay chu'ng dde^? tra^'n
an suo^'t tho+`i gian ddo'. Khi chu'ng to^i to+'i Hue^' thi` ma'y bay la.i
kho^ng the^? dda'p xuo^'ng phi tru+o+`ng Phu' Ba`i vi` dda~ qua' khuya va` phi
tru+o+`ng kho^ng ddu? trang bi. dde^? ddo'n ma'y bay dde^m, ti`nh hi`nh an ninh
la.i ra^'t te^., nha^n vie^n pha?i tro+? ve^` tha`nh pho^' tru+o+'c khi tro+`i
to^'i. Chu'ng to^i pha?i quay tro+? la.i DDa` Na(~ng ro^`i tu+` ddo' mu+o+'n
mo^.t chie^'c xe ho+i dde^? tie^'p tu.c cuo^.c ha`nh tri`nh. Khi to^i to+'i
ddu+o+.c nha` cha to^i va`o 3 gio+` sa'ng thi` dda~ dde^'n lu'c ba('t dda^`u
nhu+~ng nghi le^~ cuo^'i cu`ng vi` le^~ ddo^.ng quan ddu+o+.c tru` ddi.nh lu'c 5
gio+` sa'ng. To^i kho'c nhu+ mo^.t ddu+'a tre? va` ca?m tha^'y buo^`n kho^n
xie^'t vi` kho^ng nhi`n ddu+o+.c ma(.t cha to^i la^`n cuo^'i. Nhu+~ng nha` su+
Pha^.t gia'o dda~ ddo.c kinh ca^`u sie^u suo^'t ba nga`y ba dde^m cho cha to^i
va` ho+n 200 ngu+o+`i ba.n be` va` ba` con ta^.p ho.p trong nha` to^i va` trong
nhu+~ng ngo^i nha` ha`ng xo'm dde^? lo dda'm tang. Ma(.c du` he^'t su+'c ddau
ddo+'n nhu+ng me. to^i va^~n pha?i tham du+. dda^`y ddu? ca'c buo^?i le^~, pha?i
lo coi so'c mo.i vie^.c chua^?n bi. cho tang le^~ va` ddo^`ng tho+`i, theo
ddu'ng phong tu.c, pha?i to^? chu+'c no+i a(n cho^'n ngu? cho mo^.t dda'm ba`
con ba.n be` ddo^ng ho+n 200 ngu+o+`i. Tang le^~ he^'t su+'c phu+'c ta.p va`
co^ng vie^.c chua^?n bi. bao go^`m ta^'t ca? mo.i thu+' nhu+ cha to^i dda~
vie^'t la.i dda^`y ddu? mo.i chi tie^'t tru+o+'c khi o^ng ma^'t. Gia ddi`nh to^i
tua^n theo truye^`n tho^'ng ra^'t ky~ va` cha to^i dda(.c bie^.t coi tro.ng mo.i
nghi thu+'c lie^n quan to+'i vie^.c tho+` cu'ng to^? tie^n va` to? lo`ng ki'nh
tro.ng vo+'i nhu+~ng ngu+o+`i dda~ khua^'t. Sau na`y to^i ddu+o+.c bie^'t dda'm
tang cha to^i la` dda'm tang lo+'n thu+' hai o+? Hue^' trong vo`ng 50 na(m.
DDoa`n ngu+o+`i du+. le^~ ddu+a dda'm tra?i da`i 3 ca^y so^' vo+'i nhu+~ng
chie^'c xe trang tri' ca'c vo`ng hoa tra('ng, nhu+~ng ngu+o+`i phu xe mang ca'c
vo`ng hoa tang, nhu+~ng co^ng nha^n mang co+` phu+o+'n, theo sau la` ha`ng nga`n
ngu+o+`i thu+o+ng tie^'c. Cha to^i ddu+o+.c ra^'t nhie^`u ngu+o+`i to^n tro.ng
va` kha^m phu.c trong ta^'t ca? 18 ti?nh tha`nh ma` o^ng dda~ la`m vie^.c trong
ddo+`i o^ng. Nhu+~ng ngu+o+`i vu+`a mo+'i bie^'t o^ng cu~ng to+'i cha`o mo^.t
la^`n cuo^'i hoa(.c theo tie^~n o^ng to+'i no+i ye^n nghi? cuo^'i cu`ng. DDa'm
tang theo ddu'ng truye^`n tho^'ng va` lo+'n dde^'n no^~i vie^n Gia'm ddo^'c co+
quan USAID My~ dda~ pha'i mo^.t toa'n truye^`n hi`nh to+'i quay la`m phim ta`i
lie^.u. To^i ddo^.i mo^.t ca'i va`nh ro+m va` mo^.t bo^. ddo^` tang la`m ba(`ng
va?i so^ may qua loa, ro^`i cu`ng vo+'i Minh em to^i, chu'ng to^i ddi thu.t lu`i
o+? phi'a tru+o+'c quan ta`i, suo^'t 7 ca^y so^' ddu+o+`ng tru+o+`ng tu+` nha`
to^i dde^'n nghi~a trang (anh co' bao gio+` thu+? ddi thu.t lu`i 100 bu+o+'c
chu+a, anh ha~y la`m thu+? ro^`i anh se~ tha^'y no' ddau ca(.p gio` va` nhu+'c
mo?i toa`n tha^n nhu+ the^' na`o va` ha~y tu+o+?ng tu+o+.ng chu'ng to^i ca?m
tha^'y ra sao suo^'t mo^.t qua~ng ddu+o+`ng 7 ca^y so^' sau hai hoa(.c ba dde^m
kho^ng ngu?). Da^n chu'ng ddu+'ng sa('p ha`ng 2 be^n ddu+o+`ng nhi`n dda'm tang
da`i da(`ng da(.c ddi qua trong lu'c ca?nh sa't ba^.n ro^.n ddie^`u khie^?n su+.
giao tho^ng ddang ho^~n loa.n. Khi chu'ng to^i to+'i ddi.a ddie^?m cho^n ca^'t,
thi` me. to^i va` to^i, vo+'i tu+ ca'ch la` tru+o+?ng nam, pha?i thu+.c hie^.n
nghi le^~ cuo^'i cu`ng tru+o+'c khi ha. huye^.t. Ta^'t ca? mo.i ngu+o+`i trong
gia ddi`nh to^i pha?i quy` xuo^'ng va` cu'i dda^`u cha.m tra'n xuo^'ng dda^'t
dde^? dda'p le^~ nhu+~ng ai to+'i la.y cha to^i la^`n cuo^'i. Co' the^? tu+o+?ng
tu+o+.ng chu'ng to^i dda~ pha?i quy` go^'i cu'i dda^`u va` du`ng tra'n cha.m
dda^'t to+'i bie^'t bao nhie^u la^`n!
Sau khi xong nhu+~ng nghi le^~ cuo^'i cu`ng va` mo.i ngu+o+`i dda~ cu'i dda^`u
tru+o+'c quan ta`i cha to^i, bo^'n ngu+o+`i phu dda'm tang ma(.c ddo^`ng phu.c
ba('t dda^`u ha. da^`n quan ta`i xuo^'ng huye^.t; nghi le^~ truye^`n tho^'ng
ba('t buo^.c quan ta`i pha?i tuye^.t ddo^'i na(`m ngang, va` na('p quan ta`i
kho^ng ddu+o+.c nghie^ng mo^.t chu't; ngu+o+`i ta dda(.t mo^.t ly nu+o+'c dda^`y
tre^n na('p quan ta`i va` nu+o+'c kho^ng ddu+o+.c tra`n ra du` chi? mo^.t gio.t
trong suo^'t tho+`i gian quan ta`i ha. xuo^'ng. Nhu+~ng ngu+o+`i phu dda'm tang
se~ ddu+o+.c thu+o+?ng ne^'u ho. la`m to^'t, co`n ne^'u nu+o+'c ddo^? ra ngoa`i
hay ly bi. nga~ thi` gia ddi`nh se~ bi. khie^?n tra'ch. Ro^`i tru+o+'c khi na('m
dda^'t dda^`u tie^n ddu+o+.c ne'm xuo^'ng mo^., mo^.t ngu+o+`i ba.n va` la`
ddo^`ng nghie^.p cu?a cha to^i, ba'c La^m Toa.i, ddo.c mo^.t ba`i ddie^'u va(n
da`i va` ca?m ddo^.ng trong ddo' o^ng ca ngo+.i nhu+~ng ddu+'c ti'nh cu?a cha
to^i, cuo^.c so^'ng gu+o+ng ma^~u cu?a o^ng va` tie^'ng ta(m cu?a o^ng trong va`
ngoa`i gio+'i nha` gia'o. O^ng no'i the^m, va` la`m mo.i ngu+o+`i he^'t su+'c
tha'n phu.c, ra(`ng tre^n chie^'c xe dda.p cu~ ky~ cu?a mi`nh cha to^i dda~ ddi
mo^.t qua~ng ddu+o+`ng tu+o+ng ddu+o+ng 4 la^`n vo`ng quanh tra'i dda^'t dde^?
tha(m vie^'ng ca'c tru+o+`ng ho.c du+o+'i quye^`n thanh tra cu?a o^ng. Ca'i
che^'t cu?a cha to^i la` mo^.t cu' so^'c ra^'t lo+'n ddo^'i vo+'i to^i va` to^i
ca?m tha^'y ddau lo`ng trong nhie^`u na(m tie^'p theo. O^ng dda~ cha^'p nha^.n
nhie^`u hy sinh ddo^'i vo+'i ba?n tha^n o^ng dde^? cho ta^'t ca? chu'ng to^i
ddu+o+.c ho.c ha`nh tu+? te^' ho+n o^ng. Sau khi o^ng ve^` hu+u thi` to^i dda~
nghi~ to+'i chuye^.n ddu+a o^ng qua Pha'p du li.ch mo^.t vo`ng, ddie^`u ma` o^ng
mo+ u+o+'c suo^'t ddo+`i. Nhu+ng o^ng dda~ la(.ng le~ qua ddo+`i tru+o+'c khi
to^i co' the^? giu'p o^ng thu+.c hie^.n gia^'c mo+ ddo'. To^i luo^n luo^n a^n
ha^.n ve^` ddie^`u na`y va` cho to+'i ho^m nay to^i va^~n co`n ca?m tha^'y co'
lo^~i mo^~i khi nghi~ to+'i cha to^i. Trong ho+n hai mu+o+i na(m, mo^~i la^`n
to+'i di.p ky. gio^~ o^ng ha`ng na(m, to^i dde^`u kho'c. To^i va^~n thu+o+`ng
ba`y ra cu'ng va'i o^ng nhie^`u la^`n trong na(m ma(.c du` tho^ng thu+o+`ng chi?
ca^`n mo^~i na(m mo^.t la^`n tho^i. Cha to^i luo^n luo^n co' a?nh hu+o+?ng to^'t
va` sa^u dda^.m trong ca'ch xu+? the^' cu?a to^i, va` a?nh hu+o+?ng ddo' co`n
lo+'n ho+n sau khi o^ng ma^'t. Mo^~i khi to^i muo^'n la`m ddie^`u gi` to^i
dde^`u tu+. ho?i cha to^i co' la`m va^.y hay kho^ng, va` ky' u+'c ve^` su+.
cha^n tha^.t va` chi'nh tru+.c cu?a o^ng luo^n luo^n cho to^i can dda?m va`
su+'c ma.nh dde^? ddi ddu'ng ddu+o+`ng, ba^'t cha^'p nhu+~ng kho' kha(n trong
su+. nghie^.p cu?a to^i.
V. Su+. nghie^.p quo^'c te^' dda^`u tie^n
Tha'ng 8/1964 to^i ddu+a ca? gia ddi`nh to^i qua Pha'p. Sau ddo' i't la^u to^i
ddu+o+.c pha'i ddoa`n Nga^n ha`ng The^' gio+'i (World Bank) o+? Tokyo pho?ng
va^'n va` tuye^?n du.ng la`m Cha'nh su+. vu. o+? IFC trong Nga^n ha`ng The^'
gio+'i. To^i ro+`i Vie^.t Nam tha'ng 2/1965 dde^? nha^.n co^ng vie^.c o+? World
Bank. Gia ddi`nh to^i o+? Pha'p ddi theo to^i to+'i Washington D.C va` chu'ng
to^i dda~ ddu+o+.c so^'ng sung su+o+'ng mo^.t tho+`i gian. Lo+.i tu+'c cu?a to^i
ta(ng le^n dda'ng ke^? vo+'i co^ng vie^.c mo+'i, lu+o+ng mo^~i na(m 22.000
ddo^-la, kho?i thue^', tu+o+ng ddu+o+ng vo+'i 250.000 ddo^-la tru+o+'c thue^' �
ti'nh theo gia' ddo^-la na(m 2004 (va`o tho+`i ddie^?m a^'y, chie^'c xe Mercury
dda^`y ddu? tie^.n nghi ma'y mo'c, to^i mua chi? vo+'i gia' 2.000 ddo^-la tho^i,
ba^y gio+` pha?i ho+n 25.000 ddo^-la). Washington cu~ng dde.p ho+n Sa`i Go`n
nhie^`u. To^i ra^'t thi'ch co^ng vie^.c mo+'i na`y � to^i phu. tra'ch nga^n
ha`ng pha't trie^?n trong ca'c quo^'c gia no'i tie^'ng Pha'p. Vo+'i nhu+~ng kinh
nghie^.m ca^`n thie^'t dda~ co' sa(~n va` vo+'i lo`ng nhie^.t tha`nh, to^i ba('t
dda^`u co^ng vie^.c o+? IFC ra^'t to^'t du` du+o+'i quye^`n mo^.t con ngu+o+`i
ra^'t kho' ta'nh � To^?ng gia'm ddo^'c ddie^`u ha`nh Martin Rosen dda~ no'i va`
vie^'t ra tre^n gia^'y khen khi to^i ro+`i chu+'c vu.. Nhu+ng to^i cu~ng kho^ng
thoa't kho?i mo^.t ca?m gia'c mo+ ho^` la` dda~ ro+`i bo? que^ hu+o+ng trong
lu'c kho' kha(n. Mo^~i khi co' mo^.t chi'nh phu? mo+'i le^n ca^`m quye^`n thi`
tu+` Sa`i Go`n, ba.n be` va` quan chu+'c nha` nu+o+'c dde^`u nha('n to^i tro+?
ve^` phu.c vu. to^? quo^'c. Tha'ng 9/1965 pha'i ddoa`n Vie^.t Nam du+. ho^.i
nghi. thu+o+`ng nie^n IMF-IBRD dda~ tie^'p xu'c vo+'i to^i va` cho to^i bie^'t
chi'nh phu? ddang du+. ddi.nh mo+`i to^i ve^` ddu+'ng dda^`u Nga^n ha`ng Trung
u+o+ng Vie^.t Nam. Ho. no'i to^i pha?i ve^` phu.c vu. dda^'t nu+o+'c vi` chi'nh
phu? mo+'i, to? ra co' na(ng lu+.c ho+n ca'c chi'nh phu? tru+o+'c kia va` Vie^.t
Nam co' le~ se~ co' ddu+o+.c mo^.t giai ddoa.n o^?n ddi.nh chi'nh tri. va` an
ninh xa~ ho^.i. Ho. cho bie^'t vie^n Tho^'ng ddo^'c hie^.n nay, vo^'n mo+'i
ddu+o+.c bo^? nhie^.m ca'ch dda^y va`i tha'ng, dda~ to? ra thie^'u na(ng lu+.c
va` quan ta^m to+'i chi'nh tri. nhie^`u ho+n la` to+'i co^ng vie^.c nga^n ha`ng.
Tu+o+'ng Nguye^~n Cao Ky`, ngu+o+`i vu+`a ddu+o+.c ho^.i ddo^`ng tu+o+'ng la~nh
chi? ddi.nh la`m Thu? tu+o+'ng dda~ sai dda.i su+' o+? Washington Vu~ Va(n Tha'i
to+'i ga(.p to^i va` thuye^'t phu.c to^i ve^` nu+o+'c giu'p cho chi'nh phu?
mo+'i. Tho+`i gian ddo' chi'nh quye^`n My~ cu~ng dda(.t quye^'t ta^m gia`nh
chie^'n tha('ng. To^?ng tho^'ng Johnson du+. ddi.nh go+?i 500 nga`n qua^n qua
chie^'n tru+o+`ng Vie^.t Nam. DDa.i su+' My~ o+? Sa`i Go`n no'i vo+'i o^ng la`
Thu? tu+o+'ng Nguye^~n Cao Ky` ca^`n co' mo^.t chuye^n vie^n ha`ng dda^`u dde^?
ddie^`u ha`nh kinh te^' nha(`m giu'p o^ng ta chi? ta^.p trung toa`n bo^. va`o
vie^.c chie^'n dda^'u. Bo^. Ngoa.i giao My~ va` nhu+~ng vie^n phu. ta' cu?a
Johnson no'i vo+'i o^ng ra(`ng to^i ra^'t no^?i tie^'ng ve^` vie^.c ddie^`u
ha`nh kinh te^' ta`i cha'nh o+? ca? trong la^~n ngoa`i nu+o+'c va` to^i co'
the^? ddo'ng vai tro` cu?a ngu+o+`i chuye^n vie^n a^'y. To^?ng tho^'ng Johnson
chi? thi. cho Bo^. Ngoa.i giao va` nhu+~ng ngu+o+`i phu. ta' tie^'p xu'c to^i
va` thuye^'t phu.c to^i tro+? ve^` phu.c vu.; to^i tra? lo+`i la` to^i se~ chi?
ve^` ne^'u to^i ddu+o+.c hu+'a giu'p nhu+~ng ye^u ca^`u ca^`n thie^'t � va`
kho^ng gio+'i ha.n: dde^? ca?i thie^.n ti`nh hi`nh kinh te^' Vie^.t Nam ngay
giu+~a lo`ng chie^'n tranh, to^i se~ chi? phu.c vu. quye^`n lo+.i cu?a dda^'t
nu+o+'c to^i tho^i; to^i pha?i co' ke^' hoa.ch o^?n ddi.nh cu?a rie^ng to^i va`
ddu+o+.c tu+. do va.ch nhu+~ng phu+o+ng pha'p ddie^`u ha`nh ddo^.c la^.p. To^i
cu~ng no'i, cha('c ho. dda~ bie^'t ti'nh tha(?ng tha('n, su+. nghie^m nha(.t va`
nhu+~ng phu+o+ng pha'p ddie^`u ha`nh cu+'ng ra('n cu?a to^i. DDa.i die^.n Bo^.
Ngoa.i giao My~ Peter Ferguson, va` nhu+~ng tay phu. ta' toa` Ba.ch O^'c ba?o
dda?m vo+'i to^i ra(`ng to^i se~ ddu+o+.c hoa`n toa`n tu+. do la`m vie^.c;
ddu+o+.c ho^~ tro+. toa`n die^.n tu+` phi'a toa` Ba.ch O^'c, va` se~ co' ta^'t
ca? nhu+~ng ta`i nguye^n ca^`n thie^'t. Ca'c su+' gia? Vie^.t Nam cu?a tu+o+'ng
Ky` cu~ng no'i la` to^i se~ ddu+o+.c toa`n quye^`n ha`nh ddo^.ng trong la~nh
vu+.c cu?a to^i va` chi'nh phu? se~ ho^~ tro+. toa`n die^.n.
Cu`ng lu'c ddo' toa` Ba.ch O^'c dda~ nha('n vi. Chu? ti.ch Nga^n ha`ng The^'
gio+'i, o^ng Wood, ye^u ca^`u dde^? to^i ddi, nhu+ng to^i va^~n tha^'y lo`ng do
du+. bo+?i to^i co' ca?m gia'c tu+o+'ng Ky` la` mo^.t tay cao bo^`i va` to^i
tha^'y mi`nh kho^ng ddu? ki'nh tro.ng o^ng ta dde^? la`m vie^.c du+o+'i quye^`n
cu?a o^ng. DDo^'i vo+'i to^i Ky` la` mo^.t vi. tu+o+'ng ta'nh ti`nh so^i no^?i,
mo^.t ngu+o+`i mo+'i ba('t dda^`u va`o la`ng chi'nh tri. va` mo^.t nha` la~nh
dda.o chu+a co' y' thu+'c to^?ng qua't ve^` ca'c va^'n dde^` kinh te^' ma`
nhu+~ng nguye^n thu? quo^'c gia ba('t buo^.c pha?i co'. To^i kho^ng muo^'n co^.t
su+. nghie^.p cu?a mi`nh trong tho+`i ddie^?m kho' kha(n nhu+ the^' na`y va`o
mo^.t chi'nh phu? co' the^? kho^ng ddu+'ng vu+~ng; to^i ca^`n pha?i ddu+o+.c
thuye^'t phu.c ro~ ra`ng la` vo+'i chi'nh phu? cu?a Ky` to^i co' the^? la`m
ddu+o+.c vie^.c dde^? phu.c vu. dda^'t nu+o+'c.
Ma(.c du` ra^'t thu+o+ng ye^u dda^'t nu+o+'c, to^i va^~n pha^n va^n kho^ng
bie^'t mie^`n Nam co' so^'ng qua ddu+o+.c cuo^.c chie^'n tranh. Tro+? ve^`
nu+o+'c trong mo^.t gio+` phu't nguy ki.ch nhu+ the^' na`y la` mo^.t vie^.c
ra^'t phie^u lu+u va` ra^'t nguy hie^?m va` to^i kho^ng the^? bie^'t cha('c la`
vo+'i nhu+~ng su+. ho^~ tro+. cu?a ca? hai chi'nh phu? Vie^.t Nam va` My~ nhu+
va^.y co' la`m thay ddo^?i ddu+o+.c gi` trong ba^`u kho^ng khi' a?m dda.m va`
dda^`y tha^'t vo.ng cu?a da^n chu'ng; nhu+~ng cuo^.c ta^'n co^ng cu?a du ki'ch
qua^n xa?y ra ha^`u nhu+ mo^~i nga`y, ca`ng lu'c ca`ng ta'o ba.o va` ca`ng ga^y
nhie^`u thu+o+ng vong, ma(.c du` My~ dda~ ta(ng cu+o+`ng ra^'t nhie^`u no^~
lu+.c chie^'n tranh. Trong dda^`u to^i die^~n ra mo^.t cuo^.c xung ddo^.t giu+~a
y' thu+'c ve^` tra'ch nhie^.m va` y' thu+'c ve^` thu+.c te^', giu+~a ti`nh ye^u
dda^'t nu+o+'c va` mo^'i ba^.n ta^m ve^` ti`nh the^', giu+~a tra'ch nhie^.m
ddo^'i vo+'i gia ddi`nh va` nhu+~ng ddu+'a con nho? cu?a to^i, vo+'i u+o+'c
muo^'n phu.ng su+. dda^'t nu+o+'c va` giu'p ddo+~ da^n chu'ng.
Qua? la` ra^'t kho' kha(n cho to^i dde^? quye^'t ddi.nh. To^i bi. gia(`ng xe'
giu+~a bie^'t bao nhie^u ddie^`u suy ti'nh, ta^'t ca? dde^`u cha'nh dda'ng nhu+
nhau. Trong lu'c ddo' Ky` chi? thi. cho ca'c su+' gia? cu?a o^ng mo+`i to^i ve^`
la`m mo^.t vo`ng quan sa't dde^? thuye^'t phu.c to^i. To^i cha^'p nha^.n y'
kie^'n na`y; dde^? to^i co' the^? nha^.n ddi.nh ve^` toa`n bo^. ti`nh hi`nh
cu`ng dda'nh gia' na(ng lu+.c la~nh dda.o cu?a Ky`. To^i ve^` tha(m Vie^.t Nam
va` co' mo^.t buo^?i no'i chuye^.n ra^'t la^u vo+'i Ky`. To^i pha?i no'i ra(`ng
ma(.c du` nhu+~ng ddie^`u kho^ng vu+`a y' tru+o+'c kia, to^i va^~n ra^'t co'
a^'n tu+o+.ng ve^` lo`ng ta^.n tuy. cha^n tha^.t cu?a Ky` ddo^'i vo+'i dda^'t
nu+o+'c, su+. tho^ng minh va` dda^`u o'c co+?i mo+? cu?a o^ng ta ddo^'i vo+'i
ca'c va^'n dde^` kinh te^' ta`i cha'nh. O^ng ta no'i vo+'i to^i la` dda~ nghe
nhie^`u ve^` kha? na(ng chuye^n mo^n cu?a to^i cu~ng nhu+ su+. lie^m khie^'t va`
tha(?ng tha('n cu?a to^i, kho^ng nhu+~ng tu+` phi'a Vie^.t Nam ma` tu+` ca?
phi'a ngu+o+`i My~, o^ng ta hoa`n toa`n tin tu+o+?ng no+i to^i va` tro^ng ca^.y
va`o kha? na(ng cu?a to^i dde^? thu+.c hie^.n nhu+~ng ddie^`u to^'t dde.p cho
dda^'t nu+o+'c va`o giai ddoa.n kho' kha(n na`y. To^i pha?i no'i ra(`ng sau na`y
o^ng ta va^~n luo^n luo^n giu+~ lo+`i hu+'a.
Sau nhie^`u dde^m kho^ng ngu? va` tham kha?o y' kie^'n vo+'i vo+. to^i, to^i
quye^'t ddi.nh ve^` nu+o+'c. Tha'ng 11/1965 sau khi ddu+a gia ddi`nh to+'i
tha`nh pho^' Nice o+? Pha'p, to^i bay ve^` Vie^.t Nam. To^i ddu+o+.c tra? 600
USD mo^~i tha'ng dde^? ca^'p du+o+~ng cho gia ddi`nh o+? Pha'p, trong khi cho+`
ddo+.i to^i tro+? ve^` My~ tie^'p tu.c co^ng vie^.c o+? Washington. To^i ha.
ca'nh xuo^'ng Sa`i Go`n va`o mo^.t nga`y na('ng dde.p, va` khi to^i bu+o+'c ra
kho?i ma'y bay, to^i tha^'y toa`n bo^. nha^n vie^n cao va` trung ca^'p cu?a
Nga^n ha`ng Trung u+o+ng ddang cho+` ddo'n to^i o+? trong pho`ng kha'ch VIP. Khi
nhi`n tha^'y la.i quang ca?nh quen thuo^.c bao quanh phi tru+o+`ng, lo`ng to^i
dda^`y xu'c ddo^.ng va` to^i ca?m tha^'y da^ng le^n mo^.t y' thu+'c tra'ch
nhie^.m sa^u sa('c. Nguye^~n Xua^n Oa'nh, vie^n Tho^'ng ddo^'c cu~ dda~ ro+`i
nga^n ha`ng kho^ng ba`n giao co^ng vie^.c, kho^ng mo^.t lo+`i tu+` gia~, cu~ng
gio^'ng nhu+ cung ca'ch cu?a Thu'c na(m 1956 khi anh ta bi. Die^.m sa tha?i.
Ta.i sao nhu+~ng con ngu+o+`i co' ho.c nhu+ Oa'nh va` Thu'c la.i co' the^? xu+?
su+. nhu+ va^.y ddu+o+.c. Anh ta dda~ dde^? la.i cho nga^n ha`ng mo^.t ddo^'ng
ho^~n ddo^.n. Vi` dda~ hu+o+?ng mu`i vi. quye^`n lu+.c mo^.t va`i nga`y khi ca'c
vie^n tu+o+'ng ddang lo dda'nh nhau ddu+a anh ta le^n la`m Thu? tu+o+'ng ta.m
tho+`i, anh ta cu~ng dda^m ra u+a thi'ch chi'nh tri. va` co' ra^'t nhie^`u tham
vo.ng. Nhu+ng co^ng vie^.c nga^n ha`ng thi` hi`nh nhu+ cha(?ng ha^'p da^~n gi`
ddo^'i vo+'i anh ta, va` di~ nhie^n su+. thie^'u hie^?u bie^'t cu~ng nhu+
thie^'u kinh nghie^.m trong li~nh vu+.c nga^n ha`ng la`m anh ta kho' lo`ng qua?n
ly' Nga^n ha`ng Trung u+o+ng, su+. ho^~n ddo^.n trong nga^n ha`ng la` tu+` ddo'
ma` ra.
Oa'nh ddie^`u ha`nh Nga^n ha`ng Trung u+o+ng nhu+ la` mo^.t co+ quan tie^'p ta^n
ngoa.i giao (public relations agency) va` du`ng no' la`m mo^.t ba`n dda.p cho
ca'c tham vo.ng chi'nh tri.. Tru+o+'c khi ro+`i nga^n ha`ng, va`o phu't cuo^'i
cu`ng, anh ta dda(.t mo^.t va(n pho`ng dda.i die^.n o+? Paris dde^? qua?n ly'
du+. tru+~ ngoa.i te^. � la`m cho nha^n vie^n cao ca^'p cu?a nga^n ha`ng su+?ng
so^'t � ro^`i anh ta giao va(n pho`ng na`y cho ngu+o+`i ba.n tha^n anh ta phu.
tra'ch. DDa^y la` mo^.t ha`nh ddo^.ng ra^'t ba^'t thu+o+`ng, vi` dde^? o+? trung
u+o+ng ma` qua?n ly' thi` i't to^'n ke'm ho+n, de^~ da`ng ho+n va` ho+.p ly'
ho+n. Tha`nh la^.p mo^.t va(n pho`ng o+? Paris chi? dde^? la`m vie^.c na`y la`
chuye^.n phi ly', tru+` khi anh ta va` ba.n anh ta co' mo^.t ddo^.ng co+ na`o
kha'c kho^ng no'i ra ddu+o+.c, nha^'t la` khi ta^'t ca? ca'c so+? o+? trung
u+o+ng dde^`u pha?i co' nha^n vie^n dda.i die^.n cu?a so+? to^?ng kie^?m soa't,
ma` va(n pho`ng Paris kho^ng co' kie^?m soa't vie^n, ne^n nhie^`u ngu+o+`i nghi
ngo+` ra(`ng vie^.c dda^`u tu+ du+. tru+~ ngoa.i te^. cho dda^'t nu+o+'c kho^ng
pha?i la` mu.c ddi'ch chi'nh cu?a ho.. No'i gi` thi` no'i, va(n pho`ng na`y la`m
cho nga^n ha`ng to^'n ke'm ra^'t nhie^`u vu+`a ve^` phu+o+ng die^.n bo^' tri'
nha^n vie^n vu+`a ve^` va^'n dde^` tie^`n ba.c bo^' tri' va(n pho`ng. Vi` va^.y
vo+'i su+. ddo^`ng y' cu?a ho^.i ddo^`ng qua?n tri., to^i quye^'t ddi.nh ddo'ng
cu+?a. Ngu+o+`i ta cho to^i hay la` ca? Oa'nh va` ba.n anh ta, dde^`u ca(m tu+'c
quye^'t ddi.nh na`y. Oa'nh thi` dda~ sa(~n a'c ca?m vo+'i to^i sau hai la^`n
ga(.p tru+o+'c dda^y vi` ganh ghe't vo+'i su+. nghie^.p cu?a to^i, va` ba.n anh
ta cu~ng cha(?ng ma^'y thie^.n ca?m sau mo^.t tho+`i gian nga('n la`m vie^.c
du+o+'i quye^`n cu?a to^i ta.i Nga^n ha`ng Vie^.t Nam Thu+o+ng ti'n. Khi Ernest
Lederer to+'i Vie^.t Nam dde^? thu tha^.p du+ lua^.n, lu+o+.m la(.t nhu+~ng tin
tu+'c ddo^`n dda.i, nhu+~ng chuye^.n ngo^`i le^ ddo^i ma'ch o+? ca'c qua'n bar
va` ca'c tie^.m ca` phe^ � no+i nhu+~ng ngu+o+`i cho^'ng chie^'n tranh va` phe
pha'i ddo^'i la^.p ga(.p go+~ nhau ha`ng nga`y � dde^? vie^'t mo^.t cuo^'n sa'ch
nha(`m la`m ma^'t uy ti'n chi'nh sa'ch Vie^.t Nam cu?a To^?ng tho^'ng Johnson,
thi` Oa'nh va` Le^ Pha't DDa.t, mo^.t nha^n vie^n cu~ cu?a nga^n ha`ng dda~
ga(.p anh ta va` buo^.c to^.i to^i gian la^.n trong vie^.c xu+? li' du+. tru+~
ngoa.i te^., ddie^`u ma` ddu'ng ra, la.i la` chi'nh mu.c ddi'ch tha^`m ki'n cu?a
ho. khi mo+? va(n pho`ng dda.i die^.n o+? Paris! Ai la.i kho^ng tin mo^.t cu+.u
Tho^'ng ddo^'c, va` mo^.t Nghi. si~, nha^n vie^n cu~ cu?a nga^n ha`ng? Nhu+ng
ca? hai ngu+o+`i na`y dde^`u cu`ng nuo^i lo`ng ddo^' ky. to^i, mo^.t ngu+o+`i
vi` ganh ti. va^'n dde^` nghe^` nghie^.p va` ngu+o+`i thu+' hai thi` vi` co^ng
vie^.c ke'm, nhu+ng ra^'t ho^'ng ha'ch ne^n pha?i ra ddi.
Le^ Pha't DDa.t dda~ tu+`ng la`m vie^.c du+o+'i quye^`n to^i, phu. tra'ch so+?
ngoa.i vu. ta.i nga^n ha`ng. Anh ta la`m vie^.c kho^ng gio?i, anh ta thu+o+`ng
mang ho^` so+ to+'i ga(.p to^i dde^? xin chi? thi. va` hu+o+'ng da^~n ca'ch
gia?i quye^'t co^ng vie^.c cu?a anh ta. Anh ta chu+a bao gio+` ddu+o+.c dda`o
ta.o ve^` nga^n ha`ng. Nhu+ng anh ta ra^'t ho^'ng ha'ch, dda(.c bie^.t ddo^'i
vo+'i nha^n vie^n du+o+'i quye^`n, dde^'n no^~i mo^.t nha^n vie^n dda~ ca.o
dda^`u nhu+ ca'c nha` su+ dde^? pha?n ddo^'i ca'ch cu+ xu+? ha'ch di.ch cu?a anh
ta. Ngu+o+`i na`y ddi kha('p nga^n ha`ng, to+'i ta^'t ca? ca'c no+i co' nha^n
vie^n tu. ho.p, tri`nh die^.n ca'i dda^`u tro.c dde^? nha('c toa`n the^? nha^n
vie^n ve^` su+. ho^'ng ha'ch cu?a DDa.t, la`m kho^ng ai nhi.n cu+o+`i ddu+o+.c
khi nhi`n tha^'y mo^.t na.n nha^n bi. ca.o sa.ch dda^`u cu?a Le^ Pha't DDa.t!
Ma(.c du` thie^'u na(ng lu+.c ve^` nga^n ha`ng, DDa.t ra^'t nhie^`u tham vo.ng
va` muo^'n ddu+o+.c bo^? nhie^.m la`m To^?ng gia'm ddo^'c, vi` hai vo+. cho^`ng
anh ta dda~ tu+`ng la` ba.n tha^n vo+'i vo+. to^i; nhu+ng ddo^'i vo+'i to^i,
ba.n hay kho^ng ba.n, khi mo^.t nha^n vie^n kho^ng ddu? na(ng lu+.c, to^i kho^ng
the^? tha(ng chu+'c.
Sau ddo' DDa.t va`o ddu+o+.c quo^'c ho^.i. Va`o lu'c ddo' o+? Nam Vie^.t Nam
kho^ng co' ne^`n da^n chu? tha^.t su+. vi` da^n chu? tha^.t su+. ddo`i ho?i
mo^.t tri`nh ddo^. y' thu+'c chi'nh tri. tru+o+?ng tha`nh o+? trong da^n chu'ng
ma` ngu+o+`i Vie^.t Nam chu+a co'. Vi` va^.y ma` Thie^.u dda~ ddu+a mo^.t he^.
tho^'ng ba^`u cu+? ddu+o+.c a'p du.ng o+? Nam My~ ve^` du`ng. Kho^ng co' ba^`u
"mo^.t ngu+o+`i mo^.t phie^'u, mo^.t u+'ng cu+? vie^n mo^.t phie^'u" nhu+ trong
mo^.t co+ ca^'u da^n chu? tha^.t su+.. He^. tho^'ng ddu+o+.c Thie^.u a'p du.ng
du+.a tre^n mo^.t lie^n danh u+'ng cu+? 10 ngu+o+`i, ma` ddu+'ng dda^`u
thu+o+`ng la` mo^.t chi'nh tri. gia te^n tuo^?i. Cu+? tri kho^ng ca^`n bie^'t
tu+`ng ngu+o+`i mo^.t tre^n danh sa'ch lie^n danh va` se~ ba^`u cho ca? lie^n
danh khi ho. bo? phie^'u cho ngu+o+`i ddu+'ng dda^`u. Vi` va^.y ma` ngu+o+`i
da^n ddi ba^`u thu+o+`ng chi? cho.n lie^n danh na`y hay lie^n danh kia vi` ho.
bie^'t ngu+o+`i ddu+'ng dda^`u, chu+' ho. kho^ng nha('m ba^`u cho chi'n ngu+o+`i
co`n la.i vi` ho. kho^ng bie^'t; nhu+ng khi ngu+o+`i ddu+'ng dda^`u danh sa'ch
ddu+o+.c ba^`u thi` chi'n ngu+o+`i kia cu~ng theo o^ng ta ma` va`o quo^'c ho^.i.
Ne^'u ho. dde^`u la` nhu+~ng ngu+o+`i dda`ng hoa`ng thi` lie^n danh na`y co'
the^? cha^'p nha^.n ddu+o+.c va` quo^'c ho^.i se~ co' nhu+~ng tha`nh vie^n kha?
di~. Ne^'u kho^ng thi` chu'ng ta co' the^? tha^'y cha^'t lu+o+.ng cu?a ca'c
nghi. si~ cu~ng nhu+ quo^'c ho^.i ke'm co?i nhu+ the^' na`o. Thu+o+`ng ngu+o+`i
ta va`o trong mo^.t lie^n danh u+'ng cu+? kho^ng pha?i vi` ca'c chu? tru+o+ng
hay ly' thuye^'t chi'nh tri.. Ngu+o+`i ta va`o vi` tie^`n, vi` quye^`n lu+.c,
vi` uy ti'n, vi` tham vo.ng va` thu+o+`ng thi` vi` co' co+ ho^.i la`m a(n; i't
khi ngu+o+`i ta va`o dde^? phu.c vu. dda^'t nu+o+'c. Trong tru+o+`ng ho+.p cu?a
Le^ Pha't DDa.t thi` ddu+o+.c cha vo+. cu?a anh ta la` ngu+o+`i ra^'t xu+'ng
dda'ng, ddu+'ng dda^`u danh sa'ch, co`n DDa.t la` chi'nh tri. gia chu+a ta^.p
su+.. Cu+? tri dda~ bo? phie^'u ba^`u cho cha vo+. anh ta la` ngu+o+`i co'
tie^'ng ta(m va` anh ta cu`ng ma^'y ngu+o+`i kia, nhu+ mo^.t ca'i dduo^i theo
o^ng va`o trong nga`nh la^.p pha'p. Nhu+ng anh ta ra^'t tu+. cao va` luo^n luo^n
khoe khoang tru+o+'c co^ng chu'ng hay trong ca'c nho'm rie^ng. Anh ta ho^'ng
ha'ch dde^'n no^~i anh ta tro+? ve^` nga^n ha`ng ddo`i hu+o+?ng quye^`n mua
mo^.t ca(n nha` da`nh cho ca'c tha`nh vie^n la^u na(m, ca'i quye^`n kho^ng co`n
thuo^.c ve^` anh ta nu+~a vi` anh ta dda~ tu+` chu+'c! Anh ta cu~ng ddo`i
ddu+o+.c sa'p nha^.p tro+? la.i va`o danh sa'ch hu+u bo^?ng cu?a nga^n ha`ng ma`
to^i dda~ tha`nh la^.p cho ca'c nha^n vie^n vo+'i nhu+~ng ddie^`u kie^.n ra^'t
ha^.u hi~nh, ma` anh dda~ ru't ra kho?i khi tu+` chu+'c. Anh ta cu+' nghi~
ra(`ng vi` la` ba.n cu?a gia ddi`nh, anh ta se~ ddu+o+.c u+u dda~i dda(.c
bie^.t. Kho^ng co' mo^.t ly' do na`o chi'nh dda'ng na`o trong ca'c ddo`i ho?i
cu?a anh ta va` to^i ra^'t nga.c nhie^n la` anh ta da'm ddo`i nhu+~ng dda(.c
quye^`n nhu+ va^.y. Tuy nhie^n ddo^'i vo+'i to^i, thi` ba.n hay kho^ng ba.n, khi
kho^ng co' tu+ ca'ch dde^? hu+o+?ng quye^`n lo+.i, thi` ddo`i ho?i vo^ i'ch. Di~
nhie^n la` chi'nh to^i tu+` cho^'i bo+?i vi` ngu+o+`i phu. tra'ch pha^`n vie^.c,
vie^n Gia'm ddo^'c ha`nh cha'nh, kho^ng da'm tu+` cho^'i anh ta, nga.i ca'i ti't
Nghi. si~ va` ti'nh ho^'ng ha'ch cu?a anh ta. Va` di~ nhie^n la` anh ta ra^'t
tu+'c gia^.n va` co^ng khai chi? tri'ch to^i ba^'t cu+' khi na`o co' co+ ho^.i,
ma(.c da^`u quan ddie^?m cu?a anh ta hoa`n toa`n tra'i lua^.t. Mo^.t nga`y kia
khi anh ta bie^'t tin la` to^i ddang go+?i tho+ le^n To^?ng tho^'ng Thie^.u xin
tu+` chu+'c dde^? tro+? ve^` la.i Nga^n ha`ng The^' gio+'i (World Bank), anh ta
le^n die^~n dda`n quo^'c ho^.i va` tru+o+'c su+. su+~ng so+` cu?a ca'c nghi.
si~, to^' ca'o vie^.c qua?n li' cu?a to^i o+? nga^n ha`ng, ke^ ra na`o la` ba'n
nha` tu+. do cho nha^n vie^n, tro+. ca^'p hu+u bo^?ng ro^.ng ra~i va` ba?o
hie^?m y te^' ra^'t ha^.u cho nha^n vie^n, buo^.c to^.i to^i la` qua?n ly' sai
du+. tru+~ ngoa.i te^. va` ta`i sa?n nga^n ha`ng. Ta^'t ca? ca'c nghi. si~
dde^`u su+?ng so^'t. Ra^'t nhie^`u ngu+o+`i tuy kho^ng ye^u thu+o+ng gi` to^i
nhu+ng ki'nh tro.ng na(ng lu+.c va` su+. lie^m khie^'t cu?a to^i; ho. cu~ng
dde^`u bie^'t co^ng ta'c ke'm co?i cu?a DDa.t trong nga^n ha`ng nga`y tru+o+'c.
Cha vo+. cu?a anh ta bi. so^'c dde^'n no^~i o^ng dda~ bo? ra kho?i pho`ng ho.p,
ro^`i sau ddo' no'i cho anh ta hay la` o^ng xa^'u ho^? vi` DDa.t dda~ chi?
tri'ch mo^.t ca'ch ba^'t co^ng va` xa^'u xa mo^.t ngu+o+`i ba.n; to^i cu~ng
ddu+o+.c nghe mo^.t so^' ba.n be` chung ke^? la` vo+. anh ta cu~ng gia^.n anh ta
dde^'n no^~i co^ dda~ doa. ly di.. To^i go.i o^ng gia` vo+. anh va` cho o^ng hay
cuo^.c vie^'ng tha(m cu?a DDa.t ta.i nga^n ha`ng va` nhu+~ng su+. ddo`i ho?i vo^
ly' cu?a anh ta. To^i doa. se~ vie^'t thu+ cho Chu? ti.ch Thu+o+.ng nghi. vie^.n
ve^` ca'c su+. ddo`i ho?i ho^'ng ha'ch cu?a DDa.t; o^ng gia` vo+. anh ta xin
lo^~i to^i, ne^n to^i bo? qua chuye^.n go+?i thu+ cho Chu? ti.ch Thu+o+.ng
vie^.n. DDa.t ra^'t ne^? gia ddi`nh vo+. vi` chi'nh ho. ta.o cho anh ta co^ng
a(n vie^.c la`m; sau ddo' anh ta co' ne'p mi`nh ddi ddo^i chu't. Nhu+ng anh ta
ra^'t sung su+o+'ng khi ga(.p Ernest Lederer dde^? cu`ng vo+'i Nguye^~n Xua^n
Oa'nh pha' ha.i to^i. Sau khi tro^'n thoa't ddu+o+.c qua My~, vo+'i ca'i che^'t
cu?a cha vo+. va` ca(n be^.nh na(.ng cu?a ngu+o+`i vo+., anh ta la.i chi? tri'ch
to^i du+~ da(`n ho+n tru+o+'c, ba^'t cu+' di.p na`o, ba^'t cu+' lu'c na`o.
Vo+'i vie^.c ta'i to^? chu+'c la.i nga^n ha`ng la^`n thu+' hai tu+` tre^n
xuo^'ng du+o+'i, to^i kho^i phu.c la.i ddu+o+.c uy ti'n va` ca?i thie^.n
ddu+o+.c tu+ the^' cu?a no'; dda(.c bie^.t la` to^i dda~ na^ng cao vai tro` cu?a
no' trong vie^.c la^.p chi'nh sa'ch kinh te^' ta`i cha'nh cho chi'nh phu?. Tu+`
dda^y tro+? ddi cho to+'i nga`y to^i tu+` chu+'c na(m 1968 dde^? tro+? ve^`
Nga^n ha`ng The^' gio+'i, Nga^n ha`ng Quo^'c gia Vie^.t Nam dda~ tro+? ne^n
mo^.t ngu+o+`i co^' va^'n ra^'t quan tro.ng ddo^'i vo+'i chi'nh phu? va` la`
mo^.t ta'c nha^n ha`ng dda^`u trong chi'nh sa'ch to^?ng qua't cu?a chi'nh phu?
tre^n ca'c la~nh vu+.c kinh te^' ta`i cha'nh, nhie^`u khi co`n vu+o+.t ca? pha.m
vi hoa.t ddo^.ng va` a?nh hu+o+?ng cu?a nga^n ha`ng. DDie^`u na`y cu~ng co'
nghi~a la` ta(ng the^m ra^'t nhie^`u hoa.t ddo^.ng cho nga^n ha`ng va` ta(ng
ma.nh ca'c co^ng vie^.c cu?a to^i, nhu+ng to^i kho^ng nga.i pha?i la`m vie^.c
nhie^`u ho+n va` nha^.n nhie^`u tra'ch nhie^.m ho+n vi` i'ch lo+.i cu?a nga^n
ha`ng va` quye^`n lo+.i cu?a qua^`n chu'ng. No'i cho cu`ng to^i dda~ cha^'p
nha^.n nhu+~ng thie^.t tho`i lo+'n ve^` ta`i cha'nh khi tro+? ve^` la`m vie^.c
giu'p dda^'t nu+o+'c, thi` to^i kho^ng nga.i gi` ma` la`m vie^.c nga`y dde^m.
Trong suo^'t tho+`i gian na`y to^i ddu+o+.c Thu? tu+o+'ng Nguye^~n Cao Ky` mo+`i
tham du+. ca'c buo^?i ho.p no^.i ca'c ba`n ve^` ca'c va^'n dde^` kinh te^' ta`i
cha'nh. To^i cu~ng thu+o+`ng ddu+o+.c Ky` va` ca'c To^?ng tru+o+?ng lie^n quan
ye^u ca^`u cho y' kie^'n va` dde^` nghi. cha'nh sa'ch va` phu+o+ng a'n gia?i
quye^'t nhu+~ng va^'n dde^` kho' kha(n; chi'nh phu? thu+o+`ng cha^'p nha^.n ca'c
y' kie^'n va` ca'c dde^` nghi. cu?a to^i. Vi` ly' do ddo' to^i ra^'t tha^.n
tro.ng khi la`m vie^.c va` ho+.p ta'c cha(.t che~ vo+'i Tra^`n Va(n Kie^.n,
To^?ng tru+o+?ng Ta`i cha'nh, va` Tru+o+ng Tha'i To^n, To^?ng tru+o+?ng Kinh
te^'. Kie^.n la` mo^.t ngu+o+`i ra^'t to^'t va` ra^'t de^~ thu+o+ng, nhu+ng la.i
qua' de^~ da~i. Anh ta la` ngu+o+`i cu?a dda?ng DDa.i Vie^.t va` ddu+o+.c Phan
Huy Qua't, thu? la~nh dda?ng DDa.i Vie^.t ddu+a va`o chi'nh phu? Ky`. To^n la`
mo^.t ky~ su+ no^ng nghie^.p cu~ng la` mo^.t ngu+o+`i de^~ thu+o+ng va` li.ch
thie^.p, co' quan he^. ngoa.i giao ro^.ng nhu+ng cu~ng kho^ng pha?i la` nha`
kinh te^' gio?i; anh ta co' the^? qua'n xuye^'n co^ng vie^.c thu+o+`ng le^.
nhu+ng kho^ng the^? hoa.ch ddi.nh nhu+~ng va^'n dde^` chi'nh sa'ch. To^i giu'p
Kie^.n va` To^n ba(`ng mo.i ca'ch, nhie^`u nha^'t la` trong vie^.c nghie^n cu+'u
va` va.ch chi'nh sa'ch cho ho.. DDo'ng mo^.t vai tro` ti'ch cu+.c trong vie^.c
hoa.ch ddi.nh chi'nh sa'ch va` da`nh mo^.t vi. tri' u+u the^' cho nga^n ha`ng,
to^i dda~ go'p pha^`n a^'n ddi.nh mo^.t phu+o+ng hu+o+'ng to^?ng qua't cho ne^`n
kinh te^' ta`i cha'nh cu?a dda^'t nu+o+'c.
