Nhu+~ng bie^'n ddo^.ng o+? tra.i Nam Ha` 1980 - 1981

[rangn...@gmail.com]

TD, 3.10.08

Mx Mai Va(n Ta^'n

Na(m 19 tuo^?i to^i va`o DDa.i ho.c . DDa^y la` mo^.t nie^`m vui lo
+'n cu?a Ba me. to^i va` cu~ng la` nie^`m ha?nh die^.n cu?a Gia
ddi`nh to^i. Rie^ng to^i cu~ng ga(.p mo^.t so^' kho' kha(n trong nhu
+~ng nga`y dda^`u. Ma(.c da^`u o+? Trung ho.c to^i la` mo^.t ho.c sinh
gio?i nhu+ng o+? dda^y cha(?ng tha^'m va`o dda^u. Chu+'ng chi? M.P.C
go^`m co' 3 mo'n chi'nh la` toa'n, ly', ho'a. No^.i ca'i mo^n Ho'a
cu~ng chia ra Ho'a hu+?u co+, Ho'a vo^ co+, Ho'a dda.i cu+o+ng ,..va`
nhu+~ng gio+` thu+.c nghie^.m o+? pho`ng lab ma` chu'ng to^i go.i la`
T.P ( travail practique) .

Nhu+ng ca'i kho' kha(n nha^'t va^~n la` Sinh ngu+~. Ho^`i ddo' ca'c tru
+o+`ng DDa.i ho.c chu+a chuye^?n ngu+~ he^'t qua tie^'ng Vie^.t va`
co`n nhie^`u mo^n pha?i nho+` nhu+~ng gia'o su+ ngu+o+`i Pha'p. O+? chu
+'ng chi? cu?a to^i co`n gio+` Chaleur ( Nhie^.t ) cu?a Mademoiselle
Marchand va` gio+` Optics ( Quang ) cu?a tha^`y Bernard . Nhu+~ng anh
chi. o+? Tabert hay Marie Curie co`n ddo+? chu+' nhu+~ng anh cha`ng Tru
+o+`ng Vie^.t nhu+ to^i thi` chi.u che^'t. Co^' ga('ng la('m thi` " bo
+i ” cu~ng tha^'y thu+o+ng. Nhu+ng to^i ye^u ca'i gia~ng ddu+o+`ng 2
ro^.ng the^nh thang ddo' la('m. Nhu+~ng tha'ng dda^`u pha?i ddi so
+'m , hoa(.c pha?i thay phie^n nhau ddi so+'m dde^? da`nh cho^~. Chi?
co' hai ngu+o+`i dde.p cu+' ung dung ddi dde^'n gio+` na`o cu~ng co'
nhu+~ng anh cha`ng ra^'t " galant” da`nh cho hai cho^~. O+? ngoa`i
Gia~ng ddu+o+`ng 1 cu?a chu+'ng chi? Ly'- Ho'a - Nhie^n ( S.P.C.N )
thi` pha'i nu+~ tham gia ddo^ng la('m , co`n o+? Gia~ng ddu+o+`ng 3 cu?
a Toa'n dda.i cu+o+ng ( M.G ) ca'c em dde^`u ngoa?nh ma(.t. Cu~ng may
chu'ng to^i co`n da`nh ddu+o+.c hai ngu+o+`i dde.p. Mo^.t ngu+o+`i la`
mo^.t ba` Soeur , thuo^.c loa.i " ba` chi.” ro^`i ne^n cha(?ng anh
cha`ng na`o le'ng phe'ng ddu+o+.c. Chi? co`n mo^.t " na`ng Ba.ch
Tuye^'t” ma` ddu+o+.c dde^'n ho+n mo^.t nga`n " chu' lu`n” sa(n so'c
va` chie^`u chuo^.ng thi` ha^n ha.nh qua' ro^`i. Cu~ng xin ddu+o+.c
no'i the^m la` Tru+o+`ng DDa.i ho.c Su+ pha.m cu~ng o+? sa't be^n, con
ddu+o+`ng ddi va`o tru+o+`ng pha?i ddi qua Gia~ng ddu+o+`ng 2, nhu+ng
ca'c na`ng o+? dda^y cu~ng kie^u nga.o la('m , cha(?ng bao gio+` the`m
nhi`n nhu+~ng anh cha`ng " faculte' libre” na`y dda^u.