To^i cu~ng ho+.p ta'c cha(.t che~ vo+'i Gia'm ddo^'c co+ quan USAID My~ (U.S.
Aid Agency) Donald Mc Donald va` Co^' va^'n Kinh te^' cu?a toa` dda.i su+' My~,
Roy Wherlee. Ho. thi'ch xu+? ly' vo+'i to^i ca'c va^'n dde^` kinh te^' ta`i
cha'nh ma` le~ ra la` pha?i ddu+o+.c To^n va` Kie^n xu+? ly', bo+?i vi` ho.
bie^'t ro~ a?nh hu+o+?ng cu?a to^i ddo^'i vo+'i no^.i ca'c va` ca'c vi. To^?ng
tru+o+?ng lie^n quan. Nhu+ng tre^n he^'t ho. dda'nh gia' cao ca'ch la`m vie^.c
cu?a to^i bo+?i vi` co^ng vie^.c cu?a ho. ddu+o+.c gia?i quye^'t hay quye^'t
ddi.nh du+'t khoa't, mau le. trong khi ho. kho^ng the^? de^~ da`ng la`m ddu+o+.c
nhu+ va^.y vo+'i ca'c To^?ng tru+o+?ng thu+o+`ng hay nga^.p ngu+`ng do du+..
DDe^? co^ng vie^.c ddu+o+.c de^~ da`ng va` thu ddu+o+.c nhie^`u ke^'t qua? to^'t
ho+n khi ho+.p ta'c vo+'i ho., to^i duy tri` su+. tie^'p xu'c thu+o+`ng xuye^n
vo+'i ca'c DDa.i su+' My~, Pha'p, U'c, Nha^.t va` Trung Hoa, chie^u dda~i ho.
ra^'t thi.nh soa.n. Ve^` phi'a ngu+o+`i My~, to^i thu+o+`ng chie^u dda~i ta.i
nha` to^i dda.i su+' Ellsworth Bunker cu`ng ba` Bunker vo+. o^ng � ba` ta la`
DDa.i su+' My~ ta.i Nepal. Hai o^ng ba` Bunker cu~ng thu+o+`ng mo+`i to^i cu`ng
ho. ddi tha(m xu+' so+? Nepal ba(`ng ma'y bay rie^ng cu?a ho., nhu+ng to^i
kho^ng co' ddu? tho+`i gian cho vie^.c na`y. Ve^` sau to^i cu+' tie^'c dda~
dde^? ma^'t co+ ho^.i tha(m mo^.t quo^'c gia ma` sau na`y to^i se~ dda.i die^.n
ta.i ho^.i ddo^`ng qua?n tri. Quy~ Tie^`n te^. Quo^'c te^'. Cu`ng vo+'i DDa.i
su+' Bunker to^i cu~ng thu+o+`ng mo+`i Robert Komer, pho' DDa.i su+' My~ dda(.c
tra'ch chu+o+ng tri`nh bi`nh ddi.nh va` la` ngu+o+`i dda.i die^.n kho^ng chi'nh
thu+'c cu?a toa` Ba.ch O^'c o+? Sa`i Go`n, tu+o+'ng Westmoreland, to^?ng tu+
le^.nh qua^n ddo^.i My~ ta.i Vie^.t Nam va` sau na`y ngu+o+`i ke^' nhie^.m o^ng,
tu+o+'ng Abrams. Pho`ng a(n cu?a to^i no^?i tie^'ng nhu+~ng thu+'c a(n ngon va`
ddie^`u na`y giu'p to^i ra^'t nhie^`u trong ca'c mo^'i quan he^. ngoa.i giao.
To^i cu~ng thu+o+`ng cho+i tennis vo+'i Robert Komer, nhu+ng to^i kho^ng ti`m ra
ai dde^? cu`ng to^i cho+i tru+o+.t va'n nu+o+'c.
To^i thu+o+`ng no'i vo+'i nhu+~ng ngu+o+`i ddo^'i ta'c be^n phi'a My~ va` bo^.
chi? huy qua^n su+. My~ ra(`ng 500 nga`n du kha'ch (ddo' la` con so^' li'nh My~
ta.i Vie^.t Nam) lu+o+ng mo^~i tha'ng 600 USD mo^~i ngu+o+`i, la` mo^.t ga'nh
qua' na(.ng ddo^'i vo+'i mo^.t ne^`n kinh te^' be' nho? nhu+ Vie^.t Nam ne^'u
ho. ddu+o+.c phe'p tie^u xa`i tha? cu+?a tre^n thi. tru+o+`ng ba?n ddi.a;
ddie^`u ddo' se~ ta.o ra mo^.t a'p lu+.c kho^?ng lo^` tre^n ma(.t cung u+'ng
sa?n pha^?m va` ti? le^. la.m pha't se~ bu`ng no^? theo mo^.t chie^`u hu+o+'ng
te^. ha.i. To^i cu+.c lu+.c ye^u ca^`u nhu+~ng ngu+o+`i li'nh My~ chi? ddu+o+.c
tie^u xa`i trong pha.m vi ca(n cu+' cu?a ho., va` pha?i ddu+o+.c ca'ch li kho?i
ne^`n kinh te^' Vie^.t Nam. Vie^.c li'nh My~ xa`i qua' nhie^`u tie^`n trong khi
so^'ng giu+~a mo^.t kho^'i da^n chu'ng nghe`o kho^?, cu`ng vo+'i vie^.c ho.
co^ng ta'c be^n ca.nh nhu+~ng ngu+o+`i li'nh Vie^.t Nam so^'ng mo^.t ddo+`i
cu+.c nho.c nguy hie^?m ma` lu+o+ng mo^~i tha'ng chi? 20 USD cho ca? nha` go^`m
co' to+'i chi'n, mu+o+`i ngu+o+`i se~ ga^y ne^n mo^.t va^'n dde^` xa~ ho^.i,
chi'nh tri. he^'t su+'c dda'ng quan nga.i. Trong nhu+~ng chuye^'n ddi thi. sa't
o+? tho^n que^, to^i thu+o+`ng nghe li'nh tra'ng Vie^.t Nam so sa'nh ddo+`i
so^'ng cu?a li'nh My~ vo+'i li'nh Vie^.t, ve^` vie^.c li'nh My~ ngoa`i 600 USD
mo^~i tha'ng co`n co' ta^'t ca? mo.i tie^.n nghi kha'c nhu+ ddu+o+.c ta('m ngay
trong ru+`ng sau tra^.n dda'nh, a(n thi.t ngo^~ng trong nga`y le^~ Ta. O+n,
ba'nh ngo.t trong di.p le^~ Gia'ng Sinh. DDo' ro~ ra`ng la` kho^ng co^ng ba(`ng
ddo^'i vo+'i ngu+o+`i li'nh Vie^.t Nam va` ho. thu+o+`ng no'i vo+'i nhau cu+'
dde^? bo.n My~ ddi dda'nh nhau va` che^'t thay cho ho.! DDie^`u na`y la` mo^.t
va^'n dde^` chi'nh tri. kinh te^' xa~ ho^.i ra^'t quan tro.ng, pha?i ddu+o+.c
chi'nh Thu? tu+o+'ng va` ca'c To^?ng tru+o+?ng co' lie^n quan lu+u ta^m to+'i.
Nhu+ng vi` kho^ng ai muo^'n ga'nh la^'y tra'ch nhie^.m ne^n to^i pha?i ga'nh
luo^n ca'i ga'nh na(.ng gia?i quye^'t va` ddu+a ra nhu+~ng phu+o+ng a'n ho+.p
li' cho mo^~i co+ quan. DDie^`u na`y kho^ng pha?i de^~ da`ng, ddo^i khi to^i bi.
ma('c ke.t giu+~a ca'c phe pha'i ddo^'i nghi.ch nhau.
Qua^n ddo^.i My~ va` nhu+~ng nha^n vie^n da^n su+. la`m vie^.c cho ho. nha^.n
tie^`n lu+o+ng ba(`ng loa.i tie^`n MPC ma` ngu+o+`i Ta`u va` ngu+o+`i Vie^.t
go.i la` ddo^-la ddo?; ho. ddu+o+.c khuye^'n ca'o dde^? nhu+~ng ddo^`ng ddo^-la
xanh o+? nha`, chi? du`ng ddo^`ng MPC trong ca'c ca(n cu+' cu?a ho.. Vie^.c lu+u
ha`nh ddo^`ng ddo^-la ddo? ddu+o+.c gio+'i ha.n trong ca'c ca(n cu+' My~ va`
ta.i ca'c khu qua^n tie^'p vu., no+i cung ca^'p ha`ng hoa' va` di.ch vu. cho
li'nh My~; nhu+ng chu'ng to^i kho^ng the^? nga(n cha(.n ddu+o+.c ddo^`ng ddo^-la
ddo? tra`n va`o ne^`n kinh te^' Vie^.t Nam qua nhu+~ng co^ ga'i ba'n bar va`
dda'm ngu+o+`i la`m a(n vo+'i My~. Le~ tu+. nhie^n ddie^`u na`y ta.o ra mo^.t
kho^'i lu+o+.ng kho^?ng lo^` na.n cho+. dden, dda^`u co+ va` la`m ba.c gia?.
Pha?i nga(n cha(.n ti`nh tra.ng na`y. Vi` va^.y ma(.c du` co' su+. pha?n ddo^'i
cu?a binh li'nh My~ va` nhu+~ng nha^n vie^n da^n su+. My~, to^i va^~n no'i vo+'i
bo^. tu+ le^.nh qua^n su+. My~ ne^n thi?nh thoa?ng ddo^?i ddo^`ng MPC mo^.t
ca'ch ba^'t ngo+`, kho^ng ba'o tru+o+'c. Bo^. tu+ le^.nh My~ tuy thu+o+`ng hay
nga^`n nga.i nhu+ng ddo^i khi cu~ng ddo^`ng y' va` to^? chu+'c nhu+~ng ddo+.t
ddo^?i tie^`n ddo^-la ddo? cho+'p nhoa'ng. DDa'm cho+. dden, dda^`u co+ va` kinh
doanh ba^'t ho+.p pha'p thu+o+`ng bi. chu+ng hu+?ng trong khi la`m a(n va` co'
the^? ma^'t mo^.t so^' tie^`n lo+'n. DDo' la` hi`nh pha.t ma` to^i muo^'n du`ng
dde^? da^n cho+. dden, cho+. ddo? so+. ma` tra'nh xa thi. tru+o+`ng buo^n ba'n
ddo^-la ddo?.
DDa'nh ho+i tha^'y mo^.t co+ ho^.i lo+'n dde^? kinh doanh trong mo^.t co^.ng
ddo^`ng ddo^ng ddu'c ngu+o+`i My~ nhu+ va^.y, mo^.t so^' lo+'n nhu+~ng tay kinh
doanh My~ dda~ to+'i Vie^.t Nam va` la`m gia`u ba(`ng ca'ch cung ca^'p di.ch vu.
cho dda'm li'nh GI My~. Nhie^`u ngu+o+`i trong bo.n ho. cung ca^'p ha`ng cho+.
dden, ca'c cuo^.c gia?i tri' ba^'t ho+.p pha'p (thoa't y vu~, ma.i da^m, ma
tuy') ba'n ddo^`ng ddo^-la xanh, mua ddo^-la ddo? va` tie^`n Vie^.t Nam trong
ca'c thi. tru+o+`ng ddo^?i tie^`n ba^'t ho+.p pha'p; ho. gia`u le^n ra^'t le.
va` ddo^`ng tho+`i ga^y ne^n nhie^`u xa'o tro^.n trong thi. tru+o+`ng hoa'n
ddo^?i tie^`n te^.. Toa` dda.i su+' My~ kho^ng the^? la`m gi` ddu+o+.c dde^?
nga(n cha(.n nhu+~ng ha`nh ddo^.ng ba^'t ho+.p pha'p tai ha.i nhu+ va^.y. Ho.
no'i vo+'i to^i ra(`ng nha^n vie^n toa` dda.i su+' dda~ trao ddo^?i vo+'i Bo^.
No^.i vu., Bo^. chi? huy Ca?nh sa't Quo^'c gia Vie^.t Nam nhu+ng kho^ng bao
gio+` ddu+o+.c tra? lo+`i. Nha^n vie^n chi'nh phu? Vie^.t Nam kho^ng muo^'n bi.
di'nh li'u va`o nhu+~ng chuye^.n na`y, co' le~ vi` ho. kho^ng hie^?u bao nhie^u
ve^` a?nh hu+o+?ng ddo^'i vo+'i ne^`n kinh te^' dda^'t nu+o+'c va` cu~ng vi` ho.
kho^ng muo^'n ddu.ng to+'i co^ng vie^.c cu?a ngu+o+`i My~, ddie^`u co' the^?
ga^y ra('c ro^'i cho ddo+`i so^'ng va` co^ng vie^.c cu?a ho. ma` kho^ng lo+.i
lo^.c gi`. Co+ quan DDie^`u tra Hi`nh su+. (CID) cu?a toa` dda.i su+' My~ cung
ca^'p cho to^i mo^.t danh sa'ch nhu+~ng ngu+o+`i My~ va` co^ng da^n ca'c nu+o+'c
thu+' ba co' di'nh li'u va`o ca'c hoa.t ddo^.ng ba^'t ho+.p pha'p cu`ng tho^ng
tin ve^` ca'c hoa.t ddo^.ng cu?a ho.. Theo le^.nh cu?a DDa.i su+' My~, co+ quan
CID dda~ ca^'p cho to^i ra^'t nhie^`u tho^ng tin hu+~u i'ch, va` ra^'t nhie^`u
la^`n, ve^` ca'c hoa.t ddo^.ng mua ba'n ma tuy'; tha^.m chi' ho. � co+ quan CID
� co`n mua cho to^i ca? nhu+~ng ba?n ke^ ca'c tru+o+ng mu.c bi' ma^.t o+? ca'c
nga^n ha`ng Thuy. Si~ va` cho to^i tho^ng tin ve^` so^' ta`i khoa?n cu?a mo^.t
va`i tha`nh vie^n trong chi'nh phu? Vie^.t Nam. Co' mo^.t Bo^. tru+o+?ng bi.
di'nh va`o vo+'i mo^.t tru+o+ng mu.c tha^.t lo+'n o+? Thuy. Sy~; to^i ddi.nh
ddu+a cho toa` a'n dde^? gia?i quye^'t tu+o+ng tu+. nhu+ mo^.t ngu+o+`i Trung
Hoa o+? Cho+. Lo+'n cu~ng bi. ba('t va` ddang ngo^`i tu`. Nhu+ng Ky` so+. tai
tie^'ng cho cha'nh phu?, ne^n ba?o to^i pha.t tha^.t na(.ng la` ddu?. To^i ddu+a
ho^` so+ cho Vie^.n Ho^'i ddoa'i va` anh ta bi. pha.t 300 %.
Sau ddo' cu+' mo^~i tha'ng toa` dda.i su+' la.i cung ca^'p cho to^i ca? danh
sa'ch cu?a nhu+~ng ngu+o+`i My~ ti`nh nghi pha.m to^.i. Khi to^i dda~ co' ddu?
tho^ng tin cha('c cha('n dde^? tha`nh la^.p mo^.t ca'o tra.ng, to^i ky' mo^.t
va(n ba?n ye^u ca^`u tru.c xua^'t nhu+~ng ngu+o+`i My~ va` nhu+~ng co^ng da^n
ca'c nu+o+'c thu+' ba, va` vie^n Gia'm ddo^'c ca?nh sa't Sa`i Go`n-Cho+. Lo+'n,
mo^.t ngu+o+`i ba.n quen bie^'t tu+` la^u, sa(~n lo`ng tru.c xua^'t cho to^i.
Co^ng vie^.c na`y kho^ng pha?i cu?a to^i, cu?a cha'nh phu?, cu?a Bo^. No^.i vu.
va` cu?a ca?nh sa't, nhu+ng buo^`n thay, kho^ng mo^.t ai da'm la`m vi` so+.
ddu.ng cha.m dde^'n ngu+o+`i My~, ra^'t nguy hie^?m. Nhu+ng ddo^'i vo+'i to^i
ba?o ve^. ne^`n kinh te^' cu?a dda^'t nu+o+'c la` mo^.t va^'n dde^` ra^'t quan
tro.ng, to^i pha?i la`m.
Ta^'t ca? nhu+~ng ngu+o+`i bi. tra? la.i ve^` nu+o+'c, thu+o+`ng kho^ng da'm
quay la.i Vie^.t Nam; ho. tie^'p tu.c vie^.c la`m a(n cu?a ho. tu+` Ho^`ng
Ko^ng, Singapore hay Ba(ng Co^'c, nhu+ng cu~ng co' mo^.t va`i ngu+o+`i tro+?
la.i tre^n nhu+~ng chie^'c ma'y bay qua^n su+. ddu+a nhu+~ng ngu+o+`i li'nh GI
My~ tu+` ca'c chu+o+ng tri`nh nghi? ngo+i gia?i tri' tro+? ve^`. Mo^.t ngu+o+`i
dda(.c bie^.t li` lo+.m cu~ng tro+? la.i Vie^.t Nam theo ca'ch na`y qua Pleiku
va` to+'i Sa`i Go`n. Y to+'i va(n pho`ng ngu+o+`i phu. ta' dda(.c bie^.t cu?a
to^i, co^ Kie^`u Dung, mo^.t ngu+o+`i phu. ta' tuye^.t vo+`i trong ban tham mu+u
cu?a to^i; trong khi to^i ddang ba^.n tie^'p kha'ch; y dde doa. dda.p cu+?a
xo^ng va`o gie^'t to^i. Y ho+i "xi?n" vi` va^.y Kie^`u Dung ba'o ddo^.ng
ddu+o+.c ngay cho ngu+o+`i phu. tra'ch an ninh nga^n ha`ng; ngu+o+`i na`y le^n
to'm y giao cho DDa.i ta' Nguye^~n Va(n Lua^.n, Gia'm ddo^'c ca?nh sa't Sa`i
Go`n-Cho+. Lo+'n, mo^.t ngu+o+`i ba.n tha^n va` ba.n ddi sa(n cu?a to^i. DDa.i
ta' Lua^.n to^'ng anh ta le^n chuye^'n ma'y bay dda^`u tie^n ro+`i kho?i Vie^.t
Nam va` ba?o anh ta ddu+`ng co' bao gio+` tro+? la.i; ne^'u kho^ng anh ta se~
bi. to^'ng vo^ ngu.c. Sau su+. co^' na`y, to^i go.i ddie^.n cho toa` dda.i su+'
My~ ye^u ca^`u ra le^.nh cho ta^'t ca? ca'c chuye^'n bay qua^n su+. va`o Vie^.t
Nam kho^ng ddu+o+.c nha^.n ha`nh kha'ch kho^ng co' gia^'y to+` ho+.p le^..
DDo^'i vo+'i ca'c va^'n dde^` ky? lua^.t ta`i cha'nh va` qua?n li' kinh te^'
nhu+ va^.y, to^i ddu+o+.c su+. ho^~ tro+. hoa`n toa`n cu?a toa` dda.i su+' My~
va` bo^. tu+ le^.nh qua^n su+. My~, nhu+ng tha'i ddo^. tha(?ng tha('n va` vie^.c
ba?o ve^. ca'c quye^`n lo+.i quo^'c gia mo^.t ca'ch kie^n quye^'t cu?a to^i dda~
la`m bu+.c bo^.i mo^.t so^' vie^n chu+'c My~ va` thi?nh thoa?ng to^i co'
chuye^.n kho' kha(n vo+'i ho. cu~ng nhie^`u khi nhu+ ho. co' chuye^.n vo+'i
to^i. Ho. thu+o+`ng no'i vo+'i nhau to^i la` mo^.t te^n kho^'n kie^'p (son of
bitch � mo^.t lo^'i no'i quen thuo^.c cu?a ngu+o+`i My~) ra^'t dai, ra^'t li`,
nhu+ng cu~ng la` mo^.t ngu+o+`i ra^'t ta^.n tuy., mo^.t tay chuye^n mo^n va`
mo^.t tay ha`nh ddo^.ng co' co+~ (doer); cha(?ng tha` la`m vie^.c vo+'i y (tu+'c
la` to^i) vo+'i su+. cu+'ng ra('n va` hie^.u qua? cu?a y co`n ho+n la`m vie^.c
vo+'i nhu+~ng ngu+o+`i kha'c me^`m mo?ng ho+n nhu+ng ke'm hie^.u qua? ho+n
nhie^`u. Trong con ma('t cu?a ca'c quan chu+'c My~ to^i la` mo^.t trong so^' i't
quan chu+'c cao ca^'p cu?a Vie^.t Nam co' kha? na(ng quye^'t ddi.nh mau cho'ng
va` hie^.u qua?, va` ho. luo^n luo^n to+'i to^i ba^'t cu+' khi na`o ho. ca^`n
ca^u tra? lo+`i hoa(.c mo^.t quye^'t ddi.nh mau le., ngay ca? trong nhu+~ng
tru+o+`ng ho+.p ho+i ngoa`i quye^`n ha.n cu?a to^i.
To^i ca^`n ngu+o+`i My~ ho^~ tro+. trong co^ng vie^.c bo+?i vi` Vie^.t Nam ca^`n
su+. tro+. giu'p cu?a My~ dde^? o^?n ddi.nh va` pha't trie^?n kinh te^' khi
ddang theo dduo^?i chie^'n tranh; nhu+ng to^i la` mo^.t ngu+o+`i Vie^.t Nam tu+.
ha`o ve^` to^? quo^'c mi`nh ne^n to^i kho^ng cha^'p nha^.n ba^'t cu+' ai xen
va`o phu+o+ng thu+'c la`m vie^.c cu?a to^i va` vi pha.m pha'p lua^.t Vie^.t Nam.
To^i co' quan ddie^?m cu?a to^i ve^` quye^`n lo+.i cu?a dda^'t nu+o+'c va` to^i
se~ ba?o ve^. quye^`n lo+.i a^'y mo^.t ca'ch quye^'t lie^.t. To^i ra^'t kie^n
ddi.nh trong nhu+~ng ddie^`u ma` to^i tin tu+o+?ng la` to^'t cho da^n va` dda^'t
nu+o+'c to^i va` to^i chi? dde^` nghi. hoa(.c cha^'p nha^.n nhu+~ng bie^.n pha'p
ma` to^i tha^'y i'ch lo+.i nha^'t. Nhu+~ng nguye^n ta('c kho^ng khoan nhu+o+.ng
na`y dda~ la`m nhie^`u ngu+o+`i ba.n My~ cu?a to^i no^?i gia^.n. Charlie Mann
la` mo^.t ngu+o+`i ba.n cu~ tu+` giai ddoa.n dda^`u tie^n cu?a chu+o+ng tri`nh
vie^.n tro+. My~ o+? Vie^.t Nam, dda^`u nhu+~ng na(m 50. Anh ta la` Gia'm ddo^'c
pha'i ddoa`n USAID khi to^i tro+? ve^` Vie^.t Nam na(m 1965. Chu'ng to^i cu`ng
nhau la`m vie^.c trong mo^.t ba^`u kho^ng khi' tha^n thie^.n, nhu+ng Charlie
kho^ng co' na(ng lu+.c trong la~nh vu+.c tie^`n te^.; anh thu+o+`ng kho^ng
thi'ch nhu+~ng quan ddie^?m cu?a to^i, nha^'t la` quan ddie^?m cho^'ng pha' gia'
ddo^`ng Vie^.t Nam cu?a to^i, nhu+ng to^i kho^ng chi.u nhu+o+.ng bo^. vi` to^i
tin ra(`ng anh ta ddu+o+ng nhie^n quan ta^m to+'i quye^`n lo+.i cu?a My~ ho+n
quye^`n lo+.i Vie^.t Nam. Mo^.t nga`y kia anh ta to+'i pho`ng to^i va` kha^?n
khoa?n ye^u ca^`u mo^.t ddie^?m ma` to^i dda~ tu+` cho^'i nhie^`u la^`n tru+o+'c
ddo'. Anh ta ra^'t gia^.n va` dda~ pha.m sai la^`m la` no'i ra ca'i ma` co' le~
anh ta luo^n luo^n nghi~ trong dda^`u: �bo.n Vie^.t Nam lu'c na`o cu~ng cu+'ng
dda^`u�. To^i ddu+'ng da^.y bu+o+'c ve^` phi'a cu+?a va` mo+`i anh ta ra ngoa`i,
kho^ng no'i mo^.t tie^'ng. Ro^`i to^i go.i ddie^.n cho pho' DDa.i su+' My~ la`
Alexis Johnson no'i ra(`ng tu+` nay tro+? ddi to^i kho^ng muo^'n la`m vie^.c
vo+'i Charlie Mann nu+~a va` to^i gia?i thi'ch ly' do vi` sao. To^i kho^ng bao
gio+` no'i chuye^.n tro+? la.i vo+'i Charlie; mo^.t tha'ng sau anh ta ddu+o+.c
thuye^n chuye^?n ve^` My~. Ve^` sau khi to^i tro+? la.i My~ la`m vie^.c cho Quy~
Tie^`n te^. Quo^'c te^' IMF to^i co^' ti`m Charlie Mann dde^? no^'i la.i ti`nh
ba.n nga`y xu+a nhu+ng anh ta dda~ ddu+o+.c thuye^n chuye^?n qua mo^.t nu+o+'c
cha^u Phi va` to^i kho^ng bao gio+` ga(.p la.i anh nu+~a. DDo^'i vo+'i to^i
co^ng vie^.c la` co^ng vie^.c va` ti`nh ba.n la` ti`nh ba.n, kho^ng the^? la^~n
lo^.n vo+'i nhau ddu+o+.c. Mo^.t khi dda~ gia?i quye^'t xong va^'n dde^` quan
ddie^?m, thi` kho^ng ne^n dde^? co^ng vie^.c xen va`o mo^'i quan he^. giu+~a
ngu+o+`i va` ngu+o+`i.
Mo^.t ca^u chuye^.n tu+o+ng tu+. cu~ng xa?y ra vo+'i Roy Wherlee sau ddo' i't
la^u. Roy la` Co^' va^'n kinh te^' cu?a toa` dda.i su+' My~. Chu'ng to^i la`m
vie^.c chung vo+'i nhau ra^'t ho+.p, nhu+ng mo^.t nga`y kia kho' chi.u vi` to^i
cu+' kho^ng chi.u ta'n ddo^`ng quan ddie^?m cu?a My~, anh ta dda~ no'i mo^.t
va`i lo+`i xa^'c xu+o+.c ve^` chi'nh sa'ch cu?a nha` nu+o+'c Vie^.t Nam. To^i
ca'm o+n anh ta, cha`o tu+` bie^.t va` no'i anh ta ddu+`ng bao gio+` go.i
ddie^.n cho to^i hay ga(.p to^i nu+~a. Sau ddo' kho^ng la^u Roy ddu+o+.c thuye^n
chuye^?n ve^` la.i Washington va` ro+`i kho?i Bo^. Ngoa.i giao. Sau khi to^i
tro+? ve^` My~ dde^? tie^'p tu.c su+. nghie^.p o+? nu+o+'c ngoa`i chu'ng to^i
la.i cho+i vo+'i nhau tro+? la.i. DDo^'i vo+'i to^i khi ba?o ve^. quye^`n lo+.i
cu?a quo^'c gia thi` chu'ng ta pha?i ddu+'ng tha(?ng nhu+ng sau khi xong co^ng
vie^.c thi` chu'ng ta pha?i tro+? la.i ba.n be`, ddo' luo^n luo^n la` ca'ch la`m
vie^.c cu?a to^i; nhu+ng nhie^`u ngu+o+`i kho^ng the^? ta'ch ro+`i co^ng vie^.c
kho?i ti`nh ba.n, va` ddo^i khi ho. ma^'t mo^.t ngu+o+`i ba.n hoa(.c mo^.t mo^'i
quan he^. to^'t vi` kho^ng ddo^`ng y' ve^` nhu+~ng va^'n dde^` hoa(.c nguye^n
ta('c quan tro.ng. Chu'ng ta hay co' tho'i quen coi ba^'t cu+' su+. kha'c bie^.t
quan ddie^?m na`o nhu+ la` mo^.t su+. ddo^'i dda^`u ca' nha^n hay su+. si?
nhu.c, va` nhi`n ngu+o+`i tru+o+'c ma(.t nhu+ ke? thu` tro.n ddo+`i.
Robert Komer, pho' DDa.i su+' My~ phu. tra'ch bi`nh ddi.nh va` cu~ng la`
ngu+o+`i dda.i die^.n ba'n chi'nh thu+'c cu?a toa` Ba.ch O^'c o+? Sa`i Go`n,
cu~ng la`m vie^.c ra^'t ma^.t thie^'t vo+'i to^i; nho+` su+. ho^~ tro+. cu?a anh
ta ma` to^i dda~ dda.t ddu+o+.c mo^.t va`i nhu+o+.ng bo^. lo+'n ma` phi'a My~
dda~ hu+'a tru+o+'c khi to^i tro+? la.i Vie^.t Nam (to^?ng so^' vie^.n tro+.,
chu+o+ng tri`nh vie^.n tro+. dda(.c bie^.t...). Anh ta ra^'t thi'ch a(n o+? nha`
to^i, cu`ng ddi cho+i vo+'i to^i va` cu~ng hay dda'nh tennis vo+'i to^i. Cu+'
mo^~i na(m chu'ng to^i la.i tha?o lua^.n ve^` chu+o+ng tri`nh vie^.n tro+. kinh
te^' ta`i cha'nh thu+o+`ng nie^n, va` mo^.t va`i ddie^`u tro+? ne^n ra^'t kho'
ddo^`ng y' vo+'i nhau, mo^.t trong nhu+~ng ddie^`u a^'y la` mu+'c du+. tru+~
ngoa.i te^. cu?a Vie^.t Nam. Quo^'c ho^.i My~ muo^'n ha. no' xuo^'ng co`n 200
trie^.u USD, la^'y co+' la` chu+o+ng tri`nh vie^.n tro+. cho Vie^.t Nam va`o
tho+`i ddie^?m ddo' dda~ qua' lo+'n ro^`i. Chi'nh quye^`n My~ va` toa` Ba.ch
O^'c la`m a'p lu+.c ra^'t ma.nh vo+'i chi'nh phu? Vie^.t Nam dde^? gia?m no'
xuo^'ng mu+'c 250 trie^.u USD. To^i thu+o+`ng no'i cho Quo^'c tru+o+?ng (Chu?
ti.ch Uy? ban la~nh dda.o quo^'c gia) Nguye^~n Va(n Thie^.u va` Thu? tu+o+'ng
(Chu? ti.ch Uy? ban ha`nh pha'p trung u+o+ng) Nguye^~n Cao Ky` bie^'t ro~,
nu+o+'c nha` ca^`n pha?i co' i't nha^'t la` 300 trie^.u My~ kim dde^? co' the^?
giu+~ cho Vie^.t Nam ddu+o+.c mo^.t khoa?ng dde^.m trong so^' du+. tru+~ ngoa.i
te^. va` dde^? cha'nh phu? co' the^? co' mo^.t cha'nh sa'ch ddo^.c la^.p khi co'
su+. kha'c bie^.t vo+'i quan ddie^?m cu?a My~; vi` nhu+~ng ly' do chi'nh tri.,
Thie^.u la^~n Ky` dde^`u de^~ da`ng nhu+o+.ng bo^. ve^` ddie^?m na`y, nhu+ng
to^i nha^'t ddi.nh giu+~ vu+~ng quan ddie^?m cu?a to^i va` tu+` cho^'i ddie^`u
chi?nh chi'nh sa'ch cu?a Nga^n ha`ng Quo^'c gia dde^? ha. xuo^'ng so^' du+.
tru+~ nhu+ cha'nh phu? Hoa Ky` muo^'n.
To^i cu~ng ddo`i chu+o+ng tri`nh PL480, vo^'n la` mo^.t pha^`n cu?a toa`n bo^.
chu+o+ng tri`nh vie^.n tro+., pha?i ddu+o+.c hoa`n toa`n da`nh rie^ng cho chi'nh
phu? Vie^.t Nam su+? du.ng va`o vie^.c pha't trie^?n kinh te^' thay vi` dde^?
cho chi'nh phu? My~ du`ng cho ca'c mu.c ddi'ch qua^n su+. hay chi'nh tri.. Hai
ddie^`u na`y cu`ng vo+'i mo^.t so^' ddie^`u kha'c i't phu+'c ta.p ho+n dda~ la`
dde^` ta`i cu?a nhie^`u cuo^.c tranh lua^.n giu+~a Robert Komer va` to^i ta.i
toa` Ba.ch O^'c trong chuye^'n to^i qua tha(m Washington, va` cuo^'i cu`ng
kho^ng the^? gia?i quye^'t bo+?i vi` to^i �giu+~ cha(.t kha^?u su'ng" cu?a
mi`nh.
Trong mo^.t chuye^'n ddi Washington nhu+ va^.y, chu'ng to^i dda~ to+'i tha?o
lua^.n mo^.t la^`n vo+'i To^?ng tho^'ng Lyndon Johnson. To^i ra^'t a^'n tu+o+.ng
ve^` su+. hie^?u bie^'t cu?a o^ng ddo^'i vo+'i ca'c va^'n dde^` ba`n ca~i va`
ve? uy quye^`n toa't ra tu+` con ngu+o+`i o^ng, nhu+ng to^i va^~n giu+~ vu+~ng
quan ddie^?m cu?a to^i va` kho^ng chi.u nhu+o+.ng bo^. mo^.t khoa?n na`o he^'t.
Chu'ng to^i cha^'m du+'t buo^?i tha?o lua^.n o+? ddo' va` khi to^i ddu+'ng da^.y
tu+` gia~ To^?ng tho^'ng Johnson, Bob Komer no'i vo+'i o^ng nu+?a ddu`a nu+?a
tha^.t: �Tho^'ng ddo^'c Hanh ra^'t tu+? te^' nhu+ng cu~ng ra^'t cu+'ng ra('n.
Mo^~i khi chu'ng to^i thu+o+ng thuye^'t vo+'i nhau la` o^?ng la`m cho to^i ma^'t
qua^`n�.
Mo^.t tua^`n sau to^i tro+? la.i Sa`i Go`n va` nha^.n ddu+o+.c qua Bo^. Ngoa.i
giao mo^.t co^ng ha`m cu?a Bu`i Die^~m, DDa.i su+' Vie^.t Nam ta.i Washington,
chuye^?n mo^.t va(n kie^.n do Robert Komer go+?i, vo+'i tie^u dde^` cu?a toa`
Ba.ch O^'c o+? phi'a tre^n, dde^` ca^.p nhu+~ng ddie^?m dda~ tha?o lua^.n ta.i
toa` Ba.ch O^'c. La' thu+ cu?a Bu`i Die^~m u?ng ho^. quan ddie^?m cu?a Bob Komer
va` ba`y to? su+. ba^'t ma~n ve^` quan ddie^?m cu?a to^i. To^i bie^'t ra(`ng anh
ta cu~ng go+?i mo^.t co^ng ha`m nhu+ va^.y to+'i Thu? tu+o+'ng Nguye^~n Cao Ky`,
ddo^? tra'ch nhie^.m vie^.c cuo^.c thu+o+ng thuye^'t bi. ta('t nghe~n cho su+.
co^' cha^'p cu?a to^i.
Hi`nh nhu+ Bob Komer dda~ tro^ng va`o ca'i oai va` uy ti'n cu?a To^?ng tho^'ng
Johnson dde^? e'p to^i nhu+o+.ng bo^., ne^n anh ta ra^'t tha^'t vo.ng vo+'i
tha'i ddo^. kho^ng khoan nhu+o+.ng cu?a to^i. Ba^y gio+` anh ta la.i ddi.nh
du`ng a'p lu+.c ca^'p tre^n cu?a to^i nha(`m la`m me^`m ye^'u tha'i ddo^. cu?a
to^i. Anh ta kho^ng hie^?u gi` to^i ca?! Ca'c quan ddie^?m va` y' kie^'n cu?a
to^i dda^u co' nghie^ng ngu+?a de^~ da`ng nhu+ va^.y ddu+o+.c. To^i go+?i la.i
cho Bob Komer mo^.t bu+'c thu+ cu~ng ma.nh me~ kho^ng ke'm, tho^ng qua toa`
Ba.ch O^'c va` Bo^. Ngoa.i giao Vie^.t Nam. Trong mo^.t la' thu+ go+?i cho DDa.i
su+' Vie^.t Nam, to^i xa'c ddi.nh la.i nie^`m tin cu?a mi`nh trong vie^.c ba?o
ve^. quye^`n lo+.i dda^'t nu+o+'c va` la^'y la`m tie^'c cho quan ddie^?m me^`m
ye^'u cu?a o^ng ta va` vie^.c o^ng ta ddu+'ng ve^` phi'a chi'nh quye^`n My~. Sau
ddo' to^i ddu+o+.c bie^'t Bu`i Die^~m dda~ go.i ddie^.n cho Ky` than phie^`n
quan ddie^?m va` tha'i ddo^. cu+'ng ra('n cu?a to^i. Nhu+ng Ky` kho^ng bao gio+`
no'i gi` vo+'i to^i ca?, cu~ng kho^ng than phie^`n tha'i ddo^. cu?a to^i.
Ba^y gio+` to^i mo+'i hie^?u ta.i sao vie^n DDa.i su+' na`y ddu+o+.c chi'nh phu?
My~ giu'p, ngay ca? sau khi Nam Vie^.t Nam bi. ma^'t. Va` to^i mo+'i hie^?u
ddu+o+.c ta.i sao mo^.t so^' quan chu+'c My~ dda~ ti`m ca'ch nga(n cha(.n IMF
tha^u nha^.n to^i la`m Co^' va^'n sau khi to^i tro+? la.i Washington.
Cha'nh phu? My~ hi`nh nhu+ bie^'t ro~ ho. ca^`n du`ng ai, kho^ng ca^`n du`ng ai,
mua ddu+o+.c ai, kho^ng mua ddu+o+.c ai. Mo^.t cu+.u To^?ng tru+o+?ng, thi'ch
mi. da^n, mo^.t tho+`i gian tru+o+'c khi mie^`n Nam tha^'t thu?, dda~ co' mo^.t
va`i tuye^n bo^' na?y lu+?a cho^'ng la.i ngu+o+`i My~ dde^? ta.o tie^'ng ta(m
cho^'ng My~ trong lo`ng co^ng chu'ng Vie^.t Nam tho+`i ddo'. The^' nhu+ng khi
anh ta qua My~, anh ta dda~ nha^.n ddu+o+.c su+. ho^~ tro+. ti'ch cu+.c tu+`
gio+'i chu+'c My~ khi ddi ti`m vie^.c la`m. To^i ddoa'n ddu+o+.c nhu+~ng gi`
dda~ xa?y ra lu'c tru+o+'c chi? la` mo^.t tro` die^~n ki.ch. Trong khi anh ta
ddu+o+.c ngu+o+`i cu?a USAID quan ta^m nhie^`u nhu+ va^.y thi` ca'c vie^n chu+'c
Bo^. Ngoa.i giao My~ va` nhu+~ng ddo^'i ta'c cu?a to^i be^n phi'a My~, cu~ng
nhu+ ba.n be` ngu+o+`i My~ cu?a to^i o+? Vie^.t Nam, dda~ xa^y lu+ng la.i to^i
sau khi Sa`i Go`n tha^'t thu?. Mo^.t pho' To^?ng la~nh su+. My~ dda~ tu+` cho^'i
kho^ng ca^'p visa nha^.p ca?nh cho to^i va`o My~, sau chuye^'n to^i ve^` tha(m
Sa`i Go`n tha'ng 4/1975, ngay tru+o+'c lu'c Vie^.t Nam su.p ddo^? � Thie^.u dda~
ye^u ca^`u to^i tro+? ve^` dde^? xem co' the^? la`m gi` cho dda^'t nu+o+'c va`o
mo^.t tho+`i ky` nguy ca^'p nhu+ va^.y kho^ng. Vie^n pho' la~nh su+. na`y te^n
la` Oh, go^'c DDa.i Ha`n, dda~ no'i vo+'i to^i ra(`ng toa` dda.i su+' kho^ng
bie^'t to^i la` ai.
To^i mong sao DDa.i su+' Durbrow, DDa.i su+' Ellsworth Bunker, ca'c pho' DDa.i
su+' Alexis Johnson, Palmer, Robert Komer, ca'c Co^' va^'n nhu+ Roy Wherlee,
Gia'm ddo^'c USAID Donald Mc Donald v.v... co' the^? nghe ddu+o+.c ca^u tra?
lo+`i nga('n ngu?i na`y. Sau nhie^`u na(m la`m vie^.c vo+'i toa` Ba.ch O^'c,
ca'c DDa.i su+', pho' DDa.i su+' My~ va` ca'c Co^' va^'n ddu? ha.ng o+? toa`
dda.i su+', dda^y qua? la` mo^.t ca^u tra? lo+`i kho^i ha`i � ddo' la` no'i i't
nha^'t, no' gia?i thi'ch ta.i sao the^' gio+'i luo^n luo^n nhi`n ca'c nha`
ngoa.i giao va` chi'nh sa'ch ngoa.i giao cu?a My~ mo^.t ca'ch nghi ngo+` va`
kho^ng thie^.n ca?m. Ho. nghi~ ra(`ng nhu+~ng nha` ngoa.i giao My~ chi? la`
nhu+~ng con ngu+o+`i kho^ng ti`nh ca?m va` chi'nh sa'ch ngoa.i giao cu?a My~
ra^'t nga.o ma.n. Ca'c nha` ngoa.i giao My~ kho^ng tha^.t su+. dda.i die^.n cho
da^n chu'ng My~. Mo.i ngu+o+`i tre^n the^' gio+'i dde^`u ye^u me^'n va` ki'nh
tro.ng ngu+o+`i da^n My~ khi ho. co' di.p hie^?u hoa(.c so^'ng cu`ng, bo+?i vi`
ngu+o+`i da^n My~ to^'t bu.ng va` ro^.ng ra~i; ba^'t ha.nh thay, ngu+o+`i da^n
My~ cu~ng bi. ghe't vi` ho. chi? ddu+o+.c bie^'t to+'i qua ca'c nha` ngoa.i giao
My~. The^' gio+'i be^n ngoa`i nu+o+'c My~ xem chi'nh sa'ch ngoa.i giao cu?a My~,
nhu+ chi'nh sa'ch cu?a To^?ng tho^'ng Bush cha(?ng ha.n, la` nga.o ma.n va`
ho^'ng ha'ch. Va` chi'nh ca'ch ddo' dda~ ddem la.i cho nha^n da^n My~ bao nhie^u
ddie^`u kho' kha(n tha?m tra.ng nga`y nay.
To^i pha?i du`ng to+'i gia^'y tho^ng ha`nh ngoa.i giao cu?a Lie^n Hie^.p Quo^'c
do IMF ca^'p dde^? va`o nu+o+'c My~. Tru+o+'c khi to^i ro+`i Washington dde^?
ve^` tha(m Vie^.t Nam trong chuye^'n ddi cuo^'i cu`ng a^'y, to^i dda~ no'i
chuye^.n vo+'i nha ha`nh cha'nh IMF ra(`ng to^i sa('p ve^` nu+o+'c theo lo+`i
mo+`i cu?a To^?ng tho^'ng Thie^.u, va` IMF dda~ cho phe'p to^i su+? du.ng gia^'y
tho^ng ha`nh cu?a Lie^n Hie^.p Quo^'c ba^'t cu+' khi na`o ca^`n thie^'t vi` ho.
lie^.u tru+o+'c ra(`ng mie^`n Nam Vie^.t Nam co' the^? tha^'t thu? va` mo^.t
ti`nh tra.ng ho^~n loa.n cu+.c ky` co' the^? se~ ke'o theo sau su+. su.p ddo^?
cu?a chi'nh quye^`n Vie^.t Nam. Ha`nh ddo^.ng na`y cu?a IMF dda~ giu'p to^i
thoa't kho?i ra^'t nhie^`u kho' kha(n tro+? nga.i.
Tro+? la.i co^ng vie^.c tha'ng 10/1967, Nguye^~n Cao Ky` dda~ mo+`i to^i va`o
chi'nh phu? va` ye^u ca^`u to^i phu. tra'ch toa`n bo^. ca'c la~nh vu+.c kinh
te^', ta`i cha'nh, thu+o+ng ma.i va` ky~ nghe^., trong lu'c va^~n ddie^`u ha`nh
Nga^n ha`ng Quo^'c gia va` Nga^n ha`ng Vie^.t Nam Thu+o+ng ti'n; o^ng ta muo^'n
to^i dda?m nhie^.m luo^n chu+'c chu? ti.ch Ho^.i ddo^`ng To^'i cao Tie^`n te^.,
vo^'n la^u nay do pho' To^?ng tho^'ng hoa(.c Thu? tu+o+'ng phu. tra'ch. To^i se~
na('m trong tay 4 bo^., vo+'i 4 To^?ng tru+o+?ng du+o+'i quye^`n gia'm sa't cu?a
to^i, cu`ng vo+'i Nga^n ha`ng Quo^'c gia, Nga^n ha`ng Vie^.t Nam Thu+o+ng ti'n
va` kie^m luo^n ca? chu+'c chu? ti.ch Ho^.i ddo^`ng To^'i cao Tie^`n te^.. DDo'
la` tra'ch nhie^.m cu?a mo^.t pho' Thu? tu+o+'ng phu. tra'ch kinh te^' ta`i
cha'nh. O^ng ta muo^'n to^i phu. tra'ch toa`n bo^. ca'c va^'n dde^` kinh te^'
ta`i cha'nh cu?a chi'nh phu? dde^? o^ng co' the^? ta^.p trung ta^'t ca? tho+`i
gian va`o cuo^.c tranh cu+? To^?ng tho^'ng sa('p to+'i.
To^i tu+` cho^'i.
To^i kho^ng bao gio+` muo^'n di'nh li'u to+'i chi'nh tri. vi` to^i luo^n luo^n
bie^'t ra(`ng to^i kho^ng ddu? ca'c ti'nh to^'t cu~ng nhu+ ti'nh xa^'u dde^? co'
the^? la`m mo^.t chi'nh tri. gia gio?i. Ngoa`i nhu+~ng pha^?m cha^'t ve^` dda.o
ddu+'c va` chi'nh tri., chi'nh tri. gia co`n pha?i co' nhu+~ng ti'nh xa^'u nhu+
co' the^? no'i la'o, co' the^? ddo'ng ki.ch va` nhu+~ng ddie^`u ma` ta'nh ti`nh
cu?a to^i kho^ng cha^'p nha^.n ddu+o+.c. Nhu+ng Ky` cu+' kha^?n khoa?n ye^u
ca^`u to^i cha^'p nha^.n, va` khi to^i va^~n tu+` cho^'i o^ng ta doa. �se~
tru+ng du.ng to^i nhu+ mo^.t ngu+o+`i li'nh". Cuo^'i cu`ng to^i dda`nh cha^'p
nha^.n vo+'i hai ddie^`u kie^.n: to^i pha?i ddu+o+.c hoa`n toa`n ro^.ng tay
trong vie^.c do.n de.p sa.ch se~ nhu+~ng khu vu+.c kinh te^' ta`i cha'nh ca^`n
thie^'t, o^ng ta pha?i u?ng ho^. to^i mo^.t tra(m pha^`n tra(m; va` to^i se~
tu+` chu+'c ngay sau khi ke^'t thu'c cuo^.c ba^`u cu+?. Trong nhie^.m vu. mo+'i,
to^i pha?i la`m vie^.c thu+o+`ng xuye^n ho+n va` sa^u ro^.ng ho+n vo+'i gio+'i
chu+'c My~; ho. dde^`u ca?m tha^'y ba(`ng lo`ng vo+'i ca'ch sa('p xe^'p na`y,
bo+?i vi` ho. chi? la`m vie^.c vo+'i mo^.t ngu+o+`i tho^i trong ca'c la~nh vu+.c
phi qua^n su+. va` chi'nh tri..
Mo^.t tho+`i gian sau khi to^i dda'p la.i co^ng ha`m cu?a Bob Komer, to^i
ddu+o+.c toa` dda.i su+' My~ tho^ng ba'o la` anh ta sa('p tro+? la.i Sa`i Go`n
dde^? tie^'p tu.c nhu+~ng cuo^.c tha?o lua^.n ve^` ca'c ddie^?m tranh ca~i
tru+o+'c dda^y ta.i toa` Ba.ch O^'c. Tru+o+'c khi anh ta to+'i, to^i xuo^'ng
vu`ng cha^u tho^? so^ng Cu+?u Long dde^? kha?o sa't vu. lu'a mu`a va` vie^.c
cung ca^'p thu+.c pha^?m cho Sa`i Go`n, tho+`i gian na`y ddang tro+? ne^n ca`ng
lu'c ca`ng kho' kha(n vo+'i su+. gia ta(ng ca'c hoa.t ddo^.ng du ki'ch. Tre^n
thu+.c te^' to^i kho^ng muo^'n ga(.p Bob Komer va` muo^'n dde^? chi'nh Ky` xu+?
ly' va^'n dde^` du+. tru+~ ngoa.i te^.. Ne^'u vi` nhu+~ng ly' do chi'nh tri. ma`
Ky` muo^'n nhu+o+.ng bo^. Komer, to^i kho^ng muo^'n du+. pha^`n va`o ddo'. Nga`y
ho^m sau, khi to^i ddang la'i xe do.c theo ca'c ca'nh ddo^`ng o+? ga^`n Cha^u
DDo^'c, vie^n Ti?nh tru+o+?ng dda~ pho'ng xe ru+o+.t theo to^i dde^? trao ta^.n
tay mo^.t tho^ng ddie^.p cu?a Ky`: tro+? ve^` Sa`i Go`n ngay la^.p tu+'c, co^ng
vie^.c ra^'t quan tro.ng. To^i bie^'t vie^.c qua'i gi` ro^`i nhu+ng to^i cu~ng
pha?i tua^n ha`nh. Ky` ca^'p cho to^i mo^.t chie^'c ma'y bay nho? va` to^i bay
tro+? ve^` la.i Sa`i Go`n. Khi ma'y bay bay qua ca'c ca'nh ddo^`ng la^`y, to^i
nghe tie^'ng su'ng tru+o+`ng va` su'ng tie^?u lie^n ro^. le^n tu+` phi'a du+o+'i
dda^'t nhu+ng may ma('n ma'y bay kho^ng tru'ng dda.n. Ky` go+?i mo^.t chie^'c xe
ho+i to+'i ngay phi tru+o+`ng dde^? ddo'n to^i ve^` va(n pho`ng Thu? tu+o+'ng
ngay la^.p tu+'c. Ky` va` Komer ddang o+? ddo' cho+` to^i. Ky` da^~n to^i va`o
mo^.t pho`ng kha'c va` dde^` nghi. to^i nhu+o+.ng bo^. vi` nhu+~ng ly' do chi'nh
tri. quan tro.ng, co' le~ dde^? tranh thu? su+. u?ng ho^. cu?a My~ trong cuo^.c
ba^`u cu+? sa('p to+'i. O^ng ta muo^'n to^i chi.u gia?m mu+'c du+. tru+~ ngoa.i
te^. xuo^'ng co`n 250 trie^.u USD. To^i no'i vo+'i Ky` la` to^i kho^ng muo^'n
nha^.n tra'ch nhie^.m ve^` mo^.t quye^'t ddi.nh nhu+ va^.y va` chi'nh o^ng ta
pha?i ky' ba?n thoa? u+o+'c vo+'i Bob Komer. To^i se~ kho^ng co^ng khai pha?n
ddo^'i, ne^'u nhu+ o^ng chi.u dde^? cho to^i ddi Washington dde^? ba`n ca~i la.i
khoa?n na`y va` ddo`i la.i nhu+~ng gi` se~ ma^'t.
Mo^.t tua^`n sau to^i tro+? la.i Washington va` gia?i quye^'t va^'n dde^` thoa?
dda'ng nhu+ y' to^i muo^'n, ba(`ng mo^.t ddu+o+`ng lo^'i e^m tha('m ho+n: to^i
ky' mo^.t thoa? u+o+'c kinh te^' ta`i cha'nh tro.n go'i trong ddo' Vie^.t Nam
ddu+o+.c ca^'p the^m mo^.t khoa?n vie^.n tro+. dde^? la^.p Quy~ ta'i thie^'t va`
pha't trie^?n ha^.u chie^'n la` 50 trie^.u ddo^-la; ddo' la` mo^.t nu+o+'c co+`
ky~ thua^.t dde^? go+~ la.i thoa? u+o+'c cu?a Ky` vo+'i mu+'c 250 trie^.u
ddo^-la. Nhu+ va^.y mu+'c du+. tru+~ ngoa.i te^. cu?a Vie^.t Nam ddu+o+.c na^ng
le^n mo^.t ca'ch gia'n tie^'p to+'i 300 trie^.u ddo^-la. Tre^n thu+.c te^' trong
so^? sa'ch cu?a Nga^n ha`ng Trung u+o+ng, mu+'c du+. tru+~ ngoa.i te^. va^~n
kho^ng thay ddo^?i vi` Quy~ pha't trie^?n ha^.u chie^'n se~ na(`m o+? tru+o+ng
mu.c du+. tru+~ ngoa.i te^. trong so^? sa'ch nga^n ha`ng.
Khi to^i ddang o+? Washington thi` lo+`i ddo^`n dda.i va` tin tu+'c ba'o chi'
lan truye^`n o+? Sa`i Go`n nha('c dde^'n te^n to^i nhu+ mo^.t ngu+o+`i co' the^?
ddu+o+.c cho.n la`m Thu? tu+o+'ng ca^`m dda^`u mo^.t no^.i ca'c go^`m ca'c
chuye^n gia. To^i hie^?u ra(`ng mo^.t va`i quan chu+'c cao ca^'p cu?a My~ o+?
trong toa` dda.i su+', vo^'n quan ta^m dde^'n vie^.c ddie^`u ha`nh kinh te^'
nhie^`u ho+n la` chi'nh tri., dda~ dde^` nghi. te^n to^i vo+'i DDa.i su+' Bunker
va` DDa.i su+' Bunker dda~ go+.i y' vo+'i Ky` va` Thie^.u ma` kho^ng ho?i y'
kie^'n to^i. Ve^` phi'a Vie^.t Nam, nhie^`u chi'nh tri. gia dda~ nga'n to+'i
ta^.n co^? ca'ch ddie^`u ha`nh nha` nu+o+'c kie^?u qua^n ddo^.i, muo^'n co'
mo^.t no^.i ca'c go^`m ca'c chuye^n vie^n ne^'u nhu+ dda'm Tu+o+'ng la~nh va^~n
kho^ng cha^'p nha^.n mo^.t no^.i ca'c da^n su+.. To^?ng tho^'ng Thie^.u dda~
tu+`ng bie^'t kha? na(ng xu+? li' kinh te^' cu?a to^i, kho^ng pha?n ddo^'i y'
kie^'n na`y, nha^'t la` tu+` khi o^ng ta cha^'p nha^.n nhu+o+`ng cho pho' To^?ng
tho^'ng Ky` lu+.a cho.n no^.i ca'c dda^`u tie^n. Ky` cu~ng u?ng ho^. dde^` nghi.
cu?a dda.i su+' Bunker nhu+ng o^ng ta bi. dda'm ba.n be` ba` con ta'c ddo^.ng;
nhu+~ng ngu+o+`i na`y ra^'t co' a'c ca?m vo+'i to^i bo+?i vi` to^i dda~ de.p vu.
nha^.p ca?ng la^.u thue^' xe Fatima va` bo+?i vi` nhu+~ng ha`nh ddo^.ng quye^'t
lie^.t cu?a to^i cho^'ng la.i vie^.c buo^n ba'n ma tuy' ma` co' le~ mo^.t va`i
ngu+o+`i trong ho. di'nh to+'i. Ba.n cu?a Ky`, Bu`i Die^~m, ma(.c du` dda~ bi.
dda^?y qua Washington la`m DDa.i su+' vi` kho^ng ddu+o+.c lo`ng qua^`n chu'ng,
va^~n co`n mo+ mo^.ng ddu+o+.c ngu+o+`i ba.n ha^?u cu?a mi`nh ddu+a le^n la`m
Thu? tu+o+'ng: anh ta nhi`n tha^'y o+? to^i mo^.t ddo^'i thu? tie^`m ta`ng ra^'t
dda'ng nga.i va` sa(?n sa`ng la`m nhu+~ng gi` dde^? pha' hoa.i su+. tie^'n
trie^?n cu?a to^i, ne^'u co'.
Co`n ve^` phi'a My~, nhu+~ng ngu+o+`i nhi`n tha^'y o+? to^i mo^.t con ngu+o+`i
hoa.t ddo^.ng va` mo^.t chuye^n vie^n dda^`y na(ng lu+.c thi` u?ng ho^. ma.nh
me~ y' kie^'n na`y. Gio+'i qua^n su+. My~ vi` dda~ tu+`ng la`m vie^.c vo+'i to^i
ve^` ca'c va^'n dde^` kinh te^' ta`i cha'nh (nhu+ ddo^`ng tie^`n MPC cho li'nh
My~, ca'c va^'n dde^` kinh te^' ddi.a phu+o+ng trong ca'c vu`ng chie^'n thua^.t
nhu+ mo? than No^ng So+n cha(?ng ha.n) dde^`u u?ng ho^. to^i. Nhu+ng nhu+~ng
vie^n chu+'c My~ co' lie^n quan to+'i chi'nh tri. Vie^.t Nam hoa(.c co' giao
ha?o vo+'i Bu`i Die^~m nhu+ Phil Habib thi` cho^'ng la.i. Nhu+ng vi` kho^ng
thi'ch thu' gi` chi'nh tri. ne^n to^i no'i vo+'i Thie^.u, Ky` va` Bunker ra(`ng
to^i hoa`n toa`n kho^ng quan ta^m to+'i chuye^.n na`y va` to^i chi? thi'ch tro+?
ve^` la`m vie^.c o+? World Bank sau cuo^.c ba^`u cu+?.
Trong tho+`i gian giu+~ chu+'c vu. Tho^'ng ddo^'c Nga^n ha`ng Trung u+o+ng, to^i
dda~ co' nhie^`u ddo^`ng minh quan tro.ng trong chi'nh quye^`n Vie^.t Nam bo+?i
vi` ho. dda'nh gia' cao na(ng lu+.c chuye^n mo^n cu~ng nhu+ su+. trung thu+.c
cu?a to^i, su+. la`m vie^.c ta^.n tuy. vi` quye^`n lo+.i chung, mo^.t ddie^`u
ma` ho. hie^'m tha^'y o+? nhu+~ng ngu+o+`i phu.c vu. co^ng i'ch lu'c ddo', ngay
giu+~a lo`ng mo^.t cuo^.c chie^'n tranh vo+'i bie^'t bao nhie^u la` ddau kho^?
ddie^u ta`n, nhu+ng ddo^`ng tho+`i cu~ng vo+'i bie^'t bao nhie^u co+ ho^.i la`m
gia`u ho+.p pha'p va` ba^'t ho+.p pha'p. Nhu+ng to^i cu~ng co' mo^.t so^' ke?
thu` ddo^' ky. vi` ti'nh tha(?ng tha('n kho^ng chi.u thoa? hie^.p, su+. tua^n
thu? pha'p lua^.t mo^.t ca'ch cu+'ng ra('n cu?a to^i... Giu+~a dda'm ngu+o+`i
na`y co' ca? ba.n be` va` ba` con cu?a to^i vi` khi thu+.c hie^.n theo ddu'ng
pha'p lua^.t, to^i coi ba.n be`, ke? thu`, ngu+o+`i quen, ke? la. nhu+ nhau;
nhie^`u ngu+o+`i ba` con ghe't to^i vi` to^i kho^ng cho ho. vie^.c la`m ne^'u
ho. kho^ng ddu? na(ng lu+.c.
Sau khi Thie^.u ddu+o+.c ba^`u la`m To^?ng tho^'ng va` Ky` la`m pho' To^?ng
tho^'ng, mo^.t buo^?i le^~ long tro.ng ddu+o+.c to^? chu+'c. To^?ng tho^'ng
Lyndon Johnson cu+? pho' To^?ng tho^'ng Hubert Humphrey sang du+. vo+'i tu+
ca'ch dda.i die^.n chi'nh thu+'c cu?a chi'nh phu? My~.
Khi o^ng ta to+'i phi tru+o+`ng Ta^n So+n Nha^'t vo+'i chie^'c Air Force Two,
toa`n the^? no^.i ca'c ddu+o+.c ddie^`u ddo^.ng ra ddo'n tie^'p. To^i nghi~
ddie^`u na`y ho+i lo^' bi.ch nhu+ng Ky` kho^ng chi.u nghe. Ta^'t ca? ca'c To^?ng
tru+o+?ng va` ca'c Tu+o+'ng la~nh ddu+'ng tha`nh ha`ng tu+` cu+?a pho`ng kha'ch
VIP tra?i tha?m ddo?. Hubert Humphrey, ngu+o+`i to^i dda~ co' hai la^`n tie^'p
xu'c nga('n ngu?i o+? toa` Ba.ch O^'c, ddi va`o trong pho`ng tie^'p ta^n da`nh
cho VIP, sau lu+ng la` DDa.i su+' Bunker, tu+o+'ng Westmoreland va` ca'c vie^n
chu+'c cao ca^'p cu?a toa` dda.i su+'. O^ng la^`n lu+o+.t ba('t tay tu+`ng
ngu+o+`i, nhu+ng ngang to^i thi` o^ng du+`ng la.i, go.i to^i la` Tho^'ng ddo^'c
Hanh va` no'i mo^.t va`i lo+`i chu'c tu.ng. Co' le~ ai ddo' dda~ no'i nho? te^n
to^i vo+'i o^ng, DDa.i su+' Bunker hay mo^.t ngu+o+`i phu. ta' na`o ddo'. DDa^y
ro~ ra`ng la` mo^.t ma`n tri`nh die^~n va` qua?ng ca'o co' ti'nh cha^'t ngoa.i
giao, nhu+ng mo.i ngu+o+`i dde^`u nga.c nhie^n la` to^i quen bie^'t Humphrey va`
ngu+o+`i ta co' the^? tha^'y mo^.t thoa'ng ganh ti. trong a'nh ma('t cu?a
nhie^`u tha`nh vie^n no^.i ca'c va` tu+o+'ng la~nh � ho. chi? nha^.n ddu+o+.c
mo^.t ca'i ba('t tay. Sau na`y to^i ddu+o+.c bie^'t la` tha'i ddo^. tha^n
thie^'t cu?a pho' To^?ng tho^'ng Humphrey dda~ la`m ta(ng the^m nhu+~ng lo+`i
ddo^`n dda~i trong tha`nh pho^' la` to^i se~ tro+? tha`nh Thu? tu+o+'ng.
Tha'ng 11, Thie^.u va` Ky` ye^u ca^`u to^i dda.i die^.n Vie^.t Nam tham du+.
le^~ dda(ng quang cu?a To^?ng tho^'ng DDa.i Ha`n Pha'c Cha'nh Hy. Sau na`y khi
to^i dda.i die^.n Trung Hoa, DDa.i Ha`n va` Vie^.t Nam ta.i ho^.i ddo^`ng qua?n
tri. Quy~ Tie^`n te^. Quo^'c te^', to^i la.i thu+o+`ng ga(.p o^ng ta trong
nhu+~ng chuye^'n vie^'ng tha(m Seoul, va` to^i ra^'t ki'nh phu.c o^ng. O^ng ta
to? ra la` mo^.t To^?ng tho^'ng ra^'t gio?i, ra^'t bie^'t vie^.c, mo^~i khi to^i
ga(.p o^ng dde^? tha?o lua^.n co^ng vie^.c giu+~a Ha`n Quo^'c va` IMF. Nhu+~ng
cuo^.c ga(.p na`y cho tha^'y o^ng ta dda~ lo chua^?n bi. tru+o+'c ra^'t chu
dda'o mo.i chuye^.n, ma(.c du` to^i cha('c cha('n la` o^ng ta co' ra^'t nhie^`u
vie^.c quan tro.ng pha?i la`m. O^ng ta ra^'t tho^ng minh va` ra^'t tho^ng hie^?u
va^'n dde^` mo^~i khi tha?o lua^.n va` dda(.t nhu+~ng ca^u ho?i ra^'t sa^u
sa('c. O^ng ta chu+'ng to? la` mo^.t nha` la~nh dda.o ra^'t co' na(ng lu+.c va`
tha^.t la` mo^.t ddie^`u dda'ng buo^`n khi o^ng ta bi. a'm sa't so+'m nhu+ va^.y
ve^` sau. Trong khi to^i tha(m vie^'ng Seoul thi` nhu+~ng lo+`i ddo^`n dda.i o+?
que^ nha` la.i no^?i le^n mo^.t la^`n nu+~a ve^` vie^.c to^i sa('p su+?a
ddu+o+.c bo^? nhie^.m la`m Thu? tu+o+'ng. Te^n to^i xua^'t hie^.n tre^n nhie^`u
to+` ba'o nhu+ la` ngu+o+`i co' nhie^`u kha? na(ng ddu+o+.c chi? ddi.nh la`m
Thu? tu+o+'ng nha^'t trong ddo+.t ca?i to^? no^.i ca'c sa('p to+'i. DDo' la`
"nu. ho^n cu?a Tha^`n Che^'t" � no'i nhu+ lo+`i Pha.m Kim Ngo.c, mo^.t ngu+o+`i
ba.n la^u na(m, va` sau na`y ddu+o+.c Thie^.u dde^` cu+? la`m To^?ng tru+o+?ng
Kinh te^'; bo+?i vi` ca'i tho^ng tin ddu+o+.c ti'nh toa'n ra^'t ky~ na`y dda~
go+.i le^n ra^'t nhie^`u su+. ghen tuo^ng va` ddo^' ky. kho^ng nhu+~ng tu+` ca'c
u+'ng cu+? vie^n bi. thua cuo^.c ma` tu+` ca'c Tu+o+'ng la~nh va` vie^n chu+'c
cao ca^'p nha^.n ra ra(`ng ho. se~ kho' ma` nhe't cho dda^`y tu'i ho. vi` su+.
cu+'ng ra('n cu?a to^i. Khi to^i ve^` la.i Vie^.t Nam to^i no'i vo+'i Ky` to^i
kho^ng tha^'y thi'ch thu' gi` tro+? tha`nh Thu? tu+o+'ng, ma` ngu+o+.c la.i o^ng
ta pha?i dde^? cho to^i ro+`i kho?i chi'nh phu? nhu+ o^ng ta dda~ hu+'a; dde^?
cho to^i ta^.p trung va`o vie^.c ddie^`u ha`nh hai nga^n ha`ng va` da`nh tho+`i
gian cho nhu+~ng va^'n dde^` ta`i cha'nh quan tro.ng ho+n. To^i cu~ng no'i vo+'i
DDa.i su+' Bunker to^i kho^ng thi'ch vie^.c mo^.t va`i gio+'i chu+'c My~ tu+.
coi mi`nh co' quye^`n tha?y nhu+~ng qua? bo'ng tha(m do` ma` kho^ng ho?i y'
to^i.
Sau khi Thie^.u va` Ky` nha^.m chu+'c, To^?ng tho^'ng Johnson dda~ ke^u go.i
mo+? nhu+~ng cuo^.c ho.p thu+o+.ng ddi?nh giu+~a My~ va` ca'c DDo^`ng minh cu?a
My~ trong cuo^.c chie^'n Vie^.t Nam nhu+ DDa.i Ha`n, Trung Hoa (lu'c a^'y la`
DDa`i Loan), Phi Lua^.t Ta^n, U'c, Ta^n Ta^y Lan. To^i ddu+o+.c Thie^.u va` Ky`
ye^u ca^`u tham du+. ta^'t ca? ca'c buo^?i ho.p na`y o+? Manila va` o+? Guam.
To^i cha(?ng co' vie^.c gi` dde^? la`m cho la('m bo+?i vi` nhu+~ng cuo^.c ho.p
na`y chu? ye^'u ba`n ve^` ca'c va^'n dde^` qua^n su+. chi'nh tri. va` ra^'t i't
ba`n to+'i vie^.c pha't trie^?n kinh te^'. Trong nhu+~ng chuye^'n bay ddu+o+`ng
da`i ra nu+o+'c ngoa`i hay quay ve^` nu+o+'c, nhu+~ng vie^n chu+'c cao ca^'p
cu~ng nhu+ ca'c tu+o+'ng la~nh Vie^.t Nam va` My~ ngo^`i cho+i ba`i xi` phe'
trong khi ca'c phu nha^n cu?a ho. thi` lo ba`n chuye^.n phie^'m hay khoe nhau
nu+~ trang, xe ho+i va` nha` cu+?a. La^`n dda^`u tie^n to^i nha^.n thu+'c
ddu+o+.c ca'c vi. tu+o+'ng la~nh cu?a chu'ng ta va` ca'c ba` vo+. cu?a ho.
thuo^.c ve^` loa.i gi`. Nhu+~ng ca?nh tu+o+.ng nhu+ the^' na`y cha(?ng dde.p
ma('t gi` va` cu~ng cha(?ng thu' vi. gi`; vi` va^.y to^i che ma('t la.i gia?
bo^. ngu?. Ro^`i thi?nh thoa?ng to^i nghe mo^.t vi. phu nha^n na`o ddo' no'i
lo+'n, co' le~ muo^'n cho to^i nghe: �ca'i o^ng Hanh na`y lu'c na`o cu~ng ngu?;
cu+' mo^~i la^`n leo le^n ma'y bay la` o^?ng ngu?.� DDu'ng va^.y, ne^'u co'
the^? ddu+o+.c, to^i muo^'n ngu? ho+n la` nhi`n tha^'y ca?nh tu+o+.ng tru+o+'c
ma('t vu+`a cha(?ng ha^'p da^~n vu+`a kho^ng dde.p dde~ ti' na`o, cho ca? ddo^i
ma('t va` ddo^i tai to^i.
Trong nhie^`u tha'ng tro+`i to^i ra^'t tha^'t vo.ng vi` su+. tranh cha^'p giu+~a
Thie^.u va` Ky`, nhu+~ng cuo^.c dda^'u dda' no^.i bo^. giu+~a ca'c nho'm chi'nh
tri. va` qua^n su+., su+. thie^'u va('ng ddo^.ng co+ va` lo`ng ham muo^'n
chie^'n dda^'u trong ca'c ca^'p la~nh dda.o qua^n su+., su+. tham nhu~ng trong
chi'nh phu? va` trong qua^n ddo^.i, va` su+. na?n lo`ng cu?a toa`n the^? da^n
chu'ng. Nga`y na`o to^i cu~ng nghe co' ngu+o+`i no'i ve^` nhu+~ng vu.
xi`-ca(ng-ddan di'nh to+'i ca'c tu+o+'ng la~nh va` ma^'y ba` vo+. cu?a ho. trong
dda'm tha^n ca^.n Thie^.u ve^` vie^.c mua ba'n gia^'y phe'p cho sinh vie^n ddi
du ho.c nu+o+'c ngoa`i. Ngu+o+`i ta cu~ng ke^? to^i nghe vie^.c mua ba'n ca'c
chu+'c vu. Qua^.n tru+o+?ng, Ca?nh sa't tru+o+?ng, nhu+~ng chu+'c vu. se~ ddem
la.i mo^.t so^' tie^`n ho^'i lo^. tuy` theo mu+'c anh bo'p co^? ddu+o+.c bao
nhie^u tu+` dda'm thu+o+ng gia Trung Hoa hoa(.c tu+` da^n chu'ng. Ngu+o+`i ta
ke^? to^i nghe chuye^.n ca'c vie^n dda.i ta' nhu+ va^`y nhu+ va^`y, phu. tra'ch
tie^'p lie^.u ddang ba'n da^y ke~m gai va` va^.t lie^.u xa^y du+.ng ngoa`i cho+.
tro+`i, hay ba'n ga.o va` thuo^'c men cho Vie^.t co^.ng qua trung gian cu?a
dda'm thu+o+ng gia Ta`u.
Trong nhie^`u na(m quan sa't ti`nh hi`nh ta.i nu+o+'c My~, to^i dda~ chu+'ng
kie^'n su+. gia ta(ng mau le. cu?a phong tra`o cho^'ng chie^'n tranh gio+` dda^y
dda~ chie^'m ddu+o+.c su+. u?ng ho^. cu?a mo^.t pha^`n lo+'n da^n chu'ng My~.
Quo^'c ho^.i My~ la^`n la^`n bi. a?nh hu+o+?ng bo+?i phong tra`o cho^'ng chie^'n
tranh Vie^.t Nam; ca'c Thu+o+.ng nghi. si~ va` Da^n bie^?u quo^'c ho^.i ba('t
dda^`u la?ng xa da^`n chi'nh sa'ch cu?a chi'nh quye^`n Johnson. Vie^.n tro+.
qua^n su+. va` kinh te^' cho Vie^.t Nam bi. ma^'t da^`n su+. u?ng ho^. trong
quo^'c ho^.i My~, va` chi'nh phu? My~ mo^~i nga`y mo^~i tha^'y kho' kha(n dde^?
ddo`i ho?i quo^'c ho^.i tho^ng qua ca'c chu+o+ng tri`nh vie^.n tro+.. Khi ma`
chie^`u hu+o+'ng mo+'i na`y cu+' ta(ng da^`n trong nhu+~ng ddo+.t to^i vie^'ng
tha(m nu+o+'c My~, to^i no'i vo+'i nhu+~ng ngu+o+`i ba.n to^i o+? que^ nha`
ra(`ng ne^'u su+. vie^.c kho^ng ddu+o+.c ca?i thie^.n, thi` quye^'t ta^m cu?a
ngu+o+`i My~ giu'p Vie^.t Nam se~ ye^'u ddi ra^'t nhanh va` chu'ng ta se~ pha?i
ddo^'i die^.n vo+'i mo^.t su+. ca('t gia?m ma.nh me~ so^' vie^.n tro+. qua^n
su+. va` kinh te^'. DDie^`u na`y se~ ga^y ne^n mo^.t tro+? nga.i nghie^m tro.ng
cho vie^.c chie^'n dda^'u cho^'ng la.i mo^.t ke? thu` kie^n cu+o+`ng va` dda^`y
quye^'t ta^m. Kho^ng co' the^? la`m gi` nhie^`u dde^? dda?o ngu+o+.c chie^`u
hu+o+'ng na`y ne^'u nhu+ kho^ng co' mo^.t su+. thay ddo^?i toa`n die^.n ve^`
phi'a chu'ng ta; nhu+ng ha^`u he^'t ca'c ngu+o+`i ba.n to^i cu~ng nhu+ qua^`n
chu'ng bi`nh thu+o+`ng dde^`u nga^y tho+ tin ra(`ng ngu+o+`i My~ se~ kho^ng bao
gio+` bo? ro+i Vie^.t Nam; vi` va^.y ho. cho ra(`ng to^i la` mo^.t ngu+o+`i bi
quan. Ra^'t i't ngu+o+`i ba.n va` kho^ng co' nha` la~nh dda.o chi'nh tri. na`o
coi lo+`i ca?nh ca'o cu?a to^i la` nghie^m tu'c. DDa so^' nhu+~ng ngu+o+`i co`n
la.i thi` tin ra(`ng cha(?ng qua ddo' la` mo^.t ly' le~ dde^? to^i ru't lui
kho?i chi'nh phu? va` tro+? ve^` la`m vie^.c vo+'i World Bank.
Cuo^.c ta^'n co^ng Te^'t Ma^.u Tha^n dda^`u na(m 1968 cu?a Ba('c Vie^.t dda~
gia'ng mo^.t ddo`n ddie^'ng ngu+o+`i va`o su+. la.c quan nga^y tho+ a^'y. No'
dda~ la`m suy ye^'u the^m quye^'t ta^m cu?a ngu+o+`i My~ khi pha?i chie^'n
dda^'u trong mo^.t cuo^.c chie^'n tranh dda^`y ma^u thua^~n ca'ch xa bo+` bie^?n
ho. to+'i hai mu+o+i nga`n da(.m. Nha^n di.p Te^'t a^m li.ch, to^i la'i mo^.t
chie^'c thuye^`n nho? tu+` Sa`i Go`n dde^'n ba~i bie^?n Vu~ng Ta`u ca'ch ddo'
khoa?ng 100 ca^y so^' tre^n bo+` Tha'i Bi`nh Du+o+ng dde^? nghi? ngo+i. To^i
ddem theo mo^.t ngu+o+`i li'nh ca^.n ve^. va` xuo^i do`ng so^ng Sa`i Go`n trong
mo^.t buo^?i chie^`u mu+a ba~o va` Vie^.t co^.ng phu.c ki'ch do.c kha('p con
ddu+o+`ng. Nghe tin chuye^'n ddi cu?a to^i, vi. DDo^ ddo^'c My~ phu. tra'ch
vu`ng bie^?n phi'a Nam dda~ go+?i cho to^i hai vie^n dda.i uy' thuy? qua^n lu.c
chie^'n tre? tuo^?i theo ho^. to^'ng. DDo' la` mo^.t chuye^'n ddi ra^'t me^.t,
nhu+ng chu'ng to^i dde^`u sung su+o+'ng thu+o+?ng thu+'c cuo^.c ha`nh tri`nh
ngu+o+.c gio' tu+` cu+?a so^ng Sa`i Go`n to+'i ba~i bie^?n Vu~ng Ta`u. Khi
chu'ng to^i to+'i no+i thi` tro+`i dda~ chie^`u to^'i, chu'ng to^i tha? neo o+?
tru+o+'c ngo^i nha` cu?a mo^.t ngu+o+`i ba.n ma` to^i dda~ mu+o+.n ro^`i ca?
dda'm chu'ng to^i ddi ra ngoa`i kie^'m mo^.t bu+~a a(n to^'i ha?i sa?n ra^'t
ngon. Giu+~a dde^m khuya chu'ng to^i bi. dda'nh thu+'c bo+?i nhu+~ng tie^'ng
no^? du+~ do^.i cu?a su'ng dda.i ba'c, su'ng tie^?u lie^n va` su'ng co^'i kho^ng
xa vi-la cu?a chu'ng to^i bao nhie^u. Qua ra-ddi-o^, chu'ng to^i ddu+o+.c bie^'t
qua^n ddo^.i Ba('c Vie^.t va` Vie^.t co^.ng dda~ pha't ddo^.ng mo^.t cuo^.c
ta^'n co^ng lo+'n nha^'t tu+` tru+o+'c to+'i nay tre^n toa`n la~nh tho^? mie^`n
Nam. Ta^'t ca? chu'ng to^i dde^`u ra^'t so+., ke^? ca? hai cha`ng dda.i uy'
thuy? qua^n lu.c chie^'n My~, ho. kho^ng lie^n la.c ddu+o+.c vo+'i bo^. chi? huy
cu?a ho..
Ro^`i chu'ng to^i ddu+o+.c bie^'t la` co' hai tha`nh vie^n kha'c cu?a no^.i ca'c
cu~ng ddang ddi nghi? Te^'t. Vie^n tru+o+?ng ban tham mu+u cu?a Thie^.u go.i
ddie^.n cho to^i tho^ng ba'o la` To^?ng tho^'ng dda~ go+?i mo^.t chie^'c tru+.c
tha(ng dde^? ddu+a chu'ng to^i tro+? la.i Sa`i Go`n. Chuye^'n bay tro+? la.i
Sa`i Go`n tha^.t la` dda'ng so+.. Tu+` tre^n cao chu'ng to^i co' the^? nhi`n
tha^'y cuo^.c chie^'n dda^'u a'c lie^.t o+? du+o+'i dda^'t va` ba^'t cu+' lu'c
na`o chie^'c tru+.c tha(ng cu?a chu'ng to^i cu~ng co' the^? la~nh mo^.t tra`ng
tie^?u lie^n hay mo^.t pha't su'ng ba-zo^-ka. Chu'ng to^i ha. ca'nh ngay tre^n
no'c dinh DDo^.c La^.p va` Thie^.u sai xe Jeep nha` binh ddu+a chu'ng to^i ve^`
nha`. Chuye^'n ddi ve^` cho^~ to^i o+? chi? ca'ch ddo' 6 khu nha` cu~ng cu+.c
ky` nguy hie^?m bo+?i vi` ca'c tra^.n dda'nh cu~ng ddang ro^. ra tre^n ca'c khu
ddu+o+`ng chu'ng to^i ddi. Chu'ng to^i tha^'y o+? kho^ng xa tre^n dda.i lo^.
Tho^'ng Nha^'t, toa` dda.i su+' My~ ddang bi. du ki'ch qua^n bao va^y va` chu'ng
to^i nghe tie^'ng no^? gio`n gia~ cu?a tie^?u lie^n va` dda.i ba'c.
Cuo^.c ta^'n co^ng Te^'t va` pha?n u+'ng cu?a ngu+o+`i My~ dda~ xa'c nha^.n
nie^`m tin cu?a to^i va` to^i quye^'t ddi.nh tu+` chu+'c dde^? tro+? ve^` co^ng
vie^.c o+? World Bank. To^i mo'c no^'i vo+'i Bill Diamond, ngu+o+`i ca^'p tre^n
cu?a to^i tru+o+'c dda^y va` o^ng cho bie^'t o^ng ra^'t vui mu+`ng co' to^i
tro+? la.i IFC, cho^~ cu?a to^i ddang tro^'ng. Va`o tha'ng 3/1968 sau khi cuo^.c
chie^'n dda~ ta.m la('ng, to^i go.i ddie^.n cho Thie^.u va` tho^ng ba'o vo+'i
o^ng ta y' muo^'n tu+` chu+'c kho?i Nga^n ha`ng Trung u+o+ng Vie^.t Nam. Thie^.u
ho?i y' kie^'n cu?a Ky` va` ca? hai dde^`u tu+` cho^'i. Khi to^i kha^?n khoa?n
nhie^`u la^`n thi` o^ng ta cha^'p nha^.n tre^n nguye^n ta('c nhu+ng cu+' le^`
me^` cu` cu+a ma^'y tha'ng, no'i la` o^ng ta kho^ng ti`m ra ddu+o+.c ngu+o+`i
thay to^i. To^i co^' ti`m ca'ch dde^` cu+? ngu+o+`i pho' cu?a to^i la` Nguye^~n
Va(n Do~ng nhu+ng te^n cu?a Do~ng kho^ng ddu+o+.c cha^'p nha^.n va` to+'i tha'ng
8/1968 khi cuo^'i cu`ng to^i nha^'t quye^'t tu+` chu+'c, thi` Thie^.u chi? chi.u
bo^? nhie^.m Do~ng la`m quye^`n Tho^'ng ddo^'c. Va`i tha'ng sau o^ng ta bo^?
nhie^.m Le^ Quang Uye^?n, mo^.t ngu+o+`i cha'u cu?a o^ng ta la`m Tho^'ng ddo^'c
Nga^n ha`ng Trung u+o+ng. Uye^?n vu+`a mo+'i to^'t nghie^.p o+? tru+o+`ng ho.c
cu~ cu?a to^i mo^.t tho+`i gian nga('n tru+o+'c ddo' va` anh ta chi? mo+'i co'
tho+`i gian nga('n giu'p vie^.c cho Nga^n ha`ng DDo^ng Du+o+ng, mo^.t nga^n
ha`ng thu+o+ng ma.i o+? Paris. Chu? nghi~a ba` con ba^`u ba.n va` quan he^. gia
ddi`nh luo^n luo^n ddo'ng mo^.t vai tro` quan tro.ng ngay giu+~a lo`ng nhu+~ng
ti`nh the^' kho' kha(n va` Do~ng va^~n cu+' chi? la` pho'.
Nguo^`n: Cuo^'n ho^`i ky' na`y ddu+o+.c ta'c gia? tu+. xua^'t ba?n la^`n dda^`u
na(m 2004 ta.i California. A^'n ba?n la^`n thu+' nhi` dda(ng tre^n talawas co'
mo^.t so^' hie^.u ddi'nh va` bo^? sung, ba?n ddie^.n tu+? do ta'c gia? cung
ca^'p.
(co`n tie^'p)
rangnguyen
ddo+`i to^i
Nguye^~n Hu+~u Hanh
VI. Ta^.n tuy. trong co^ng vie^.c: Kho^ng pha^`n thu+o+?ng, chi? co' nie^`m vui
Ngo^`i ghe^' Tho^'ng ddo^'c va` la`m vie^.c ta^.n tuy. trong tho+`i chie^'n
vo+'i ta^'t ca? nhu+~ng su+. ta`n pha' va` nhu+~ng kho' kha(n kinh te^' ta`i
cha'nh, dda~ la` kho' vo^ cu`ng ro^`i; co`n kho' ho+n nu+~a va` co' the^? dde^'n
mu+'c kho^ng chi.u ddu+.ng no^?i, khi ma` ngoa`i Nga^n ha`ng Trung u+o+ng, co`n
pha?i ddie^`u ha`nh toa`n bo^. ne^`n kinh te^' ta`i cha'nh cu?a mo^.t quo^'c gia
bi. lo.t va`o giu+~a vo`ng tham nhu~ng, dda^`u co+, cho+. dden, cu`ng nhu+~ng
thie^'u tho^'n vi` bie^'n ddo^.ng chi'nh tri. va` ba^'t an xa~ ho^.i. Trong
vo`ng mo^.t na(m tu+` 1967 to+'i 1968, ngoa`i Nga^n ha`ng Trung u+o+ng, to^i
co`n pha?i o^m trong tay Bo^. Ta`i cha'nh, Bo^. Kinh te^', Bo^. Thu+o+ng ma.i
va` Bo^. Ky~ nghe^., bo^'n bo^. na`y ta.o tha`nh mo^.t To^?ng uy? Kinh te^' Ta`i
cha'nh, tho^ng thu+o+`ng na(`m du+o+'i du+. gia'm sa't cu?a mo^.t pho' Thu?
tu+o+'ng va` bo^'n To^?ng tru+o+?ng. To^i dda~ tu+` cho^'i chu+'c pho' Thu?
tu+o+'ng ma` Ky` dde^` nghi., bo+?i vi` to^i luo^n luo^n ghe't chi'nh tri. va`
chi? muo^'n phu.c vu. dda^'t nu+o+'c nhu+ mo^.t chuye^n vie^n. DDa^y qua? la`
mo^.t lu+o+.ng co^ng vie^.c kho^?ng lo^` va` mo^.t la~nh vu+.c hoa.t ddo^.ng
he^'t su+'c ro^.ng lo+'n. To^i la`m vie^.c ta^.n lu+.c va` dda~ ta`n pha' su+'c
khoe? cu?a mi`nh vo+'i ha`ng gio+` lie^`n ngo^`i mie^.t ma`i la`m vie^.c ta.i
va(n pho`ng va` ca? o+? nha`, theo sau ddo' la` nhu+~ng hoa.t ddo^.ng xa~ ho^.i
kie^.t su+'c ma` ca'c nhie^.m vu. kha'c nhau cu?a to^i ddo`i ho?i, du` to^i
va^~n ta^.p luye^.n the^? du.c ha`ng nga`y. The^' nhu+ng to^i cu~ng dda~
ddu+o+.c giu'p su+'c ra^'t nhie^`u bo+?i nhu+~ng ngu+o+`i phu. ta' dda^`y na(ng
lu+.c va` he^'t su+'c ta^.n tuy., nhu+ anh DDoa`n The^m, co^ Vu~ Gia Kie^`u
Dung, Tra^`n Cu+. Uo^ng va` ba ngu+o+`i thu+ ky' he^'t su+'c ti'n ca^?n, co^
Cu'c, chi. Ba?y va` anh Long, nhu+~ng ngu+o+`i dda~ muo^'n la`m vie^.c vo+'i
to^i o+? Nga^n ha`ng Trung u+o+ng ho+n la` nha^.n nhu+~ng chu+'c vu. cao ho+n
o+? ca'c bo^. kha'c du` va^~n do to^i ddu+'ng dda^`u. To^i cu~ng co`n ddu+o+.c
ra^'t nhie^`u su+. giu'p ddo+~ cu?a ca'c nha^n vie^n ca^'p tha^'p ho+n ta.i
Nga^n ha`ng Trung u+o+ng, nhu+~ng ngu+o+`i ma` to^i he^'t su+'c thu+o+ng ye^u,
va` ho. cu~ng he^'t lo`ng ta^.n tuy. vo+'i to^i. To^i tu+. ba('t buo^.c mi`nh
mo^~i tha'ng pha?i mo+`i co+m tru+a ca'c nho'm ddo^ng nha^n vie^n cu?a to^i tu+`
nhu+~ng ca^'p tha^'p nha^'t nhu+ la` kie^?m nga^n vie^n, cho to+'i nhu+~ng ca^'p
cao nha^'t, ta'n ga^~u vo+'i ho., tha(m ho?i co^ng vie^.c va` ddo+`i so^'ng gia
ddi`nh ho.. Trong mo^.t dda^'t nu+o+'c ma` su+. pha^n bie^.t giai ca^'p va^~n
co`n la` chuye^.n tu+. nhie^n thi` dda^y la` mo^.t kho^ng khi' mo+'i me? ta.o
ne^n su+. ho+.p ta'c cha^n tha`nh giu+~a ta^'t ca? ca'c ca^'p. To^i cu~ng he^'t
su+'c quan ta^m to+'i va^'n dde^` phu'c lo+.i cu?a nha^n vie^n o+? ca? hai nga^n
ha`ng: to^i dda~ thie^'t la^.p mo^.t ke^' hoa.ch hu+u bo^?ng pho'ng khoa'ng
nha^'t nu+o+'c, ca?i thie^.n he^. tho^'ng ba?o hie^?m xa~ ho^.i, xa^y du+.ng
nhu+~ng khu nha` o+? thoa'ng ro^.ng dde^? cho nha^n vie^n o+?, hoa(.c ba'n chi.u
da`i ha.n cho ca'c nha^n vie^n nga^n ha`ng mo.i ca^'p. Vie^.c na`y thu+o+`ng bi.
ca'c co+ quan nha` nu+o+'c kha'c ganh ti. va` chi? tri'ch ki.ch lie^.t, nhu+ng
ddu+o+.c ca'c nha^n vie^n nga^n ha`ng he^'t su+'c ta'n thu+o+?ng; ro^`i kho^ng
bao la^u no' cu~ng ddu+o+.c ca'c co+ quan nha` nu+o+'c kha'c ba('t chu+o+'c,
nhu+ng vie^.c la`m cu?a ho. thu+o+`ng bi. gio+'i ha.n bo+?i thie^'u kinh phi'
hay thie^'u quye^'t ta^m cu?a ca'c ca^'p la~nh dda.o cu?a ho.. To^i ra^'t sung
su+o+'ng khi nha^.n tha^'y ve? ha.nh phu'c va` vu+`a lo`ng tre^n gu+o+ng ma(.t
cu?a nhu+~ng ngu+o+`i phu. ta' va` nha^n vie^n cu?a to^i. So^'ng trong su+.
thie^'u va('ng nhu+~ng ngu+o+`i tha^n trong gia ddi`nh hie^.n va^~n ddang o+?
nu+o+'c ngoa`i, to^i coi ho. nhu+ la` nhu+~ng ngu+o+`i tha^n trong gia ddi`nh
lo+'n va` chia se? ti`nh ca?m cu~ng nhu+ tho+`i gian ra?nh ro^~i cu?a to^i vo+'i
ho..
To^i cu~ng ye^u me^'n co^ng vie^.c cu?a mi`nh va` ra^'t chu' ta^m dde^? co'
the^? hoa`n tha`nh nhie^.m vu. (ta^'t ca? sa'u chu+'c na(ng); nhu+ng tra'ch
nhie^.m to^i pha?i ga'nh va'c qua' lo+'n va` to^i thu+o+`ng pha?i la^'y he^'t
can dda?m mo+'i la`m no^?i. DDo^.ng co+ duy nha^'t la` phu.c vu. dda^'t nu+o+'c
va` ha.nh phu'c cu?a ngu+o+`i da^n. Ve^` sau na`y co' nhie^`u ngu+o+`i hie^?u
to^i, dda~ che^ to^i ngu ngo^'c kho^ng bie^'t lo+.i du.ng vi. the^' cu?a mi`nh
dde^? la`m gia`u hay i't nha^'t la` da`nh du.m mo^.t ca'i gi` dde^? pho`ng
nhu+~ng nga`y mu+a gio'. To^i pha?i no'i ra^'t tha`nh tha^.t ra(`ng trong suo^'t
tho+`i gian ddo' tie^`n la` mo^'i quan ta^m i't nha^'t cu?a to^i. To^i ddu+o+.c
tra? mo^.t so^' ngoa.i te^. to^'i thie^?u dde^? lo cho gia ddi`nh o+? nu+o+'c
ngoa`i, va` bie^'t ra(`ng ca'i nga`y ma` to^i quye^'t ddi.nh tu+` chu+'c, to^i
co' the^? tro+? ve^` co^ng vie^.c lu+o+ng bo^?ng ha^.u hi~nh o+? World Bank. Vi`
va^.y ma` lo`ng to^i ye^n o^?n va` to^i kho^ng ca^`n pha?i ba^.n ta^m ve^`
vie^.c rie^ng khi thi ha`nh nhie^.m vu.. Ngoa`i ra, to^i co`n pha?i thu' nha^.n
ra(`ng du` to^i co' muo^'n la`m gia`u cho ba?n tha^n, thi` to^i cu~ng kho^ng
bie^'t pha?i la`m nhu+ the^' na`o dde^? go+.i y' hay nha^.n tie^`n ho^'i lo^..
Vi` va^.y to^i ca?m tha^'y ra^'t la` tu+. do dde^? thi ha`nh nhu+~ng quye^'t
ddi.nh cu+'ng ra('n va` ddo^i khi ga^y mi'ch lo`ng ne^'u to^i tha^'y ddie^`u
ddo' la`m lo+.i cho dda^'t nu+o+'c hay da^n chu'ng. DDie^`u na`y gia?i thi'ch
cho nhu+~ng khi'a ca.nh hoa.t ddo^.ng cu?a to^i suo^'t tho+`i gian a^'y.
Trong khi chu'ng to^i ddang theo dduo^?i chie^'n tranh thi` ne^`n kinh te^'
pha?i chi.u mo^.t a'p lu+.c ra^'t lo+'n va` ti`nh tra.ng la.m pha't tro+? ne^n
mo^~i nga`y mo^.t to^`i te^. ho+n. Lu+o+.ng tie^`n cung u+'ng ta(ng nhanh bo+?i
nhu+~ng chi phi' qua^n su+. phu.c vu. chie^'n tranh kho^ng co' gio+'i ha.n,
trong khi lu+o+.ng cung ca^'p thu+.c pha^?m va` ca'c ma(.t ha`ng thie^'t ye^'u
ddi le^'t be^'t o+? phi'a sau vi` mu`a ma`ng bi. cu+' pha' hoa.i va` giao tho^ng
va^.n ta?i cu+' bi. gia'n ddoa.n. Gia' ca? co' khuynh hu+o+'ng ta(ng ra^'t nhanh
ma(.c du` chi'nh quye^`n dda~ co^' he^'t su+'c dde^? o^?n ddi.nh no'. DDie^`u
na`y dde^'n phie^n no' la.i ta.o ne^n mo^.t su+. khan hie^'m gia? ta.o la`m cho
na.n cho+. dden pha't trie^?n ma.nh. Ho^'i sua^'t hoa'n ddo^?i ddo^`ng tie^`n
quo^'c gia, ddo^`ng ba.c Vie^.t Nam, cu+' la^`n lu+o+.t bi. tru.t gia?m tre^n
thi. tru+o+`ng cho+. dden, va` da^n chu'ng co' xu hu+o+'ng coi ti? gia' na`y la`
gia' tri. tha^.t cu?a ddo^`ng ba.c.
Sau khi to^i tro+? ve^` Vie^.t Nam tha'ng 11/1965, to^i tha^'y ca^`n pha?i ca?i
ca'ch tie^`n te^., nhu+ng pha' gia' ddo^`ng ba.c la` mo^.t va^'n dde^` he^'t
su+'c nha.y ca?m ddo^'i vo+'i qua^`n chu'ng; muo^'n tie^'n ha`nh mo^.t cuo^.c
ca?i ca'ch tie^`n te^. ddo`i ho?i mo^.t lo`ng can dda?m ra^'t lo+'n. Di'nh
lie^`n vo+'i ca'c va^'n dde^` tie^`n te^. la` ca'c ha^.u qua? xa~ ho^.i va`
chi'nh tri. ne^n ca'c chi'nh phu? bao gio+` cu~ng ra^'t mie^~n cu+o+~ng khi
pha?i o^m a^'p mo^.t y' kie^'n nhu+ va^.y. Nhu+ng ca`ng co^' tra'nh va^'n dde^`
chu+`ng na`o thi` no' ca`ng the^m nghie^m tro.ng chu+`ng na^'y, va` ca'c ha`nh
ddo^.ng cu+'u chu+~a ve^` sau ca`ng tro+? ne^n kho' kha(n ho+n. To^i dda~ tha^'y
ra^'t ro~ ra`ng ra(`ng ne^'u nhu+ kho^ng co' ca?i ca'ch ki.p tho+`i, ne^`n kinh
te^' se~ bi. to^?n thu+o+ng nghie^m tro.ng va` ddo+`i so^'ng kho' kha(n co+
cu+.c cu?a ngu+o+`i da^n se~ kho' lo`ng chi.u ddu+.ng no^?i.
Tha'ng 6/1966, to^i chua^?n bi. pha't ddo^.ng mo^.t cuo^.c ca?i ca'ch tie^`n
te^.. Bo^. tru+o+?ng Kinh te^', A^u Tru+o+`ng Thanh, cu~ng bie^'t ra(`ng mo^.t
cuo^.c ca?i ca'ch la` kho^ng the^? tra'nh ddu+o+.c. Va^'n dde^` na`y thuo^.c
ve^` tra'ch nhie^.m cu?a anh ta va` pha?i ddu+o+.c dda(.t thu` lu` tre^n go^'i
anh ta, nhu+ng vi` la` mo^.t chi'nh tri. gia kho^n khe'o, ddang nuo^i tham vo.ng
la`m To^?ng tho^'ng, anh ta kho^ng muo^'n bi. di'nh li'u va`o no', hay i't
nha^'t cu~ng kho^ng co^ng khai di'nh va`o. Tu+o+'ng Ky` can dda?m ho+n; to^i
dda~ gia?i thi'ch vo+'i o^ng ve^` su+. phu+'c ta.p cu?a chie^'n di.ch ca^`n
tie^'n ha`nh vo+'i ta^'t ca? nhu+~ng he^. lua^.n kinh te^' ta`i cha'nh cu?a no',
su+. ca^`n thie^'t pha?i ca?i ca'ch, nhu+~ng ha^.u qua? chi'nh tri. ba^'t lo+.i
nga('n ha.n, va` nhu+~ng lo+.i i'ch da`i ha.n cho ne^`n kinh te^' va` dda(.c
bie^.t cho phu'c lo+.i tu+o+ng lai cu?a da^n chu'ng. La` mo^.t nha` la~nh dda.o
tho^ng minh, o^ng ta hie^?u ngay va^'n dde^`, ddo^`ng y' vo+'i to^i, no'i o^ng
ta hoa`n toa`n u?ng ho^. to^i va` to^i cu+' vie^.c tie^'n ha`nh, A^u Tru+o+`ng
Thanh co' ddo^`ng y' hay kho^ng cu~ng ddu+o+.c. Ne^'u Thanh kho^ng ky' sa('c
le^.nh thi` o^ng ta se~ ky'.