Nhu+~ng nga`y dda^`u DDa.i ho.c cu?a to^i la` nhu+ the^', kho^ng pha?i
suo^ng se? , de^~ da`ng nhu+ng ddo' la` mo^.t bu+o+'c ngoa(.c ra^'t
quan tro.ng trong cuo^.c ddo+`i mi`nh :

DDu+o+`ng ma^y ro^.ng the^nh thang cu+? bo^.,
No+. tang bo^`ng trang tra('ng vo^? tay reo..
(Nguye^~n co^ng Tru+' )

Cu~ng tho+`i gian na`y ne^`n Co^.ng ho`a son tre? cu?a mie^`n Nam ddu+o
+.c tha`nh la^.p tu+` na(m 1954 dda~ ba('t dda^`u bu+o+'c va`o mo^.t
giai ddoa.n bi tha?m. Bie^'n co^' nga`y 1/11/1963 dda~ gie^'t che^'t
hai anh em o^ng Ngo^ ddi`nh Die^.m , Ngo^ ddi`nh Nhu dde^? ddu+a ca'c
o^ng trong " lu.c nha^n bang” ( Minh, Kim, Xua^n , DDo^n, DDi'nh,
Vy~ ) le^n la`m mo^.t " cuo^.c ca'ch ma.ng” ba(`ng ca'ch de.p bo? A^'p
chie^'n lu+o+.c va` mo+`i VC va`o ca'i a^'p Ta^n sinh cha(?ng co' cu+?
a ddo'ng then ca`i gi` ra'o. Nhu+ng cu~ng chi? ddu+o+.c 3 tha'ng ca'c
o^ng cu~ng bi. hai dda.i K la` Nguye^~n Kha'nh va` Tra^`n thie^.n
Khie^m la`m mo^.t cuo^.c " chi?nh ly'” mo+`i o^ng big Minh ddi la`m
dda.i su+' lu+u ddo^.ng co`n 5 o^ng co`n la.i ddu+o+.c ddu+a le^n
nghi~ ma't ta.i mo^.t dinh thu+. va`o ba^.c nha^'t cu?a "ddu+'c quo^'c
tru+o+?ng Ba?o DDa.i” ta.i DDa` la.t.

Xa~ ho^.i ba('t dda^`u ho^?n loa.n, to^n gia'o chia re~ ki`nh cho^'ng
nhau, sinh vie^n ho.c sinh xuo^'ng ddu+o+`ng . Nhu+~ng gia~ng ddu+o
+`ng tro+? tha`nh nhu+~ng die^~n dda`n tranh ca~i, dda~ pha'. Qua^n
ddo^.i cu~ng chia be`, ke^'t nho'm sa(?n sa`ng " bie^?u du+o+ng lu+.c
lu+o+.ng” nhu+ Du+o+ng va(n DDu+'c, La^m va(n Pha't, Pha.m ngo.c Tha?
o ..Nhu+~ng te^n VC na(`m vu`ng cu~ng ba('t dda^`u tha'p tu`ng du+o+'i
nhu+~ng lo+'p a'o tha^`y tu, dda?ng pha'i , qua^n ddo^.i. Cu~ng may,
nhu+~ng ngu+o+`i li'nh o+? nhu+~ng vi. tri' tha^'p nha^'t va^~n vu+~ng
va`ng tay su'ng. Trong hoa`n ca?nh na`y to^i cu~ng chi? muo^'n la`m
mo^.t ngu+o+`i li'nh va` quye^'t ta^m ba?o ve^. ca'i vu`ng dda^'t to^i
dda~ sinh ra va` lo+'n le^n. To^i kho^ng co' mo^.t tham vo.ng danh tu+o
+'ng na`o ca? ma` chi? co' mo^.t u+o+'c muo^'n ddu+o+.c chie^'n dda^'u
cho ly' tu+o+?ng Tu+. do va` su+. to^`n ta.i cu?a mie^`n Nam tha^n
ye^u na`y.