The^' la` to^i ba('t dda^`u ca'c bu+o+'c chua^?n bi., nhu+ng mo^.t ca'ch la(.ng
le~, chi? co' nhu+~ng ngu+o+`i phu. ta' ra^'t tha^n ca^.n vo+'i to^i mo+'i
bie^'t (ngay ca? Thanh to^i cu~ng kho^ng cho bie^'t, ma~i cho to+'i phu't cuo^'i
cu`ng). To^i no'i chuye^.n vo+'i Quy~ Tie^`n te^. Quo^'c te^', tranh thu?
ddu+o+.c su+. ddo^`ng ti`nh va` ho^~ tro+. cu?a ho.. To^i tham kha?o co+ quan
USAID dde^? xin the^m vie^.n tro+. cho du+. a'n va` ca^'p the^m chu+o+ng tri`nh
vie^.n tro+. PL480 dde^? co' mo^.t kho^'i lu+o+.ng lo+'n cung ca^'p cho thi.
tru+o+`ng ca'c ma(.t ha`ng chu? ye^'u nhu+ ga.o, bo^.t mi`, ddu+o+`ng, su+~a.
To^i no'i chuye^.n vo+'i toa` Ba.ch O^'c dde^? co' mo^.t su+. cha^'p thua^.n
dda(.c bie^.t, cho phe'p ba'n va`ng cho da^n chu'ng va`o tho+`i gian ha. gia'
ddo^`ng ba.c dde^? ke^`m bo+'t gia' va`ng, ta.o mo^.t ddie^`u kie^.n ta^m ly'
thi'ch ho+.p va` o^?n ddi.nh ty? gia' ho^'i ddoa'i. To^i ye^u ca^`u Quy~ Tie^`n
te^. Quo^'c te^' ba^.t dde`n xanh cho vie^.c mua ba'n va`ng, ddo' la` che^'
ddo^. u+u dda~i dda(.c bie^.t cho mo^.t nu+o+'c ho^.i vie^n cu?a ho. va`o lu'c
a^'y, ho^~ tro+. hoa`n toa`n ve^` phu+o+ng die^.n ky~ thua^.t cho vie^.c chua^?n
bi. ca?i ca'ch kinh te^'. Ba?n tha^n to^i va` bo^'n ngu+o+`i phu. ta' tha^n
ca^.n cu`ng ba thu+ ky' ra^'t tin ca^?n la` DDoa`n The^m, Kie^`u Dung, Tra^`n
Cu+. Uo^ng, co^ Cu'c, chi. Ba?y va` anh Long la`m vie^.c dde^m nga`y cho
chu+o+ng tri`nh ca?i ca'ch. To^i muo^'n nha^n dda^y ba`y to? lo`ng ca'm o+n
cha^n tha`nh dde^'n ta^'t ca? bo.n ho. � ho. dda~ cu`ng to^i duy tri` su+. bi'
ma^.t tuye^.t ddo^'i cu?a ke^' hoa.ch trong ho+n 2 tua^`n le^~. Gia ddi`nh cu?a
ho., cho^`ng hoa(.c vo+. cu?a ho. nha^'t ddi.nh ra^'t nga.c nhie^n va` bo^'i
ro^'i tru+o+'c nhu+~ng gio+` gia^'c la`m vie^.c la. ky` va` nhu+~ng gu+o+ng
ma(.t me^.t mo?i cu?a ho.; ho. dda~ giu+~ ki'n su+. bi' ma^.t na`y, su+. bi'
ma^.t ma` ne^'u ho. tie^'t lo^. ra co' the^? kie^'m ddu+o+.c ra^'t nhie^`u
tie^`n; ne^'u ba^'t cu+' ai trong ho. quye^'t ddi.nh pha?n bo^.i to^i, ngu+o+`i
ddo' co' the^? la`m gia`u ba(`ng ca'ch ddu+a tin cho ca'c thu+o+ng gia Trung
Hoa, cho dda'm cho+. dden hay cho nhu+~ng ngu+o+`i buo^n tie^`n.
Tra^`n Cu+. Uo^ng la` ngu+o+`i phu. ta' dda(.c bie^.t cu?a to^i, ma(.c du` chi?
ho.c o+? trong nu+o+'c anh la.i vie^'t tie^'ng Anh ra^'t gio?i, co`n gio?i ho+n
ra^'t nhie^`u mo^.t va`i tay co' ba(`ng Ph.D hay ba(`ng MBA tu+` ca'c tru+o+`ng
dda.i ho.c My~. Anh thu+o+`ng hay vie^'t ca'c ba`i die^~n va(n va` ba?n ghi
nho+' cho to^i; to^i va^~n ddem anh theo trong ta^'t ca? mo.i cuo^.c ho.p ve^`
kinh te^' hay ta`i cha'nh o+? nu+o+'c ngoa`i. Mo^.t nga`y kia, vie^n co^' va^'n
chi'nh tri. cu?a toa` dda.i su+' My~ to+'i ga(.p to^i va` no'i Uo^ng la` mo^.t
nha^n vie^n cu?a Ba('c Vie^.t va` ho. muo^'n to^i sa tha?i anh ta dde^? CIA co'
the^? ddie^`u tra sa^u ho+n. To^i sa('p su+?a bo^? nhie^.m Uo^ng la`m Thu+'
tru+o+?ng Kinh te^': vi` va^.y vie^.c na`y tro+? ne^n mo^.t va^'n dde^` chi'nh
tri. kha' te^' nhi. khi Uo^ng sa('p su+?a tham du+. phie^n ho.p no^.i ca'c sa('p
to+'i. To^i no'i vo+'i vie^n co^' va^'n My~ ra(`ng to^i kho^ng tin ddie^`u ddo',
Uo^ng la` mo^.t ngu+o+`i vui so^'ng, mo^.t ngu+o+`i thi'ch cuo^.c so^'ng tie^.n
nghi va` xa hoa. Nhu+ va^.y anh ta kho^ng the^? na`o cha^'p nha^.n ca'c tu+
tu+o+?ng thie^n ta?, va` to^i bie^'t anh ta co' mo^.t ly' tu+o+?ng quo^'c gia
va` mo^.t lo`ng ye^u nu+o+'c ma.nh me~. Vie^n co^' va^'n My~ ba?o to^i la` CIA
dda~ theo do~i anh ta khi anh ta ra nu+o+'c ngoa`i trong nhu+~ng chuye^'n co^ng
ta'c vo+'i to^i va` ho. dda~ tha^'y anh ta no'i chuye^.n vo+'i ca'c nha^n vie^n
Ba('c Vie^.t. To^i no'i vo+'i tay co^' va^'n, nhu+~ng ngu+o+`i a^'y co' the^?
la` ba` con cu?a anh ta tu+` mie^`n Ba('c ti`nh co+` ga(.p anh ta trong khi ho.
cu~ng ddang ddi co^ng ta'c o+? nu+o+'c ngoa`i; va` to^i kho^ng he^` tin anh ta
pha?n bo^.i to^i vo+'i nhu+~ng ngu+o+`i ba` con ddo'; tru+` phi CIA co' ba(`ng
chu+'ng ra`nh ra`nh la` nhu+~ng cuo^.c tie^'p xu'c ddo' kho^ng mang ti'nh cha^'t
gia ddi`nh, co`n kho^ng thi` to^i se~ kho^ng sa tha?i Uo^ng, va` ne^'u anh ta
pha?i ro+`i chu+'c vu. thi` to^i cu~ng se~ ddi. Sau ddo' to^i no'i chuye^.n
tha(?ng vo+'i Uo^ng, anh ta the^` tre^n dda^`u dda'm con cu?a anh la` anh ta
kho^ng he^` tie^'p xu'c vo+'i nha^n vie^n Ba('c Vie^.t, ddo' co' le~ la` mo^.t
va`i ngu+o+`i ba` con o+? Ha` No^.i ma` anh ta ti`nh co+` ga(.p o+? Ho^`ng
Ko^ng. Ca^u chuye^.n na`y ke'o da`i mo^.t va`i tha'ng va` phi'a My~ cu~ng kho^ng
thuye^'t phu.c ddu+o+.c to^i hay cho to^i mo^.t ba(`ng chu+'ng na`o ro~ re^.t.
Uo^ng ho+i ma^'t kie^n nha^~n, anh no'i vo+'i to^i ra(`ng ne^'u CIA kho^ng la`m
phie^`n anh nu+~a, anh sa(~n lo`ng bo? chu+'c vi. sa('p to+'i, anh se~ tu+`
chu+'c va` qua la`m vie^.c o+? Cophavina, mo^.t co^ng ty du+o+.c ra^'t lo+'n
lie^n doanh vo+'i mo^.t ngu+o+`i ba.n cu?a Thie^.u. To^i no'i la.i vo+'i vie^n
co^' va^'n chi'nh tri. My~ va` chu'ng to^i ddo^`ng y' bo? qua vu. na`y, dde^?
Uo^ng gia nha^.p khu vu+.c kinh te^' tu+, o+? ddo' anh ta kie^'m tie^`n co`n
nhie^`u ho+n tru+o+'c ra^'t nhie^`u.
Tro+? la.i su+. chua^?n bi. cho vie^.c thay ddo^?i ty? gia' ho^'i ddoa'i va`o
nga`y N tha'ng 6/1966, to^i tri`nh toa`n bo^. ke^' hoa.ch le^n Ky` va` Thanh
dde^? cu`ng ky' va`o phu't cuo^'i cu`ng, va` cuo^.c ca?i ca'ch tie^`n te^.
ddu+o+.c tho^ng ba'o va`o sa'ng nga`y ho^m sau, mo^.t nga`y chu? nha^.t, khi
ca'c nga^n ha`ng va` ca'c to^? chu+'c kinh ta`i ddo'ng cu+?a. Da^n chu'ng cu~ng
nhu+ gio+'i ta`i cha'nh va` kinh doanh bi. ba^'t ngo+` va` nhu+~ng ha^.u qua?
tie^u cu+.c nga('n ha.n ddu+o+.c gio+'i ha.n o+? mu+'c to^'i thie^?u. DDo^`ng
tho+`i to^i cu~ng cho phe'p ca'c nga^n ha`ng thu+o+ng ma.i va` ca'c cu+?a hie^.u
va`ng ba.c mua va`ng tu+` Nga^n ha`ng Quo^'c gia Vie^.t Nam va` ba'n va`ng cho
da^n chu'ng: dda^y qua? la` mo^.t su+. nga.c nhie^n ra^'t lo+'n cho ta^'t ca?
mo.i ngu+o+`i bo+?i vi` va`ng la` ma(.t ha`ng ddu+o+.c dda'nh gia' cao nha^'t
va` ddu+o+.c mo.i ngu+o+`i chuo^.ng nha^'t va`o lu'c ddo'; ngu+o+`i Vie^.t Nam
cu~ng nhu+ ba^'t cu+' ngu+o+`i da^n phu+o+ng DDo^ng na`o, luo^n luo^n muo^'n
giu+~ va`ng du+o+'i lo+'p ne^.m, chie^'u cu?a ho. hoa(.c cho^n gia^'u du+o+'i
dda^'t.
Ca'c tin tu+'c ve^` vie^.c ba'n va`ng cho da^n chu'ng dda~ co' mo^.t a?nh
hu+o+?ng kho^?ng lo^` ve^` ma(.t ta^m ly' ddo^'i vo+'i da^n chu'ng va` dda~ go'p
pha^`n la`m gia?m dda'ng ke^? nhu+~ng hie^.u qua? kho^ng to^'t cu?a vie^.c ha.
gia' ddo^`ng tie^`n ddo^'i vo+'i du+ lua^.n qua^`n chu'ng. DDa^y la` mo^.t
chie^'n di.ch ta`i cha'nh tha`nh co^ng he^'t su+'c lo+'n.
Tuy nhie^n vie^.c ca?i ca'ch tie^`n te^. na`y dda~ ga^y ra mo^.t la`n so'ng o^`n
a`o trong du+ lua^.n va` ca'c to+` ba'o ddo^'i la^.p dda~ in nhu+~ng ti't lo+'n
va` gia^.t ga^n dde^? chi? tri'ch chi'nh phu? ki.ch lie^.t. Ky` va` Thanh na^'p
dda(`ng sau tu+ the^' chi'nh tri. cu?a ho. va` dde^? to^i ga'nh ta^'t ca? mo.i
lo+`i chi? tri'ch, the^' nhu+ng Quy~ Tie^`n te^. Quo^'c te^' la.i khen ngo+.i
kho^ng tie^'c lo+`i su+. tha`nh co^ng cu?a chie^'n di.ch va` la^'y no' da^~n
chu+'ng nhu+ la` mo^.t trong nhu+~ng chie^'n di.ch ta`i cha'nh tha`nh co^ng
nha^'t xu+a nay. Chi'nh phu? My~ cu~ng ca ngo+.i su+. tha`nh co^ng cu?a chu+o+ng
tri`nh ca?i ca'ch va` khen ngo+.i su+. kho^n khe'o va` can dda?m cu?a to^i. To^i
la.i co' the^m tie^'ng ta(m trong co^.ng ddo^`ng ta`i cha'nh quo^'c te^'.
Nhu+ng ba'o chi' ddo^'i la^.p la.i ta(.ng cho to^i danh hie^.u �vua pha' gia'�
va` to^i pha?i so^'ng vo+'i danh hie^.u ddo' mo^.t tho+`i gian da`i. La^`n la^`n
ngu+o+`i ta hie^?u ro~ ho+n y' nghi~a cu?a vie^.c pha' gia', nhu+~ng ha^.u qua?
i'ch lo+.i tre^n ddo+`i so^'ng ho. ve^` la^u da`i; tu+` tu+` ho. nha^.n ra
ddu+o+.c gia' tri. cu?a vie^.c to^i la`m, ro^`i sau nhie^`u na(m tro^i qua,
ngu+o+`i ta mo+'i nha^.n ra ddu+o+.c ra(`ng trong khi ddang la^m va`o mo^.t
cuo^.c chie^'n tranh ta`n pha' na(.ng ne^`, Nam Vie^.t Nam va^~n tha`nh co^ng
trong vie^.c giu+~ cho ty? le^. la.m pha't o+? mu+'c 36% mo^~i na(m, mo^.t ty?
le^. ra^'t dda'ng ne^? trong mo^.t hoa`n ca?nh cu+.c ky` kho' kha(n, khi ma`
nhu+~ng nu+o+'c o+? cha^u My~ La Tinh va` o+? Nam A' dda~ kinh qua nhu+~ng ty?
le^. la.m pha't cao to+'i tu+` 600% to+'i 1200% trong nhu+~ng na(m 50 va` 60 du`
ho. ddang so^'ng trong hoa` bi`nh. DDo+.t ca?i ca'ch ddu+o+.c to^i pha't ddo^.ng
na(m 66 sau na`y ddu+o+.c tie^'p tu.c bo+?i nhie^`u la^`n pha' gia' kha'c. Pha?n
u+'ng vo+'i ngu+o+`i da^n mo^~i lu'c mo^~i di.u ddi, nhu+ng ba'o chi' va^~n cu+'
nghi ngo+` to^i la` ngu+o+`i chu? mu+u, hoa(.c no'i ddu'ng ho+n, to^i la` �ke?
xa^'u� ddu+'ng dda(`ng sau ca'c cuo^.c ca?i ca'ch.
Kho^ng bao la^u sau ddo' to^i ddu+o+.c bie^'t ra(`ng sau vu. pha' gia' ddo^`ng
ba.c, giu+~a bo^'n bu+'c tu+o+`ng cu?a mo^.t cuo^.c ho.p no^.i ca'c, Thanh tu+.
nha^.n mi`nh la` ngu+o+`i thu+.c hie^.n cuo^.c ca?i ca'ch tie^`n te^. a^'y.
Ngu+o+`i ta ke^? la.i la` Ky`, ngu+o+`i bie^'t ro~ su+. tha^.t, dda~ ne'm mo^.t
ca'i nhi`n khinh bi? ve^` phi'a Thanh, va` no+? mo^.t nu. cu+o+`i mie^.t thi.
du+o+'i ha`m ra^u ke~m cu?a o^ng. Thanh chi? da'm no'i va^.y trong pho`ng ki'n,
nhu+ng kho^ng bao gio+` da'm tho^'t mo^.t lo+`i tru+o+'c co^ng chu'ng ve^` vai
tro` cu?a anh ta trong vu. pha' gia' ddo^`ng tie^`n, vi` anh ta hie^?u ro~
ra(`ng da^n chu'ng bie^'t ai la` ngu+o+`i ddu+'ng sau vu. ca?i ca'ch tie^`n te^.
va` ai la` ngu+o+`i la^?n tra'nh no'.
Ga.o la` mo'n a(n chu? ye^'u cu?a da^n Vie^.t Nam. Ngu+o+`i Vie^.t Nam co' the^?
kho^ng co' thu+' gi` cu~ng ddu+o+.c, thie^'u thu+' gi` cu~ng ddu+o+.c, tru+`
ga.o. Ma(.c du` Vie^.t Nam thu+o+`ng xua^'t kha^?u ca? 1 trie^.u ta^'n ga.o
tru+o+'c chie^'n tranh (va` vi` va^.y na(m 1936, mo^.t ddo^`ng ba.c DDo^ng
Du+o+ng a(n 3,6 ddo^-la My~ o+? Thu+o+.ng Ha?i), nhu+ng nhu+~ng su+. ta`n pha'
va` thie^.t ha.i do chie^'n tranh ga^y ne^n dda~ la`m gia?m ca'c vu. lu'a mu`a
the^ tha?m dde^'n no^~i trong ca'c tha^.p nie^n 60 va` 70 chu'ng to^i pha?i
nha^.p 200 to+'i 300 nga`n ta^'n ga.o mo^~i na(m dde^? so^'ng. Tu+` lu'c
tu+o+'ng Ky` na('m chi'nh quye^`n dda~ co' hai la^`n thie^'u ga.o nghie^m tro.ng
ga^y ne^n xa'o tro^.n lo+'n trong ti`nh hi`nh xa~ ho^.i va` chi'nh tri.. Mo.i
ngu+o+`i dde^`u bie^'t ra(`ng nhu+~ng thu+o+ng gia Trung Hoa o+? Cho+. Lo+'n
kie^?m soa't hoa`n toa`n thi. tru+o+`ng ga.o, kho^ng chi? o+? Vie^.t Nam ma`
co`n ca'c quo^'c gia DDo^ng Nam A' kha'c, tu+` nga`y gieo ma. cho dde^'n nga`y
ga(.t lu'a, xay xa't, kinh doanh va` pha^n pho^'i, qua mo^.t he^. tho^'ng vay
vo^'n co' the^? sie^'t co^? ba^'t cu+' ai muo^'n thoa't kho?i vo`ng tro'i buo^.c
cu?a ho.. Ho. kie^?m soa't vie^.c kinh doanh lu'a ga.o ra^'t cha(.t; su+? du.ng
nhu+~ng bie^.n pha'p ra^'t dda'ng tra'ch dde^? la`m gia`u mau cho'ng nhu+ dda^`u
co+ ti'ch tru+~, ta.o su+. khan hie^'m gia? ta.o va` nhu+~ng tro` ma ma~nh kha'c
tre^n thi. tru+o+`ng. Co' mo^.t lu'c Ky` dda~ ke^'t a'n tu+? hi`nh mo^.t
thu+o+ng gia Trung Hoa va` ddu+a o^ng ta ra ba('n ngay tru+o+'c co^ng chu'ng
dde^? la`m gu+o+ng. Vu. na`y ddu+o+.c coi nhu+ mo^.t ba`i ho.c ca?nh ca'o, the^'
nhu+ng vi` lo+.i nhua^.n cho+. dden qua' cao, qua' ha^'p da^~n ne^n na.n dda^`u
co+ va` buo^n gian ba'n la^.n va^~n tie^'p tu.c tro+? la.i sau vu. xu+? ba('n.
Kho^ng bao la^u sau khi to^i bi. Ky` e'p giu+~ Bo^. Kinh te^', ga.o la.i thie^'u
va` gia' ta(ng vo.t le^n, ma(.c du` chi'nh phu? vu+`a ke^u go.i vu+`a dde doa..
Ky` go.i to^i va`o, ye^u ca^`u to^i nhanh cho'ng gia?i quye^'t vu. khu?ng hoa?ng
na`y vi` o^ng ta sa('p su+?a pha?i ddo^'i die^.n vo+'i cu+? tri; Ky` so+. ra(`ng
cuo^.c khu?ng hoa?ng ke'o da`i co' the^? la`m o^ng ta tha^'t ba.i trong cuo^.c
ba^`u cu+? to+'i dda^y. To^i hu+'a se~ co^' he^'t su+'c o^?n ddi.nh thi.
tru+o+`ng ma` kho^ng ca^`n du`ng to+'i nhu+~ng bie^.n pha'p ma.nh. To^i go.i
ngu+o+`i phu. ta' cu?a to^i la` Pha.m Kim Ngo.c, mo^.t ngu+o+`i ra^'t co' na(ng
lu+.c, sau na`y se~ tro+? ne^n mo^.t Bo^. tru+o+?ng Kinh te^' du+o+'i tho+`i
To^?ng tho^'ng Thie^.u; chu'ng to^i va.ch mo^.t ke^' hoa.ch nha(`m ddo^'i pho'
vo+'i dda'm con buo^n kinh doanh ga.o va` nha(`m ke'o gia' ga.o ha. xuo^'ng.
Ngo.c va` to^i dda~ tu+`ng ddo^'i pho' vo+'i dda'm thu+o+ng gia buo^n ba'n ga.o
khi to^i co`n o+? Nga^n ha`ng Vie^.t Nam Thu+o+ng ti'n. Chu'ng to^i bie^'t ta^'t
ca? bo.n ho. va` ca'c phu+o+ng pha'p cu?a ho.. Ngo.c la`m mo^.t cuo^.c ddie^`u
tra cho+'p nhoa'ng va` ba'o vo+'i to^i hie^.n chi? co`n khoa?ng 6.000 ta^'n ga.o
trong ca'c kho cu?a chi'nh phu? o+? Sa`i Go`n-Cho+. Lo+'n, no+i mo^~i tha'ng
tie^u thu. he^'t 25.000 ta^'n ga.o. To^i go.i McDonald, gia'm ddo^'c USAID va`
Roy Wherlee, Co^' va^'n Kinh te^' toa` dda.i su+' My~, ye^u ca^`u ho. cho mo^.t
so^' ta`u ddang cho+? ga.o trong chu+o+ng tri`nh PL480 to+'i mo^.t so^' nu+o+'c
ddu+o+.c vie^.n tro+. quay mu~i ngay la^.p tu+'c hu+o+'ng ve^` Vie^.t Nam, coi
nhu+ la` mo^.t khoa?n vay cu?a chi'nh phu?. Cu`ng lu'c ddo' to^i mu+o+.n be^n
qua^n ddo^.i 200 chie^'c xe nha` binh dde^? cho+? ga.o ddi ba'n o+? ta^'t ca?
ca'c nga? ddu+o+`ng trong tha`nh pho^'. To^i le^n dda`i truye^`n hi`nh va` dda`i
pha't thanh tho^ng ba'o la` chi'nh phu? se~ ba'n ga.o tru+.c tie^'p cho da^n
vo+'i gia' chi'nh thu+'c, va` hie^.n nay 100 nga`n ta^'n ga.o mu+o+.n chi'nh
phu? My~ ddang ddu+o+.c ddie^`u kha^?n ca^'p to+'i Sa`i Go`n va` chuye^'n ta`u
dda^`u tie^n cho+? 30 nga`n ta^'n se~ ca^.p be^'n trong mo^.t, hai nga`y nu+~a.
Kho^ng mo^.t lo+`i dde doa. ddo^'i vo+'i dda'm cho+. dden va` dda^`u co+, kho^ng
mo^.t lo+`i ve^` ca'c toa` a'n dda(.c bie^.t dde^? xu+? nhu+~ng ke? buo^n ba'n
ba^'t ho+.p pha'p.
Hi`nh a?nh ha`ng tra(m chie^'c xe va^.n ta?i nha` binh cho+? dda^`y ga.o cha.y
kha('p tha`nh pho^', va` ca?nh ga.o ddu+o+.c ba'n vo+'i gia' chi'nh thu+'c o+?
tre^n mo.i nga~ tu+ ddu+o+`ng dda~ tra^'n an lo`ng da^n va` gia' ga.o tre^n thi.
tru+o+`ng ha. xuo^'ng ngay tu+'c kha('c. DDa'm thu+o+ng gia Trung Hoa dda^`u co+
ga.o, vu+`a so+. bi. ba('t, vu+`a so+. se~ lo^~ na(.ng vo+'i su+. tu.t gia'
ga.o, dda~ tuo^n ga.o ti'ch tru+~ la^u nay ra thi. tru+o+`ng ba'n. Ho. kho^ng
bie^'t ra(`ng chu'ng to^i chi? co`n ddu? ga.o to^`n kho cho mo^.t tua^`n le^~.
Ne^'u ho. co^' thu? the^m mo^.t hoa(.c hai tua^`n nu+~a thi` chu'ng to^i dda~
thua tra^.n na`y va` ke^'t qua? se~ ra^'t la` khu?ng khie^'p! DDo' la` mo^.t
va'n ba`i xi`-phe' ma` Ngo.c va` to^i dda~ cho+i, va` tha('ng.
Tu+o+'ng Ky` luo^n mie^.ng tuye^n bo^' ra(`ng chi'nh quye^`n cu?a o^ng la` mo^.t
chi'nh quye^`n trung thu+.c, mo^.t chi'nh quye^`n cu?a ngu+o+`i nghe`o va` o^ng
ta se~ nho^? sa.ch ta^.n go^'c mo.i tham nhu~ng ddang ba'm re^~ trong chi'nh
phu? va` trong qua^n ddo^.i. Nho+' la.i nhu+~ng gi` o^ng ta dda~ hu+'a trong
chuye^'n to^i ve^` tha(m dde^? nha^.n co^ng vie^.c, to^i tin va`o su+. tha`nh
tha^.t cu?a o^ng ta va` to^i quye^'t ddi.nh thu+? nghie^.m quye^'t ta^m cu?a
o^ng. DDa^`u tie^n to^i quye^'t ddi.nh dda'nh va`o bo.n mua ba'n ma tuy'.
To^i ye^u ca^`u chi'nh phu? My~ cho to^i ta^'t ca? mo.i tho^ng tin ho. dda~ thu
lu+o+.m ddu+o+.c ve^` chuye^.n mua ba'n ma tuy'. Mo^.t nga`y kia to^i ddu+o+.c
co+ quan CID (co+ quan ddie^`u tra hi`nh su+., mo^.t bo^. pha^.n cu?a CIA) ma^.t
ba'o la` co' mo^.t chie^'c xe ta?i cho+? dda^`y thuo^'c phie^.n dda~ bi. no^?
lo^'p va` ddang na(`m o+? mo^.t con ddu+o+`ng ra^'t ddo^ng ngu+o+`i trong tha`nh
pho^', ddu+o+`ng Phan DDi`nh Phu`ng, ga^`n co+ quan ma` to^i ba('t dda^`u su+.
nghie^.p na(m 1953 (Nga^n Ha`ng ba nu+o+'c DDo^ng Du+o+ng). To^i go.i tu+o+'ng
Nguye^~n Ngo.c Loan, mo^.t ngu+o+`i ba.n tu+` thuo+? nho? � sau na`y no^?i
tie^'ng vi` bi. mo^.t pho'ng vie^n cu?a ba'o Time cho^.p ddu+o+.c ca?nh anh ta
ke^ su'ng ba('n va`o dda^`u mo^.t chie^'n binh Vie^.t co^.ng, hai tay bi. tro'i
qua(.t sau lu+ng, ddang ddu+'ng tre^n ddu+o+`ng pho^' trong cuo^.c to^?ng co^ng
ki'ch Ma^.u Tha^n � ye^u ca^`u anh ta ddie^`u tra ngay la^.p tu+'c va` cho ba('t
ngay to^.i pha.m ne^'u ca^`n. Trong lu'c ddang pha^'n kho+?i to^i que^n ra(`ng
nhu+~ng ha`nh ddo^.ng nhu+ va^.y co' the^? la`m to^i ma^'t ma.ng vi` bo.n to^.i
pha.m o+? ngoa`i va` ca? trong qua^n ddo^.i co' di'nh li'u dde^'n buo^n ba'n ma
tuy' co' the^? de^~ da`ng sie^'t co` su'ng nha('m va`o ba^'t cu+' ai ca?n
ddu+o+`ng chu'ng. Ta. o+n Tro+`i DDa^'t! Tha^.t va^.y, chie^'c xe ta?i cho+?
mo^.t so^' lu+o+.ng lo+'n thuo^'c phie^.n va` hai ga~ ta`i xe^' la` hai te^n
li'nh ca?i trang. Co' ve? nhu+ la` lu+o+.ng thuo^'c phie^.n na`y thuo^.c ve^`
mo^.t vi. tu+o+'ng na`o ddo' tre^n Ta^y Nguye^n. Loan su+?ng so^'t vi` to^i co'
nhu+~ng lu+o+.ng tho^ng tin gia' tri. nhu+ va^.y, va` anh ta va^~n cu+' la`m
vie^.c bi`nh thu+o+`ng; the^' nhu+ng to^i nghe no'i la` chie^'c xe ta?i na`y
ddu+o+.c ddu+a ve^` bo^. tu+ le^.nh ca?nh sa't (Loan la` chi? huy tru+o+?ng
lu+.c lu+o+.ng co^ng an, ca?nh sa't toa`n quo^'c). To^i pha?n ddo^'i va` ye^u
ca^`u chie^'c xe cu`ng so^' thuo^'c phie^.n pha?i ddu+o+.c ddu+a ve^` toa` a'n
dde^? la`m ba(`ng chu+'ng. To^i so+. ra(`ng thuo^'c phie^.n se~ bi. bie^'n ma^'t
ne^'u nhu+ no' kho^ng na(`m trong tay nga`nh tu+ pha'p. Kho^ng may thay nhu+~ng
mo^'i nghi ngo+` cu?a to^i ddu+o+.c chu+'ng to? la` ddu'ng va` to^i nghe no'i
la` khi chie^'c xe ddu+o+.c chuye^?n to+'i toa` a'n thi` pha^`n lo+'n ma tuy'
tre^n ddo' dda~ bie^'n ma^'t va` trong co^ng-ten-no+ ha^`u nhu+ tro^'ng ro^~ng!
To^i kho^ng bao gio+` bie^'t ddu+o+.c ddie^`u gi` dda~ xa?y ra, Ky` va` Loan
kho^ng ai tra? lo+`i to^i ca?. To^i cu~ng kho^ng da'm no'i cha('c la` Ky` va`
Loan co' ddu+'ng ve^` phi'a lua^.t pha'p hay kho^ng ne^'u nhu+ co' ai ddo' ddu?
phu+o+ng tie^.n dde^? dda^?y cuo^.c ddie^`u tra cho dde^'n cu`ng. Trong lo`ng
to^i dda~ ba('t dda^`u co' mo^.t va`i ngo+` vu+.c ve^` quye^'t ta^m cho^'ng tham
nhu~ng cu?a Ky`, ve^` vie^.c o^ng ta co' da'm chi.u hay kho^ng da'm chi.u ma^'t
mo^.t va`i su+. ho^~ tro+. chi'nh tri. cu?a ba.n be` o^ng ta trong qua^n ddo^.i
vi` quye^'t ta^m ddo'.
Ngang dda^y to^i muo^'n la`m ro~ mo^.t ddie^`u ve^` Thie^.u va` Ky`. Ngu+o+`i
Vie^.t Nam, cu~ng gio^'ng nhu+ nhie^`u ngu+o+`i phu+o+ng DDo^ng kha'c, thi'ch
lu+o+.m la(.t nhu+~ng ca^u chuye^.n gia^.t ga^n va` the^u de^.t tha`nh sa'ch
tu+` nhu+~ng lo+`i ddo^`n dda~i, cha(?ng ha.n nhu+ vie^.c Thie^.u la^'y 7 ta^'n
va`ng cu?a Nga^n ha`ng Trung u+o+ng Vie^.t Nam va` Ky` di'nh li'u to+'i buo^n
ba'n ma tuy'. Nhie^`u ngu+o+`i thu+o+`ng to+'i ho?i to^i xa'c nha^.n chuye^.n
na`y bo+?i ho. tha^'y to^i bie^'t ra^'t nhie^`u chuye^.n bi' ma^.t. To^i no'i
vo+'i ho. ra(`ng du` co' muo^'n, Thie^.u cu~ng kho^ng the^? la^'y va`ng ra kho?i
Nga^n ha`ng Quo^'c gia ddu+o+.c, tru+` phi o^ng ta to^? chu+'c mo^.t vu. dda?o
cha'nh dde^? dda'nh cu+o+'p Nga^n ha`ng Quo^'c gia Vie^.t Nam va` cuo^~m ddi
so^' va`ng a^'y. DDu+o+ng nhie^n la` o^ng ta kho^ng the^? la`m nhu+ va^.y. Khi
ngu+o+`i My~ ba('t dda^`u ngu+`ng vie^.n tro+. qua^n su+. cho Nam Vie^.t Nam
nha(`m ddu+a Nam Vie^.t to+'i ba`n ho^.i nghi., cho+' kho^ng chi.u cung ca^'p
the^m su'ng dda.n nu+~a, Thie^.u dda~ nghi~ mo^.t ca'ch nga^y tho+ ra(`ng o^ng
ta co' the^? go+?i so^' va`ng o+? Nga^n ha`ng Quo^'c gia qua cha^u A^u dde^?
ba'n ddi ma` mua vu~ khi'. O^ng ta que^n ra(`ng trong tho+`i chie^'n ca'c co^ng
ty ba?o hie^?m se~ kho^ng chi.u ky' ca'c ho+.p ddo^`ng ba?o hie^?m. Kho^ng co'
ho+.p ddo^`ng ba?o hie^?m thi` kho^ng ai co' the^? go+?i va`ng ddi ddu+o+.c; vi`
va^.y ca^u chuye^.n na`y chi? la` mo^.t lo+`i ca'o buo^.c vo^ ca(n cu+' cu?a
nhu+~ng ngu+o+`i kho^ng bie^'t chuye^.n. Co`n ve^` so^' va`ng ma` o^ng ta co'
the^? mang theo vo+'i mi`nh khi cha.y tro^'n qua DDa`i Loan nhu+ ngu+o+`i ta
no'i thi` to^i kho^ng bie^'t. DDa^y nu+~a, mo^.t vi. nguye^n pho' Thu? tu+o+'ng,
ngu+o+`i dda~ o+? la.i Vie^.t Nam dde^? la`m vie^.c cho chi'nh quye^`n mo+'i,
hi`nh nhu+ dda~ tuye^n bo^' ra(`ng chi'nh o^ng ta dda~ ba?o ve^. so^' va`ng o+?
Nga^n ha`ng Trung u+o+ng cho^'ng la.i mo.i no^~ lu+.c cu?a Thie^.u nha(`m ddem
va`ng ddi; ddo' la` mo^.t lo+`i kha(?ng ddi.nh sai la^`m, va` nhu+~ng ai tin
lo+`i no'i a^'y du` o+? trong hay ngoa`i chi'nh quye^`n cu~ng dde^`u he^'t su+'c
nga^y tho+. Cu~ng nhu+ chuye^.n Ky` buo^n thuo^'c phie^.n. Ngu+o+`i ta no'i
xa^'u Ky` va` ke^'t a'n o^ng ta di'nh li'u va`o vie^.c buo^n ba'n ma tuy'. To^i
chu+a bao gio+` co' mo^.t chu+'ng cu+' hay ba(`ng co+' ro~ re^.t na`o ve^`
chuye^.n na`y va` co+ quan CID cu~ng chu+a bao gio+` no'i vo+'i to^i mo^.t
ddie^`u gi` tu+o+ng tu+. nhu+ va^.y ca?, tru+` phi chi'nh phu? My~ e'm nhe.m tin
ddo' � ma` ddie^`u na`y thi` ra^'t kho' co' kha? na(ng xa?y ra. To^i muo^'n
chu'ng ta pha?i tha^.t su+. co^ng ba(`ng va` to^i kho^ng muo^'n tin nhu+~ng
lo+`i ddo^`n dda~i nha?m nhi' (dda.i loa.i nhu+ nhu+~ng ca^u chuye^.n do Ernest
Lederer du+.ng le^n) vo^'n na?y no+? ra^'t de^~ da`ng o+? Vie^.t Nam va`o tho+`i
ddo' � tru+` phi to^i co' ba(`ng chu+'ng cha('c cha('n.
Tro+? la.i ca^u chuye^.n chie^'c xe cho+? thuo^'c phie^.n va` quye^'t ta^m cu?a
Ky` cho^'ng tham nhu~ng; nhu+~ng mo^'i nghi ngo+` cu?a to^i kho^ng bao la^u
ddu+o+.c xa'c nha^.n vo+'i vu. xi`-ca(ng-ddan �xe ho+i Fatima�. Ho^`i ddo' xe
ho+i nha^.p ca?ng bi. dda'nh thue^' le^n to+'i 250% gia' mua va` chi? co'
nhu+~ng ha~ng buo^n xe ho+i co' gia^'y phe'p do Bo^. Kinh te^' ca^'p mo+'i
ddu+o+.c nha^.p xe ho+i. Kho^ng mo^.t ca' nha^n na`o ddu+o+.c phe'p nha^.p xe
ho+i, du` kho^ng ca^`n pha?i hoa'n ddo^?i ngoa.i te^. chi'nh phu? dde^? tra? cho
ha~ng cung ca^'p xe. Tuy nhie^n mo^.t sa('c le^.nh sai la^`m va` vo^ y' thu+'c
dda~ ddu+o+.c a'p du.ng na(m 1964 bo+?i mo^.t chi'nh phu? tru+o+'c ddo' ma` Thu?
tu+o+'ng la` mo^.t ngu+o+`i Thie^n chu'a gia'o, dda~ cho phe'p ba^'t cu+' ai ddi
ha`nh hu+o+ng Fatima (mo^.t ddi.a ddie^?m o+? Bo^` DDa`o Nha) khi tro+? ve^`
ddu+o+.c ddem theo mo^.t chie^'c xe ho+i dda~ qua su+? du.ng (second hand).
Bo+?i vi` thue^' nha^.p ca?ng ra^'t cao, ne^n vie^.c xa'c nha^.n mo^.t chie^'c
xe dda~ qua su+? du.ng hay chu+a, va` so^' tuo^?i cu?a xe bao nhie^u, ddu+o+.c
thu+.c hie^.n ra^'t la` lo?ng le?o ne^n dda~ mo+? ddu+o+`ng cho ca? mo^.t kho^'i
chuye^.n gian la^.n. Co' ra^'t i't xe ho+i pha?i tra? thue^', hoa(.c la` tra?
mo^.t so^' thue^' cha(?ng nghi~a ly' gi`. So^' tie^`n lo+`i co' the^? thu khi
ba'n xe ra, he^'t su+'c lo+'n, ne^n co' ngu+o+`i da'm nha^.p luo^n ca? loa.i xe
tay la'i be^n pha?i tu+` Ho^`ng Ko^ng va` Tha'i Lan ve^` (trong khi o+? Vie^.t
Nam ngu+o+`i ta la'i xe o+? be^n le^` tay ma(.t va` ba'nh tay la'i cu?a xe na(`m
be^n tay tra'i). Tha'ng 9/1967 so^' lu+o+.ng lo+'n ca'c cuo^.c ha`nh hu+o+ng
Fatima va` so^' xe tro+? ve^` kho^ng ddo'ng thue^' dda~ la`m to^i chu' y', va`
to^i quye^'t ddi.nh de.p ca'i thu? ddoa.n lo+.i du.ng na`y ba(`ng ca'ch ba~i bo?
sa('c le^.nh nha^.p ca?ng dda(.c bie^.t va` ddi.nh sa(~n so^' tie^`n thue^'
pha?i tra? cho dda'm xe co`n cho+` gia?i quye^'t. To^i to+'i ga(.p Ky` ho?i o^ng
ta co' ho^~ tro+. to^i trong tru+o+`ng ho+.p thu+.c thi pha'p lua^.t te^' nhi.
na`y kho^ng, mo^.t vie^.c co' the^? la`m cho nhie^`u chi'nh tri. gia pha?i ddau
dda^`u. Ky` nhi`n to^i va` no'i: �Di~ nhie^n la` u?ng ho^.. Chi'nh phu? na`y la`
chi'nh phu? cho^'ng tham nhu~ng. Anh cu+' la`m.� O^ng ta kho^ng nha^.n thu+'c
ddu+o+.c ra(`ng vie^.c �cu+' la`m� se~ la`m o^ng ta nhu+'c dda^`u nhie^`u la('m.
To^i ra le^.nh cho To^?ng gia'm ddo^'c Quan thue^' la^.p mo^.t danh sa'ch ta^'t
ca? nhu+~ng ngu+o+`i co' xe ho+i Fatima nha^.p ca?ng ddang na(`m cho+` gia?i
quye^'t. Khi to^i nha^.n ddu+o+.c ba?n danh sa'ch da`i to+'i 150 te^n, to^i
su+~ng so+` nha^.n tha^'y co' ddu? ha.ng ngu+o+`i trong ddo': la~nh dda.o chi'nh
tri., la~nh dda.o to^n gia'o, tu+o+'ng la~nh, va^n va^n... Kho^ng pha?i mo.i
chie^'c xe dde^`u tu+` Bo^` DDa`o Nha to+'i, no+i ddu+o+.c coi la` ddi'ch dde^'n
cu?a ca'c ddoa`n ha`nh hu+o+ng Fatima. Mo^.t so^' xe tu+` Pha'p va` mo^.t so^'
kha'c tu+` Ho^`ng Ko^ng cho+? ve^`, ma(.c da^`u Pha'p va` Ho^`ng Ko^ng kho^ng
pha?i la` no+i ha`nh hu+o+ng Fatima (o+? Ho^`ng Ko^ng, kho^ng gio^'ng nhu+ o+?
Vie^.t Nam, ngu+o+`i ta la'i xe be^n le^` tra'i). Nhu+~ng ngu+o+`i ddem xe ca'c
no+i kha'c ve^`, kho^ng pha?i la` nhu+~ng ngu+o+`i mo^. dda.o ddi ha`nh hu+o+ng,
ho. ddi dda^u cu~ng ddu+o+.c, mie^?n la` co' the^? mua xe ddem ve^` ddu+o+.c
dde^? ba'n la^'y lo+`i tho^i .
To^i to+'i ga(.p Ky`, ddu+a o^ng ta coi danh sa'ch va` ho?i o^ng co' co`n muo^'n
giu+~ vu+~ng quye^'t ddi.nh cu?a mi`nh va` �cho^.p� nhu+~ng ngu+o+`i co' te^n
trong danh sa'ch kho^ng. O^ng ta xem ra^'t ky~ lu+o+~ng, du+.a lui va`o tha`nh
ghe^' va` ye^n la(.ng mo^.t ho^`i. To^i co' the^? tu+o+?ng tu+o+.ng nhu+~ng gi`
ddang die^~n ra trong dda^`u o^ng. Cuo^'i cu`ng o^ng ta no'i: �O^i tro+`i! Ca'i
na`y ra('c ro^'i du+~! Tho^i ddu+o+.c! Anh cu+' la`m ca'i gi` tha^'y ca^`n la`m,
nhu+ng ddu+`ng ke'o to^i va`o trong ddo'!�. �Vi` cuo^.c ba^`u cu+? sa('p
to+'i!�, o^ng ta no'i the^m. Ro~ ra`ng o^ng ta so+. nhu+~ng ca'i te^n trong danh
sa'ch. To^i quay tro+? ve^` va(n pho`ng cu?a mi`nh, mo+`i vi. Bo^. tru+o+?ng
Bo^. Thu+o+ng ma.i, mo^.t ngu+o+`i ba.n va` mo^.t nha^n vie^n cu~ o+? Nga^n
ha`ng Vie^.t Nam Thu+o+ng ti'n ma` to^i dda~ dda(.t va`o Bo^. Thu+o+ng ma.i, va`
ye^u ca^`u anh ta ky' mo^.t sa('c le^.nh xoa' ta^'t ca? mo.i ddie^`u khoa?n
nha^.p kha^?u dda(.c bie^.t va` dda'nh thue^' bi`nh thu+o+`ng le^n ta^'t ca?
nhu+~ng chie^'c xe ddang cho+` thu? tu.c quan thue^'. To^i nha^'n ma.nh ra(`ng
to^i se~ chi.u toa`n bo^. tra'ch nhie^.m trong vu. na`y. Anh ta nhi`n va`o danh
sa'ch va` to^i tha^'y gu+o+ng ma(.t anh ta bo^~ng ddo? bu+`ng le^n. Anh ta co'
ve? ra^'t bo^'i ro^'i va` la^`m ba^`m va`i tie^'ng gi` ddo'; to^i tha^'y ro~
ra`ng la` anh ta kho^ng muo^'n ky' sa('c le^.nh a^'y, ma(.c du` anh ta bie^'t
ra^'t ro~ ddo' la` nhie^.m vu. cu?a anh ta. To^i be`n ba?o anh ta ha~y chua^?n
bi. sa('c le^.nh cho to^i ky'. Vie^.c co^ng bo^' sa('c le^.nh na`y dda~ ga^y
ne^n mo^.t su+. na'o ddo^.ng lo+'n trong gio+'i ba'o chi' va` trong da^n chu'ng.
Mo^.t so^' ngu+o+`i hie^?u bie^'t va^'n dde^` thi` tha'n phu.c lo`ng can dda?m
va` quye^'t ta^m cu?a to^i, go.i ddie^.n cho to^i dde^? hoan nghe^nh, nhu+ng
nhu+~ng ngu+o+`i co' te^n trong danh sa'ch va` nhu+~ng ngu+o+`i ddang chua^?n
bi. ddi nhu+~ng chuye^'n ha`nh hu+o+ng sa('p to+'i dde^? kie^'m cha'c, lie^`n
tung tin ra la` to^i a(n tie^`n ca'c ha~ng buo^n ba'n xe ho+i. Trong ma^'y nga`y
sau ddo' to^i he^'t su+'c ngao nga'n cho qua^`n chu'ng va` dda^'t nu+o+'c cu?a
to^i; va` ra^'t tha^'t vo.ng ve^` Ky`. DDa^y la` mo^.t trong nhu+~ng ly' do
khie^'n to^i xin tu+` chu+'c na(m 1968. Nhu+ng kho^ng bao la^u sau ddo', to^i
la^'y la.i ddu+o+.c lo`ng ha(ng ha'i cu?a mi`nh va` quye^'t ta^m tie^'p tu.c ddi
to+'i.
DDa.i Ha`n la` ddo^`ng minh cu?a chu'ng ta trong chie^'n tranh; chi'nh phu?