Cuo^'i na(m 1964 to^i gia nha^.p Kho'a 21 Tru+o+`ng Vo? bi. Quo^'c gia
VN. Sau hai na(m tha^u nha^.n nhu+~ng kie^'n thu+'c ve^` va(n ho'a,
qua^n su+. va` la?nh dda.o chi? huy , Tru+o+`ng Me. dda~ trang bi.
dda^`y ddu? ha`nh trang dde^? cho chu'ng to^i bu+o+'c va`o binh
nghie^.p . Hai mu+o+i " Ta^n thie^'u u'y ” ma.nh da.n tri`nh die^.n
Bo^. tu+ li.nh Lu+~ ddoa`n TQLC dda(.t ta.i so^' 15 Le^ tha'nh To^n
Sa`i go`n. Ta^'t ca? dde^`u ddu+o+.c ddu+a ve^` ca'c Tie^?u ddoa`n
ta'c chie^'n. To^i ddu+o+.c ve^` Tie^?u ddoa`n 6/TQLC mo+'i tha`nh
la^.p do Th/ta' Pha.m va(n Chung chi? huy. O+? dda^y to^i ga(.p nhu
+~ng vi. Nie^n tru+o+?ng cu?a mi`nh nhu+ DD/U Tra^`n va(n Hie^?n
( Tie^?u ddoa`n pho') va` ca'c vi. DDa.i ddo^.i tru+o+?ng la` DD/U
Nguye^~n ddi`nh Thu?y, Tr/U Le^ va(n Cu+u, Tr/U Le^ va(n Huye^`n, Tr/U
Nguye^~n tu+o+`ng Huy..Sau tho+`i gian hua^'n luye^.n va` bo^? sung
qua^n so^' ta.i Trung ta^m hua^'n luye^.n quo^'c gia Va.n kie^'p ,
Tie^?u ddoa`n ba('t dda^`u xua^'t qua^n va`o mu`a thu na(m 1967 va`
tham du+. nhu+~ng cuo^.c ha`nh qua^n ta.i dda(.c khu Ru+`ng sa't,
chi.u tra'ch nhie^.m ba?o ve^. an ninh so^ng Lo`ng Ta?o , thu?y tri`nh
tu+` so^ng Sa`i go`n ra Ca^`n gio+`. Ke^' tie^'p la` nhu+~ng cuo^.c
ha`nh qua^n va`o chie^'n khu D, ma^.t khu Du+o+ng minh Cha^u, da^~m
na't ma^.t khu Le^ ho^`ng Phong, vu`ng DDu+'c ho`a , DDu+'c Hue^... DDu
+o+.c kho^ng va^.n ra phi tru+o+`ng DDe^` DDu+'c, Bo^`ng so+n tham du
+. nhu+~ng cuo^.c ha`nh qua^n ta.i Du+o+ng lie^?u , Bi`nh du+o+ng . Tro
+? ve^` Sa`i go`n , vo+'i nhu+~ng tra^.n chie^'n tre^n ddu+o+`ng
pho^' trong hai ddo+.t pha?n co^ng 1 va` 2. Nhu+~ng tra^.n chie^'n
mie^.t ma`i .. dde^'n tha'ng 6/1969 to^i bi. thu+o+ng kha' na(.ng o+?
Hu+o+ng lo^. 14 thuo^.c qua^.n Phong ddie^`n Ca^`n tho+. Sau khi
xua^'t vie^.n ddu+o+.c chuye^?n ve^` la`m Si? quan ban 3 cu?a Lu+~
ddoa`n 258/TQLC cho dde^'n nga`y 30/4/1975. Ca'i nga`y tang thu+o+ng,
ddau kho^?, nhu.c nha~ nha^'t ngu+o+`i li'nh. Ca'i nga`y ma` che^'
ddo^. VNCH dda~ bi. bu+'c tu+?. Toa`n the^? mo^.t qua^n ddo^.i hu`ng
ma.nh bi. ba('t buo^.c pha?i buo^ng su'ng dda^`u ha`ng.

Chu'ng to^i dda~ tra~i qua nhu+~ng nga`y hoang mang va` dda^`y lo
la('ng , dde^? cuo^'i cu`ng bu+o+'c va`o nhu+~ng nha` tu` cu?a VC nhu+
ha`ng tra(m nga`n si? quan , vie^n chu+'c cu?a che^' ddo^. cu~. Ba('t
dda^`u nhu+~ng nga`y lu+u dda`y tu+` nam ra ba('c. DDo' la` nga`y
24/6/1975 to^i " tri`nh die^.n” o+? tru+o+`ng Trung ho.c Hoa`ng thu.y
Na(m, tre^n ddu+o+`ng Pha.m vie^'t Cha'nh , be^n ho^ng bi.nh vie^.n Tu
+? Du~ . Ngu+o+`i ba.n cu`ng Binh chu?ng ma` to^i ga(.p dda^`u tie^n
la` DD/U Phan va(n Trung o+? pho`ng Ha`nh cha'nh Ta`i cha'nh thuo^.c
Bo^. tu+ li.nh SDD/TQLC. Ha`nh trang mang theo cu~ng tha^.t go.n nhe.,
vi` ra ra~ nhu+~ng nga`y na`y chi? nghe ca'i go.i la` "u?y ban qua^n
qua?n tha`nh pho^'” do te^n tu+o+'ng Tra^`n va(n Tra` la`m chu? ti.ch,
loan ba'o tre^n ba'o chi' va` dda`i pha't thanh : " mang theo qua^`n
a'o va` lu+o+ng thu+.c ddu? du`ng trong mu+o+`i nga`y”. DDo' la` ca'i
ba^?y sa^.p thu+' nha^'t.

* Qua ca'c tra.i giam o+? Mie^`n Nam :

Va`o lu'c nu+?a dde^m , to^i ddang thiu thiu ngu~ thi` co' li.nh ta^.p
ho.p " ha`nh qua^n” . Ta^'t ca? mo.i ngu+o+`i co' ma(.t o+? sa^n tru+o
+`ng. Vi` la` qua^n nha^n cho ne^n chu'ng to^i nha^.p va`o ddo^.i
hi`nh ra^'t nhanh cho'ng. tu+`ng toa'n 30 ngu+o+`i leo le^n nhu+~ng
chie^'c xe molotova phu? ba.t ki'n bu+ng , phi'a sau co' hai te^n ve^.
binh ca^`m AK47 ngo^`i hai be^n. Nhu+~ng ngu+o+`i ngo^`i ga^`n nhu+~ng
lo^? thu?ng co' the^? quan sa't ddu+o+.c be^n ngoa`i. Chu'ng to^i
dda^u co' xa la. gi` nhu+~ng con ddu+o+`ng ma` chu'ng to^i dda~ ddi
qua , nhu+ng chu'ng va^~n a'p du.ng chie^'n thua^.t " da^'u dda^`u
lo`i dduo^i”, cu+' cho ddoa`n xe cha.y lo`ng vo`ng, quanh co, qua
la.i , tu+` nu+?a dde^m dde^'n 6 gio+` sa'ng thi` ddoa`n xe du+`ng
la.i o+? mo^.t no+i ma` ddo^'i vo+'i to^i ra^'t la` quen thuo^.c :
Tra.i giam tu` binh phie^'n co^.ng o+? Ta^n Hie^.p, Bie^n Ho`a. Tra.i
na`y co`n co' te^n la` Tra.i Suo^'i Ma'u. To^i co`n nho+' nga`y
21/4/1975 mo^.t Lu+~ ddoa`n thu+' hai ddu+o+.c li.nh ta(ng cu+o+`ng
cho Qua^n ddoa`n 3 . DDo' la` Lu+~ ddoa`n 258/TQLC go^`m ca'c TDD2
( Th/ta' Tra^`n va(n Ho+.p) +TDD4 ( Th/ta' Tra^`n ngo.c Toa`n ) + TDD6
( Tr/ta' Le^ ba' Bi`nh ) . Lu+~ ddoa`n tru+o+?ng la` DD/ta' Nguye^~n
na(ng Ba?o , Tr/ta' Huy`nh va(n Lu+o+.m la` Lu+~ ddoa`n pho' kie^m
Tham mu+u tru+o+?ng va` to^i la` Tru+o+?ng ban 3. Bo^. chi? huy LDD
dda(.t ngay dda^y , trong ca'i khuo^n vie^n cu?a tra.i tu` na`y.
Ga^`n hai tha'ng sau to^i tro+? la.i dda^y vo+'i mo^.t tu+ the^' hoa`n
toa`n kha'c ha(?n. To^i kho^ng bie^'t mi`nh ba^y gio+` ddu+o+.c go.i vo
+'i mo^.t danh xu+ng na`o : tu` binh, ha`ng binh cha('c cha('n la`
kho^ng pha?i ro^`i..Nhu+~ng tie^'ng nhu+ la` ta^.p trung ho.c ta^.p ca?
i ta.o, ca?i ta.o vie^n,..va^~n co`n xa la. qua'.