Seoul dda~ go+?i mo^.t lu+.c lu+o+.ng vie^~n chinh ho+n 100.000 ngu+o+`i qua
giu'p Vie^.t Nam. Nhu+ng ddo^`ng tho+`i DDa.i Ha`n cu~ng ddu+o+.c hu+o+?ng
nhu+~ng lo+.i i'ch to lo+'n tu+` ne^`n kinh te^' chie^'n tranh cu?a Vie^.t Nam,
khi ho. phu.c vu. ca'c lu+.c lu+o+.ng My~ va` Vie^.t Nam trong ca'c la~nh vu+.c
xa^y du+.ng, tie^'p te^' va` di.ch vu. ddu? loa.i. Trong khi da^n Vie^.t Nam
ddang ba^.n chie^'n dda^'u thi` nhu+~ng co^ng da^n DDa.i Ha`n o^` a.t to+'i
dda^y, ca.nh tranh vo+'i thu+o+ng gia Trung Hoa va` co^ng da^n ca'c nu+o+'c
thu+' ba trong la~nh vu+.c kinh doanh va` di.ch vu., gia`nh cho^~ cu?a ngu+o+`i
Vie^.t. Vie^.t Nam dda~ ddo'ng go'p ra^'t nhie^`u va`o vie^.c pha't trie^?n cu?a
DDa.i Ha`n khi quo^'c gia na`y ba('t dda^`u bu+o+'c va`o the^' gio+'i hie^.n
dda.i. Chi'nh phu? DDa.i Ha`n ho^~ tro+. cho co^ng da^n cu?a ho. he^'t mi`nh va`
ti`m ca'ch ta.o co+ ho^.i de^~ da`ng cho su+. xa^m nha^.p va`o Vie^.t Nam ba(`ng
ca'ch thie^'t la^.p ca'c nga^n ha`ng rie^ng va` co^ng ty kinh doanh rie^ng cu?a
ho.. Ky` dda~ to+'i vie^'ng tha(m Seoul va` ddu+o+.c tie^'p dda~i ba(`ng tha?m
ddo? cu+.c ky` long tro.ng. Sau khi dda~ ddu+o+.c chie^u dda~i he^'t su+'c
thi.nh soa.n, ddu+o+.c gia?i khua^y va` ta(.ng qua` nga^.p dda^`u, Ky` dda~ de^~
da`ng ky' mo^.t thoa? u+o+'c cho phe'p mo^.t nga^n ha`ng thu+o+ng ma.i va` mo^.t
co^ng ty kinh doanh cu?a DDa.i Ha`n mo+? mo^.t chi nha'nh o+? Vie^.t Nam ma`
kho^ng ho?i y' kie^'n chi'nh phu? o+? nha`. To^i ddu+o+.c bie^'t thoa? u+o+'c
na`y qua ba'o chi' nga`y ho^m sau. To^i he^'t su+'c tu+'c gia^.n. Ta.i sao Ky`
la.i co' the^? ta(.ng mo^.t mo'n qua` u+u a'i nhu+ va^.y ma` kho^ng tham kha?o
y' kie^'n chu'ng to^i, la`m sao o^ng co' the^? nhu+o+`ng mo^.t ma?nh quye^`n
to^'i thu+o+.ng cu?a quo^'c gia ma` kho^ng ddo`i ho?i be^n kia pha?i dde^`n
dda'p la.i? Khi Ky` vu+`a tro+? ve^`, to^i dde^'n ga(.p o^ng va` ba`y to? y'
kie^'n cu?a mi`nh. To^i no'i vo+'i o^ng ta kho^ng mo^.t nga^n ha`ng na`o
ddu+o+.c phe'p mo+? ta.i Vie^.t Nam ma` kho^ng ddi qua mo^.t loa.t tha^?m tra
pha'p lua^.t va` kho^ng co' gia^'y phe'p do Nga^n ha`ng Quo^'c gia Vie^.t Nam
ca^'p; va? la.i, ca^'p mo^.t gia^'y phe'p nhu+ va^.y cho mo^.t nga^n ha`ng DDa.i
Ha`n (ma` la.i la` mo^.t Nga^n ha`ng Nha` nu+o+'c) va` kho^ng ddo`i mo^.t
ddie^`u khoa?n na`o dda'p la.i cho tu+o+ng xu+'ng thi` ddo' la` mo^.t sai la^`m
lo+'n. Vo^'n la` mo^.t ngu+o+`i dda`ng hoa`ng ngay tha(?ng, Ky` nha^.n ngay sai
la^`m cu?a mi`nh va` ye^u ca^`u to^i gia?i quye^'t toa`n bo^. va^'n dde^` vo+'i
gio+'i chu+'c DDa.i Ha`n. Khi nga^n ha`ng DDa.i Ha`n no^.p ddo+n xin ca^'p
gia^'y phe'p dde^? mo+? mo^.t chi nha'nh o+? Sa`i Go`n, to^i cho ho. bie^'t se~
kho^ng co' gia^'y phe'p na`o ddu+o+.c ca^'p ne^'u kho^ng co' mo^.t va(n kie^.n
tha`nh va(n cu?a chi'nh phu? va` Nga^n ha`ng Quo^'c gia DDa.i Ha`n cam ke^'t se~
ca^'p gia^'y phe'p tu+o+ng tu+. khi co' mo^.t nga^n ha`ng Vie^.t Nam ddu? tu+
ca'ch na.p ddo+n xin mo+? chi nha'nh ta.i DDa.i Ha`n. Vie^n Tho^'ng ddo^'c nga^n
ha`ng DDa.i Ha`n, mo^.t ngu+o+`i ba.n cu?a to^i, dda`nh pha?i tua^n theo,
tru+o+'c khi to^i ky' gia^'y phe'p cho chi nha'nh Sa`i Go`n cu?a nga^n ha`ng
DDa.i Ha`n.
Co^ng ty kinh doanh DDa.i Ha`n co' te^n la` Kotraco cu~ng pha?i ddu+o+.c Bo^.
Thu+o+ng ma.i ca^'p gia^'y phe'p, va` vie^.c na`y cu~ng kho^ng the^? gia?i
quye^'t ma` kho^ng co' mo^.t so^' kho' kha(n tuy i't ho+n. Cu~ng gio^'ng nhu+
ta^'t ca? co^ng ty kinh doanh, du` trong nu+o+'c hay nu+o+'c ngoa`i, Kotraco
cu~ng pha?i tua^n theo lua^.t pha'p Vie^.t Nam va` ca'c ddie^`u le^. ngoa.i
thu+o+ng. Ro~ ra`ng muo^'n lo+.i du.ng vie^.c ho. giu'p ddo+~ cho Vie^.t Nam,
co^ng ty na`y ddi.nh gia`nh mo^.t vi. tri' dda(.c bie^.t tre^n thi. tru+o+`ng
cu?a chu'ng ta ngay tu+` buo^?i dda^`u tie^n. Pha'i ddoa`n DDa.i Ha`n to+'i
ga(.p to^i, no'i ra(`ng o^ng Ky` dda~ cha^'p nha^.n mo^.t danh sa'ch nha^.p
ca?ng da`i o+? Seoul. To^i no'i ra(`ng chi? co' Bo^. Thu+o+ng ma.i mo+'i co'
the^? cha^'p thua^.n mo^.t danh sa'ch ca'c ma(.t ha`ng nha^.p ca?ng. Va` to^i
go.t la.i danh sa'ch na`y chi? co`n mo^.t so^' to^'i thie^?u ro^`i go+?i xuo^'ng
cho Bo^. Thu+o+ng ma.i. Sau na`y to^i nghe ke^? la.i la` chi'nh quye^`n DDa.i
Ha`n ra^'t tu+'c gia^.n ve^` ha`nh ddo^.ng cu?a to^i. Sau khi to^i dda~ ro+`i
ca'c chu+'c vu. trong no^.i ca'c, to^i nha^.n tha^'y ca'c nha` ngoa.i giao DDa.i
Ha`n va` ca'c vie^n chu+'c cao ca^'p tru+o+'c dda^y tu+`ng cu'i mi`nh ra^'t
tha^'p khi ga(.p to^i nay quay lu+ng ddi va` gia? bo^. kho^ng nhi`n tha^'y to^i.
Trong nhu+~ng na(m a^'y, Nam Vie^.t Nam la` mo^.t ca'i ba'nh lo+'n va` ca'c
nu+o+'c la'ng gie^`ng nhu+ Ho^`ng Ko^ng, Singapore, Tha'i Lan, Phi Lua^.t Ta^n,
Indonesia, va` DDa.i Ha`n dde^`u muo^'n mo^.t pha^`n mie^'ng ba'nh ma` nha^n
da^n Vie^.t Nam ga'nh vie^.c tra? tie^`n; mo^.t va`i ngu+o+`i na`y tham lam ho+n
nhu+~ng ngu+o+`i kia, nhu+ng DDa.i Ha`n la` ke? tham lam nha^'t. Co^ng da^n cu?a
nhu+~ng nu+o+'c ddo^`ng minh vo+'i My~ trong chie^'n tranh nhu+ DDa.i Ha`n, Phi
Lua^.t Ta^n, DDa`i Loan va` Tha'i Lan, vi` co' ddu+o+.c quy che^' u+u tie^n
da`nh cho ngu+o+`i kho^ng cu+ tru' da`i ha.n, va` na^'p dda(`ng sau ca'i khie^n
che cu?a lu+.c lu+o+.ng qua^n ddo^.i My~, dda~ nhu+ dda`n chim mo^`i sa` xuo^'ng
kie^'m cha'c tre^n thi. tru+o+`ng va` ne^`n kinh te^' Vie^.t Nam. To^i dda~
pha?i nga(n cha(.n ra^'t nhie^`u vu. mu+u toan xa^m nha^.p dde^? lo+.i du.ng va`
to^i dda~ pha' ho?ng nhie^`u thu? ddoa.n tham lam cu?a ho. dde^? ba?o ve^. ne^`n
kinh te^' Vie^.t Nam va` cuo^.c so^'ng bi`nh an cu?a ngu+o+`i da^n. DDo' kho^ng
pha?i la` mo^.t co^ng vie^.c de^~ da`ng bo+?i vi` ca'c ddu+o+`ng da^y ngoa.i
giao, ca'c co+ so+? qua^n su+. va` su+. ddo^`ng loa~ vi` tham lam cu?a mo^.t
so^' ngu+o+`i Vie^.t Nam ca^'u ke^'t vo+'i dda'm thu+o+ng gia Cho+. Lo+'n dda~
mo+? ra mo^.t lo^ ddu+o+`ng da^y buo^n ba'n va` to^i dda~ pha?i ti`m mo.i ca'ch
dde^? cha(.n la.i.
Kho^ng may cho to^i, la` kho^ng co' ddu+o+.c bao nhie^u ddo^`ng nghie^.p va`
quan chu+'c chi'nh phu? sa(~n lo`ng cho.n tha'i ddo^. a^'y va` ddu+'ng le^n
cho^'ng la.i nhu+~ng vie^.c xa^'u nhu+ va^.y, vi` thie^'u sa'ng kie^'n, thie^'u
can dda?m, thie^'u trung thu+.c, vi` lu+o+`i bie^'ng va` tha'i ddo^. la`m vie^.c
xi'nh xa'i cho qua. Ra^'t thu+o+`ng khi chi? co' mo^.t mi`nh to^i trong tra^.n
dda'nh, va` to^i bi. bo? ro+i giu+~a dda`n so'i ma` kho^ng co' ddu+o+.c bao
nhie^u ho^~ tro+.. Chie^'n dda^'u ddo+n ddo^.c nhu+ va^.y, to^i ba('t buo^.c
pha?i ma.nh tay; the^' ne^n to^i dda~ gia^~m le^n cha^n ra^'t nhie^`u ba.n be`
cu~ng nhu+ ke? thu`. DDie^`u na`y kho^ng la`m cho to^i chie^'m ddu+o+.c nhie^`u
ca?m ti`nh trong ca'c gio+'i ngu+o+`i Vie^.t va` ngu+o+`i ngoa.i quo^'c. Chi?
co' mo^.t va`i ngu+o+`i ta^.n tuy. co' lo`ng, mo+'i u?ng ho^. va` ta'n thu+o+?ng
ha`nh ddo^.ng cu?a to^i. Va` bo+?i vi` qua' ba^.n ro^.n vo+'i bao nhie^u co^ng
vie^.c ddo`i ho?i, to^i dda~ pha.m ca'i sai la^`m la` kho^ng gia?i thi'ch
tru+o+'c co^ng chu'ng, bie^.n minh cho vie^.c la`m cu?a mi`nh; to^i kho^ng chu'
y' ddu? mu+'c dde^'n khi'a ca.nh ca^`n thie^'t cu?a quan he^. �ngoa.i giao�.
Gio+` dda^y nhi`n la.i, to^i mong sao ho^`i ddo' to^i co' ddu+o+.c nhie^`u
tho+`i gian va` nhie^`u can dda?m ho+n dde^? tri`nh ba`y tru+o+'c co^ng chu'ng
nhu+~ng va^'n dde^`, nhu+~ng mo^'i lo toan va` ha`nh ddo^.ng cu?a to^i. Co' le~
ddo' la` ly' do ma` to^i ddu+o+.c ngu+o+`i ta bie^'t to+'i o+? nu+o+'c ngoa`i
nhie^`u ho+n la` o+? trong nu+o+'c.
O+? Pha'p to^i thu+o+`ng xuye^n tie^'p xu'c vo+'i Thu? tu+o+'ng Antoine Pinay,
ngu+o+`i ra^'t tha^n vo+'i to^i suo^'t mo^.t tho+`i gian da`i, ngay ca? sau khi
o^ng va` to^i ca? hai cu`ng ve^` hu+u. To^i dda~ co' nhu+~ng cuo^.c tha?o lua^.n
thu+o+`ng xuye^n vo+'i Tho^'ng ddo^'c Baumgartner va` Tho^'ng ddo^'c Calvet cu?a
Nga^n ha`ng Quo^'c gia Pha'p va` ca'c vi. To^?ng gia'm ddo^'c cu?a ta^'t ca?
ca'c Nga^n ha`ng Nha` nu+o+'c kha'c. O+? My~ to^i thu+o+`ng ga(.p va` la`m
vie^.c vo+'i To^?ng tho^'ng Lyndon Johnson, Bo^. tru+o+?ng Mc Namara, tu+o+'ng
Westmoreland, tu+o+'ng Abrams; va` to^i cu~ng co' tie^'p xu'c vo+'i pho' To^?ng
tho^'ng Hubert Humphrey. O+? DDan Ma.ch, Pha^`n Lan, Na Uy va` Thuy. DDie^?n,
to^i quen bie^'t ta^'t ca? ca'c vi. Tho^'ng ddo^'c Nga^n ha`ng Quo^'c gia. O+?
vu+o+ng quo^'c Anh, Ta^y DDu+'c, Y' va` Thuy. Si~, to^i quen bie^'t ha^`u he^'t
ca'c nha^n va^.t trong ca'c Nga^n ha`ng Trung u+o+ng va` trong ca'c nga^n ha`ng
thu+o+ng ma.i lo+'n nha^'t cu?a ho., vi` Nga^n ha`ng Quo^'c gia Vie^.t Nam va`
Nga^n ha`ng Vie^.t Nam Thu+o+ng ti'n va^~n thu+o+`ng giao di.ch vo+'i ho.. O+?
cha^u A', ddu+o+ng nhie^n la` to^i quen mo^.t so^' co`n ddo^ng ho+n nu+~a ca'c
nha^n va^.t trong chi'nh phu? va` trong ca'c Nga^n ha`ng Trung u+o+ng, nha`
nu+o+'c cu~ng nhu+ tu+ nha^n. Hai quo^'c gia to^i thi'ch ho+n ca? va` no+i to^i
ga(.p nhie^`u nha^n va^.t quan tro.ng ho+n ca? la` Nha^.t Ba?n va` DDa`i Loan.
Trong nhu+~ng na(m to^i giu+~ chu+'c Tho^'ng ddo^'c Nga^n ha`ng Quo^'c gia
Vie^.t Nam, To^?ng gia'm ddo^'c Nga^n ha`ng Vie^.t Nam Thu+o+ng ti'n, va` To^?ng
uy? vie^n Kinh te^' Ta`i cha'nh, vo+'i vi. tri' da^~n dda^`u ca'c pha'i ddoa`n
thu+o+ng thuye^'t Vie^.t Nam, to^i nhie^`u la^`n ga(.p go+~ Bo^. Ngoa.i giao
Nha^.t (tie^'ng Nha^.t la` Gaimucho), Bo^. Kinh te^' va` Thu+o+ng ma.i (Miti),
ga(.p go+~ Tho^'ng ddo^'c Nga^n ha`ng Nha^.t Ba?n va` ca'c vi. To^?ng gia'm
ddo^'c cu?a 5 nga^n ha`ng thu+o+ng ma.i lo+'n nha^'t Nha^.t Ba?n; vi. Chu? ti.ch
cu?a Lie^n hie^.p Co^ng ddoa`n Kaidanren hu`ng ma.nh (to^?ng lie^n ddoa`n
thu+o+ng ma.i ky~ nghe^. toa`n nu+o+'c Nha^.t, to^? chu+'c ta`i tro+. cho ta^'t
ca? ca'c cuo^.c ba^`u cu+?), o^ng Uemura; To^?ng thu+ ky' cu?a ho., o^ng Sengha;
o^ng Kubota, Chu? ti.ch xi' nghie^.p Nippon Koei, xi' nghie^.p tu+ va^'n ky~
nghe^. lo+'n nha^'t cu?a Nha^.t va` mo^.t trong nhu+~ng xi' nghie^.p lo+'n
nha^'t the^' gio+'i, va` quen bie^'t vo+'i nhie^`u vi. Chu? ti.ch cu?a Quy~
Pha't trie^?n Ha?i ngoa.i Nha^.t Ba?n ODA. Sau khi to^i tro+? ve^` Vie^.t Nam
vo+'i tu+ ca'ch Tho^'ng ddo^'c Nga^n ha`ng Quo^'c gia va` To^?ng uy? vie^n Kinh
te^' Ta`i cha'nh, to^i thu+o+`ng da^~n dda^`u nhie^`u pha'i ddoa`n qua Nha^.t
du+. ca'c buo^?i ho^.i tha?o kinh te^' thu+o+`ng nie^n kho^'i DDo^ng Nam A' ma`
chu? toa. la` Bo^. tru+o+?ng Bo^. Kinh te^' va` Thu+o+ng ma.i; to^i cu~ng co'
nhu+~ng cuo^.c tie^'p xu'c ca' nha^n vo+'i ca'c Bo^. tru+o+?ng cu?a Nha^.t Ba?n
nhu+ Miki, Fukuda va` Okita. O+? DDa`i Loan to^i quan he^. tha^n thie^'t vo+'i
o^ng K.T.Li, mo^.t tha`nh vie^n thu+o+`ng tru+.c cu?a chi'nh phu? Trung Hoa va`
la` Bo^. tru+o+?ng Kinh te^' Ta`i cha'nh trong ho+n 25 na(m, o^ng P.I. Tsu,
Tho^'ng ddo^'c Nga^n ha`ng Trung u+o+ng va` o^ng Kuo Hwa Yu, cu~ng la` Tho^'ng
ddo^'c Nga^n ha`ng Trung u+o+ng va` sau na`y la` Thu? tu+o+'ng DDa`i Loan,
ngu+o+`i luo^n luo^n tie^'p dda~i to^i no^`ng ha^.u, sau khi to^i dda~ ve^`
hu+u, mo^~i khi to^i to+'i tha(m DDa`i Ba('c suo^'t mo^.t tho+`i gian da`i cho
to+'i khi o^ng qua ddo+`i; Ba'c si~ I.S.Sun, nguye^n Bi' thu+ cu?a To^?ng
tho^'ng Tu+o+?ng Gio+'i Tha.ch, vo^'n la` pho' Tho^'ng ddo^'c lu'c a^'y, va` sau
na`y la^`n lu+o+.t la`m Chu? ti.ch Nga^n ha`ng Giao tho^ng Va^.n ta?i, Nga^n
ha`ng DDa`i Loan, Nga^n ha`ng Trung Hoa va` Nga^n ha`ng Exim. O+? Tha'i Lan,
to^i ra^'t tha^n vo+'i Tho^'ng ddo^'c Puey va` sau ddo' vo+'i Tho^'ng ddo^'c
Bishudi cu?a Nga^n ha`ng Trung u+o+ng Tha'i Lan. O+? Phi Lua^.t Ta^n, Ma~ Lai,
Singapore va` Indonesia, to^i dde^`u ga(.p va` quen bie^'t nhie^`u vi. Tho^'ng
ddo^'c cu?a ca'c Nga^n ha`ng Trung u+o+ng nhu+ Likaros, Michel Wong cu`ng
nhie^`u Bo^. tru+o+?ng Ta`i cha'nh kha'c.
Nguo^`n: Cuo^'n ho^`i ky' na`y ddu+o+.c ta'c gia? tu+. xua^'t ba?n la^`n dda^`u
na(m 2004 ta.i California. A^'n ba?n la^`n thu+' nhi` dda(ng tre^n talawas co'
mo^.t so^' hie^.u ddi'nh va` bo^? sung, ba?n ddie^.n tu+? do ta'c gia? cung
ca^'p.
VII. Su+. nghie^.p quo^'c te^' la^`n thu+' hai
Sau khi ro+`i kho?i chi'nh phu? va` Nga^n ha`ng Trung u+o+ng cu`ng Nga^n ha`ng
Thu+o+ng ti'n, to^i ddu+o+.c dde^` nghi. hai vie^.c la`m: William Diamond, ca^'p
tre^n cu?a to^i ta.i Nga^n ha`ng The^' gio+'i va` ddang la` Gia'm ddo^'c Co+
quan Pha't trie^?n Ta`i cha'nh IFC, World Bank, ra^'t vui khi bie^'t to^i dda~
quye^'t ddi.nh tro+? ve^` Washington dde^? la`m vie^.c. O^ng go+?i lo+`i nha('n
la` to^i se~ ddu+o+.c hoan nghe^nh trong bo^. pha^.n cu?a o^ng vo+'i chu+'c vu.
Cha'nh su+. vu. Ba('c Phi va` ca'c nu+o+'c no'i tie^'ng Pha'p (vie^.c tru+o+'c
dda^y cu?a to^i na(m 1965). To^i cu~ng ddu+o+.c mo+`i nha^.n chu+'c vu. Qua?n
tri. vie^n du+. khuye^'t trong ho^.i ddo^`ng qua?n tri. Quy~ Tie^`n te^. Quo^'c
te^' IMF, phu. tra'ch ca'c nu+o+'c Trung Hoa (tu+'c DDa`i Loan), DDa.i Ha`n,
Vie^.t Nam. Chi'nh phu? Vie^.t Nam dde^` nghi. to^i cha^'p nha^.n co^ng vie^.c
thu+' hai vi` no' se~ cho phe'p to^i tie^'p tu.c phu.c vu. dda^'t nu+o+'c va`
ve^` tha(m Sa`i Go`n bo^'n hoa(.c na(m la^`n mo^.t na(m dde^? giu'p cho Nga^n
ha`ng Trung u+o+ng va` chi'nh phu? � vi. tri' Tho^'ng ddo^'c Nga^n ha`ng Trung
u+o+ng va^~n co`n dde^? tro^'ng suo^'t ga^`n hai na(m. Va` Thie^.u muo^'n to^i
tie^'p tu.c la`m Co^' va^'n Kinh te^' Ta`i cha'nh cho chi'nh phu?.
Tha'ng 8/1968, to^i ro+`i Sa`i Go`n bay sang Pha'p dde^? ddem gia ddi`nh ddi
Washington nha^.n co^ng vie^.c mo+'i. Chu'ng to^i mua mo^.t ca(n nha` xinh xa('n
o+? vu`ng Ta^y Ba('c Washington va` dda'm con to^i ba('t dda^`u ddi ho.c o+?
ca'c tru+o+`ng ho.c o+? My~. Co^ng vie^.c cu?a to^i ra^'t thu' vi. bo+?i vi`
ca^'p tre^n cu?a to^i, o^ng Bue Tan, mo^.t vi. con cu+ng cu?a To^?ng tho^'ng
Tu+o+?ng Gio+'i Tha.ch, kho^ng thi'ch co^ng vie^.c cu?a mi`nh vi` kho^ng
ddu+o+.c dda`o ta.o trong nga`nh kinh te^' ta`i cha'nh, ne^n to^i ddu+o+.c hoa`n
toa`n tu+. do to^? chu+'c va(n pho`ng va` co^ng vie^.c vo+'i ho^.i ddo^`ng qua?n
tri.. The^' gio+'i phu+o+ng Ta^y lu'c a^'y ddang tra?i qua mo^.t giai ddoa.n
khu?ng hoa?ng tie^`n te^., va` co+ quan IMF ddu+o+.c giao tra'ch nhie^.m ra`
soa't la.i he^. tho^'ng to^? chu+'c cu?a Bretton Woods (ddi.a ddie^?m dda~
tha^'y World Bank va` IMF ra ddo+`i) va` ca?i ca'ch la.i he^. tho^'ng tie^`n
te^. the^' gio+'i. Sau the^' chie^'n thu+' II, Ho^.i nghi. Bretton Woods dda~
sa'ng la^.p hai to^? chu+'c, Quy~ Tie^`n te^. Quo^'c te^' va` co+ quan chi. em
cu?a no' la` IBRD (International Bank for Reconstruction and Development � Nga^n
ha`ng Quo^'c te^' Ta'i thie^'t va` Pha't trie^?n, thu+o+`ng ddu+o+.c go.i la`
Nga^n ha`ng The^' gio+'i). Nhu+~ng cuo^.c tha?o lua^.n o+? trong ho^.i ddo^`ng
qua?n tri. giu+~a ca'c nu+o+'c cha^u A^u, My~, Nha^.t, Trung Hoa... he^'t su+'c
la` thu' vi. va` to^i ho.c ddu+o+.c ra^'t nhie^`u, vu+`a cho ba?n tha^n to^i
vu+`a cho lo+.i i'ch cu?a dda^'t nu+o+'c to^i. Vi` dda~ tu+`ng tham gia va`o
vie^.c pha't trie^?n he^. tho^'ng tie^`n te^. the^' gio+'i vo+'i tu+ ca'ch la`
Tho^'ng ddo^'c cu?a mo^.t Nga^n ha`ng Trung u+o+ng va` To^?ng gia'm ddo^'c cu?a
mo^.t Nga^n ha`ng Thu+o+ng ti'n lo+'n trong nhie^`u na(m tro+`i, to^i muo^'n
du`ng kinh nghie^.m thu+.c tie^~n cu?a mi`nh trong la~nh vu+.c nga^n ha`ng
quo^'c te^' dde^? giu'p IMF ddi.nh hi`nh cho he^. tho^'ng tie^`n te^. the^'
gio+'i mo+'i, nhu+ng to^i dda~ so+'m nha^.n ra ra(`ng ngay ca? to^? chu+'c
quo^'c te^' thanh the^' nha^'t na`y cu~ng co' ddie^?m ye^'u cu?a no', ddo+n
gia?n chi? vi` ca'c vi. chuye^n mo^n trong ban ddie^`u ha`nh, go^`m toa`n
nhu+~ng ngu+o+`i ho.c ro^.ng va` tinh te^', ddo^i khi cu~ng sai la^`m bo+?i vi`
thie^'u kinh nghie^.m hoa.t ddo^.ng thu+.c tie^~n. Ho. dde^`u la` nhu+~ng nha`
ly' thuye^'t sa'ng cho'i, ddo^i khi ra^'t no^?i tie^'ng, nhu+ng qua' kie^u ha~nh
ne^n kho^ng chi.u nha^.n nhu+~ng lo+`i khuye^n i'ch lo+.i tu+` kinh nghie^.m
thu+.c tie^~n cu?a ngu+o+`i co' su+. dda`o ta.o kha'c ho..
Ba('t dda^`u ca'c na(m 70, the^' gio+'i la^m va`o mo^.t cuo^.c khu?ng hoa?ng
no+. nu+o+'c ngoa`i he^'t su+'c nghie^m tro.ng, la`m rung chuye^?n ca? ne^`n
ta?ng cu?a he^. tho^'ng tie^`n te^. the^' gio+'i, vo+'i nhu+~ng ha^.u qua? tai
ha.i trong su+. tha^'t thoa't ta`i sa?n giu+~a ca'c nu+o+'c dda~ pha't trie^?n
va` ca'c nu+o+'c ddang pha't trie^?n, ddie^`u na`y dde^'n lu+o+.t no' la.i ga^y
mo^.t a?nh hu+o+?ng tai ha.i tre^n ne^`n kinh te^' va` su+. o^?n ddi.nh cu?a
ca'c nu+o+'c ke'm pha't trie^?n. Cuo^'i na(m 1982 to^?ng so^' tie^`n no+.
nu+o+'c ngoa`i cu?a ca'c nu+o+'c ddang pha't trie^?n le^n to+'i con so^' kinh
hoa`ng la` 1.703 ti? ddo^-la, hoa`n toa`n ba^'t ca^n xu+'ng vo+'i to^?ng sa?n
lu+o+.ng quo^'c gia cu?a ho.. Ca'c nu+o+'c o+? vu`ng Nam sa ma.c Sahara cha(?ng
ha.n dda~ no+. to+'i mu+'c 183,5 ti? ddo^-la so vo+'i 168,5 ti? to^?ng lo+.i
tu+'c quo^'c da^n (!) vo+'i nhu+~ng ha^.u qua? tai ha.i ve^` vie^.c su't gia?m
nha^.p ca?ng va` chi tie^u co^ng co^.ng. Ti'nh trung bi`nh thi` so^' lu+o+.ng
nha^.p ca?ng bi. gia?m 15%, xua^'t ca?ng gia?m 4,2%, dda^`u tu+ gia?m 20%, lo+.i
tu+'c dda^`u ngu+o+`i gia?m tre^n 2%.
Va`o na(m 1969, di~ nhie^n la` to^i kho^ng the^? tie^n ddoa'n ddu+o+.c tai hoa.
na`y, nhu+ng nhu+~ng kinh nghie^.m tru+o+'c na(m 1968 cu?a to^i ve^` vie^.c
pha't trie^?n o^` a.t so^' lu+o+.ng cho vay cu?a ca'c nga^n ha`ng thu+o+ng ma.i
dda~ cho to^i ca'i ca?m gia'c ra(`ng mo^.t tai hoa. ddang da^`n da^`n hi`nh
tha`nh cho he^. tho^'ng tie^`n te^. the^' gio+'i. Khi ngo^`i o+? va(n pho`ng
cu?a mi`nh o+? Sa`i Go`n vo+'i tu+ ca'ch la` Tho^'ng ddo^'c Nga^n ha`ng Trung
u+o+ng va` chu? ti.ch To^?ng gia'm ddo^'c Nga^n ha`ng Vie^.t Nam Thu+o+ng ti'n,
to^i dda~ nhi`n tha^'y tu+`ng ddoa`n dda.i die^.n ca'c nga^n ha`ng thu+o+ng ma.i
cu?a My~, theo sau la` ca'c ddoa`n dda.i die^.n nga^n ha`ng cha^u A^u ddi qua
ddi la.i ca'nh cu+?a quay cu?a va(n pho`ng to^i dde^? dde^` nghi. ddu? ca'c mo'n
cho vay, ddie^`u ma` may ma('n thay, to^i luo^n luo^n tu+` cho^'i, vi` muo^'n
tra'nh nhu+~ng kho' kha(n tie^`n te^. cho dda^'t nu+o+'c trong tu+o+ng lai.
Na(m 1969 to^i to+'i ga(.p vie^n pho' Gia'm ddo^'c So+? cha^u A' cu?a IMF dde^?
ta? cho o^ng nghe vie^.c ca'c nga^n ha`ng thu+o+ng ma.i quo^'c te^' ddo^? xo^
ddi mo+`i mo.c ca'c quo^'c gia ddang pha't trie^?n vay mu+o+.n, va` no'i vo+'i
o^ng ra(`ng vi` co' tra'ch nhie^.m ddo^'i vo+'i su+. vu+~ng ma.nh cu?a he^.
tho^'ng tie^`n te^. the^' gio+'i, IMF pha?i cha^'m du+'t ngay chie^`u hu+o+'ng
na`y hay i't nha^'t cu~ng ke^`m bo+'t no' la.i. Vi. pho' Gia'm ddo^'c, mo^.t
ngu+o+`i quo^'c ti.ch Canada vo+'i mo^.t lo^ ba(`ng Ph.D kinh te^', ba?o to^i
ddo' kho^ng pha?i la` vie^.c cu?a IMF! Thie^.t la` thie^?n ca^.n! To^i dda~
thu+? no'i the^m vo+'i mo^.t va`i nha^n vie^n cao ca^'p kha'c cu?a IMF nhu+ng
cha(?ng ddi to+'i dda^u. Vi` va^.y to^i ra^'t na?n lo`ng va` kho^ng dde^` ca^.p
to+'i chuye^.n na`y nu+~a. Kho^ng bao la^u sau, no+. nu+o+'c ngoa`i cu?a ca'c
nu+o+'c ddang pha't trie^?n ro+i va`o mo^.t vo`ng xoa'y cho'ng ma(.t va` cuo^.c
khu?ng hoa?ng nghie^m tro.ng trong he^. tho^'ng tie^`n te^. the^' gio+'i bu`ng
no^? la`m cho IMF pha?i ra` xe't la.i va` ca?i to^? la.i he^. tho^'ng tie^`n
te^. the^' gio+'i.
Va^'n dde^` ca'c ly' thuye^'t gia xua^'t sa('c, o+? Vie^.t Nam cu~ng nhu+ tre^n
the^' gio+'i, thie^'u kinh nghie^.m thu+.c tie^~n, la` mo^.t ddie^`u ro~ ra`ng
ra^'t de^~ tha^'y, nhu+ng ca'c nha` la~nh dda.o kho^ng bao gio+` tha^'y, vi`
thie^?n ca^.n va` thie^'u nhi`n xa tro^ng ro^.ng. To^i hy vo.ng ra(`ng ca'c
chi'nh phu? quo^'c gia va` ca'c to^? chu+'c quo^'c te^' se~ ddu+a the^m nhu+~ng
ngu+o+`i chuye^n mo^n co' kinh nghie^.m thu+.c tie^~n the^m va`o so^' ca'c ly'
thuye^'t gia sa'ch vo+? co' ra^'t nhie^`u ba(`ng ca^'p nhu+ng kho^ng co' kinh
nghie^.m va` ta^`m nhi`n. Va` to^i hy vo.ng ca'c chi'nh phu? va` ca'c to^?
chu+'c a^'y khuye^n nhu? ho. ne^n khie^m to^'n ho+n va` bo+'t ha'ch di.ch.
Nhu+ng kho^ng bao la^u to^i tra?i qua mo^.t co+n khu?ng hoa?ng nghie^m tro.ng,
a?nh hu+o+?ng sa^u xa to+'i su+'c khoe? the^? cha^'t va` tinh tha^`n cu?a to^i,
suy't chu't nu+~a la^'y ddi ca? sinh ma.ng to^i. Va`o mo^.t nga`y dda^`u na(m
1969, to^i ddu+o+.c mo^.t ngu+o+`i ba.n cho bie^'t la` co' mo^.t o^ng Ernest
Lederer na`o ddo' dda~ vie^'t mo^.t cuo^'n sa'ch ve^` chie^'n tranh Vie^.t Nam
vo+'i tu+.a dde^` Nhu+~ng ke? thu` te^. ha.i nha^'t cu?a chu'ng ta. Ernest
Lederer la` mo^.t ngu+o+`i theo DDa?ng Da^n chu? My~ nhu+ng la.i cho^'ng chi'nh
sa'ch Vie^.t Nam cu?a To^?ng tho^'ng Johnson. Anh ta la` mo^.t ca^y bu't kho^ng
te^n tuo^?i, nhu+ng anh ta quye^'t ddi.nh vie^'t mo^.t cuo^'n sa'ch ve^` ca'c
sai la^`m cu?a Johnson o+? Vie^.t Nam. Cuo^'n sa'ch chi? la` mo^.t mo+' nhu+~ng
ca^u chuye^.n ve^` tham nhu~ng, mo^.t va`i chuye^.n ddu+o+.c xa^y du+.ng tre^n
nhu+~ng su+. kie^.n co' tha^.t, nhu+ng ha^`u he^'t la` tre^n ca'c lo+`i ddo^`n
dda.i va` �nghe no'i� go'p nha(.t trong mo^.t chuye^'n vie^'ng tha(m nga('n
ngu?i Vie^.t Nam, kho^ng he^` co' mo^.t cuo^.c nghie^n cu+'u hay ddie^`u tra
na`o ca?. Theo mo^.t va`i nguo^`n tin thi` cuo^'n sa'ch na`y nha('m la`m ma^'t
uy ti'n cu?a Johnson va` chi'nh sa'ch Vie^.t Nam cu?a o^ng ta, nhu+ng no' kho^ng
ba'n cha.y va` cu~ng kho^ng ga^y ddu+o+.c mo^.t a?nh hu+o+?ng tha^.t su+. na`o
ddo^'i vo+'i chi'nh sa'ch cu?a Johnson. Trong mo^.t ddoa.n nga('n anh ta buo^.c
to^.i to^i a(n hoa ho^`ng tre^n mo^.t so^' tie^`n ky' tha'c o+? ca'c nga^n ha`ng
My~ va` mo^.t so^' tie^`n �la.i qua?� tu+` ca'c ha~ng in tie^`n. DDa^y la` mo^.t
cu' so^'c khu?ng khie^'p cho to^i bo+?i vi` to^i luo^n luo^n coi lo`ng trung
thu+.c va` lie^m khie^'t nghe^` nghie^.p la` nhu+~ng nguye^n ta('c chi'nh trong
ddo+`i. Cu' so^'c na`y dda~ la`m to^i xua^'t huye^'t no^.i va` to^i pha?i va`o
be^.nh vie^.n dde^? gia?i pha^~u. May ma('n thay su+'c khoe? cu?a to^i ra^'t
to^'t, va` ca'c ba'c si~ ba?o ra(`ng so+? di~ to^i kho^ng che^'t la` do su+'c
khoe? tuye^.t vo+`i cu?a to^i. To^i ho^`i phu.c nhanh cho'ng va` ro+`i be^.nh
vie^.n 5 nga`y sau ddo'.
Sau na`y to^i ddu+o+.c bie^'t la` trong chuye^'n ghe' tha(m Sa`i Go`n Lederer
dda~ ga(.p Nguye^~n Xua^n Oa'nh, cu+.u Tho^'ng ddo^'c Nga^n ha`ng Trung u+o+ng,
ngu+o+`i dda~ bi. Nguye^~n Cao Ky` sa tha?i va` bi. ho^.i ddo^`ng tu+o+'ng la~nh
ga.t ra kho?i chi'nh phu?. Khi Ky` mo+`i to^i ve^` thay the^' anh ta, anh ta
dda~ tu+o+?ng ra(`ng to^i va^.n ddo^.ng dde^? dduo^?i anh ta. Oa'nh dda~ la`m
pho' Thu? tu+o+'ng trong va`i tha'ng va` quye^`n Thu? tu+o+'ng trong va`i nga`y
nho+` ca'c cuo^.c tranh cha^'p no^.i bo^. giu+~a ca'c tha`nh vie^n ho^.i ddo^`ng
tu+o+'ng la~nh. Ky` dda~ sa tha?i Oa'nh mo^.t ca'ch kho^ng he^` ne^? nang gi`,
vi` o^ng ta ra^'t ghe't Oa'nh va` coi Oa'nh vu+`a thie^'u na(ng lu+.c chuye^n
mo^n vu+`a co' qua' nhie^`u tham vo.ng chi'nh tri.. Sau khi to^i tro+? ve^`
nga^n ha`ng, Oa'nh mo^.t la^`n nu+~a la.i thu` ghe't to^i vi` dda~ ddo'ng cu+?a
va(n pho`ng Paris ma` anh ta vu+`a mo+'i tha`nh la^.p kha' to^'n ke'm tru+o+'c
khi ra ddi, va` vi` to^i dda~ sa tha?i ngu+o+`i ba.n tha^n cu?a anh phu. tra'ch
va(n pho`ng a^'y. Vie^.c la`m na`y cu?a to^i la` do nhu+~ng nguye^n nha^n kinh
te^' ta`i cha'nh va` phu` ho+.p vo+'i phu+o+ng thu+'c hoa.t ddo^.ng cu?a Nga^n
ha`ng Trung u+o+ng; co' le~ no' dda~ la`m ho?ng mo^.t ke^' hoa.ch tha^`m ki'n
na`o ddo' cu?a ho.. Khi Lederer ga(.p Le^ Pha't DDa.t, vi. nghi. si~ quo^'c
ho^.i mo+'i va` Gia'm ddo^'c so+? ngoa.i vu. cu~ cu?a to^i, DDa.t ra^'t la` sung
su+o+'ng dde^? ddo'ng go'p pha^`n mi`nh va`o ca^u chuye^.n du+.ng ddu+'ng a^'y
vo+'i y' ddo^` cho to^i mo^.t ddo`n ddi'ch dda'ng dde^? tra? thu` vie^.c to^i
dda~ kho^ng tha(ng chu+'c cho anh ta va` tu+` cho^'i kho^ng cho anh ta hu+o+?ng
ca'c quye^`n lo+.i ma` anh ta kho^ng co' quye^`n hu+o+?ng. Co`n Lederer thi` di~
nhie^n la` sung su+o+'ng co' the^m mo^.t lo+`i ca'o buo^.c mo+'i va`o trong
cuo^'n sa'ch cu?a mi`nh, nhu+ng anh ta la.i ca^?u tha? kho^ng chi.u kie^?m tra
la.i su+. vie^.c vo+'i ca'c nga^n ha`ng My~ ddang giu+~ so^' tie^`n ky' tha'c
cu?a Nga^n ha`ng Quo^'c gia Vie^.t Nam va` vo+'i ca'c co^ng ty in tie^`n nga^n
ha`ng cu?a Anh va` My~. Ne^'u anh ta kie^?m tra la.i thi` anh ta dda~ bie^'t
ddu+o+.c su+. tha^.t, dda~ tra'nh ddu+o+.c nhu+~ng lo+`i ca'o buo^.c kho^ng
ddu'ng va` tra'nh bi. kie^.n ra toa` ve^` to^.i vu kho^'ng va` nhu.c ma.. Ca'i
kho^i ha`i cu?a chuye^.n na`y la` so^' tie^`n ky' tha'c o+? ca'c nga^n ha`ng
thu+o+ng ma.i ngoa.i quo^'c la` do so+? ngoa.i vu. tru+o+'c kia cu?a DDa.t qua?n
li' va` su+. cho.n lu+.a ca'c ho+.p ddo^`ng in tie^`n la` do mo^.t ho^.i ddo^`ng
go^`m sa'u tha`nh vie^n ky` cu+.u cu?a Nga^n ha`ng Quo^'c gia.
To^i lie^n la.c vo+'i ca'c nga^n ha`ng thu+o+ng ma.i va` ca'c co^ng ty in tie^`n
va` tho^ng ba'o vo+'i ho. la` to^i se~ kie^.n Lederer va` nha` xua^'t ba?n cu?a
anh ta ve^` to^.i vu kho^'ng, ca'o buo^.c gian va` nhu.c ma.. Ho. dde^`u ddo^`ng
y' se~ ra toa` la`m chu+'ng cho to^i, va` to^i thue^ mo^.t lua^.t su+ o+?
Washington co' lie^n he^. vo+'i mo^.t co^ng ty lua^.t o+? New York vi` Lederer
va` nha` xua^'t ba?n cu?a anh ta la` nhu+~ng co^ng da^n New York. Ta.i Vie^.t
Nam, Nga^n ha`ng Trung u+o+ng u?ng ho^. vie^.c la`m cu?a to^i va` hu+'a se~
chi.u nhu+~ng phi' to^?n ho+.p pha'p theo ddu'ng ca'c ddie^`u le^. ddu+o+.c ghi
trong lua^.t cu?a nga^n ha`ng. Ngay sau khi ca'c thu? tu.c to^' tu.ng ba('t
dda^`u, Lederer dda~ tie^'p xu'c vo+'i lua^.t su+ cu?a to^i, ho. ga(.p nhau
nhie^`u la^`n o+? New York, Lederer va^~n giu+~ la^.p tru+o+`ng la` anh ta nghe
ca^u chuye^.n na`y tu+` ca'c nguo^`n tin cao ca^'p o+? Sa`i Go`n, nhu+ng thu+`a
nha^.n ra(`ng anh ta dda~ kho^ng kie^?m tra la.i vo+'i nga^n ha`ng va` co^ng ty
in tie^`n.
Qua? tha^.t kho^ng may cho to^i la` anh ta dda~ ga(.p hai con ngu+o+`i na`y: ai
la.i kho^ng tin mo^.t cu+.u Tho^'ng ddo^'c nga^n ha`ng va` mo^.t nghi. si~
quo^'c ho^.i, cu+.u nha^n vie^n cu?a nga^n ha`ng. La^`n ga(.p ma(.t thu+' tu+,
lua^.t su+ cu?a Lederer ddu+a ra mo^.t thoa? hie^.p: Lederer se~ vie^'t va` nha`
xua^'t ba?n se~ in mo^.t lo+`i ddi'nh chi'nh ddu+a va`o trong ta^'t ca? ca'c
cuo^'n sa'ch dda~ pha't ha`nh va` ca'c a^'n ba?n trong tu+o+ng lai, nha^'n ma.nh
ra(`ng anh ta chu+a kie^?m tra ca'c lo+`i ca'o buo^.c vo+'i ca'c nga^n ha`ng
thu+o+ng ma.i va` ca'c co^ng ty in tie^`n. To^i tu+` cho^'i, ddo`i pha?i ca?i
chi'nh mo^.t tra(m pha^`n tra(m su+. vu ca'o. Tuy nhie^n sau mo^.t so^' la^`n
thu+o+ng lu+o+.ng nu+~a, lua^.t su+ cu?a to^i dde^` nghi. to^i ne^n cha^'p
nha^.n thoa? hie^.p: va`o tho+`i gian ddo', toa` a'n My~ vi` cuo^.c chie^'n
tranh dda^`y ma^u thua^~n o+? Vie^.t Nam kho^ng muo^'n dde^` ca^.p to+'i
chuye^.n vu kho^'ng ca'c nha^n vie^n chi'nh quye^`n Vie^.t Nam va` ho. quan
nie^.m ra(`ng khi nha^.n mo^.t tra'ch nhie^.m lo+'n trong chi'nh phu? thi`
ngu+o+`i ta pha?i cha^'p nha^.n vie^.c bi. phe^ bi`nh du` ddu'ng hay sai; su+.
pha't trie^?n cu?a ca'c phong tra`o cho^'ng chie^'n tranh dda~ ta.o ne^n mo^.t
kho^ng khi' thie^'u thie^.n ca?m ddo^'i vo+'i ba^'t cu+' gi` hay ba^'t cu+' ai
di'nh li'u to+'i Nam Vie^.t Nam, va` vi. quan toa` xu+? vu. na`y co' the^? la`
co' ca?m ti`nh vo+'i phong tra`o cho^'ng chie^'n tranh. Xe't nhu+~ng ddie^`u
ba^'t tra('c a^'y va` so^' tie^`n phi' to^?n dda~ le^n to+'i mo^.t con so^' kha'
lo+'n, to^i quye^'t ddi.nh cha^'p nha^.n thoa? hie^.p sau khi dda~ suy nghi~ va`
tu+. va^'n ra^'t nhie^`u. Lo+`i ddi'nh chi'nh ddu+o+.c in va` go+?i to+'i ta^'t
ca? ca'c thu+ vie^.n, ca'c tie^.m sa'ch va` nhu+~ng ai co' sa'ch. To^i bu+o+'c
ra kho?i cuo^.c khu?ng hoa?ng na`y vo+'i mo^.t ta^m tra.ng dda^`y ngao nga'n,
ma^'t lo`ng tin, va` mo^.t ca'i nhi`n a?m dda.m ddo^'i vo+'i chi'nh tri. va`
co^ng lua^.n.
Trong khi la`m nhie^.m vu. Qua?n tri. vie^n du+. khuye^'t trong Ho^.i ddo^`ng
qua?n tri. IMF to^i dda?m nhie^.m vai tro` lie^n la.c giu+~a IMF, World Bank va`
chi'nh phu? Vie^.t Nam; to^i cu~ng tie^'p tu.c la`m Co^' va^'n Kinh te^' Ta`i
cha'nh kho^ng chi'nh thu+'c cho chi'nh phu? Vie^.t Nam. To^i va^~n tie^'p tu.c
ddu+o+.c ho?i y' kie^'n ve^` ca'c va^'n dde^` kinh te^' ta`i cha'nh quan tro.ng,
ho^~ tro+. vie^.c ca?i ca'ch ca'c va^'n dde^` tie^`n te^. va` ca'c chu+o+ng
tri`nh pha't trie^?n kinh te^'. Vi` va^.y to^i di'nh li'u nhie^`u va` cu~ng go'p
pha^`n va`o ta^'t ca? ca'c chu+o+ng tri`nh kinh te^' ta`i cha'nh thu+.c hie^.n
trong tho+`i gian 1969-1974. Ba'o chi' va^~n tie^'p tu.c vie^'t ve^` nhu+~ng toa
thuo^'c dda('ng to^i ke^ dde^? chu+~a ca'c kho' kha(n kinh te^' ta`i cha'nh cu?a
dda^'t nu+o+'c va` va^~n go.i to^i ba(`ng ca'i te^n �vua pha' gia'�. Nhu+ng
ca`ng nga`y to^i ca`ng thu ddu+o+.c su+. ki'nh tro.ng va` ca?m ti`nh cu?a ca'c
nha` ba'o khi ho. hie^?u to^i ro~ ho+n. Ra^'t i't ngu+o+`i chi? tri'ch to^i ma`
kho^ng co' mo^.t lo+`i no'i ti`nh ca?m, va` ra^'t nhie^`u ngu+o+`i, dda(.c
bie^.t la` trong ca'c to+` ba'o ddo^'i la^.p (DDa.i Da^n To^.c cha(?ng ha.n...)
thu+o+`ng khen to^i vi` kha? na(ng chuye^n mo^n va` ti'nh tha(?ng tha('n cu?a
to^i.
To^i dda(.c bie^.t co' quan he^. tha^n hu+~u vo+'i Vo~ Long Trie^`u, gu+o+ng
ma(.t chi'nh ddo^'i la^.p vo+'i chi'nh phu? Thie^.u, ngu+o+`i ddu+'ng dda^`u
to+` ba'o co' so^' in lo+'n nha^'t lu'c ddo' la` to+` DDa.i Da^n To^.c. Trie^`u
co' ra^'t nhie^`u chuye^.n ra('c ro^'i vo+'i Thie^.u nhu+ng chu+a bao gio+` bi.
bo? tu`. Anh ta chi? va`o tu` du+o+'i che^' ddo^. mo+'i va` o+? mo^.t tho+`i
gian trong kha'm Chi' Hoa`. To^i dda~ nho+` Thu? tu+o+'ng Antoine Pinay can
thie^.p vo+'i chi'nh phu? Ha` No^.i cho anh ta ddi Pha'p. Hi`nh nhu+ o^ng Pinay
cu~ng kho^ng thu ddu+o+.c ke^'t qua? va` Trie^`u pha?i ddo+.i mo^.t tho+`i gian
la^u tru+o+'c khi ddu+o+.c tha?. O+? Paris anh ta dda~ co^' vu+.c da^.y to+`
ba'o cu~ cu?a anh nhu+ng anh ta la.i bi. lo^i cuo^'n va`o mo^.t tro` cho+i tai
ha.i va` ma^'t ta^'t ca? mo.i thu+', ke^? ca? su+. u?ng ho^. cu?a ca'c ba.n be`
cu~ ngu+o+`i Pha'p va` ngu+o+`i Vie^.t. To^i ma^'t da^'u cu?a anh ta tu+` ddo'.