Tru+o+'c ma('t la` bo.n chu'ng chia tu+`ng ddo^.i 30 ngu+o+`i ddu+o+.c
li.nh va`o nhu+~ng nha` to^n, va'ch ba(`ng to^n, hai cu+?a ra va`o o+?
hai dda^`u cu~ng ba(`ng to^n , hai be^n co' dda'p hai ca'i be^. cao chu
+`ng 3 pha^n dde^? la`m cho^~ ngu~. Nhu+~ng qua^n trang, qua^n du.ng
ra~i ra'c ddo' dda^y ra^'t nhie^`u. Chu'ng to^i ddu+o+.c li.nh gom
la.i he^'t , cha^'t tha`nh ddo^'ng tru+o+'c nha` . Nhie^`u anh dda~
la^'y nhu+~ng qua^`n a'o cu~ co`n sa.ch se~ , nhu+~ng ca'i ba lo^, nhu
+~ng bi ddo^ng nu+o+'c giu+~ la.i co`n su'ng dda.n thi` ddem giao na.p
he^'t. Chu'ng to^i tie^'p tu.c do.n de.p be^n ngoa`i la'ng tra.i, sa't
dde^'n nhu+~ng ha`ng ra`o ke~m gai . DDa~ co' mo^.t tai na.n xa?y ra
cho mo^.t anh ba.n te^n Hie^?n, ngu+o+`i Hue^' . Mo^.t tra'i lu+.u
dda.n ga`i dda~ pha't no^? ga^y cho mo^.t so^' bi. thu+o+ng nhe. chi?
co' anh Hie^?n la` tra^`m tro.ng va` pha?i cu+a mo^.t cha^n pha?i.
Chu'ng to^i cu~ng ddu+o+.c to^? chu+'c nhu+~ng toa'n " anh nuo^i”, co'
nhie^.m vu. lo bu+?a a(n cho toa`n tra.i. Co+ ngo+i thi` dda~ co' sa(?
n nhu+~ng be^'p lo` va` nhu+~ng cha?o gan lo+'n ma` tru+o+'c dda^y
du`ng dde^? na^'u co+m va` thu+'c a(n cho dda'm tu` binh VC. Ba^y gio
+` chu'ng to^i la.i ddu+o+.c thu+`a hu+o+?ng ca'i di sa?n ddo' mo^.t
ca'ch dda('ng cay. Ha(`ng nga`y mo^~i ddo^.i ca('t cu+? mo^.t to^? 5
ngu+o+`i lo na^'u co+m , thu+'c a(n va` na^'u nu+o+'c so^i dde^? pha't
cho anh em. Mo^.t ca'i gie^'ng nu+o+'c du`ng cho a(n uo^'ng va` ta('m
gia(.t cho ca? tra.i.