Tu+` na(m 1969 to+'i 1975 Trie^`u va` vie^n chu? bu't cu?a anh dda~ vie^'t
nhie^`u ba`i vie^'t quan tro.ng ve^` to^i trong ddo' co' ca? �tie^?u su+?� cu?a
to^i trong mo^.t so^' ba'o dda(.c bie^.t chu+'a ddu+.ng nhie^`u sai la^`m ra^'t
ma('c cu+o+`i (vi' du. ngu+o+`i vo+. dda^`u cu?a to^i la` con ga'i cu?a mo^.t
nha` ngoa.i giao danh tie^'ng ngu+o+`i Pha'p!). Cu+' mo^~i la^`n to^i ve^` Sa`i
Go`n anh ta la.i pho?ng va^'n to^i ve^` ti`nh hi`nh kinh te^' Vie^.t Nam. Anh ta
thu+o+`ng du`ng nhu+~ng ca^u tra? lo+`i tha`nh tha^.t kho^ng che gia^'u cu?a
to^i cu~ng nhu+ tu+ ca'ch chuye^n vie^n quo^'c te^' cu?a to^i dde^? chi? tri'ch
Thie^.u. DDo^`ng tho+`i dda`i pha't thanh Gia?i Pho'ng cu?a Vie^.t co^.ng trong
chie^'n khu cu~ng dda~ tri'ch nhie^`u lo+`i tuye^n bo^' cu?a to^i ve^` kinh te^'
Nam Vie^.t Nam dde^? pha't, nha(`m co^ng ki'ch chi'nh phu? Sa`i Go`n. DDo' la`
lo+`i cu?a Tra^`n Du+o+ng, Tho^'ng ddo^'c Nga^n ha`ng Nha` nu+o+'c Vie^.t Nam
na(m 1978, ke^? to^i nghe khi o^ng ta to+'i tha(m to^i o+? Washington. Trie^`u
ca ngo+.i ta`i na(ng cu?a to^i dde^? la`m cho ngu+o+`i ddo.c tha^'y ro~ the^m
su+. ye^'u ke'm va` ba^'t lu+.c cu?a chi'nh phu?. Anh ta u?ng ho^. to^i nhu+ng
cu~ng du`ng to^i cho mu.c ddi'ch rie^ng cu?a anh ta. To^i u?ng ho^. anh ta va`
to^i cu~ng du`ng anh ta cu`ng to+` ba'o anh ta dde^? tri`nh ba`y nhu+~ng y'
kie^'n tha(?ng tha('n cu?a mi`nh to+'i qua^`n chu'ng.
Tha'ng 8/1973 tie^'p theo sau cuo^.c ho^.i dda`m Paris nha(`m gia?i quye^'t
va^'n dde^` hoa` bi`nh, Ha` Xua^n Tru+`ng lu'c a^'y la` Bo^. tru+o+?ng Ta`i
cha'nh Vie^.t Nam, to^? chu+'c mo^.t khoa' ho^.i tha?o ve^` pha't trie^?n Vie^.t
Nam sau chie^'n tranh. Ca'c nha` kinh te^' va` ca'c gia'o su+ no^?i tie^'ng o+?
DDo^ng Nam A', My~, U'c va` Pha'p ddu+o+.c mo+`i tham du+., va` to^i la` mo^.t
trong bo^'n ngu+o+`i pha't bie^?u chi'nh, to^i se~ le^n die^~n dda`n pha't
bie^?u trong phie^n ho.p cuo^'i cu`ng. Nga`y to^i le^n ddo.c die^~n va(n thi`
ho^.i tru+o+`ng dda^`y a('p ngu+o+`i va` ddie^`u la`m cho cu+? toa. nga.c nhie^n
nha^'t la` co' mo^.t so^' lo+'n phu. nu+~ o+? ca? gio+'i kinh doanh va` kho^ng
kinh doanh dde^'n du+.. Nhi`n xuo^'ng du+o+'i cu+? toa. to^i tha^'y ra^'t
nhie^`u gu+o+ng ma(.t phu. nu+~ xinh dde.p vo+'i nhu+~ng chie^'c a'o da`i ddu?
ma`u lo^.ng la^~y, va` mo^.t so^' khuo^n ma(.t quen thuo^.c. To^i nghe no'i
ra(`ng trong nhu+~ng phie^n ho.p tru+o+'c ddo' kho^ng he^` co' phu. nu+~. La^`n
na`y la` la^`n dda^`u tie^n phie^n ho.p ddu+o+.c bao nhie^u la` phu. nu+~ dde^'n
du+.. Ba`i die^~n va(n cu?a to^i la` ve^` va^'n dde^` ta`i tro+. cho vie^.c
pha't trie^?n Vie^.t Nam tho+`i ha^.u chie^'n. To^i dda~ bo? nhie^`u tha'ng
dde^? nghie^n cu+'u va` pha^n ti'ch ca'c sai la^`m cu?a ca'c nu+o+'c thuo^.c
the^' gio+'i thu+' ba, cu+' cho^.p la^'y ta^'t ca? ca'c loa.i vie^.n tro+. ta`i
cha'nh va` cha^'p nha^.n ta^'t ca? ca'c khoa?n vay, ma` kho^ng xem xe't to+'i
gia' pha?i tra? nga`y mai va` a?nh hu+o+?ng cu?a hai va^'n dde^` ddo' tre^n
va^'n dde^` no+. nu+o+'c ngoa`i trong tu+o+ng lai. Vi` dda~ chu+'ng kie^'n
vie^.c cho vay ho^~n ddo^.n cu?a ca'c nga^n ha`ng thu+o+ng ma.i quo^'c te^'
trong tho+`i gian ddu+'ng dda^`u Nga^n ha`ng Quo^'c gia Vie^.t Nam va` Nga^n
ha`ng Vie^.t Nam Thu+o+ng ti'n, to^i nha^.n ra nhu+~ng da^'u hie^.u cho tha^'y
ti`nh the^' kho' kha(n nghie^m tro.ng cu?a ca'c nu+o+'c ddang pha't trie^?n,
tre^n khoa?n no+. nu+o+'c ngoa`i. Sau khi nghie^n cu+'u ti`m hie^?u ky~
lu+o+~ng, to^i ddu+a ba`i die^~n va(n cho va`i ngu+o+`i ddo^`ng nghie^.p quan
tro.ng o+? IMF, co+ quan co' tra'ch nhie^.m ve^` su+. vu+~ng ma.nh cu?a he^.
tho^'ng tie^`n te^. the^' gio+'i. To^i quan nie^.m IMF pha?i kie^?m soa't ga('t
gao ho+n vie^.c vay mu+o+.n cu?a ca'c nu+o+'c tha`nh vie^n, pha?i ye^u ca^`u
ca'c nga^n ha`ng thu+o+ng ma.i tha^.n tro.ng ho+n trong vie^.c cho vay; va`
nha^'t la` dda(.c bie^.t chu' y' dde^'n ti`nh ca?nh no+. ro^'i ren cu?a the^'
gio+'i thu+' ba. Nhu+~ng ngu+o+`i ddo^`ng nghie^.p cu?a to^i, vi` thie^'u kinh
nghie^.m thu+.c ha`nh nga^n ha`ng va` vi` kho^ng hie^?u su+. thie^?n ca^.n cu?a
ca'c nga^n ha`ng thu+o+ng ma.i quo^'c te^', dda~ no'i vo+'i to^i ra(`ng vie^.c
ca'c nga^n ha`ng thu+o+ng ma.i cho ca'c quo^'c gia tha`nh vie^n vay �kho^ng
pha?i la` co^ng vie^.c cu?a chu'ng ta o+? Quy~ Tie^`n te^. Quo^'c te^'� va` to^i
kho^ng ne^n lo la('ng ve^` vie^.c ddo' � to^i cu~ng to` mo` muo^'n bie^'t ho.
se~ nghi~ the^' na`o, khi sau ddo', so^' ca'c nga^n ha`ng thu+o+ng ma.i cho
nhu+~ng nu+o+'c tha`nh vie^n vay dda~ le^n mu+'c qua' cao va` dda~ bu`ng no^?,
ta.o ne^n mo^.t co+n khu?ng hoa?ng ra^'t nghie^m tro.ng cho he^. tho^'ng tie^`n
te^. the^' gio+'i trong ca'c na(m 1970 va` 80! Ra^'t tha^'t vo.ng vi` tha'i
ddo^. vo^ tra'ch nhie^.m cu?a chi'nh co+ quan mi`nh ddang la`m vie^.c, to^i
ca`ng quye^'t ta^m ho+n bao gio+` he^'t ba?o ve^. dda^'t nu+o+'c Vie^.t Nam cu?a
to^i kho?i nhu+~ng sai la^`m na`y. Trong ba`i die^~n va(n, to^i nha^'n ma.nh
dde^'n ha^.u qua? cu?a vie^.c vay mu+o+.n qua' nhie^`u ddo^'i vo+'i va^'n dde^`
tra? no+. trong tu+o+ng lai, to^i pha^n ti'ch hoa`n ca?nh the^ lu+o+ng cu?a
mo^.t so^' nu+o+'c vay mu+o+.n hoa(.c nha^.n vie^.n tro+. kho^ng dda'ng, qua'
nhie^`u, va` khuye^'n ca'o Vie^.t Nam ha~y cho.n lu+.a tha^.t ca^?n tha^.n
nhu+~ng khoa?n vay va` nhu+~ng khoa?n ta`i tro+. cho vie^.c pha't trie^?n ha^.u
chie^'n dde^? tra'nh nhu+~ng kho' kha(n ma` nhie^`u nu+o+'c hie^.n nay ddang
ma('c pha?i. DDe^? ke^'t lua^.n, to^i dda~ ddo.c mo^.t lo+`i ke^u go.i dda^`y
xu'c ddo^.ng to+'i chi'nh phu? va` nha^n da^n Vie^.t Nam, no'i ra(`ng vie^.n
tro+. nu+o+'c ngoa`i va` ho^~ tro+. ta`i cha'nh la` nhu+~ng vie^n thuo^'c
dda('ng bo.c ddu+o+`ng, va` co' le~ dda('ng nhie^`u ho+n ngo.t... va` to^i
khuye^'n ca'o Vie^.t Nam ne^n su+? du.ng vie^.n tro+. nu+o+'c ngoa`i mo^.t ca'ch
hu+~u hie^.u ho+n dde^? co' ke^'t qua? to^'i dda nha(`m mau cho'ng thoa't kho?i
giai ddoa.n ngu+?a tay xin vie^.n tro+. nu+o+'c ngoa`i va` gia`nh la.i su+.
ddo^.c la^.p cho mi`nh. Cu+? toa. vo^~ tay cuo^`ng nhie^.t va` phie^n ho.p
cuo^'i cu`ng ddu+o+.c dda(.c bie^.t dda'nh gia' cao. Nga`y ho^m sau ta^'t ca?
ca'c to+` ba'o o+? thu? ddo^ Sa`i Go`n dda~ tri'ch da^~n ba`i die^~n va(n cu?a
to^i ngay tre^n trang dda^`u vo+'i mo^.t loa.t lo+`i khen ngo+.i va` to+` DDa.i
Da^n To^.c thi` dda(ng toa`n bo^. ba`i die^~n va(n. Ba'o chi' ddo^'i la^.p dda~
du`ng lo+`i ke^'t thu'c cu?a to^i dde^? co^ng ki'ch chi'nh sa'ch cu?a chi'nh
phu?. Trong buo^?i tie^'p ta^n sau ddo', ra^'t nhie^`u nha` kinh te^' Vie^.t Nam
va` nu+o+'c ngoa`i dda~ dde^'n no'i vo+'i to^i ra(`ng ddo' la` ba`i die^~n va(n
hay nha^'t va` ba`i nghie^n cu+'u sa^u sa('c nha^'t trong suo^'t mo^.t tua^`n
le^~ cu?a khoa' ho^.i tha?o. Trong ba`i die^~n va(n, khi no'i ve^` nhu+~ng
khoa?n vay qua' �ma('c�, vo+'i la~i sua^'t ma` Vie^.t Nam kho^ng the^? na`o tra?
no^?i, to^i co' a'm chi? dde^'n khoa?n vay ddang ddu+o+.c thu+o+ng lu+o+.ng
vo+'i Pha'p ve^` vie^.c pha't trie^?n nha` ma'y xi-ma(ng Ha` Tie^n. Va`i nga`y
sau to^i ddu+o+.c mo^.t quan chu+'c cao ca^'p trong Bo^. Ta`i cha'nh Pha'p la`
o^ng Fieve dde^'n tha(m. Fieve pha?n ddo^'i lo+`i kha(?ng ddi.nh cu?a to^i cho
ra(`ng khoa?n cho vay cu?a Pha'p kho^ng the^? cha^'p nha^.n ddu+o+.c ddo^'i
vo+'i Vie^.t Nam vi` la~i sua^'t cao qua'. Fieve la` mo^.t Thanh tra ta`i cha'nh
Pha'p va` la` mo^.t ngu+o+`i ba.n cu~ cu?a to^i, to^i ra^'t tro.ng ca'c quan
ddie^?m cu?a o^ng nhu+ng to^i va^~n giu+~ vu+~ng y' kie^'n cu?a mi`nh.
Trong khi la`m vie^.c vo+'i tu+ ca'ch la` Uy? vie^n du+. khuye^'t cu?a Ho^.i
ddo^`ng Qua?n tri. IMF, to^i cu~ng dda?m nha^.n tra'ch nhie^.m lie^n la.c giu+~a
hai co+ quan chi. em song sinh cu?a Bretton Woods la` IMF va` World Bank vo+'i
chi'nh phu? Vie^.t Nam. To^i tham du+. ta^'t ca? ca'c buo^?i tham kha?o giu+~a
IMF va` Vie^.t Nam va` ta^'t ca? ca'c cuo^.c tha?o lua^.n giu+~a Vie^.t Nam
vo+'i World Bank. La^`n la^`n to^i he^'t a?o tu+o+?ng vo+'i hai to^? chu+'c
na`y. Ca? hai dde^`u mang ti'nh cha^'t chi'nh tri. nhie^`u ho+n la` chuye^n mo^n
va` ca? hai dde^`u mang mo^.t tha'i ddo^. ma^.p mo+` va` sai le^.ch ddo^'i vo+'i
Vie^.t Nam; trong lu'c theo lo+`i to^i khuye^'n ca'o, Vie^.t Nam la.i luo^n
luo^n hoa`n tha`nh tra'ch nhie^.m tha`nh vie^n cu?a mi`nh va` thi ha`nh ddu'ng
nhu+~ng su+. ddo`i ho?i cu?a IMF va` World Bank. Ma(.c du` nhu+~ng lo+`i hu+'a
ddu+o+.c la(.p ddi la(.p la.i, Vie^.t Nam chu+a bao gio+` nha^.n ddu+o+.c mo^.t
khoa?n vie^.n tro+. na`o tu+` Quy~ Tie^`n te^. Quo^'c te^' hay tu+` Nga^n ha`ng
The^' gio+'i. McNamara, Chu? ti.ch Nga^n ha`ng The^' gio+'i, ngu+o+`i tru+o+'c
dda^y la` Bo^. tru+o+?ng Quo^'c pho`ng du+o+'i tho+`i To^?ng tho^'ng Johnson
ne^n co' lie^n quan cha(.t che~ vo+'i cuo^.c chie^'n tranh Vie^.t Nam: o^ng ta
luo^n luo^n so+. ca'c nho'm cho^'ng chie^'n tranh le^n a'n la` tha^n Vie^.t Nam.
Trong ho^.i ddo^`ng qua?n tri. Quy~ Tie^`n te^. Quo^'c te^' (IMF), nhu+~ng
ngu+o+`i dda.i die^.n cho ca'c quo^'c gia trung la^.p luo^n luo^n co' ca?m ti`nh
vo+'i mie^`n Ba('c Vie^.t Nam va` do ddo' co' khuynh hu+o+'ng a'c ca?m vo+'i
mie^`n Nam Vie^.t Nam. Nhu+~ng pha'i ddoa`n IMF va` World Bank tha(m vie^'ng
Vie^.t Nam luo^n luo^n ddu+o+.c ddo'n tie^'p ba(`ng tha?m ddo? o+? Sa`i Go`n va`
ca'c tha`nh vie^n cu?a ho. luo^n luo^n ddu+o+.c Nga^n ha`ng Quo^'c gia Vie^.t
Nam chie^u dda~i thi.nh soa.n. Mo^.t va`i ngu+o+`i trong pha'i ddoa`n dda~ lo+.i
du.ng lo`ng hie^'u kha'ch cu?a chu'ng to^i va` dda~ xa`i mo^.t lu+o+.ng lo+'n
kha'c thu+o+`ng ca'c loa.i ru+o+.u ngon luo^n luo^n dda^`y ddu? cho ho.
thu+o+?ng thu+'c. Vi` nhu+~ng ly' do an ninh, chu'ng to^i mo+`i ho. ve^` o+?
trong nhu+~ng ca(n ho^. lo^.ng la^~y phi'a tre^n Nga^n ha`ng Quo^'c gia, mo^~i
ca(n ro^.ng ho+n 500 me't vuo^ng, va` chu'ng to^i mo+`i ho. mo^~i nga`y ba bu+~a
co+m thi.nh soa.n, ho. kho^ng pha?i to^'n mo^.t xu trong khi va^~n ddu+o+.c co+
quan cu?a ho. tra? lu+o+ng va` phu. ca^'p co^ng ca'n dda^`y ddu?. The^' nhu+ng
to^i ra^'t ngao nga'n vi` tha'i ddo^. cu?a ha^`u he^'t bo.n ho. na(m 1975 sau
khi Nam Vie^.t Nam tha^'t thu?; ho. dda~ tro+? bo^. quay qua ta'n ti?nh Ha`
No^.i, la`m ta^'t ca? mo.i ddie^`u co' the^? ddu+o+.c dde^? vui lo`ng Ha` No^.i.
Ngay sau khi mie^`n Nam su.p ddo^? ho. dda~ ddo^? xo^ ve^` Ha` No^.i dde^? ho^~
tro+. ta`i cha'nh ma(.c du`, theo nhu+ lo+`i ho. no'i, Ha` No^.i luo^n luo^n
tu+` cho^'i thu+.c hie^.n nhu+~ng nghi~a vu. cu?a mo^.t tha`nh vie^n va` kho^ng
chi.u tho^ng ba'o ca'c so^' lie^.u tho^'ng ke^ ma` ho. ye^u ca^`u. Ca'c nha^n
vie^n cu?a ca'c to^? chu+'c Bretton Woods la` nhu+~ng nha^n vie^n da^n su+.
quo^'c te^', ddu+o+.c coi la` kho^ng mang ti'nh chi'nh tri. trong tha'i ddo^.
ddo^'i vo+'i ca'c nu+o+'c tha`nh vie^n, nhu+ng ha^`u he^'t bo.n ho. kho^ng
cu+o+~ng la.i ddu+o+.c su+. ca'm do^~ thie^n ve^` xu hu+o+'ng chi'nh tri. rie^ng
tu+ cu?a mi`nh, va` xu hu+o+'ng na`y thu+o+`ng bi. ta'c ddo^.ng bo+?i chi'nh
phu? cu?a ho. o+? que^ nha`.
Su+. ki'nh tro.ng cu?a to^i ddo^'i vo+'i Quy~ Tie^`n te^. Quo^'c te^', IMF, dda~
bi. xo'i mo`n nghie^m tro.ng sau khi to^i tham du+. nhu+~ng cuo^.c tha?o lua^.n
giu+~a ca'c pha'i ddoa`n IMF va` ca'c quo^'c gia tha`nh vie^n. Nha^n vie^n IMF
chi? ddu+o+.c dda`o ta.o ly' thuye^'t tru+o+`ng o^'c va` thie^'u kinh nghie^.m
thu+.c tie^~n trong ca'c la~nh vu+.c lie^n quan, ho. gio?i ve^` ly' thuye^'t
nhu+ng ba^'t lu+.c trong thu+.c ha`nh va` lu'c na`o cu~ng ha'ch di.ch. So^'ng
trong ca?nh gia`u sang cu?a quo^'c gia pha't trie^?n nha^'t the^' gio+'i la`
My~, va` ddu+o+.c tra? mo^.t loa.i lu+o+ng cao ha`ng dda^`u the^' gio+'i, la`m
vie^.c trong nhu+~ng trung ta^m hie^.n dda.i nha^'t va` tie^.n nghi nha^'t,
ta('m trong a'nh ha`o quang va` uy ti'n cu?a nhu+~ng to^? chu+'c quo^'c te^',
ho. hoa`n toa`n kho^ng bie^'t dde^'n cuo^.c so^'ng kho' nho.c o+? ca'c nu+o+'c
the^' gio+'i thu+' ba. Ngay ca? nhu+~ng nha` kinh te^' tre? tuo^?i dde^'n tu+`
ca'c nu+o+'c ddang pha't trie^?n cu~ng thu+o+`ng bi. uo^'n na('n theo khuo^n
kho^? na`y bo+?i ho. thu+o+`ng xua^'t tha^n tu+` nhu+~ng gia ddi`nh gia`u co',
ro+`i que^ hu+o+ng ra ddi ra^'t so+'m dde^? ho.c ta.i cha^u A^u hay My~; ho.
chu+a bao gio+` bi. pho+i ra thu+.c te^' kha('c nghie^.t cu?a que^ hu+o+ng ho..
Ca'c nha^n vie^n IMF co' nhie^`u quye^`n lu+.c bo+?i vi` ca'c nu+o+'c tha`nh
vie^n luo^n luo^n so+. bi. ho. tru+`ng pha.t; ho. thu+o+`ng co' nhu+~ng ye^u
ca^`u ra^'t ly' thuye^'t ma` kho^ng he^` dde^'m xi?a gi` dde^'n a?nh hu+o+?ng
cu?a vie^n thuo^'c dda('ng a^'y ddo^'i vo+'i ddo+`i so^'ng chi'nh tri. xa~ ho^.i
trong dda^'t nu+o+'c ma` ho. tha(m vie^'ng; ho. lie^.t ke^ nhu+~ng ddie^`u
kie^.n cu?a ho. ro^`i bo? ve^` Washington, ddo^i khi dde^? la.i dda(`ng sau
mi`nh nhu+~ng cuo^.c no^?i loa.n hay pha?n kha'ng o+? ta^`m mu+'c quo^'c gia
ga^y ne^n bo+?i nhu+~ng chuye^'n co^ng ta'c cu?a ho.; co' nhie^`u chi'nh phu?
dda~ su.p ddo^?, hoa(.c ro+i va`o ca?nh kho' kha(n nghie^m tro.ng vo+'i da^n
chu'ng sau mo^.t chuye^'n vie^'ng tha(m cu?a mo^.t pha'i ddoa`n IMF.
O+? Phi Lua^.t Ta^n na(m 1971, trong khi nhu+~ng ba^'t o^?n xa~ ho^.i va`
nhu+~ng ro^'i loa.n chi'nh tri. ddang hoa`nh ha`nh dda^'t nu+o+'c, va` ngay
giu+~a lo`ng mo^.t cuo^.c khu?ng hoa?ng kinh te^' nghie^m tro.ng, trong khi thu
nha^.p bi`nh qua^n cu?a ta^`ng lo+'p tha^'p ta.i thu? ddo^ Manila chi? co' 50 xu
(tie^`n My~) mo^.t nga`y, trong khi dda^'t nu+o+'c ddang bi. pha' sa?n va` so^'
du+. tru+~ ngoa.i te^. dda~ ga^`n nhu+ hoa`n toa`n bie^'n ma^'t, thi` pha'i
ddoa`n IMF la.i na(`ng na(.c ddo`i chi'nh quye^`n ha. gia' ddo^`ng ba.c va` xoa'
bo? mo.i ha.n che^' ve^` kinh doanh dde^? cho phe'p nha^.p ca?ng ca'c loa.i xe
ho+i dda('t tie^`n va` ca'c mo'n ha`ng xa xi? pha^?m nha^n danh tu+. do kinh
doanh. Ve^` ma(.t chi'nh tri. va` xa~ ho^.i thi` dda^y la` mo^.t ddie^`u cu+.c
ky` phi ly', nhu+ng chi'nh phu? Phi Lua^.t Ta^n pha?i nghe theo vi` so+. bi.
tu+` cho^'i vie^.n tro+. ta`i cha'nh. Tu+o+ng tu+. nhu+ va^.y ta.i nhie^`u
tho+`i ddie^?m kha'c nhau o+? Chi-le^, o+? Pe^-ru, o+? Tanzania, o+? Sri Lanka,
Colombia, Nigeria va` ca'c nu+o+'c tha`nh vie^n kha'c, ca'c chi'nh phu? dde^`u
ca?m tha^'y cay dda('ng tru+o+'c tho'i ha'ch di.ch, su+. thie^'u quan ta^m
ddo^'i vo+'i con ngu+o+`i va` hoa`n ca?nh chi'nh tri. cu?a ca'c nha^n vie^n IMF,
khi ho. a'p dda(.t nhu+~ng bie^.n pha'p ca?i ca'ch.
Khi to^i co`n la` mo^.t tha`nh vie^n cu?a ho^.i ddo^`ng qua?n tri. IMF, to^i
ddu+o+.c nghe mo^.t so^' quan chu+'c trong chi'nh phu? cu?a va`i quo^'c gia
tha`nh vie^n ke^? ve^` nhu+~ng chuye^.n tham nhu~ng va` ma^'t tu+ ca'ch cu?a
mo^.t so^' nha^n vie^n IMF co' ddi.a vi. cao khi ddi co^ng ta'c: mo^.t vi. gia'm
ddo^'c mo^.t so+? cu?a IMF, me^ ga'i no^?i tie^'ng, trong mo^.t chuye^'n co^ng
ta'c qua mo^.t nu+o+'c A' cha^u, sau mo^.t cha^`u a(n to^'i thi.nh soa.n, dda~
ba?o vo+'i nha^n vie^n lie^n la.c la` o^ng ta muo^'n ddu+o+.c ca^'p mo^.t
chie^'c xe Cadillac dde^? ddi cho+i va` chie^'c xe ddo' pha?i co' ngu+o+`i xinh
dde.p �ngo^`i o+? trong�. Mo^.t tha`nh vie^n kha'c trong mo^.t chuye^'n qua'
ca?nh ngang qua Singapore dda~ la^'y la`m phie^`n lo`ng vi` kho^ng co' ai dda.i
die^.n chi'nh phu? ra ddo'n tie^'p anh ta ta.i phi tru+o+`ng, dda~ co' mo^.t
lo+`i �phie^`n tra'ch chi'nh thu+'c� ddo^'i vo+'i chi'nh quye^`n so+? ta.i. To^i
ddu+o+.c nghe ca'c quan chu+'c cu?a mo^.t quo^'c gia ke^? la.i la` mo^.t vi.
pho' Gia'm ddo^'c so+? cu?a IMF, vo^'n la` mo^.t tay nghie^.n ru+o+.u, trong
mo^.t chuye^'n vie^'ng tha(m dda~ ddo`i ho?i pho`ng anh ta o+? pha?i cha^'t
dda^`y ru+o+.u Johnnie Walker Black Label, va` chi? nha~n hie^.u Black Label
mo+'i chi.u. Sau na`y chi'nh ma('t to^i tha^'y nhie^`u nha^n vie^n cao ca^'p
to^? chu+'c nhu+~ng chuye^'n co^ng ta'c rie^ng cho mi`nh dde^? co' the^? ghe'
tha(m que^ nha` thu+o+`ng xuye^n hoa(.c dde^? ca'c chi'nh quye^`n so+? ta.i
chie^u dda~i, ngoa`i ra kho^ng co' mu.c ddi'ch tha^.t su+., kho^ng co' ly' do
chi'nh dda'ng.
Nhi`n la.i tho+`i ky` ma` Nam Vie^.t Nam la` tha`nh vie^n cu?a Quy~ Tie^`n te^.
Quo^'c te^' (IMF) va` Nga^n ha`ng The^' gio+'i (World Bank), ba^y gio+` to^i
nha^.n ra la` vie^.c nghie^m chi?nh thi ha`nh ddie^`u le^., nhu+~ng cuo^.c
chie^u dda~i ngoa.i giao thi.nh soa.n, mo^` ho^i va` su+. quan ta^m cu?a chu'ng
to^i ddo^'i vo+'i ca'c pha'i ddoa`n IMF vie^'ng tha(m chi? la` mo^.t su+. phi'
pha.m vo^ i'ch; ddie^`u duy nha^'t ma` IMF ddem la.i cho ne^`n kinh te^' va`
ca?i ca'ch tie^`n te^. Vie^.t Nam chi? la` ca'i danh cu?a IMF, dde^? la`m cho
da^n chu'ng Vie^.t Nam bo+'t mo^.t pha^`n cay dda('ng. DDo' la` ta^'t ca?
nhu+~ng gi` chu'ng to^i dda~ thu ddu+o+.c tu+` IMF. Gio+` dda^y to^i ca?m tha^'y
mi`nh co' tra'ch nhie^.m ve^` ta^'t ca? ca'c vie^.c na`y vi` tu+` nga`y dda^`u
tie^n cho to+'i nga`y cuo^'i cu`ng Vie^.t Nam gia nha^.p IMF (1955-1975) to^i
luo^n luo^n ddo`i ho?i phi'a mi`nh giu+~ ddu'ng ddie^`u le^. va` tra?i tha?m
ddo? ddo'n tie^'p ca'c pha'i ddoa`n kha?o sa't cu?a IMF. Vie^.c tua^n thu? ca'c
quy ddi.nh cu?a nu+o+'c tha`nh vie^n la` mo^.t cuo^.c thu+.c ta^.p co' i'ch cho
nha^n vie^n Nga^n ha`ng Quo^'c gia va` nha^n vie^n Bo^. Ta`i cha'nh, nhu+~ng
cuo^.c tha?o lua^.n quanh va^'n dde^` kha?o sa't cu~ng giu'p hie^?u bie^'t the^m
ne^`n kinh te^' va` tie^`n te^. Vie^.t Nam; nhu+ng vie^.c tra?i tha?m ddo? va`
nhu+~ng vu. tie^'p ta^n thi.nh soa.n chi? la` ddie^`u hoa`n toa`n phi' pha.m;
mo^.t va`i nha^n vie^n cu?a IMF dda~ lo+.i du.ng lo`ng hie^'u kha'ch ro^.ng ra~i
cu?a chu'ng to^i va` su+. ddo'n tie^'p no^`ng ha^.u cu?a chu'ng to^i nhu+ng
dde^? dde^`n dda'p la.i, ho. kho^ng he^` to? mo^.t chu't quan ta^m na`o ddo^'i
vo+'i ca'c kho' kha(n kinh te^' do chie^'n tranh ga^y ra hay mo^.t chu't ca?m
ti`nh na`o ddo^'i vo+'i ca'c kho' kha(n chi'nh tri. va` xa~ ho^.i do nhu+~ng toa
thuo^'c cu?a ho. ke^ ra ngay giu+~a lo`ng cuo^.c chie^'n.
Cuo^'i tha'ng 11/1974, to^i quye^'t ddi.nh ve^` Sa`i Go`n dde^? quan sa't ti`nh
hi`nh, thu tha^.p ca'c su+. kie^.n va` tho^ng tin dde^? quye^'t ddi.nh. To^i
ga(.p Thie^.u, mo^.t la^`n nu+~a o^ng ta ye^u ca^`u to^i tro+? ve^` giu'p cho
chi'nh phu?. To^i no'i vo+'i Thie^.u ra(`ng ti`nh hi`nh kinh te^' cu~ng nhu+
chi'nh tri. ra^'t la` nghie^m tro.ng va` theo to^i, chi'nh phu? ca^`n co' ta^'t
ca? su+. u?ng ho^. cu?a da^n chu'ng mo+'i co' the^? tie^'p tu.c chie^'n dda^'u
ddu+o+.c, va` cha'nh phu? ca^`n pha?i que't sa.ch mo.i tham nhu~ng va` ba^'t
lu+.c ra kho?i chi'nh quye^`n, dde^? cho da^n chu'ng co' mo^.t nie^`m tin va` hy
vo.ng; bu+o+'c cu. the^? dda^`u tie^n la` loa.i bo? ta^'t ca? nhu+~ng con
ngu+o+`i tham nhu~ng trong dda'm ca^.n tha^`n o^ng ta, dda(.c bie^.t la` vie^n
tu+o+'ng tham nhu~ng no^?i tie^'ng nha^'t, ca'nh tay pha?i cu?a o^ng ta, mo^.t
bu+o+'c ddi se~ la`m cho dda so^' qua^`n chu'ng hoan nghe^nh. Thie^.u kho^ng
no'i mo^.t lo+`i ve^` dde^` ta`i na`y, va` nhu+ va^.y dda~ la`m to^i tin ra(`ng
chi'nh o^ng ta cu~ng di'nh sa^u hay i't nha^'t cu~ng co' tra'ch nhie^.m trong
ca'c hoa.t ddo^.ng ba^'t chi'nh na`y. Cuo^'i buo^?i ho.p, Thie^.u thu+? tha'ch
lo`ng ye^u nu+o+'c cu?a to^i va` ye^u ca^`u to^i ha~y chu+'ng to? la` to^i sa(~n
sa`ng phu.c vu. dda^'t nu+o+'c ne^'u ca'c �ddie^`u kie^.n� thi'ch ho+.p. O^ng ta
ye^u ca^`u to^i ha~y quay ve^` nu+o+'c tru+o+'c dda~, ro^`i se~ ba`n vo+'i o^ng
ta ca'c ddie^`u kie^.n la`m vie^.c ma` to^i ye^u ca^`u.
To^i quay ve^` Washington vo+'i quye^'t ta^m la`m gi` ddo' cho dda^'t nu+o+'c
va`o gio+` phu't nguy ki.ch na`y. To^i du+. ddi.nh quay tro+? la.i Sa`i Go`n
vo+'i mo^.t so^' va^.t du.ng gia ddi`nh dde^? to? cho Thie^.u tha^'y la` to^i
sa(~n sa`ng ve^` nu+o+'c phu.c vu. ne^'u ca'c ddie^`u kie^.n ma` to^i ye^u ca^`u
ddu+o+.c dda'p u+'ng. Trong lu'c ddo' Ba('c Vie^.t ba('t dda^`u tha(m do` su+'c
cho^'ng cu+. cu?a mie^`n Nam dde^? mo+? mo^.t cuo^.c ta^'n co^ng to^?ng lu+.c;
ho. ddu+o+.c khuye^'n khi'ch bo+?i tha'i ddo^. thay ddo^?i cu?a quo^'c ho^.i My~
va` a'p lu+.c kho^?ng lo^` dde` le^n chi'nh quye^`n Nixon do ca'c phong tra`o
cho^'ng chie^'n tranh ca`ng nga`y ca`ng lan ro^.ng ta.o ra. Sau mo^.t sai la^`m
vu.ng ve^` trong vie^.c du`ng binh cu?a Thie^.u va` ca'c tu+o+'ng la~nh cu?a
o^ng ta, Ba('c Vie^.t tie^'n qua^n va`o mie^`n Nam va` mau cho'ng gia ta(ng
the^' lu+.c nha(`m ta^'n co^ng xuo^'ng phi'a Nam. To^i dda'p ma'y bay xuo^'ng
Sa`i Go`n dda^`u tha'ng Ba 1975 va` ga(.p Thie^.u nhu+ng Thie^.u ddang lo la('ng
ve^` cuo^.c ta^'n co^ng cu?a mie^`n Ba('c va` su+. so^'ng co`n cu?a ba?n tha^n
ho+n la` ca?i thie^.n hi`nh a?nh chi'nh phu? cu?a o^ng. Tuy nhie^n o^ng ta va^~n
no'i to^i tham gia chi'nh phu? dde^? phu.c vu.; nhu+ng to^i tin ra(`ng vie^.c
tham gia chi'nh quye^`n Thie^.u va`o gio+` phu't tre^~ tra`ng na`y la` mo^.t
ddie^`u he^'t su+'c vo^ i'ch, khi chi'nh ba?n tha^n o^ng ta tu+` cho^'i nhu+~ng
bie^.n pha'p quye^'t lie^.t dde^? ddu+o+.c lo`ng da^n chu'ng. Co' le~ trong
nhu+~ng tru+o+`ng ho+.p tuye^.t vo.ng nhu+ the^' na`y, co+ ho^.i duy nha^'t
dde^? tra'nh mo^.t tha?m hoa. cho mie^`n Nam la` co^' ga('ng va`o gia^y phu't
cho't thu+o+ng thuye^'t vo+'i Ha` No^.i. Gio+` dda^y khi to^i dda~ ve^` la.i
Sa`i Go`n va` kho^ng co`n ddu+o+.c �bao nhie^u a'nh sa'ng o+? cuo^'i ddu+o+`ng
ha^`m�, co' le~ to^i ne^n co^' thu+? la`m mo^.t ddie^`u gi` ddo' tru+o+'c khi
buo^ng xuo^i ta^'t ca?. To^i no'i vo+'i Thie^.u ra(`ng ddo^'i die^.n vo+'i
quye^'t ta^m cu?a Ha` No^.i muo^'n mo+? mo^.t cuo^.c to^?ng ta^'n co^ng cuo^'i
cu`ng, ca'ch duy nha^'t ma` to^i co' the^? giu'p la` cha^'p nha^.n vi. tri' Bo^.
tru+o+?ng Ngoa.i giao vo+'i mo^.t mu.c tie^u dda(.c bie^.t: thu+o+ng thuye^'t
vo+'i Ha` No^.i va` co^' ga('ng ddi dde^'n mo^.t su+. tho^ng ca?m dde^? tra'nh
chie^'n tranh va` ddau kho^? cho da^n Vie^.t Nam tru+o+'c khi qua' tre^~.
Thie^.u ho?i to^i la`m sao to^i co' the^? tha`nh co^ng khi ma` Kissinger dda~
tha^'t ba.i; to^i tra? lo+`i Thie^.u la` du` Kissinger co' gio?i bao nhie^u ddi
nu+~a nhu+ng o^ng ta cu~ng kho^ng pha?i la` ngu+o+`i Vie^.t Nam; ho+n nu+~a to^i
luo^n luo^n co' ca?m gia'c ngay tu+` lu'c dda^`u la` o^ng Kissinger chi? lo
dde^'n quye^`n lo+.i cu?a Hoa Ky`, va` trong lo`ng o^ng, kho^ng bao gio+` o^ng
tha^.t lo`ng dde^'m xi?a dde^'n so^' pha^.n cu?a mie^`n Nam Vie^.t Nam. To^i tin
ra(`ng ngay tu+` lu'c dda^`u, khi ba('t dda^`u thu+o+ng thuye^'t vo+'i Ba('c
Vie^.t, o^ng dda~ co' trong lo`ng y' nghi~ rie^ng tu+, chi? lo vie^.c cha'nh la`
ru't qua^n My~ ra kho?i Vie^.t Nam, vo+'i ba^'t ky` vo+'i mo^.t gia' na`o, ke^?
ca? vie^.c hy sinh mie^`n Nam Vie^.t Nam.
Va`o gio+` phu't cuo^'i cu`ng na`y, chi? co`n mo^.t hy vo.ng ra^'t mong manh la`
ngu+o+`i Vie^.t Nam ngo^`i no'i chuye^.n vo+'i nhau, co' the^? ddo^`ng y'
ddu+o+.c ve^` mo^.t su+. da`n xe^'p na`o ddo' ma` mo^.t ngu+o+`i My~ no'i
chuye^.n vo+'i ngu+o+`i Vie^.t Nam kho^ng the^? la`m ddu+o+.c. Thie^.u no'i o^ng
ta o^ng ta kho^ng muo^'n thu+o+ng thuye^'t ma` chi? muo^'n tranh dda^'u cho
dde^'n ngu+o+`i cuo^'i cu`ng. Sau na`y mo^~i la^`n to^i nho+' dde^'n ca^u no'i
na`y cu?a o^ng ta, to^i kho^ng kho?i nghi~ dde^'n su+. sai la^`m qua' tra^`m
tro.ng cho dda^'t nu+o+'c khi o^ng cho le^.nh qua^n ddo^.i ru't kho?i mie^`n
Kontum, Pleiku � buo^`n cu+o+`i thay, so vo+'i y' chi' chie^'n dda^'u dde^'n
cu`ng � dde^? cho qua^n ddo^.i va` ha`ng tra(m nga`n thu+o+`ng da^n bi. ddi.ch
qua^n tie^u die^.t tre^n ddu+o+`ng ru't lui. Khi nghe ca^u ddo' cu?a o^ng, to^i
kho^ng kho?i nghi~ ngay la`, di~ nhie^n o^ng ta no'i va^.y dde^? ro^`i cha.y
tro^'n. Nhu+ng nhi`n la.i cuo^.c tha?m ha.i kinh hoa`ng chie^'n tranh dda~ dde^?
la.i, ve^` ca? ma(.t chi'nh tri. la^~n xa~ ho^.i, khi Sa`i Go`n tha^'t thu?,
ngu+o+`i ta co' the^? nghi~ ra(`ng ne^'u Thie^.u ra'ng thu+? y' kie^'n thu+o+ng
thuye^'t tru+o+'c khi qua' tre^~, thi` o^ng ta co' the^? tra'nh ddu+o+.c bie^'t
bao nhie^u to^?n tha^'t va` ddau kho^? cho toa`n da^n Vie^.t Nam, mie^`n Nam
cu~ng nhu+ mie^`n Ba('c.
To^i quye^'t ddi.nh tu+` bo? ca'i y' tu+o+?ng tham gia chi'nh quye^`n, khi
chu+'ng kie^'n nhu+~ng no^~i cu+.c kho^? khu?ng khie^'p cu?a la`n so'ng ngu+o+`i
kho^?ng lo^` cha.y tro^'n chie^'n tranh tu+` Hue^' va` DDa` Na(~ng. Thay vi` ra
ddi, to^i quye^'t ddi.nh o+? la.i dde^? giu'p to^? chu+'c co' tra^.t tu+. ho+n
ca'c la`n so'ng ngu+o+`i ti. na.n, nha(`m gia?m bo+'t su+. ddau kho^? cu?a da^n
chu'ng bo? nha` bo? cu+?a ma` ra ddi, sau khi nghe Thie^.u cho le^.nh ru't
qua^n. To^i ba`n vo+'i Yves Prunier, mo^.t ngu+o+`i ba.n trong nga`nh va^.n ta?i
ddu+o+`ng bie^?n; va` chu'ng to^i dda~ nha^.n ddu+o+.c lo+`i hu+'a cu?a mo^.t
tay tru`m nga`nh va^.n ta?i ddu+o+`ng bie^?n o+? Ho^`ng Ko^ng cho chu'ng to^i
mu+o+.n hai chie^'c ta`u cho+? kha'ch, mo^~i chie^'c co' the^? cho+? 70.000
ngu+o+`i ti. na.n. To^i mo'c no^'i vo+'i pho' Thu? tu+o+'ng Phan Quang DDa'n
ddang phu. tra'ch va^'n dde^` ti. na.n nhu+ng DDa'n le^` me^` suo^'t 10 nga`y
ma(.c du` to^i go.i ddie^.n thu'c giu.c lie^n tie^'p, va` cuo^'i cu`ng thi`
DDa'n li.ch su+. tu+` cho^'i. To^i ddu+o+.c nhu+~ng ngu+o+`i phu. ta' cu?a
Thie^.u va` DDa'n cho bie^'t su+. tha^.t, chi'nh phu? kho^ng muo^'n ddu+a bie^?n
ngu+o+`i cha.y na.n va`o Nam vi` so+. ho. se~ ga^y ne^n nhu+~ng kho' kha(n ra^'t
lo+'n cho chi'nh phu?. Le~ ra ho. pha?i no'i cho to^i bie^'t tru+o+'c dde^? to^i
kho?i phi' tho+`i gian quy' ba'u va` dde^? cho to^i co' the^? to^? chu+'c mo^.t
cuo^.c giu'p ddo+~ kha'c dde^? phu. giu'p nhu+~ng ngu+o+`i ti. na.n qua' kho^'n
kho^?. Du` sao ddi nu+~a thi` qua^n ddo^.i Ba('c Vie^.t cu~ng tie^'n qua' nhanh
va` vie^.c di ta?n ha`ng trie^.u con ngu+o+`i ti. na.n la` mo^.t co^ng vie^.c
kho^ng the^? thu+.c hie^.n ddu+o+.c.
The^' ro^`i to^i na?y ra ca'i y' nghi~ la` la`m sao cho the^' gio+'i be^n ngoa`i
bie^'t no^~i kho^? cu?a ngu+o+`i ti. na.n Vie^.t Nam dde^? co' the^? ddu+o+.c
ta`i tro+. tie^`n ba.c hay va^.t du.ng giu'p ho.. Vo+'i su+. giu'p ddo+~ cu?a
mo^.t va`i ngu+o+`i ba.n kha' gia?, to^i go+?i mo^.t toa'n ca-me^-ra va`o vu`ng
chie^'n su+. dde^? quay phim ca?nh ddoa`n ngu+o+`i cha.y tro^'n cu`ng ta^'t ca?
no^~i kho^? cu?a ho.. To^i go+?i mo^.t cuo^'n phim nhu+ va^.y qua Ho^`ng Ko^ng,
tre^n ddu+o+`ng to+'i nu+o+'c My~ nhu+ng cuo^'n phim kho^ng bao gio+` to+'i
ddu+o+.c ddi'ch vi` qua^n ddo^.i Ba('c Vie^.t tie^'n qua' nhanh va` su+. hoa?ng
loa.n trong da^n chu'ng la`m cho ta^'t ca? di.ch vu. co^ng co^.ng dde^`u bi.
ro^'i beng. Ca?m tha^'y ra(`ng kho^ng co`n gi` nu+~a dde^? giu'p xu+' so+? va`
da^n chu'ng, to^i quye^'t ddi.nh ra ddi tru+o+'c khi qua' tre^~. To^i thu xe^'p
dde^? ddu+a ddu+o+.c mo^.t va`i ngu+o+`i ba.n ra kho?i Vie^.t Nam cu`ng vo+'i
ca'c chuye^'n di ta?n cu?a co^.ng ddo^`ng ngu+o+`i My~.
To^i go.i ddie^.n cho Vo~ Long Trie^`u va` khuye^n anh ta ne^n ro+`i dda^'t
nu+o+'c; to^i se~ giu'p anh ta ba(`ng mo.i ca'ch vi` to^i bie^'t anh ta kho^ng
co' ddu? lie^n he^. ca^`n thie^'t vo+'i ngu+o+`i My~ dde^? ddu+a ca? gia ddi`nh
ra ddi. To^i kho^ng nghi~ ra(`ng Trie^`u se~ nha?y xo^? to+'i cho^.p lo+`i dde^`
nghi. cu?a to^i, nhu+ng anh ta cu~ng kho^ng cho^'ng ddo^'i y' kie^'n na`y. Vi`
la` mo^.t gu+o+ng ma(.t ddo^'i la^.p chi'nh vo+'i che^' ddo^. Thie^.u, ddu+o+ng
nhie^n la` anh ta tin ra(`ng che^' ddo^. mo+'i i't nha^'t cu~ng dde^? ye^n cho
anh. Ra^'t nhie^`u ngu+o+`i la~nh dda.o phe ddo^'i la^.p cu~ng tin ra(`ng vi`
ho. dda~ tu+`ng cho^'ng ddo^'i ma.nh me~ che^' ddo^. cu?a Thie^.u, ho. se~
ddu+o+.c che^' ddo^. mo+'i hoan nghe^nh hay i't nha^'t cu~ng coi ho. la` �trung
la^.p� va` cuo^'i cu`ng ho. co' the^? thu xe^'p dde^? so^'ng ye^n bi`nh. Co'
nhie^`u ngu+o+`i trong bo.n ho. tin ra(`ng mie^`n Ba('c se~ nho+' o+n ho. vi`
dda~ cho^'ng Die^.m va` Thie^.u va` ga^y ne^n nhu+~ng ro^'i loa.n o+? Sa`i Go`n.
Ro~ ra`ng ho. kho^ng bie^'t ra(`ng nhu+~ng nha` la~nh dda.o mo+'i co' y' kie^'n
rie^ng cu?a ho.. Vo~ Long Trie^`u co' le~ cu~ng nghi~ nhu+ nhu+~ng ngu+o+`i kia,
nhu+ng anh ta cu~ng ddu? tho^ng minh dde^? go+?i mo^.t ngu+o+`i phu. ta' te^n
la` Nam DDi`nh, mo^.t ngu+o+`i co' khuynh hu+o+'ng thie^n ta? va` la` mo^.t ca'n
bo^. na(`m vu`ng � sau na`y chu'ng to^i mo+'i bie^'t � va`o ru+`ng dde^? do`
ho?i nhu+~ng ngu+o+`i chi? huy Vie^.t co^.ng xem anh ta co' ddu+o+.c che^' ddo^.
mo+'i ddo^'i xu+? tu+? te^' hay kho^ng. Phi'a Vie^.t co^.ng tra? lo+`i ra(`ng
ho. dda'nh gia' cao tha'i ddo^. can dda?m cu?a anh trong nhu+~ng na(m sau na`y,
tuy nhie^n ho. ca^`n pha?i xem xe't tru+o+`ng ho+.p cu?a anh sau khi ho. na('m
chi'nh quye^`n. Trie^`u cu~ng ddu? tho^ng minh dde^? nha^.n ra ra(`ng anh ta
kho^ng pha?i la` mo^.t tha^`n tu+o+.ng cu?a ho.. Anh ta go+?i lo+`i nha('n to^i
la` anh ta cha^'p nha^.n lo+`i dde^` nghi. cu?a to^i dde^? ddu+a anh va` gia
ddi`nh anh di ta?n. Kho^ng may thay, anh bi. Thie^.u dda(.t va`o che^' ddo^.
qua?n thu'c ta.i gia va` bi. canh giu+~ dde^m nga`y bo+?i mo^.t lu+.c lu+o+.ng
ca?nh sa't 12 ngu+o+`i.
Anh ta kho^ng the^? go.i ddie^.n cho to^i, va` to^i ro+`i kho?i Sa`i Go`n nga`y
7 tha'ng 4 tre^n mo^.t trong nhu+~ng chuye^'n bay thu+o+ng ma.i cuo^'i cu`ng ra
kho?i Vie^.t Nam. Sau khi che^' ddo^. mo+'i le^n ca^`m quye^`n, anh ddu+o+.c
thoa't kho?i che^' ddo^. qua?n thu'c nhu+ng kho^ng la^u sau ddo' la.i bi. ba('t
giam o+? kha'm Chi' Hoa`. Su+'c khoe? cu?a anh xuo^'ng do^'c nhanh cho'ng vi`
ca'c ddie^`u kie^.n giam ca^`m. To^i dda~ nho+` Thu? tu+o+'ng Antoine Pinay can
thie^.p giu'p anh, nhu+ng Ha` No^.i la`m ngo+ lo+`i ye^u ca^`u cu?a chi'nh
quye^`n Pha'p.
Tru+o+'c khi ro+`i Vie^.t Nam to+'i Ho^`ng Ko^ng, to^i to+'i toa` la~nh su+. My~
dde^? xin ca^'p visa va`o My~ ma(.c du` to^i dda~ co' mo^.t gia^'y tho^ng ha`nh
ngoa.i giao cu?a Lie^n Hie^.p Quo^'c � mo^.t ha`nh ddo^.ng tha^.n tro.ng cu?a
IMF � dde^? to^i ta.m su+? du.ng cho dde^'n khi to^i quye^'t ddi.nh du+'t khoa't
tro+? ve^` IMF hay ro+`i kho?i co+ quan na`y; ddo' la` mo^.t bie^.n pha'p ta.m
tho+`i dde^? ba?o ve^. to^i trong chuye^'n ve^` tha(m Vie^.t Nam. To^i se~ luo^n
luo^n nho+' tha'i ddo^. ho^'ng ha'ch cu?a vie^n pho' la~nh su+. Oh, mo^.t
ngu+o+`i My~ go^'c DDa.i Ha`n tra? lo+`i ra(`ng anh ta (tu+'c la` toa` la~nh
su+. My~) kho^ng bie^'t to^i! Ca^u tra? lo+`i qua? la` ky` di. ddo^'i vo+'i
mo^.t ngu+o+`i dda~ tu+`ng la`m vie^.c nhie^`u vo+'i toa` Ba.ch O^'c va` ta^'t
ca? ca'c vie^n dda.i su+' My~ o+? Sa`i Go`n suo^'t 20 na(m qua. DDa.i su+'
Ellsworth Bunker, ngu+o+`i ma` to^i quen ra^'t nhie^`u dda~ ro+`i Sa`i Go`n,
co`n to^i thi` chu+a tie^'p xu'c vo+'i vie^n dda.i su+' mo+'i, o^ng Martin.
Ve^` Washington, to^i ngo^`i xem tre^n truye^`n hi`nh nhu+~ng nga`y cuo^'i cu`ng
cu?a mie^`n Nam Vie^.t Nam, khi nhu+~ng ca?nh tan ra~ cu?a dda^'t nu+o+'c mo+?
ra la^`n la^`n tru+o+'c ma('t to^i tre^n ma`n a?nh, to^i ca?m tha^'y mo^.t no^~i
buo^`n sa^u dda^.m va` mo^.t ca?m gia'c tu+'c gia^.n va` xa^'u ho^?. La`m sao
chu'ng to^i co' the^? dde^? ma^'t mo^.t ma?nh dda^'t dde.p dde~ nhu+ va^.y,
mo^.t dda^'t nu+o+'c dda'ng thu+o+ng ye^u nhu+ va^.y? Tin tu+'c ve^` vie^.c ca'c
tu+o+'ng la~nh va` ca'c vi. la~nh dda.o chi'nh tri. to+'i ca'c tra.i ti. na.n
vo+'i nhu+~ng tu'i xa'ch va` vali dda^`y tie^`n la`m to^i tu+'c gia^.n ho+n
nu+~a. Truye^`n hi`nh va` ba'o chi' tu+o+`ng thua^.t ra(`ng khi tu+o+'ng Ky`
ddu+o+.c ba` Ford pho?ng va^'n o+? tra.i ti. na.n, Ky` dda~ no'i vo+'i ba` la`
o^ng ta chi? co' 30 ddo^`ng trong tu'i! La`m sao o^ng ta co' the^? mua ddu+o+.c
mo^.t ca(n nha` va` hai chie^'c xe ho+i o+? bang Virginia kho^ng la^u sau ddo'
va` la`m sao o^ng ta co' the^? mua ddu+o+.c mo^.t ca'i tie^.m ru+o+.u, va` ba`
vo+. cu?a o^ng ta co' the^? cu'ng bie^'t bao nhie^u la` tie^`n trong ca'c so`ng
ba.c, nhu+ ba'o chi' dda~ ddu+a tin?
Mo^.t va`i tha'ng sau to^i nha^.n ddu+o+.c nhie^`u cu' go.i lie^n tie^'p cu?a
mo^.t nghi. si~ quo^'c ho^.i Canada va` mo^.t gia'o su+ dda.i ho.c o+? Montreal
no'i cho to^i bie^'t la` ho. ddang co^' tru.c xua^'t hai vi. la~nh dda.o Vie^.t
Nam no^?i tie^'ng tham nhu~ng, bo+?i vi` mo^.t nha^n vie^n di tru' Canada dda~
sai la^`m khi cho phe'p ho. nha^.p cu+, trong khi kho^ng co' mo^.t quo^'c gia
na`o chi.u nha^.n hai ngu+o+`i na`y. Ho. no'i vo+'i to^i ra(`ng ho. muo^'n
to^'ng co^? ra kho?i Canada mo^.t vie^n tu+o+'ng he^'t su+'c tham nhu~ng vo^'n
la` ca'nh tay pha?i cu?a Thie^.u va` la` mo^.t tay kinh doanh ma` ai cu~ng
bie^'t dda~ tu+`ng pho^~ng tay tre^n mo^.t nga^n ha`ng o+? Sa`i Go`n ba(`ng
nhu+~ng bie^.n pha'p ba^'t cha'nh. To^i ra^'t nga.c nhie^n khi tha^'y vie^n
nghi. si~ Canada co' tho^ng tin he^'t su+'c chi'nh xa'c ve^` hai ngu+o+`i na`y,
nhu+ng o^ng ta cu~ng muo^'n the^m tho^ng tin tu+` mo^.t vie^n Tho^'ng ddo^'c
Nga^n ha`ng Trung u+o+ng dde^? la^.p tha`nh mo^.t ca'o tra.ng ddu'ng lua^.t
cho^'ng ho.. To^i kho^ng cho mo^.t tho^ng tin na`o the^m ca?, nhu+ng vi. nghi.
si~ va` vi. gia'o su+ no'i vo+'i to^i la` ho. se~ tri`nh mo^.t dda.o lua^.t le^n
quo^'c ho^.i Canada dde^? to^'ng co^? hai ngu+o+`i kia ra kho?i nu+o+'c ho..
Kho^ng may thay cho vi. nghi. si~ Canada, kho^ng mo^.t nu+o+'c na`o muo^'n
nha^.n hai ngu+o+`i ddo' ca? va` vi` va^.y theo lua^.t pha'p cu?a Canada, chi'nh
quye^`n kho^ng the^? dduo^?i ho..
rangnguyen
ddo+`i to^i
Nguye^~n Hu+~u Hanh
VIII. Su+. nghie^.p quo^'c te^' thu+' ba
Khi to^i tro+? la.i Washington va`o tha'ng 4/1975, to^i va^~n pha^n va^n
lu+o+~ng lu+. giu+~a hai kha? na(ng: hoa(.c quay la.i World Bank la`m vie^.c
vo+'i Bill Diamond, hoa(.c ve^` IMF vo+'i Ian Mladeck, ngu+o+`i dda~ dde^` nghi.
to^i gia nha^.p So+? Nga^n ha`ng Trung u+o+ng (CBS) la`m vie^.c vo+'i o^ng, sau
khi to^i ro+`i chu+'c vu. trong ho^.i ddo^`ng qua?n tri.. To^i cho.n co^ng
vie^.c thu+' hai; to^i ddu+o+.c mo+`i giu+~ chu+'c vu. Co^' va^'n, thi'ch ho+.p
vo+'i kie^'n thu+'c chuye^n mo^n va` nguye^.n vo.ng cu?a to^i ho+n. To^i ba('t
dda^`u va`o CBS tha'ng 5/1975; co^ng vie^.c cu?a to^i la` ho^~ tro+. ky~ thua^.t
cho nhu+~ng quo^'c gia ddang pha't trie^?n trong la~nh vu+.c nga^n ha`ng
thu+o+ng ma.i va` nga^n ha`ng trung u+o+ng; co^ng vie^.c ra^'t thu' vi. va` to^i
ra^'t thi'ch vie^.c mi`nh ddang la`m. Nhu+ng kho^ng bao la^u to^i kha'm pha' ra
la` IMF co`n thie^n ve^` chi'nh tri. nhie^`u ho+n ca? World Bank, va` chi'nh
tri. ddo'ng mo^.t vai tro` ra^'t lo+'n trong ca'c quye^'t ddi.nh cu?a ho.. To^i
ra^'t nga.c nhie^n khi bie^'t ra(`ng kinh nghie^.m chuye^n mo^n va` su+. tha.o
nghe^` kho^ng pha?i la` nhu+~ng khi'a ca.nh quan tro.ng nha^'t cu?a mo^.t su+.
nghie^.p ddo^'i vo+'i ca'c nha^n vie^n IMF; ra(`ng ngu+o+`i ta ca^`n pha?i chu'
y' to+'i nhu+~ng chuye^.n chi'nh tri., nhu+~ng tro` tranh gia`nh quye^`n lu+.c,
nhu+~ng mu+u mo^ va` nhu+~ng mo^'i lie^n he^. quo^'c gia hay �bo^. to^.c�, ho+n
la` tho^ng hie^?u ky~ thua^.t va` co' ta`i trong nghe^` nghie^.p. Nhu+~ng nha^n
vie^n trong ban ddie^`u ha`nh so+? to^i dde^`u co' nhu+~ng ba(`ng ca^'p cao,
danh gia' lo+'n, ga^y a^'n tu+o+.ng ra^'t lo+'n ddo^'i vo+'i ca'c chi'nh phu?
ho^.i vie^n, nhu+ng la.i thie^'u kinh nghie^.m thu+.c tie^~n hoa(.c kie^'n
thu+'c ve^` nga^n ha`ng ta.i ca'c nu+o+'c ddang pha't trie^?n. Chi? co' hai
ngu+o+`i trong ho. la` xua^'t tha^n tu+` ca'c la~nh vu+.c thu+.c ha`nh va`
nghie^.p vu. nga`nh Nga^n ha`ng Trung u+o+ng, no+i ho. la`m vie^.c tru+o+'c khi
gia nha^.p va`o So+? Nga^n ha`ng Trung u+o+ng o+? IMF. Pha^`n lo+'n nhu+~ng
ngu+o+`i kha'c chi? co' kinh nghie^.m ha`nh cha'nh hay chi'nh tri. trong nhu+~ng
co+ quan cu~ cu?a ho. tru+o+'c kia. Va` kho^ng co' mo^.t ai ddu+o+.c dda`o ta.o
ve^` nga^n ha`ng thu+o+ng ma.i, chi? mo^.t mi`nh to^i la` ngu+o+`i co' kinh
nghie^.m la^u na(m, hoa.t ddo^.ng trong ca'c Nga^n ha`ng Trung u+o+ng, nga^n
ha`ng thu+o+ng ma.i va` Nga^n ha`ng Khue^'ch tru+o+ng Ky~ nghe^.. Vi` va^.y ma`
co^ng vie^.c tro+. giu'p ky~ thua^.t tha^.t su+. pha?i du+.a va`o ca'c �chuye^n
vie^n� ma` ho. tuye^?n mo^. va` go+?i to+'i ca'c nu+o+'c ddang pha't trie^?n
ca^`n giu'p ddo+~ ky~ thua^.t; trong lu'c ddo' ca'c nha^n vie^n cao ca^'p thi`
o+? la.i trung u+o+ng dde^? lo ve^` phu+o+ng die^.n ha`nh cha'nh cu?a chu+o+ng
tri`nh nhu+ tuye^?n mo^. chuye^n vie^n, thu+o+ng thuye^'t ve^` tho+`i ha.n va`
ddie^`u kie^.n bo^? nhie^.m, lie^n la.c vo+'i chi'nh quye^`n ca'c nu+o+'c nha^.n
vie^.n tro+., to^? chu+'c pha'i ddoa`n tha(m vie^'ng v.v... Vi` va^.y ba^'t cu+'
khi na`o ho. nha^.n ddu+o+.c mo^.t co^ng ta'c ho^~ tro+. ky~ thua^.t hay nghie^n
cu+'u mo^.t va^'n dde^` ky~ thua^.t nga^n ha`ng theo lo+`i ye^u ca^`u cu?a mo^.t
nu+o+'c tha`nh vie^n, ho. ra^'t lo la('ng, nha^'t la` nhu+~ng ngu+o+`i chi? co'
kinh nghie^.m ha`nh cha'nh.
Nhu+~ng va(n kie^.n ho. vie^'t cho chi'nh phu? ca'c nu+o+'c tha`nh vie^n pha^`n
nhie^`u chi? dde^` ca^.p ca'c khi'a ca.nh ly' thuye^'t va` i't khi no'i to+'i
khi'a ca.nh ky~ thua^.t va` thu+.c ha`nh cu?a va^'n dde^`. Co+ quan CBS co'
mo^.t pho`ng nghie^n cu+'u dda^`y kinh te^' gia; nhu+~ng ta`i lie^.u ho. ddu+a
ra dde^`u co' cha^'t lu+o+.ng ra^'t to^'t nhu+ng la.i kho^ng co' i'ch lo+.i bao
nhie^u cho ca'c nu+o+'c ddang pha't trie^?n vi` ca'c ta`i lie^.u na`y ha^`u
he^'t dde^`u mang ti'nh ly' thuye^'t va` chi? dde^` ca^.p to+'i nhu+~ng va^'n
dde^` nga^n ha`ng cu?a ca'c nu+o+'c dda~ pha't trie^?n ho+n la` cu?a ca'c
nu+o+'c ddang pha't trie^?n. Vi` va^.y ma` ca'c nu+o+'c tha`nh vie^n IMF ca^`n
su+. ho^~ tro+. ky~ thua^.t, kho^ng ddu+o+.c giu'p ddo+~ mo^.t ca'ch cu. the^?
bao nhie^u. Vie^.c thie^'u kinh nghie^.m thu+.c ha`nh va` su+. ke'm hie^?u
bie^'t nhu+~ng va^'n dde^` o+? ca'c nu+o+'c ddang pha't trie^?n, ddo^i khi dda~
la`m cho nhu+~ng nha^n vie^n cao ca^'p pha.m nhu+~ng su+. sai la^`m buo^`n
cu+o+`i. Nhu+~ng lo+`i dde^` nghi. hoa(.c khuye^'n ca'o cu?a ho. di~ nhie^n la`
ra^'t tinh te^', ra^'t ly' thuye^'t, nhu+ng hoa`n toa`n kho^ng a'p du.ng
ddu+o+.c trong ca'c ddie^`u kie^.n cu?a nhu+~ng quo^'c gia ho. muo^'n giu'p
ddo+~. Vi' du. nhu+ mo^.t vie^n nha^n vie^n cao ca^'p xua^'t tha^n tu+` Nga^n
ha`ng Trung u+o+ng Hoa Ky` (Federal Reserve), co' kinh nghie^.m chu? ye^'u ve^`
nga`nh ha`nh cha'nh, dda~ co' mo^.t la^`n dde^` nghi. mo^.t he^. tho^'ng ma'y vi
ti'nh dde^? �xa'c ddi.nh� ngu+o+`i dde^'n ddo^?i tie^`n cu~ ra tie^`n mo+'i,
trong mo^.t chu+o+ng tri`nh thay ddo^?i tie^`n te^. cu?a mo^.t Nga^n ha`ng Trung
u+o+ng (dde^? tra'nh kha'ch ha`ng ddo^?i tie^`n nhie^`u la^`n) cho mo^.t nu+o+'c
vu+`a mo+'i thoa't kho?i cuo^.c no^.i chie^'n ta`n kho^'c ke'o da`i va` bi. ta`n
pha' na(.ng ne^`, vo+'i mo.i tie^.n i'ch co^ng co^.ng cu~ng nhu+ phu+o+ng tie^.n
giao tho^ng dde^`u bi. pha' huy? - xu+' Uganda. DDo' la` chu+a no'i to+'i vie^.c
kho^ng co' nha^n vie^n co' tay nghe^` va` ca'c chuye^n vie^n ky~ thua^.t
ddu+o+.c dda`o ta.o ha(?n hoi dde^? va^.n ha`nh va` ba?o qua?n nhu+~ng trang
thie^'t bi. tinh te^' nhu+ va^.y. Mo^.t vi. co^' va^'n kha'c dda~ du+.a tre^n
he^. tho^'ng kie^?m tie^`n to^'c ddo^. cao cu?a My~ (vo+'i nha^n vie^n kie^?m
nga^n du`ng ma'y dde^'m tie^`n to^'c ddo^. ra^'t cao) dde^? du`ng to^? chu+'c
mo^.t chu+o+ng tri`nh hoa'n ddo^?i tie^`n te^. cho mo^.t Nga^n ha`ng Trung
u+o+ng, no+i ma` ca'c kie^?m nga^n vie^n dde^`u chi? du`ng tay dde^? dde^'m.
Mo^.t vi. co^' va^'n thu+' ba khi ddu+o+.c giao nhie^.m vu. to^? chu+'c la.i
he^. tho^'ng ke^' toa'n du+. tru+~ ngoa.i te^. dda~ ddu+a ra nhu+~ng lo+`i
khuye^'n ca'o ve^` thi. tru+o+`ng ho^'i ddoa'i ra^'t hay, nhu+ng la.i kho^ng
he^` quan ta^m dde^'n vie^.c ke^'t ho+.p so^? sa'ch nga^n ha`ng vo+'i ca'c
tru+o+ng mu.c ngoa.i te^. o+? nu+o+'c ngoa`i; ke^'t qua? la` trong nhie^`u na(m,
ngay ca? vi. Tho^'ng ddo^'c cu?a Nga^n ha`ng Trung u+o+ng va` vi. nguye^n thu?
quo^'c gia cu~ng kho^ng bao gio+` da'm cha('c cha('n ra(`ng nhu+~ng ta^'m nga^n
phie^'u ti'nh ba(`ng ddo^-la cu?a ho. vie^'t ra co' ddu+o+.c ca'c nga^n ha`ng
lie^n quan o+? nu+o+'c ngoa`i thanh toa'n hay kho^ng.
Kho^ng bao la^u to^i la.i kha'm pha' ra trong ca'c ho^` so+ cu?a CBS co' mo^.t
ta`i lie^.u nghie^n cu+'u ve^` ca'c ddie^`u lua^.t Nga^n ha`ng Trung u+o+ng
ddu+o+.c IMF soa.n tha?o cho mo^.t so^' nu+o+'c tha`nh vie^n, co' chu+'a mo^.t
su+. la^`m ra^'t lo+'n; nhu+~ng nha^n vie^n ban ddie^`u ha`nh soa.n tha?o ca'c
ddie^`u lua^.t na`y, dda~ dde^` nghi. mo^.t co+ ca^'u he^'t su+'c phu+'c ta.p
trong vie^.c ta'i ddi.nh gia' du+. tru+~ ngoa.i te^. ba(`ng mo^.t co^ng thu+'c
sai la^`m; vu+`a mo+'i nhi`n qua to^i dda~ ca?m tha^'y co' mo^.t ddie^`u gi` sai
la^`m trong co^ng thu+'c na`y va` khi to^i a'p du.ng no' va`o nhu+~ng tru+o+`ng
ho+.p cu. the^? ddu+o+.c ca(n cu+' tre^n ca'c con so^' tho^'ng ke^ do IMF dda~
cha'nh tu+'c thu tha^.p o+? nu+o+'c ddo', thi` kho^ng nhu+~ng co^ng thu+'c na`y
kho^ng the^? du`ng ddu+o+.c, ma` no' co`n da^~n dde^'n ca'i ti`nh tra.ng ma`
co^ng thu+'c na`y ddu+o+.c la^.p ra dde^? tra'nh. Chi'n trong hai mu+o+i mo^'t
ddie^`u lua^.t Nga^n ha`ng Trung u+o+ng IMF dda~ soa.n tha?o cho ca'c nu+o+'c
tha`nh vie^n na(`m trong chu+o+ng tri`nh ho^~ tro+. ky~ thua^.t dde^`u co'
chu+'a co^ng thu+'c sai la^`m na`y. Ca'c ddie^`u lua^.t na`y dda~ ddu+o+.c
quo^'c ho^.i ca'c nu+o+'c tha`nh vie^n bo? phie^'u tho^ng qua. To^i vie^'t mo^.t
ba?n pha^n ti'ch ddu+o+.c minh hoa. ba(`ng nhu+~ng tru+o+`ng ho+.p cu. the^? co'
lie^n quan to+'i va^'n dde^`, ca(n cu+' tre^n so^' lie^.u tho^'ng ke^ cu?a ca'c
nu+o+'c tha`nh vie^n ma` IMF dda~ xua^'t ba?n, nha^'n ma.nh su+. sai la^`m cu?a
co^ng thu+'c a^'y. To^i dde^` nghi. IMF ti`m ca'ch dde^? su+?a chu+~a su+. sai
la^`m. Ca^'p tre^n cu?a to^i va` nhie^`u nha^n vie^n cao ca^'p trong ban ddie^`u
ha`nh dda~ su+~ng so+` khi nhi`n tha^'y nhu+~ng su+. sai la^`m na`y. Trong
suo^'t hai na(m ho. cu+' ye^u ca^`u to^i vie^'t ddi vie^'t la.i nhie^`u la^`n
to+` tri`nh pha^n ti'ch cu?a to^i, dde^? ba('t to^i tri`nh ba`y va^'n dde^`
mo^.t ca'ch to^?ng qua't ho+n, la`m cho loa~ng bo+'t su+. sai la^`m cu?a co^ng
thu+'c; nhu+ng ho. tuye^.t nhie^n tu+` cho^'i kho^ng chi.u su+?a ddo^?i. DDo^'i
vo+'i ho., co+ quan IMF va` nha^n vie^n ban ddie^`u ha`nh CBS kho^ng the^? thu'
nha^.n ra(`ng mi`nh dda~ sai la^`m, nha^'t la` khi sai la^`m na`y na(`m trong
ca'c ddie^`u lua^.t ma` chi'nh IMF dda~ dde^` nghi. va` dda~ ddu+o+.c ca'c
nu+o+'c tha`nh vie^n bo? phie^'u tho^ng qua. Va^'n dde^` si~ die^.n ma`!
Theo nhu+ to^i bie^'t, chi'n ddie^`u lua^.t cu?a chi'n quo^'c gia tha`nh vie^n
na`y tu+` ddo' dde^'n nay va^~n chu+a he^` ddu+o+.c su+?a ddo^?i.
Co+ quan CBS thu+o+`ng ddu+o+.c ye^u ca^`u nghie^n cu+'u toa`n bo^. he^. tho^'ng
nga^n ha`ng cu?a mo^.t quo^'c gia va` cung ca^'p ca'c dde^` nghi. dde^? ta'i
to^? chu+'c hay hie^.n dda.i hoa' he^. tho^'ng na`y. Vi` ca'c nha^n vie^n trong
ban ddie^`u ha`nh kho^ng he^` co' kie^'n thu+'c ca(n ba?n ve^` nga^n ha`ng
thu+o+ng ma.i, ngoa`i to^i ra, ne^n ho. thu+o+`ng thue^ nhu+~ng tay co^' va^'n
o+? be^n ngoa`i giu'p ddo+~ co^ng vie^.c, nhu+ng thu+o+`ng khi ngu+o+`i ddu+'ng
dda^`u ca'c pha'i ddoa`n co^ng ta'c la.i thie^'u kie^'n thu+'c to^'i thie^?u
ca^`n thie^'t dde^? tha?o lua^.n ne^n ho. thu+o+`ng cha^'p nha^.n lo+`i dde^`
nghi. cu?a ca'c chuye^n vie^n thue^ be^n ngoa`i ma` kho^ng tranh lua^.n bao
nhie^u. Co' mo^.t la^`n theo lo+`i ye^u ca^`u cu?a mo^.t nu+o+'c cha^u My~ La
Tinh (Chi-le^) to^i dda~ vie^'t mo^.t lua^.n a'n ve^` nhu+~ng ddie^`u thua^.n
lo+.i va` ba^'t lo+.i cu?a he^. tho^'ng nga^n ha`ng universal banking (nga^n
ha`ng nghie^.p vu. to^?ng qua't) trong the^' gio+'i thu+' ba, vo+'i ca(n ba?n
du+.a tre^n dda(.c ddie^?m va` ddie^`u kie^.n dda(.c thu` cu?a quo^'c gia na`y
(universal banking la` nga^n ha`ng la`m ta^'t ca? ca'c nghie^.p vu., kho^ng
tru+` mo^.t thu+' na`o, kha'c ha(?n vo+'i ca'c nga^n ha`ng dda^`u tu+, canh
no^ng, khuye^'ch tru+o+ng, thu+o+ng ma.i, vv...). Ba?n lua^.n a'n na`y ra^'t
de^~ hie^?u va` ra^'t thu+.c te^'; nhu+~ng quan chu+'c chi'nh phu? cu?a nu+o+'c
na`y khi ddu+o+.c ddu+a coi ba?n tha?o mo^.t ca'ch kho^ng chi'nh thu+'c, dda~
co^ng nha^.n no' ra^'t ho+.p ly' va` ra^'t hu+~u i'ch; nhu+ng ngu+o+`i ca^'p
tre^n cu?a to^i, cu~ng chi'nh la` con ngu+o+`i chu+a bao gio+` co' kinh nghie^.m
nga^n ha`ng thu+o+ng ma.i, ngu+o+`i dda~ xua^'t tha^n tu+` mo^.t chu+'c vu.
ha`nh cha'nh trong Nga^n ha`ng Trung u+o+ng, thi` la.i kho^ng thi'ch no', bo+?i
vi` mo^.t so^' hoa`n ca?nh thu+.c tie^~n va` va`i va^'n dde^` tha?o lua^.n trong
ba?n lua^.n a'n ra^'t mo+'i me? ddo^'i vo+'i o^ng ta � ddo' la` no'i i't nha^'t.
O^ng ta vie^'t mo^.t ba?n lua^.n a'n kha'c, hoa`n toa`n ly' thuye^'t va` trie^'t
ho.c, kho^ng he^` dde^` ca^.p to+'i nhu+~ng va^'n dde^` cu. the^? ddu+o+.c
chi'nh phu? nu+o+'c so+? ta.i ne^u le^n, vi' du. nhu+ su+. thua^.n tie^.n va`
ba^'t tie^.n cu?a nga`nh nga^n ha`ng nghie^.p vu. to^?ng qua't trong mo^.t
nu+o+'c ddang pha't trie^?n. DDo' la` mo^.t ba?n lua^.n a'n ke'm cha^'t
lu+o+.ng, nhu+ng vi` o^ng ta dda~ tuye^n bo^' kho^ng cha^'p nha^.n ba?n lua^.n
a'n cu?a to^i, o^ng ta ddu+a ba?n lua^.n a'n cu?a o^ng cho chi'nh phu? nu+o+'c
kia, va` nhu+~ng ngu+o+`i na`y la(.ng le~, ti`m dde^'n to^i dde^? xin la.i ba?n
lua^.n a'n cu?a to^i.
Tho+`i gian tro^i qua, ca`ng lu'c to^i ca`ng kha'm pha' the^m nhie^`u sai la^`m
nu+~a, va` to^i ca`ng ca?m tha^'y tha^'t vo.ng va` buo^`n gia^.n bo+?i vi`
kho^ng nhu+~ng to^i kho^ng ddu+o+.c phe'p su+?a chu+~a nhu+~ng sai la^`m na`y
ma` to^i co`n bi. buo^.c va`o ca'i to^.i la` kho^ng pha?i �mo^.t tha`nh pha^`n
cu?a ban�, �tha`nh pha^`n� co' nghi~a la` pha?i cha^'p nha^.n ta^'t ca? mo.i
ddie^`u ddu+o+.c so+? CBS go+.i y' hay dde^` nghi., kho^ng ca^`n bie^'t ddu'ng
hay sai. La^`n la^`n to^i ma^'t da^`n a?o tu+o+?ng vo+'i so+? va` vo+'i ca? IMF
bo+?i vi` cha^'t lu+o+.ng ke'm co?i cu?a so+? cu~ng pha?n a?nh la.i tre^n uy
ti'n cu?a IMF. Vi' du. nhu+ co' mo^.t dda.i die^.n IMF o+? mo^.t nu+o+'c Trung
My~ ddu+o+.c giao cho nhie^.m vu. dda^`y quye^`n the^' la` kie^?m soa't ti`nh
tra.ng ro^'i ren cu?a he^. tho^'ng tie^`n te^., dda~ kho^ng bao gio+` nha^.n ra
ddu+o+.c ra(`ng ddo^`ng tie^`n quo^'c gia o+? ddo' co' chu+'a ddu+.ng mo^.t
ddie^`u khoa?n quan tro.ng in tre^n mo^~i to+` gia^'y ba.c la` ddo^`ng tie^`n
na`y ddu+o+.c hoa'n ddo^?i qua ddo^`ng ddo^-la My~ theo mo^.t ty? sua^'t co^'
ddi.nh. DDa^y la` mo^.t ddie^`u kie^.n ra^'t nguy hie^?m va` dda^`y ba^'t tra('c
bo+?i vi` ddo^`ng ba.c a^'y dda~ su.t gia' nhie^`u ro^`i, dda~ tro+? ne^n ra^'t
qua' ye^'u va` co' the^? bi. pha' gia' ba^'t cu+' lu'c na`o; trong tru+o+`ng
ho+.p ddo' da^n chu'ng co' quye^`n ddo`i ho?i mo^.t ca'ch ho+.p pha'p, chi'nh
quye^`n ddo^?i tie^`n cu?a ho. ra tie^`n ddo^-la My~ vo+'i ty? gia' ho^'i ddoa'i
co^' ddi.nh cu~. Khi to^i va.ch ro~ su+. nguy hie^?m na`y cho chi'nh phu? so+?
ta.i, ho. dde^`u bi. cha^'n ddo^.ng; the^? theo lo+`i ye^u ca^`u cu?a ho., to^i
dde^` nghi. xoa' ddie^`u khoa?n a^'y mo^.t ca'ch ki'n dda'o va` huy? bo? ddie^`u
cam ke^'t; ba(`ng ca'ch la(.ng le~ in ca'c ddo^`ng ba.c mo+'i nhu+ng kho^ng co'
ddie^`u khoa?n nguy hie^?m tre^n va` thay da^`n cho nhu+~ng ddo^`ng tie^`n cu~.
Nhu+ng vi. dda.i die^.n IMF ra^'t kho^ng ba(`ng lo`ng vo+'i su+. kha'm pha' cu?a
to^i ve^` ddie^`u khoa?n nguy hie^?m na`y tre^n gia^y ba.c Haiti, vi` o^ng
kho^ng bao gio+` dde^? y' dde^'n ddie^`u ddo' � va` sau na`y dda~ ta.o ddu?
thu+' kho' kha(n cho to^i o+? so+? CBS va` co+ quan IMF. Trong nhu+~ng la^`n
tha?o lua^.n vo+'i ca'c ca^'p chi'nh quye^`n nu+o+'c so+? ta.i, to^i dda~ pha't
hie^.n ra the^m nhie^`u ddie^?m thie^'u so't va` ye^'u ke'm trong he^. tho^'ng
tie^`n te^. va` ta^'t ca? ca'c Bo^. tru+o+?ng dde^`u ddi to+'i ke^'t lua^.n la`
ca'c vi. dda.i die^.n IMF la^u nay ddo'ng ddo^ trong nu+o+'c ho. kho^ng pha?i
la` nhu+~ng ngu+o+`i co' na(ng lu+.c nha^'t the^' gio+'i nhu+ ho. dda~ tu+o+?ng
la^`m. To^i kho^ng dde^` ca^.p to+'i chuye^.n na`y trong ba'o ca'o go+?i ve^`
cho CBS vi` ddo' kho^ng pha?i la` nhie^.m vu. cu?a to^i; ne^'u nha('c to+'i no',
cha('c cha('n la` to^i pha?i ro+i xuo^'ng ddi.a ngu.c! DDo' la` tra'ch nhie^.m
cu?a so+? phu. tra'ch vu`ng Nam My~ va` ho. kho^ng tha thu+' dda^u. Ve^`
chuye^.n to^i dde^` nghi. chi'nh quye^`n Haiti la(.ng le~ xoa' bo? ddie^`u
khoa?n cam ke^'t tre^n to+` gia^'y ba.c cu~ng va^.y. To^i kho^ng bie^'t cha('c
tu+` a^'y dde^'n nay dde^` nghi. cu?a to^i dda~ ddu+o+.c thu+.c hie^.n hay
chu+a. Ne^'u ddo^.c gia? na`o ti`nh co+` ddi qua Haiti, thi` xin nhi`n coi
ddo^`ng ba.c hie^.n nay co' co`n mang ddie^`u khoa?n a^'y nu+~a hay kho^ng.
Vie^.c thie^'u mo^.t ne^`n ta?ng dda`o ta.o thi'ch ho+.p va` kinh nghie^.m
thu+.c ha`nh nghie^.p vu. dda~ da^~n to+'i nhie^`u tru+o+`ng ho+.p lu'ng tu'ng
va` thu+o+`ng ga^y ra nhu+~ng va^'n dde^` no^.i bo^. nghie^m tro.ng cho IMF. Bi.
thu'c dda^?y bo+?i ca'ch ddo^'i xu+? kha'c bie^.t trong ca'c ban nga`nh va` ca'c
so+? kha'c nhau va` vo+'i y' muo^'n cho mo.i nha^n vie^n bie^'t qua ta^'t ca?
mo.i khi'a ca.nh hoa.t ddo^.ng cu?a Quy~, ban gia'm ddo^'c ddo`i ho?i mo^.t su+.
co+ ddo^.ng ra^'t lo+'n, cho phe'p chuye^?n tu+` so+? na`y qua so+? kha'c, hai
hay ba na(m mo^.t la^`n, ma` kho^ng he^` chu' y' dde^'n ca'c hoa.t ddo^.ng
dda(.c thu` cu?a mo^~i so+?. La`m sao ma` mo^.t nha` kinh te^' kho^ng he^`
ddu+o+.c dda`o ta.o nga`nh nga^n ha`ng co' the^? dda(.t va`o so+? Nga^n ha`ng
Trung u+o+ng va` nha^.n nhie^.m vu. ho^~ tro+. ky~ thua^.t cho ca'c nu+o+'c
tha`nh vie^n trong la~nh vu+.c Nga^n ha`ng Trung u+o+ng va` nga^n ha`ng thu+o+ng
ma.i ddu+o+.c. Ma(.t kha'c, la`m sao mo^.t tay nga^n ha`ng chi? ddu+o+.c dda`o
ta.o va` co' kinh nghie^.m ve^` nga^n ha`ng tho^i co' the^? la`m vie^.c nhu+
mo^.t nha` kinh te^' o+? mo^.t so+? khu vu+.c (geographic department) ddu+o+.c.
Su+. co+ ddo^.ng na`y thu+o+`ng ga^y ra nhu+~ng tru+o+`ng ho+.p kho^i ha`i va`
dda~ mo+? ddu+o+`ng cho ra^'t nhie^`u tro` la.m du.ng; khi to^i ro+`i kho?i IMF
thi` vi. pho' To^?ng gia'm ddo^'c cu?a So+? Nga^n ha`ng Trung u+o+ng la.i la`
mo^.t nha` kinh te^' kho^ng he^` co' kie^'n thu+'c nga^n ha`ng. Va`o tho+`i gian
a^'y toa`n bo^. So+? Nga^n ha`ng Trung u+o+ng cu?a IMF chi? co' mo^.t hoa(.c hai
tha`nh vie^n la` co' kie^'n thu+'c tha^.t su+. ve^` nghie^.p vu. hoa.t ddo^.ng
nga^n ha`ng; va^.y la`m sao IMF co' the^? ho^~ tro+. ky~ thua^.t mo^.t ca'ch cu.
the^? va` ddi'ch thu+.c trong la~nh vu+.c Nga^n ha`ng Trung u+o+ng va` nga^n
ha`ng thu+o+ng ma.i cho ca'c nu+o+'c ddang pha't trie^?n?
Vi` tha^'t vo.ng vo+'i su+. kie^.n na`y, to^i quye^'t ddi.nh xin ve^` hu+u so+'m
na(m 1981. Trong tho+`i gian ddo' mo^'i lie^n he^. giu+~a to^i va` dda^'t
nu+o+'c Vie^.t Nam ddu+o+.c no^'i la.i, va` ddie^`u he^'t su+'c nga.c nhie^n
la.i la` tu+` phi'a be^n kia. Sau khi Nam Vie^.t Nam tha^'t thu?, to^i go^.t
sa.ch kho?i dda^`u mi`nh ta^'t ca? mo.i y' nghi~ tro+? ve^` que^ nha` hay la`m
vie^.c o+? dda^'t nu+o+'c. Ba^'t ngo+` va`o mo^.t nga`y cuo^'i na(m 1975 to^i
nha^.n ddu+o+.c mo^.t la' thu+ tu+` ban gia'm ddo^'c Nga^n ha`ng Trung u+o+ng
Vie^.t Nam, vo+'i ca'i te^n mo+'i la` Nga^n ha`ng Nha` nu+o+'c, do La Va(n
Lie^'m, mo^.t nha^n vie^n cu~ cu?a Nga^n ha`ng DDo^ng Du+o+ng va` la` ddo^.i
tru+o+?ng mo^.t ddo^.i a'm sa't cu?a khu Sa`i Go`n�Cho+. Lo+'n. Ba(`ng mo^.t
gio.ng tha^n hu+~u anh ta nho+` to^i ti`m cho anh mo^.t vie^n chu+'c cu~ cu?a
Nga^n ha`ng Trung u+o+ng tho+`i tru+o+'c ma` anh ta muo^'n giu'p ddo+~; anh
cu~ng dde^` nghi. to^i cu+' giu+~ lie^n la.c vo+'i ban gia'm ddo^'c mo+'i cu?a
nga^n ha`ng, vi` ho. co' the^? ca^`n to+'i su+. giu'p ddo+~ cu?a to^i. To^i ddi
ti`m ngu+o+`i vie^n chu+'c kia cho anh ta, va` tra? lo+`i la` to^i ra^'t vui
lo`ng giu+~ lie^n la.c vo+'i ho. va` giu'p ddo+~ ho.. Na(m 1976 Ho^.i nghi.
thu+o+`ng nie^n IMF-IBRD ddu+o+.c to^? chu+'c ta.i Manila, Phi Lua^.t Ta^n;
nhu+~ng ngu+o+`i ddo^`ng nghie^.p cu?a to^i tham du+. ho^.i nghi., ke^? la.i
vo+'i to^i la` ngu+o+`i tru+o+?ng pha'i ddoa`n Vie^.t Nam ho?i tha(m to^i,
tu+o+?ng ra(`ng to^i cu~ng to+'i du+. ho^.i nghi.. Na(m 1977 ta.i ho^.i nghi.
thu+o+`ng nie^n o+? Washington thi` o^ng Tra^`n Du+o+ng, Tho^'ng ddo^'c Nga^n
ha`ng Nha` nu+o+'c, Bo^. tru+o+?ng Nga^n ha`ng va` U?y vie^n Bo^. Chi'nh tri.,
ti`m to^i va` sau ddo' ga(.p to^i nhie^`u la^`n. La^`n dda^`u tie^n ga(.p to^i
o^ng no'i: �Co' le~ anh kho^ng bie^'t to^i nhu+ng to^i bie^'t anh, vi` ho^`i o+?
trong ru+`ng chu'ng to^i thu+o+`ng tri'ch da^~n anh tre^n dda`i pha't thanh
Gia?i Pho'ng.� Lu'c to^i co`n o+? Vie^.t Nam tru+o+'c na(m 1975 co' nhie^`u
ngu+o+`i ba.n no'i vo+'i to^i la` dda`i pha't thanh Vie^.t co^.ng thu+o+`ng
tri'ch da^~n to^i trong nhu+~ng nha^.n ddi.nh ve^` ti`nh hi`nh kinh te^' mie^`n
Nam, ho. du`ng no' dde^? co^ng ki'ch Thie^.u va` chi'nh sa'ch cu?a o^ng ta.
Tra^`n Du+o+ng dde^` nghi. to^i giu'p ddo+~ o^ng trong vie^.c tha?o lua^.n vo+'i
Quy~ va` Nga^n ha`ng.
Di~ nhie^n la` to^i kho^ng xua^'t hie^.n trong ho^.i nghi., nhu+ng o^ng tham
kha?o y' kie^'n cu?a to^i ve^` ta^'t ca? mo.i dde^` ta`i tha?o lua^.n vo+'i hai
to^? chu+'c tre^n. O^ng kho^ng he^` ddu+o+.c dda`o ta.o ve^` ta`i cha'nh nga^n
ha`ng, vi` dda~ chie^'n dda^'u suo^'t 30 na(m trong ru+`ng tu+` 1945 to+'i 1975,
nhu+ng o^ng ra^'t muo^'n ho.c ho?i. To^i ra^'t a^'n tu+o+.ng ve^` nhu+~ng quan
ddie^?m tha(?ng tha('n cu?a o^ng va` nga.c nhie^n bo+?i su+. cha^n tha^.t cu?a
o^ng trong khi chu'ng to^i tha?o lua^.n vo+'i nhau. O^ng ta no'i vo+'i to^i
ra(`ng trong he^. tho^'ng tu+ ba?n o+? mie^`n Nam thi` quy hoa.ch trung u+o+ng
cha? ra gi`, nhu+ng vie^.c qua?n ly' kinh doanh thi` to^'t, trong khi o+? he^.
tho^'ng xa~ ho^.i chu? nghi~a cu?a mie^`n Ba('c, thi` quy hoa.ch trung u+o+ng
to^'t ho+n nhu+ng vie^.c qua?n ly' kinh doanh kho^ng gio?i. O^ng nho+` to^i mua
mo^.t so^' sa'ch ve^` qua?n ly' trong kinh doanh dde^? da.y o^ng va` giu'p ddo+~
chi'nh phu? o+? que^ nha` ca?i thie^.n vie^.c ddie^`u ha`nh. O^ng mo+`i to^i
ve^` tha(m Vie^.t Nam mo^.t chuye^'n dde^? xem nhu+~ng gi` chi'nh phu? dda~ la`m
ddu+o+.c trong la~nh vu+.c y te^' va` gia'o du.c co^ng co^.ng ma` o^ng ra^'t
ddo^~i tu+. ha`o. O^ng ta(.ng to^i mo^.t chai ru+o+.u ne^'p do ha~ng ru+o+.u Nam
DDie^?n Ha` No^.i sa?n xua^'t nhu+ mo^.t mo'n qua` cu?a chi'nh phu?. Mo^.t nga`y
kia khi ca? pha'i ddoa`n chen chu'c va`o trong chie^'c xe cu?a to^i dde^? ve^`
nha` du`ng bu+~a co+m to^'i to^i chie^u dda~i, to^i mo+? mo^.t ba(ng nha.c go^`m
ca'c ba`i ca o+? mie^`n Nam va` xin lo^~i vi` chi? co' loa.i nha.c �va`ng� cho+'
kho^ng co`n gi` kha'c. Tha^.t la` nga.c nhie^n, Tra^`n Du+o+ng no'i vo+'i to^i
ra(`ng bo.n ho. cu~ng thi'ch �nha.c va`ng� mie^`n Nam nhu+ng ho. dda~ ddo^?i
lo+`i ha't. O^ng cho to^i hay la` ban nha.c cu?a Nga^n ha`ng Nha` nu+o+'c cu~ng
thu+o+`ng cho+i nhu+~ng ba`i nha.c na`y va` o^ng se~ go+?i cho to^i mo^.t va`i
cuo^.n ba(ng ghi nhu+~ng ba`i na`y vo+'i lo+`i ca mo+'i do ban nha.c cu?a nga^n
ha`ng thu+.c hie^.n.
Na(m 1981 to^i xin ve^` hu+u so+'m kho?i co+ quan IMF va` ho+.p ta'c vo+'i
Dennis Baron tha`nh la^.p mo^.t co^ng ty rie^ng cu?a to^i dde^? kinh doanh da^`u
hoa? tre^n thi. tru+o+`ng da^`u hoa? the^' gio+'i. Chu'ng to^i dda~ tha`nh co^ng
khi ky' mo^.t ho+.p ddo^`ng vo+'i mo^.t so^' tie^`n hoa ho^`ng kha' lo+'n nhu+ng
la.i bi. mo^.t tay con buo^n ngu+o+`i Pha'p o+? Dubai ddoa.t ma^'t. Vi` vie^.c
kie^.n tu.ng ra^'t to^'n tie^`n, ra^'t ma^'t tho+`i gian va` cu~ng kho^ng cha('c
co' ke^'t qua? to^'t cho mi`nh, ne^n chu'ng to^i quye^'t ddi.nh kho^ng thu+a
kie^.n. Khi thi. tru+o+`ng da^`u hoa? ba('t dda^`u la('ng xuo^'ng va` o^?n
ddi.nh tro+? la.i, chu'ng to^i quye^'t ddi.nh ddo'ng cu+?a va(n pho`ng o+? New
Jersey, thay ddo^?i ke^' hoa.ch hoa.t ddo^.ng. Cu`ng vo+'i William Taylor, mo^.t
cu+.u ky~ su+ thuo^.c Ky~ su+ ddoa`n danh tie^'ng cu?a My~ va` mo^.t ngu+o+`i
ba.n nu+~a te^n la` Charles Welbert, mo^.t nha^n vie^n ngoa.i giao cu?a Bo^.
Ngoa.i giao My~ ve^` hu+u ddang o+? Casablanca, Ma-ro^'c, chu'ng to^i tha`nh
la^.p mo^.t co^ng ty tu+ va^'n dde^? giu'p nhu+~ng co^ng ty xa^y du+.ng My~
trong vie^.c lie^n doanh vo+'i ca'c co^ng ty lo+'n o+? nu+o+'c ngoa`i. Chu'ng
to^i dda~ la`m vie^.c vo+'i ca'c co^ng ty Bechtel, Raymon International,
Morisson, Knussen..., dda~ thue^ co^ng ty xa^y du+.ng lo+'n nha^'t cu?a Ma-ro^'c
la`m mo^.t so^' vie^.c trong ca'c phi tru+o+`ng o+? Ba('c Phi. Sau khi nhu+~ng
cuo^.c thu+o+ng lu+o+.ng dda^`u tie^n hoa`n ta^'t, xi' nghie^.p Ma-ro^'c tho^ng
ba'o cho chu'ng to^i hay la` co+ quan kie^?m soa't ngoa.i ho^'i kho^ng cho phe'p
ho. chuye^?n tie^`n thu` lao cho chu'ng to^i; ho. nha^.n ra(`ng ho. no+. chu'ng
to^i so^' tie^`n a^'y nhu+ng kho^ng co' ca'ch na`o kha'c dde^? tra?. Trong
tho+`i gian a^'y thi` Charles Welbert qua ddo+`i, William Taylor va` to^i
quye^'t ddi.nh ddo'ng cu+?a co^ng ty tu+ va^'n.
Vie^.c na`y ke^'t thu'c ca'c hoa.t ddo^.ng kinh doanh tu+ nha^n cu?a to^i. DDo'
la` so^' pha^.n cu?a to^i, ne^'u qua? co' mo^.t so^' pha^.n ma` to^i co' the^?
tin ddu+o+.c. To^i co' the^? la`m ra tie^`n cho chi'nh phu? hoa(.c cho nga^n
ha`ng nhu+ng to^i kho^ng the^? la`m ra tie^`n cho chi'nh ba?n tha^n to^i. To^i
co' the^? phu.c vu. co^ng chu'ng va` to^i co' the^? phu.c vu. dda^'t nu+o+'c,
nhu+ng to^i kho^ng the^? lo toan cho chi'nh mi`nh ddu+o+.c. Ne^'u nhu+ to^i la`m
ra ddu+o+.c mo^.t ddo^`ng na`o trong ca'c hoa.t ddo^.ng kinh doanh rie^ng tu+
cu?a mi`nh, thi` luo^n luo^n se~ co' mo^.t te^n tro^.m hay mo^.t te^n lu+`a
dda?o na`o ddo' cuo^~m ma^'t cu?a to^i.
Va`o tho+`i gian ddo' to^i nha^.n ddu+o+.c nhie^`u lo+`i dde^` nghi. tu+ va^'n.
Lie^n Hie^.p Quo^'c du+. ddi.nh go+?i mo^.t pha'i ddoa`n to+'i Vie^.t Nam dde^?
ho^~ tro+. ky~ thua^.t nha(`m to^? chu+'c la.i he^. tho^'ng nga^n ha`ng. Ho.
mo+`i to^i tham du+. pha'i ddoa`n na`y. Mo^.t ngu+o+`i ba.n cu?a to^i tru+o+'c
dda^y la` Gia'm ddo^'c cu?a mo^.t va(n pho`ng ddi.a phu+o+ng cu?a Nga^n ha`ng
The^' gio+'i o+? cha^u Phi, cu~ng ddu+o+.c World Bank chi? ddi.nh da^~n mo^.t
pha'i ddoa`n ddi Vie^.t Nam vo+'i mo^.t co^ng ta'c nhu+ va^.y. Anh ta kho^ng
he^` co' mo^.t kinh nghie^.m na`o ve^` Nga^n ha`ng Trung u+o+ng va` nga^n ha`ng
thu+o+ng ma.i. Bie^'t ra(`ng to^i dda~ ddo'ng vai cha'nh trong vie^.c thie^'t
la^.p toa`n bo^. he^. tho^'ng nga^n ha`ng cho Nam Vie^.t Nam tu+` Nga^n ha`ng
Trung u+o+ng, nga^n ha`ng thu+o+ng ma.i lo+'n nha^'t nu+o+'c, to+'i Nga^n ha`ng
Khue^'ch tru+o+ng, anh ta muo^'n to^i tham gia va`o pha'i ddoa`n cu?a anh.
Nhu+ng to^i dda~ tu+`ng co' kinh nghie^.m vo+'i ca'c pha'i ddoa`n ho^~ tro+. ky~
thua^.t cu?a IMF va` World Bank, trong ddo' co' va`i pha'i ddoa`n to^i tham gia
va` va`i pha'i ddoa`n to^i dda~ da^~n dda^`u. To^i hie^?u ro~ tinh tha^`n va`
ta^m ly' cu?a nhu+~ng pha'i ddoa`n co^ng ta'c na`y. To^i co' the^? cha^'p nha^.n
la`m vie^.c vo+'i ho. ne^'u co^ng ta'c thuo^.c ve^` nhu+~ng dda^'t nu+o+'c
kha'c, co`n ddo^'i vo+'i dda^'t nu+o+'c to^i thi` to^i kho^ng the^? la`m vie^.c
cho ca'c pha'i ddoa`n a^'y ddu+o+.c, bo+?i vi` to^i co' nhu+~ng y' kie^'n rie^ng
cu?a mi`nh ve^` he^. tho^'ng nga^n ha`ng cu?a dda^'t nu+o+'c to^i; to^i dda~
la^.p ra ba nga^n ha`ng va` vo+'i danh nghi~a Tho^'ng ddo^'c Nga^n ha`ng Trung
u+o+ng, to^i dda~ hoa.t ddo^.ng vo+'i ta^'t ca? ca'c nga^n ha`ng tu+` nhu+~ng
nga`y dda^`u tie^n. Vi` va^.y to^i tu+` cho^'i ca? hai pha'i ddoa`n ma(.c du`
to^i bie^'t mi`nh se~ ddu+o+.c IMF va` World Bank tra? mo^.t so^' tie^`n dda'ng
ke^?, ha`ng chu.c nga`n My~ kim; trong lu'c to^i cu~ng se~ la`m co^ng vie^.c
a^'y ma` ba(`ng tu'i tie^`n cu?a mi`nh ne^'u to^i cha^'p nha^.n giu'p ddo+~
dda^'t nu+o+'c � mo^.t ddie^`u ma` sau na`y to^i se~ la`m. Khi to^i ddang o+?
Sa`i Go`n na(m 1991 va` giu'p ddo+~ chi'nh quye^`n theo lo+`i ye^u ca^`u cu?a
Thu? tu+o+'ng Vo~ Va(n Kie^.t, thi` va(n pho`ng Lie^n Hie^.p Quo^'c o+? Ha`
No^.i go.i ddie^.n va`o cho to^i, co^' thuye^'t phu.c to^i ra tham gia pha'i
ddoa`n cu?a ho. o+? Ha` No^.i, nhu+ng to^i va^~n tu+` cho^'i.
Tru+o+'c ddo' mo^.t co^ng ty tu+ va^'n o+? New York la`m vie^.c vo+'i USAID
cu~ng dda~ go.i ddie^.n cho to^i mo+`i to^i la`m vie^.c o+? cha^u Phi vo+'i tu+
ca'ch la` co^' va^'n nga^n ha`ng ddi.a phu+o+ng cho mo^.t so^' quo^'c gia o+?
Ta^y Phi, vo+'i mo^.t so^' lu+o+ng ra^'t lo+'n va` mo^.t lo^ bo^?ng lo^.c. Vi`
dda~ tu+`ng co^ng ta'c nhie^`u la^`n cho IMF o+? cha^u Phi, no+i to^i dda~ tra?i
qua nhu+~ng kinh nghie^.m kho^ng to^'t cho su+'c khoe? cu?a mi`nh ne^n to^i
cu~ng tu+` cho^'i ma(.c du` co^ng vie^.c va` tie^`n lu+o+ng ra^'t ha^'p da^~n.
To^i kho^ng pha?i la` ngu+o+`i bi. tie^`n ca'm do^~. DDo' cu~ng la` so^' pha^.n
cu?a to^i!
Na(m 1991, mo^.t ngu+o+`i ba.n cu?a to^i la` cha Phan Kha('c Tu+`, mo^.t linh
mu.c Thie^n chu'a gia'o va` la` mo^.t dda.i bie^?u Quo^'c ho^.i, dda~ go+?i cho
to^i mo^.t ba?n fax cho bie^'t Thu? tu+o+'ng Vo~ Va(n Kie^.t muo^'n mo+`i to^i
vie^'ng tha(m Vie^.t Nam dde^? xem xe't ti`nh hi`nh kinh te^' kho' kha(n cu?a
dda^'t nu+o+'c va` dde^` nghi. phu+o+ng thuo^'c cu+'u chu+~a. Cu`ng lu'c ddo'
to^i nha^.n ddu+o+.c thu+ cu?a ba.n to^i, La^m Vo~ Hoa`ng, ngu+o+`i tu+`ng la`m
vie^.c vo+'i to^i o+? Vie^.t Nam Thu+o+ng ti'n, xa'c nha^.n lo+`i mo+`i cu?a
Thu? tu+o+'ng Kie^.t. To^i ho+i do du+. bo+?i vi` to^i va^~n co`n nga.i
ddu+o+`ng lo^'i cu+'ng ra('n cu?a chi'nh phu? ddo^'i vo+'i nhu+~ng ngu+o+`i co'
lie^n he^. vo+'i chi'nh quye^`n Sa`i Go`n, nhu+ng cha Phan Kha('c Tu+` va` La^m
Vo~ Hoa`ng cu+' na`i ni? ma~i.
Tha'ng 11/1991 to^i bay ve^` Sa`i Go`n va` ga(.p Thu? tu+o+'ng Vo~ Va(n Kie^.t
ddu'ng va`o nga`y cuo^'i cu`ng tru+o+'c khi o^ng ddi Singapore va` to^i quay
tro+? ve^` My~.
To^i tri`nh ba`y nhu+~ng kho' kha(n kinh te^' ta`i cha'nh cu?a dda^'t nu+o+'c
cho o^ng ra^'t la^u, trong lu'c hai phu. ta' cu?a o^ng Kie^.t ngo^`i ghi che'p.
O^ng no'i vo+'i to^i la` o^ng ra^'t co' a^'n tu+o+.ng ve^` nhu+~ng gi` to^i
tri`nh ba`y, va` o^ng ngo^`i nghe ra^'t cha(m chu'. Khi dde^'n lu'c o^ng pha?i
ddi dde^? ga(.p To^?ng bi' thu+ DDo^~ Mu+o+`i lu'c a^'y ddang ngo^`i cho+` o^ng
o+? ca(n nha` ke^' ca^.n ho+n 45 phu't, to^i cha`o tu+` gia~ nhu+ng ra to+'i
cu+?a, o^ng na('m tay to^i tha^.t cha(.t kho^ng muo^'n dde^? to^i ddi. O^ng
kha^?n khoa?n ye^u ca^`u to^i tro+? ve^` la.i dde^? giu'p ddo+~, ro~ ra`ng la`
o^ng ra^'t quan ta^m to+'i ddie^`u to^i tri`nh ba`y va` nhu+~ng gia?i pha'p to^i
dde^` nghi.. To^i no'i vo+'i o^ng la` to^i kho^ng the^? quay ve^` nhie^`u la^`n
dde^? giu'p, bo+?i vi` co' mo^.t so^' ca'c dda^`u no'ng cho^'ng co^.ng be^n My~
cha('c cha('n se~ kho^ng chi.u hie^?u lo`ng muo^'n giu'p ddo+~ nha^n da^n cu?a
to^i, va` cha('c cha('n se~ la`m ha.i to^i. O^ng be`n dde^` nghi. la` ne^'u to^i
kho^ng ve^` Vie^.t Nam dde^? giu'p o^ng, thi` o^ng mong ra(`ng ba^'t cu+' khi
na`o o^ng ra nu+o+'c ngoa`i, o^ng se~ ba'o to^i bie^'t va` to^i to+'i ga(.p o^ng
dde^? tha?o lua^.n nhu+~ng va^'n dde^` cu`ng o^ng va` nhu+~ng ngu+o+`i phu. ta'.
To^i no'i ra(`ng nhu+ va^.y thi` de^~ bi. ngu+o+`i ta nhi`n tha^'y qua' ne^n
to^i chi? muo^'n la` co' di.p thi?nh thoa?ng ve^` nu+o+'c dde^? nghie^n cu+'u
ca'c va^'n dde^` kinh te^' ta`i cha'nh cu?a dda^'t nu+o+'c va` va.ch chu+o+ng
tri`nh pha't trie^?n kinh te^', nha(`m giu'p ddo+~ nha^n da^n Vie^.t Nam vo^'n
dda~ chi.u qua' nhie^`u ddau kho^? co+ cu+.c.
Nhu+ng khi to^i tro+? ve^` la^`n thu+' hai va`o tha'ng 4/1992 to^i nha^.n tha^'y
vi. Thu? tu+o+'ng la.nh nha.t, tha'i ddo^. hoa`n toa`n thay ddo^?i. To^i cha'n
na?n, ne^n to^i no'i vo+'i linh mu.c Phan Kha('c Tu+` la` to^i se~ kho^ng tro+?
ve^` nu+~a. To^i hie^?u ra(`ng trong tho+`i gian vu+`a qua, khi Thu? tu+o+'ng
Kie^.t trao ddo^?i ve^` chuye^'n vie^'ng tha(m cu?a to^i vo+'i Nguye^~n Xua^n
Oa'nh, thi` Oa'nh vo+'i bao nhie^u no^~i ganh tu+'c cho^`ng cha^'t tru+o+'c kia,
dda~ huy? hoa.i tie^'ng ta(m cu?a to^i vo+'i Thu? tu+o+'ng Kie^.t. Vi` ganh
ghe't vo+'i nhu+~ng chu+'c vu. to^i o+? World Bank va` IMF cao ho+n chu+'c vu.
cua? Oa'nh o+? IMF, vi` ganh ghe't vo+'i su+. nghie^.p o+? Nga^n ha`ng Trung
u+o+ng Vie^.t Nam la^u da`i va` tha`nh co^ng cu?a to^i, so vo+'i su+. nghie^.p
nga('n ngu?i va` tha^'t ba.i cu?a anh ta, su+. di'nh li'u cu?a anh ta trong vu.
to^i ddu+a Lederer ra toa` v.v..., Oa'nh dda~ cho^n vu`i te^n tuo^?i to^i vo+'i
Thu? tu+o+'ng Kie^.t. Ne^'u Thu? tu+o+'ng Vo~ Va(n Kie^.t tha^?m tra la.i
nhu+~ng lo+`i vu ca'o na`y va` bie^'t ddu+o+.c su+. tha^.t thi` to^i dda~ co'
the^? la`m ddu+o+.c ra^'t nhie^`u dde^? giu'p dda^'t nu+o+'c va` nha^n da^n,
nhie^`u ho+n nhu+~ng gi` to^i dda~ la`m giu+~a ca'c na(m 91 to+'i 94. Va` ta^'t
ca? nhu+~ng ddie^`u na`y ba(`ng chi phi' cu?a chi'nh to^i, kho^ng chu't ca^`u
mong dde^`n bu` tu+` phi'a chi'nh phu? hay mo^.t co+ quan quo^'c te^' na`o: to^i
chi? muo^'n phu.c vu. To^? Quo^'c va` Nha^n Da^n to^i. The^' tho^i, kho^ng co`n
mo^.t ly' do gi` kha'c.
Tha^.t la` te^. ha.i! DDo^i khi mo^.t hi`nh dong cha?i chuo^'t vo+'i mo^.t ca'i
lu+o+~i ra('n va` mo^.t tra'i tim ho^? ru+`ng co' the^? ga^y ra^'t nhie^`u tai
ha.i cho ra^'t nhie^`u ngu+o+`i.
Nhu+ng linh mu.c Tu+` cu+' thuye^'t phu.c to^i ve^` nghi~a vu. ddo^'i vo+'i
dda^'t nu+o+'c va` kha^?n khoa?n ye^u ca^`u to^i tro+? la.i Sa`i Go`n, va` to^i
dda~ ve^` the^m hai la^`n nu+~a trong na(m 93 va` 94. Tu+` na(m 91 to+'i na(m 94
to^i dda~ vie^'t ra^'t nhie^`u ba`i vie^'t ve^` ca'c va^'n dde^` kinh te^' ta`i
cha'nh Vie^.t Nam va` nhu+~ng phu+o+ng a'n gia?i quye^'t ma` to^i xua^'t ba?n
o+? Paris va` luo^n luo^n go+?i mo^.t ba?n sao cho Thu? tu+o+'ng Kie^.t qua linh
mu.c Tu+`. Trong chuye^'n ddi cuo^'i cu`ng na(m 94, to^i trao cho Thu? tu+o+'ng
Kie^.t, pho' Thu? tu+o+'ng Phan Va(n Kha?i, ca'c Bo^. tru+o+?ng co' lie^n quan
va` Tho^'ng ddo^'c Nga^n ha`ng Nha` nu+o+'c, mo^.t chu+o+ng tri`nh pha't trie^?n
dda(.c bie^.t cho Vie^.t Nam, trong ddo' to^i go'i go.n nhu+~ng chu+o+ng tri`nh
dda(.c ddie^?m lu'c ddo' ddang giu'p su+. pha't trie^?n ca'c quo^'c gia la'ng
gie^`ng, cu~ng nhu+ ca'c nu+o+'c kha'c ddang pha't trie^?n ra^'t nhanh tre^n
the^' gio+'i; to^i dda~ la`m vie^.c na`y sau hai chuye^'n qua Paris va` New York
dde^? nghie^n cu+'u, ta.i ddo' to^i dda~ trao ddo^?i ra^'t nhie^`u vo+'i ca'c
chuye^n gia dda~ la`m vie^.c ta.i nhu+~ng quo^'c gia na`y va` vo+'i ca'c nga^n
ha`ng dda~ ta`i tro+. cho nhu+~ng bie^.n pha'p no'i tre^n.
Nhu+ng to^i va^~n kho^ng tha^'y co' pha?n u+'ng thua^.n lo+.i tu+` ca'c nha`
chu+'c tra'ch Ha` No^.i va` to^i nha^.n tha^'y ba^`u kho^ng khi' lu'c ddo' o+?
nu+o+'c nha` kho^ng thi'ch ho+.p cho vie^.c thu+.c hie^.n chu+o+ng tri`nh pha't
trie^?n cu?a to^i. To^i ra^'t buo^`n khi tha^'y su+. hy sinh va` lo`ng co^'
ga('ng cua? to^i kho^ng ddem la.i ddu+o+.c nhu+~ng ke^'t qua? to^i mong muo^'n
cho da^n to^i, ne^n to^i dda`nh bo? cuo^.c nu+~a ddu+o+`ng, kho^ng muo^'n tie^'p
tu.c nu+~a.
Nga`y nay to^i va^~n kho^ng bie^'t chi'nh quye^`n dda~ su+? du.ng nhu+~ng
ddie^`u to^i dde^` nghi. ddu+o+.c bao nhie^u, va` chu+o+ng tri`nh cu?a to^i dda~
giu'p ddo+~ ddu+o+.c bao nhie^u cho nha^n da^n to^i, ngu+o+`i da^n Vie^.t.
IX. Cha'nh sa'ch ngoa.i giao Hoa Ky`
DDa^`u tha^.p nie^n 50, khi to^i ba('t dda^`u tie^'p xu'c vo+'i nhu+~ng nga^n
ha`ng lo+'n cu?a nu+o+'c My~ o+? New York, nhu+ nga^n ha`ng America, nga^n ha`ng
City Bank, nga^n ha`ng Chase Manhattan Bank, nga^n ha`ng Hannover Bank, to^i
dda~ ga(.p kha' nhie^`u nha^n vie^n tre? trong ban ddie^`u ha`nh, tru+o+'c dda^y
dda~ tu+`ng la`m vie^.c o+? ca'c co+ quan OSS (Office of Security Service),
tie^`n tha^n cu?a CIA tru+o+'c va` trong cuo^.c the^' Chie^'n thu+' II; ho. dda~
ddu+o+.c go+?i to+'i Tru`ng Kha'nh o+? mie^`n Nam Trung Quo^'c va` to+'i mie^`n
Ba('c Vie^.t Nam dde^? quan sa't ti`nh hi`nh qua^n su+. va` chi'nh tri. ta.i
ca'c vu`ng na`y, cu~ng nhu+ mo^'i quan he^. giu+~a la~nh tu. quo^'c gia Tu+o+?ng
Gio+'i Tha.ch, la~nh tu. Trung co^.ng Mao Tra.ch DDo^ng, phong tra`o Vie^.t
Minh. Chu'ng to^i thu+o+`ng no'i chuye^.n vo+'i nhau ra^'t tha^n ma^.t va` ra^'t
la^u trong dde^m khuya, trong a'nh sa'ng mo+` mo+` cu?a mo^.t ca(n pho`ng a^'m
cu'ng ta.i mo^.t tie^.m a(n o+? New York, no+i ddo' nhu+~ng ngu+o+`i nhu+
McClelland, Hank Sperry, John De Loin... ke^? to^i nghe ve^` nhu+~ng nga`y
tha'ng ho. so^'ng trong ru+`ng giu+~a nhu+~ng ngu+o+`i du ki'ch... Chu'ng to^i
ra^'t sung su+o+'ng khi ga(.p nhau va` no'i chuye^.n vo+'i nhau, bo+?i vi` ho.
chu+a he^` ga(.p la.i mo^.t ngu+o+`i Vie^.t Nam na`o tu+` khi ho. ra kho?i
nhu+~ng vu`ng ru+`ng nu'i xa xo^i a^'y; va` to^i cu~ng chu+a he^` ga(.p mo^.t
ngu+o+`i na`o dda~ tu+`ng tra?i qua nhu+~ng ro^'i ra('m kho^n xie^'t ve^` chi'nh
tri. o+? nhu+~ng vu`ng na`y trong cuo^.c chie^'n tranh. Mo^.t va`i ngu+o+`i
trong bo.n ho. dda~ ke^? to^i nghe mo^'i quan he^. cu?a ho. vo+'i ca'c du ki'ch
qua^n Vie^.t Nam cu?a nho'm co^.ng sa?n cu~ng nhu+ cu?a nho'm quo^'c gia, cuo^.c
so^'ng gian kho^? cu?a ngu+o+`i du ki'ch, nhu+~ng no^~i tho^'ng kho^? cay
dda('ng cu?a ho., nhu+~ng su+. hy sinh to lo+'n cu?a ho. cho dda^'t nu+o+'c;
nhu+~ng ngu+o+`i My~ tre? tuo^?i na`y dda~ thu+o+`ng tha?o lua^.n ra^'t nhie^`u
vo+'i ca'c ca'n bo^. cu?a qua^n du ki'ch, ve^` nhu+~ng lo+`i ye^u ca^`u ddu+o+.c
giu'p ddo+~ thuo^'c men va` lu+o+ng thu+.c. Nhu+~ng ca'n bo^. cu?a qua^n du
ki'ch dda~ ho?i nhu+~ng ngu+o+`i ba.n My~ cu?a to^i ta.i sao chi'nh phu? My~
kho^ng chi.u giu'p ddo+~ ca'c nha` la~nh dda.o cu?a ho., chie^'n dda^'u cho^'ng
la.i ngu+o+`i Pha'p, trong khi ai cu~ng bie^'t da^n My~ luo^n luo^n cho^'ng la.i
che^' ddo^. thu+.c da^n va` su+. tho^'ng tri. cu?a nu+o+'c ngoa`i. Nhu+~ng
ngu+o+`i ba.n My~ cu?a to^i cho to^i bie^'t la` ho. dda~ go+?i ra^'t nhie^`u
ba'o ca'o ve^` Washington, u?ng ho^. vie^.c ddo^'i thoa.i va` giu'p ddo+~ ca'c
nho'm Vie^.t Nam cho^'ng Pha'p. Nhu+ng To^?ng tho^'ng Eisenhower va^~n lo nga.i
Vie^.t Nam se~ qua' ga^`n gu~i vo+'i mo^.t nu+o+'c Trung Hoa ddang co' nguy co+
tro+? tha`nh co^.ng sa?n, ho+n la` ba^.n ta^m to+'i chi'nh sa'ch cho^'ng thu+.c
da^n cu?a Hoa Ky`. Va`o lu'c ddo' cha'nh phu? My~ dda^u co' bie^'t ddu+o+.c su+.
ki`nh ddi.ch sau na`y giu+~a Trung Quo^'c va` Lie^n Xo^ va` ho. so+. nu+o+'c My~
co' the^? se~ pha?i ddu+o+ng dda^`u vo+'i hai cu+o+`ng quo^'c ne^'u nhu+ My~
nhu'ng tay va`o Vie^.t Nam.
Vi` dda~ tu+`ng nghe nhu+~ng su+. hy sinh cu?a ca'c chie^'n si~ du ki'ch trong
cuo^.c chie^'n dda^'u cho^'ng la.i qua^n ddo^.i thu+.c da^n Pha'p va` ve^` su+.
nghie^.p cho^'ng a'ch tho^'ng tri. Pha'p suo^'t ma^'y chu.c na(m cu?a da^n to^.c
Vie^.t Nam, to^i kho^ng the^? na`o tra'nh kho?i ca'i ca?m gia'c ra(`ng ca? to^i
nu+~a, le~ ra cu~ng pha?i tham gia cuo^.c chie^'n dda^'u a^'y nhu+ to^i dda~
la`m trong ca'c na(m 1945 � 1946 o+? Vie^.t Nam.
Nhu+ng nhu+~ng ngu+o+`i ba.n a^'y, nhu+~ng nha^n vie^n nga^n ha`ng dda~ tu+`ng
so^'ng trong ru+`ng vo+'i ca'c chie^'n si~ du ki'ch lu'c a^'y, la^`n la^`n
bie^'n ma^'t bo+?i phong tra`o cho^'ng co^.ng McCarthy o+? nu+o+'c My~ trong
nhu+~ng na(m 50, hoa(.c bo+?i ho. dda~ thay ddo^?i nghe^` nghie^.p, chi? tru+`
mo^.t ngu+o+`i ma` trong mo^.t khoa?ng tho+`i gian sau ddo' va^~n luo^n luo^n
giu'p to^i go+?i thu+ va` tie^`n ve^` Vie^.t Nam cho nhu+~ng ngu+o+`i ba` con
cu?a to^i, nhanh ho+n la` ca'ch go+?i bi`nh thu+o+`ng vo^'n pha?i ma^'t to+'i 2
hoa(.c 3 tha'ng mo+'i to+'i no+i.
O^ng Foster Dulles, Bo^. tru+o+?ng Ngoa.i giao My~ lu'c ddo', la` ngu+o+`i
cho^'ng co^.ng ki.ch lie^.t, ra^'t cu+'ng ra('n, kho^ng khoan nhu+o+.ng. O^ng ta
kho^ng bao gio+` chi.u thoa? hie^.p hay nha^n nhu+o+.ng; ddo' cu~ng chi'nh la`
ddu+o+`ng lo^'i ngoa.i giao cu?a nu+o+'c My~, ngay tu+` lu'c ddo' va` ve^` sau.
Ngu+o+`i da^n My~ vo^'n co' lo`ng to^'t va` tha(?ng tha('n, ti'nh cha^'t na`y
cu~ng ddu+o+.c the^? hie^.n trong quan nie^.m ngoa.i giao cu?a My~. Nhu+ng bo+?i
vi` ngu+o+`i My~ ra^'t tha(?ng tha('n, ta'nh ti`nh ra^'t cu+'ng ra('n, kho^ng
hay thay ddo^?i, ne^n chi'nh sa'ch ngoa.i giao cu?a My~ cu~ng va^.y. Qua nhie^`u
tha^.p nie^n, nu+o+'c My~ tro+? tha`nh nu+o+'c pha't trie^?n nha^'t, thi.nh
vu+o+.ng nha^'t the^' gio+'i, ngu+o+`i da^n My~ cu~ng tro+? ne^n tu+. ha`o va`
chi'nh sa'ch cu?a nu+o+'c My~ cu~ng tro+? ne^n chi'nh sa'ch kie^u nga.o nha^'t
the^' gio+'i. Kha'c vo+'i chi'nh sa'ch cu?a cha^u A^u, chi'nh sa'ch ngoa.i giao
cu?a My~ co' mo^.t ly' li.ch va` mo^.t li.ch su+? nga('n ho+n nhie^`u. DDie^`u
na`y cu~ng la` mo^.t tro+? nga.i cho su+. me^`m de?o uye^?n chuye^?n. Li.ch su+?
cu?a nu+o+'c My~ kho^ng co' nhu+~ng truye^`n tho^'ng la^u da`i ve^` ngoa.i giao
nhu+ o+? cha^u A^u vo+'i Metternich, Richelieu, Bismarck ... ne^'u kho^ng thi`
vo+'i mo^.t chu't linh hoa.t trong chi'nh sa'ch va` ne^`n ngoa.i giao, nu+o+'c
My~ dda~ co' the^? da^~n Vie^.t Nam to+'i hoa`n ca?nh nhu+ Nam Tu+ cu?a Tito, Ba
Lan cu?a Walessa va` Tie^.p Kha('c cu?a Havel. Vie^.t Nam bi. ke.t cu+'ng giu+~a
hai kho^'i cu+o+`ng quo^'c va` kho^ng ai tre^n sa^n kha^'u the^' gio+'i co' ddu?
quye^`n lu+.c va` ddu? quan ta^m dde^? thay ddo^?i ti`nh the^' cho Vie^.t Nam,
mo+? ra mo^.t con ddu+o+`ng gia?i quye^'t mo+'i co' the^? ddem lo+.i i'ch cho
Vie^.t Nam va` cho nhie^`u quo^'c gia kha'c... Na(m 1954 khi nu+o+'c Pha'p sa('p
su+?a bi. dda'nh ba.i o+? DDie^.n Bie^n Phu?, Pha'p dda~ ye^u ca^`u My~ su+?
du.ng bom nguye^n tu+? dde^? dda'nh ba.t qua^n ddo^.i Ba('c Vie^.t ddang bao
va^y DDie^.n Bie^n Phu?, nhu+ng Eisenhower tu+` cho^'i, vi` so+. Pha'p ta'i
chie^'m la.i thuo^.c ddi.a, nhie^`u ho+n la` quan ta^m to+'i ti'nh ma.ng con
ngu+o+`i. Cho ne^n ddo^i khi mo^.t su+. thay ddo^?i nho? va` mo^.t ha`nh ddo^.ng
ti'ch cu+.c ho+n co' the^? ta.o ra mo^.t ba?n ddo^` chi'nh tri. mo+'i co' the^?
thay ddo^?i va^.n me^.nh cu?a Vie^.t Nam. Nhu+ng to^i kho^ng the^? bie^'t cha('c
la` lu'c ddo' mie^`n Nam Vie^.t Nam co' the^? da`n xe^'p ddu+o+.c vo+'i mie^`n
Ba('c mo^.t lo^'i so^'ng chung co' the^? to^`n ta.i ddu+o+.c la^u da`i nhu+ Nam
va` Ba('c Trie^`u Tie^n sau Ba`n Mo^n DDie^'m hay kho^ng.
Tu+` tha'ng 10/1965, khi To^?ng tho^'ng Johnson quye^'t ddi.nh do^'c toa`n lu+.c
cho cuo^.c chie^'n tranh, thi` chie^'n lu+o+.c tre^n ca? hai ma(.t tra^.n ngoa.i
giao va` quo^'c pho`ng dde^`u sanh ra do du+., va` vie^.c chi? dda.o chie^'n
tranh tro+? ne^n lu'ng tu'ng, kho^ng lu+o+`ng tru+o+'c ddu+o+.c. Du` kho^ng
pha?i la` mo^.t nha` chie^'n lu+o+.c qua^n su+., to^i cu~ng co' the^? tu+o+?ng
tu+o+.ng ddu+o+.c la` anh kho^ng the^? chie^'n dda^'u vo+'i hai tay bi. tro'i
qua(.t sau lu+ng. Chi'nh sa'ch Vie^.t Nam cu?a nu+o+'c My~ kho^ng ddu+o+.c
thu+.c hie^.n chi? o+? toa` Ba.ch O^'c hay o+? Bo^. Ngoa.i giao. Co' ra^'t
nhie^`u co+ quan tham du+. va`o vie^.c ddi.nh hi`nh mo^.t chi'nh sa'ch va`
ngu+o+`i ta co' the^? tha^'y ra(`ng ne^'u co' mo^.t chi'nh sa'ch chu? ye^'u thi`
cu~ng co' nhie^`u y' kie^'n kha'c chen cha^n va`o cha'nh sa'ch ddo^'i xu+? vo+'i
Vie^.t Nam.
Ba^y gio+` ne^'u ta nhi`n kha('p the^' gio+'i, co' bao nhie^u quo^'c gia u+a
thi'ch chi'nh sa'ch ngoa.i giao cu?a My~, va` bao nhie^u ngu+o+`i da^n My~
ddu+o+.c the^' gio+'i u+a thi'ch. Va` trong chi'nh quye^`n My~ co' bao nhie^u
nha` la~nh dda.o, ngoa`i Clinton va` Carter, ddu+o+.c no^?i tie^'ng o+? ngoa`i
nu+o+'c My~? Co`n trong quo^'c ho^.i My~ thi` co' the^? ti? le^. na`y kha' ho+n
nhu+ng cha('c cu~ng kho^ng bao nhie^u. O+? be^n ngoa`i ngu+o+`i ta bie^'t
ngu+o+`i da^n My~ chi'nh tho^'ng ro^.ng ra~i va` de^~ thu+o+ng, nhu+ng �ngu+o+`i
My~� ddu+o+.c dda.i die^.n qua ca'c nha` ngoa.i giao u+a pho^ tru+o+ng, khinh
mie^.t ngu+o+`i kha'c, kho^ng ddu+o+.c the^' gio+'i be^n ngoa`i thu+o+ng ye^u.
Mo^.t so^' chi'nh phu? My~ ho^'ng ha'ch nga.o ma.n nhu+ chi'nh phu? Bush cha(?ng
ha.n, chi? co' the^? thu ddu+o+.c su+. khinh mie^.t cu?a the^' gio+'i be^n
ngoa`i, du` My~ la` quo^'c gia hu`ng ma.nh nha^'t the^' gio+'i, co' lo`ng ro^.ng
ra~i giu'p ddo+~ vie^.n tro+. nha^'t va` mo^.t quo^'c gia da^n chu? nha^'t.
Mo^.t ddie^?m dda(.c bie^.t nu+~a cu~ng ca^`n pha?i chu' y': nhu+~ng nha` ngoa.i
giao My~ go^'c the^' gio+'i thu+' ba nhu+ DDa.i Ha`n, Trung Quo^'c, Nha^.t Ba?n,
Phi Cha^u... thu+o+`ng tu+. cao va` ho^'ng ha'ch ho+n ca? ngu+o+`i My~ chi'nh
tho^'ng, vi` ho. muo^'n to? ra ho. �My~� ho+n ca? ngu+o+`i My~. DDie^`u na`y
kho^ng pha?i chi? co' o+? nga`nh ngoa.i giao My~, no' cu~ng ddu'ng vo+'i nhu+~ng
nha` ngoa.i giao Pha'p, vo+'i chi'nh quye^`n thu+.c da^n Pha'p hay nhu+~ng
chi'nh quye^`n thu+.c da^n Bi?, Anh Quo^'c hoa(.c Ha` Lan. To^i dda~ quan sa't
tha^'y ti`nh tra.ng ddo' trong tho+`i ky` Vie^.t Nam co`n la` thuo^.c ddia. cu?a
Pha'p va` sau na`y, o+? Indonesia, o+? vu`ng bie^?n Ca-ri-be^, o+? Phi cha^u.
Khi mo^.t cha'nh phu? bo^' tri' nha^n vie^n ngoa.i giao co' go^'c ga'c tu+` ca'c
nu+o+'c ddang pha't trie^?n, thi` nhu+~ng ca'c co+ quan ngoa.i giao A^u My~
nghi~ ra(`ng da^n chu'ng ddi.a phu+o+ng se~ thi'ch ho.. Nhu+ng ddo' la` mo^.t
quan nie^.m sai la^`m. Cha'nh sa'ch ngoa.i giao kho^ng the^? na`o tha`nh co^ng
khi cha'nh phu? go+?i nhu+~ng nha^n vie^n na`y ra nu+o+'c ngoa`i dde^? la`m
mo^.t co^ng vie^.c ddo`i ho?i su+. tie^'p xu'c nhie^`u vo+'i da^n chu'ng ddi.a
phu+o+ng, tru+` khi ho. dda~ ddu+o+.c hua^'n luye^.n tru+o+'c ve^` ma(.t ta^m
ly' va` tinh tha^`n lie^n quan dde^'n tho'i ma(.c ca?m tu+. to^n cu?a ho..
Cho ne^n ba^y gio+`, ma(.c da^`u Hoa Ky` la` nu+o+'c pha't trie^?n nha^'t, ma.nh
nha^'t the^' gio+'i, ngu+o+`i My~ kho^ng the^? mong nu+o+'c ho. ddu+o+.c lo`ng
ngu+o+`i hay ddu+o+.c ye^u thu+o+ng nha^'t tre^n the^' gio+'i. Ho. chi? co'
the^? mong ra(`ng Hoa Ky` ddu+o+.c the^' gio+'i bie^'t dde^'n nhie^`u nha^'t vi`
nu+o+'c My~ hie^.n dda.i ho+n nhu+~ng nu+o+'c kha'c; va(n hoa' va` lo^'i so^'ng
My~ cu~ng co' ra^'t nhie^`u a?nh hu+o+?ng o+? nu+o+'c ngoa`i; va` the^' gio+'i
be^n ngoa`i thu+o+`ng co' khuynh hu+o+'ng hay ba('t chu+o+'c nhu+~ng gi` mang
ti'nh cha^'t My~ (ke.o sing-go^m, Coca Cola, ha(m-bo+-go+, ba'nh ra'n...). The^'
nhu+ng chi'nh sa'ch My~ o+? Trung DDo^ng va` o+? Iraq thi` kho^ng ddu+o+.c lo`ng
ngu+o+`i be^n ngoa`i nu+o+'c My~, dda(.c bie^.t la` ta.i ca'c nu+o+'c A? Ra^.p,
the^' gio+'i Ho^`i gia'o va` ngay ca? o+? A^u cha^u va` A' cha^u. Luo^n luo^n
ddo' la` mo^.t ddie^?m ke.t trong quan he^. cu?a nu+o+'c My~ vo+'i the^' gio+'i
be^n ngoa`i. Mo+'i dda^y theo mo^.t cuo^.c tha(m do` du+ lua^.n thi` o+? ca'c
quo^'c gia A? Ra^.p va` o+? the^' gio+'i Ho^`i gia'o, 90% da^n chu'ng ghe't My~.
Ta ddu+`ng ne^n que^n Ho^`i gia'o la` kho^'i to^n gia'o lo+'n nha^'t tre^n the^'
gio+'i va` cu~ng la` kho^'i to^n gia'o ta(ng nhanh nha^'t. DDo' la` ddie^`u ma`
ngu+o+`i My~ luo^n luo^n pha?i nho+' trong dda^`u, va` ta^'t ca? mo.i chi'nh
quye^`n du` la` Co^.ng hoa` hay Da^n chu? ddu+`ng bao gio+` que^n ra(`ng ddo'
co' the^? la` ha.t gio^'ng hay ma^`m mo^'ng cho cuo^.c chie^'n the^' gio+'i
thu+' ba nga`y mai.
Co' mo^.t ddie^?m ma` nha^n da^n, chi'nh phu? va` ca'c nha` ngoa.i giao My~
pha?i luo^n luo^n ghi nho+', mo^.t su+. tha^.t muo^n ddo+`i ma` chu'ng ta kho^ng
ddu+o+.c phe'p que^n: �Kho^ng mo^.t da^n to^.c na`o tre^n the^' gio+'i, du` va(n
minh hay kho^ng va(n minh, du` co`n hoang da~ to+'i dda^u hay hie^.n dda.i to+'i
dda^u, gia`u nha^'t hay nghe`o nha^'t, la.i muo^'n dda^'t nu+o+'c mi`nh bi. xa^m
lu+o+.c va` chie^'m ddo'ng, du` y' chi' cu?a ke? dde^'n chie^'m ddo'ng co' to^'t
bao nhie^u ddi nu+~a.�
Ne^'u chu'ng ta co' the^? to^? chu+'c mo^.t cuo^.c tru+ng ca^`u da^n y' ro^.ng
kha('p the^' gio+'i, chu'ng ta se~ tha^'y ra(`ng 100% da^n chu'ng se~ cho^'ng
la.i vie^.c xa^m lu+o+.c va` chie^'m ddo'ng cu?a mo^.t da^n to^.c kha'c, dda(.c
bie^.t la` da^n da tra('ng tu+` cha^u A^u va` My~. Nha^.t Ba?n dda~ ho.c
ddu+o+.c ba`i ho.c na`y vo+'i nhu+~ng nu+o+'c la'ng gie^`ng o+? cha^u A', ma(.c
du` ho. dda~ cho.n ngo.n co+` �Kho^'i Thi.nh vu+o+.ng chung cha^u A'� trong
nhu+~ng na(m 40. Tu+` nhu+~ng tho+`i dda.i xa xu+a nha^'t, tu+` tho+`i nguye^n
thuy? cu?a loa`i ngu+o+`i, kho^ng ai u+a bi. xa^m lu+o+.c va` chie^'m ddo'ng.
Ha~y nhi`n la.i li.ch su+? nha^n loa.i va` ta se~ tha^'y su+. tha^.t muo^n
ddo+`i na`y. Chu? nghi~a thu+.c da^n va` su+. chie^'m ddo'ng cu?a nu+o+'c ngoa`i
luo^n luo^n dde^? la.i mo^.t vi. cay dda('ng trong mie^.ng con ngu+o+`i, va`
mo^.t cha^'t ddo^.c che^'t ngu+o+`i o+? trong dda^`u o'c ho.. Nhu+~ng da^n to^.c
bi. xa^m lu+o+.c va` chie^'m ddo'ng luo^n luo^n nghi ngo+` ra(`ng nhu+~ng ke?
chie^'m ddo'ng co' y' ddi.nh dden to^'i: ti`m kie^'m ta`i sa?n ba'u va^.t, khai
tha'c ta`i nguye^n dda^'t nu+o+'c, ti`m kie^'m da^`u va` qua(.ng mo? la` ne^`n
ta?ng cu?a chu? nghi~a thu+.c da^n...
DDu+`ng no'i chuye^.n tu+. do, ddu+`ng no'i chuye^.n tu+. quye^'t, ddu+`ng no'i
chuye^.n truye^`n ba' va(n minh. DDu+`ng no'i chuye^.n da^n chu?. Kho^ng ai tin
anh dda^u. Ho. bie^'t ra(`ng anh chi? ddu+o+.c ca'i mie^.ng.
Nu+o+'c My~ luo^n luo^n re^u rao no' kho^ng he^` co' y' ddi.nh thu+.c da^n,
nhu+ng My~ luo^n luo^n que^n ma^'t su+. tha^.t muo^n thuo+? a^'y, bo+?i vi`
nu+o+'c My~ nhie^`u khi bi. la~nh dda.o bo+?i nhu+~ng chi'nh tri. gia tham lam
ngo^ng cuo^`ng hoa(.c ca'c cha'nh phu? kie^u nga.o va` ho^'ng ha'ch.
Ngu+o+`i My~ pha?i tu+. ho?i la^'y chi'nh mi`nh: �Chu'ng ta co' muo^'n bi. xa^m
lu+o+.c kho^ng? Chu'ng ta co' muo^'n bi. chie^'m ddo'ng kho^ng? Ne^'u chu'ng ta
kho^ng muo^'n, thi` ta.i sao chu'ng ta la.i xa^m lu+o+.c nhu+~ng dda^'t nu+o+'c
kha'c, chie^'m ddo'ng nhu+~ng quo^'c gia kha'c? Ne^'u chu'ng ta kho^ng muo^'n
va^.y ta.i sao chu'ng ta la.i chia tra'i dda^'t ra la`m hai, mo^.t cho chu'ng ta
va` mo^.t cho the^' gio+'i be^n ngoa`i?�.
Khi cha'nh phu? Bush dda'nh va`o va` chie^'m ddo'ng Iraq, mo^.t mi`nh hay ga^`n
nhu+ mo^.t mi`nh, ma(.c da^`u ca'c nu+o+'c DDo^`ng minh A^u cha^u cho^'ng
ddo^'i, va` Lie^n Hie^.p Quo^'c kho^ng ddo^`ng y', thi` co' pha?i dda^y la`
mo^.t cha'nh sa'ch ngoa.i giao nga.o ma.n, kie^u nga.o kho^ng? Ro^`i sau khi
dda~ ma^'t va`o chie^'n tranh ha`ng tra(m ty? My~ kim vo+'i ha`ng nga`n binh si~
bi. tu+? vong va` ha`ng tra(m nga`n da^n Iraq bi. gie^'t, cha'nh phu? Bush pha?i
ke^u go.i ca^`u cu+'u Lie^n Hie^.p Quo^'c va` ddo^`ng minh A^u cha^u va`o giu'p,
thi` Hoa Ky` co' ma^'t ma(.t kho^ng? Ca'c nha` la~nh dda.o My~ dda~ que^n li.ch
su+? va` so^' pha^.n cu?a ddoa`n qua^n vie^~n chinh dde^' quo^'c Anh Ca't Lo+.i
ho^`i tru+o+'c sao? Sau khi dda'nh va`o va` chie^'m ddo'ng Iraq 15 na(m, va`
ma^'t ha`ng nga`n binh si~ bi. tu+? vong, cha'nh phu? Anh pha?i ru't qua^n ve^`
va` Thu? tu+o+'ng Winston Churchill na(m 1945 pha?i tho^'t ra lo+`i than tho+?:
�To^i ra^'t ho^'i ha^.n dda~ cho qua^n va`o chie^'m ddo'ng Iraq�. Vo+'i so^'
binh si~ tu+? vong ha`ng nga`n va` da^n chu'ng Iraq bi. tie^u die^.t ha`ng tra(m
nga`n, Hoa Ky` ddang ddi theo so^' pha^.n cu?a Anh Ca't Lo+.i tru+o+'c dda^y.
Va` chu'ng ta kho^ng ne^n que^n mo^.t quy lua^.t cu?a thie^n nhie^n ddu+o+.c
thu+`a nha^.n va` to^n tro.ng bo+?i ta^'t ca? ca'c to^n gia'o tre^n the^'
gio+'i: �Kho^ng co' mo^.t vu. gie^'t ngu+o+`i na`o la` kho^ng pha?i tra? gia',
kho^ng co' mo^.t vu. a'm sa't na`o ddu+o+.c quye^`n la`m, kho^ng co' mo^.t vu.
die^.t chu?ng na`o ma` kho?i chi.u to^.i. Nhu+~ng ai la`m nhu+~ng chuye^.n na`y
dde^`u se~ pha?i tra?, kho^ng ba(`ng ca'ch na`y thi` ba(`ng ca'ch kha'c; ne^'u
ho. chu+a ki.p tra? thi` con ca'i ho. hay cha'u cha('t ho. pha?i tra?; ne^'u
the^' he^. hie^.n ta.i chu+a tra?, thi` the^' he^. ke^' tie^'p va` nhu+~ng the^'
he^. trong tu+o+ng lai se~ pha?i tra?.�
Nhu+ng trong chi'nh tri., va^'n dde^` nhu+'c nho^'i la` ne^'u ta xe't mo^.t
khoa?ng tho+`i gian chu+`ng mo^.t the^' ky? so vo+'i vi~nh cu+?u thi` chi? la`
khoa?nh kha('c cu?a mo^.t gia^y ddo^`ng ho^`, thi` thu+o+`ng thu+o+`ng ke? to^.i
pha.m kho^ng tra? nhu+ng nhu+~ng ngu+o+`i vo^ to^.i no^'i tie^'p ve^` sau la.i
pha?i tra?!
Ke^'t
Sau 30 na(m la`m vie^.c cho da^n to^.c va` phu.ng su+. dda^'t nu+o+'c, nga`y
nay, to^i kho^ng kho?i? ngo^`i nga^~m nghi~ la.i nhu+~ng gi` to^i dda~ ga(.p
trong khi thi ha`nh pha^.n su+. o+? trong va` ngoa`i` nu+o+'c.
To^i dda~ ddu+o+.c nuo^i du+o+~ng ba(`ng nhu+~ng gia' tri. truye^`n tho^'ng
ke^'t tinh qua bao nhie^u the^' ky? ha`o hu`ng, va` nha^n ha^.u cu?a to^? tie^n,
tre^n ne^`n ta?ng cu?a nhu+~ng tu+ tu+o+?ng vi~ dda.i cu?a phu+o+ng DDo^ng, va`
ti`nh thu+o+ng vo^ ta^.n cu?a da^n to^.c.
Trong ca^u chuye^.n ke^? la.i qua~ng ddo+`i dda~ tra?i qua, bie^'t bao nhie^u
la^`n to^i buo^`n ra^`u tro^ng tha^'y nhu+~ng gia' tri. a^'y ha^`u nhu+ bie^'n
ma^'t, kho^ng co`n da^'u ve^'t o+? mo^.t so^' ngu+o+`i, dda(.c bie^.t o+?
nhu+~ng con ngu+o+`i ddu+o+.c coi la` thuo^.c ta^`ng lo+'p thu+o+.ng lu+u, tinh
hoa nha^'t cu?a xa~ ho^.i, trong lu'c ti'nh trung ha^.u thuy? chung la.i chi?
co`n ddu+o+.c ti`m tha^'y o+? no+i da^n nghe`o, cha^'t pha'c o+? tho^n que^.
Tre^n tru+o+`ng quo^'c te^', to^i cu~ng cha'n na?n, nhi`n tha^'y bao nhie^u su+.
la^`m la^~n cu?a co^ng chu+'c ngu+o+`i ngoa.i quo^'c, o+? nhu+~ng ddi.a vi. cao
ca^'p nha^'t, dda.i die^.n cho nhu+~ng xa~ ho^.i u+u tu' nha^'t cu?a the^'
gio+'i, dda~ co' nhu+~ng tu+ ca'ch va` ha`nh ddo^.ng ke'm co?i, kho^ng kha'c gi`
nhu+~ng vie^n chu+'c ca'c nu+o+'c ha^.u tie^'n, chi? vi` tham lam tranh nhau
quye^`n lo+.i ca' nha^n, rie^ng tu+, i't khi nghi~ dde^'n quye^`n lo+.i chung
cu?a nha^n loa.i.
Ta^'t ca? dda.o gia'o tre^n the^' gio+'i dde^`u co' mu.c ddi'ch cao xa, thay
ddo^?i con ngu+o+`i, dda`o ta.o ra mo^.t con ngu+o+`i co' ti`nh thu+o+ng nhie^`u
ho+n, co' ddu+'c ha.nh cao ho+n. Nhu+ng qua nhu+~ng na(m 47, to^i va`o dda.i
ho.c va` chen chu'c vo+'i xa~ ho^.i Pha'p, ro^`i dde^'n ca'c na(m 50, qua My~
dde^? ho.c ho?i �ddo+`i so^'ng da^n chu'ng My~� � the American Way of Life � va`
la(n lo^.n bao nhie^u na(m vo+'i xa~ ho^.i My~, to^i tha^'y ro~, xa~ ho^.i o+?
A^u cha^u, o+? My~ cha^u, cu~ng nhu+ o+? nu+o+'c nha`, dda~ thay ddo^?i nhie^`u
tu+` ddo' va` ba^y gio+` tu+ ca'ch con ngu+o+`i ba^'t cu+' o+? xa~ ho^.i na`o
cu~ng ke'm thua nga`y xu+a nhie^`u.
To^i kho^ng kho?i tu+. ho?i loa`i ngu+o+`i se~ ddi dde^'n dda^u?
N.H.H.
Santa Barabara, Tha'ng Na(m 2004