Nhu+~ng tua^`n le^~ dda^`u nha` be^'p la^'y ga.o tu+` nha` kho cu?a
TDD5 Qua^n ca?nh (ddo+n vi. qua?n ly' tra.i giam tru+o+'c dda^y ), nhu
+ng tho+`i gian sau ddo' nha^.n ga.o tu+` nhu+~ng ma^.t khu cu?a
chu'ng cho+? ve^`. DDo' la` loa.i ga.o mo^'c, cu~ va` co' nhie^`u dda'
so~i la^~n lo^.n . Nha` be^'p kho^ng ddu? du.ng cu. dde^? loa.i ra
he^'t nhu+~ng ta.p cha^'t, cho ne^n nhie^`u khi pha?i nha('m ma('t ma`
a(n che'n co+m co' mu`i ho^i, mo^'c va` ca't so~i..Cu~ng may ha(`ng
tha'ng chu'ng cho go+?i mua mo^.t so^' nhu ye^'u pha^?m tu+` be^n
ngoa`i .

Ha(`ng nga`y co' hai buo^?i le^n lo+'p dde^? ho.c ta^.p chi'nh tri. vo
+'i nhu+~ng ba`i ve^` : chi'nh sa'ch va` ddu+o+`ng lo^'i mo+'i, ve^`
nhu+~ng to^.i a'c tru+o+'c dda^y ..Thu+o+`ng thi` buo^?i sa'ng le^n lo
+'p, buo^?i chie^`u thi` chia ra to^? tha?o lua^.n. Nhu+~ng tay chi'nh
tri. vie^n no'i nhu+ con ve.t, co`n mi`nh thi` cu~ng ta^.p la`m con
ve.t dde^? no'i, nhu+ng co`n gu+o+.ng ga.o va` kho' kha(n la('m. To^i
nho+' trong mo^.t ca^u chuye^.n cu?a MX Huy`nh va(n Phu' co' ke^? la.i
mo^.t lo+`i nha^.n xe't cu?a MX Huy`nh va(n Lu+o+.m no'i vo+'i anh nhu
+ sau :

- " Hi`nh nhu+ tha(`ng VC na`o cu~ng co' ga('n mo^.t cu.c pin o+? du+o
+'i ddi't ma^`y a.. Cu+' va(.n ve^` "on” la` no'i, va(.n ve^` " off”
la` ngu+ng . Tao nghi~ no' no'i ma` kho^ng bao gio+` hie^?u ddu+o+.c
nhu+~ng ddie^`u no' ddang no'i !”.

Co`n ngo^`i tha?o lua^.n cu~ng la` mo^.t cu+.c hi`nh. DDa^u co' ngu+o
+`i na`o thi'ch mang ba` con, anh em va` ngay ba?n tha^n mi`nh ra
dde^? " ma('ng nhie^'c , chu+?i ru?a” dda^u. Nha^'t la` ca'i ly' tu+o+?
ng phu.c vu. va` ca'i la^.p tru+o+`ng cho^'ng Co^.ng cu?a ngu+o+`i
mie^`n Nam. Ba^y gio+` pha?i la`m ngu+o+.c la.i ta^'t ca?. Pha?i ke^'t
a'n mi`nh . Pha?i phu? nha^.n ca'i chi'nh nghi~a ma` mi`nh dda~ ddo^?
bao nhie^u mo^` ho^i va` xu+o+ng ma'u. Pha?i ca tu.ng ke? thu` cha(?ng
co' gi` dda'ng dde^? ca tu.ng , mo^.t ke? kho^ng ra gi` ma` tro+`
tha`nh ngu+o+`i chie^'n tha('ng nhu+ o^ng Thu+o+.ng nghi. si? Mac Cain
dda~ no'i. Mo^.t chu? nghi~a ngoa.i lai ca^`n pha?i bi. trie^.t tie^u.
The^' ma`.. DDau lo`ng tha^.t !

The^' Chie^'n quo^'c ..the^' Xua^n thu
Ga(.p tho+`i the^'..the^' tho+`i pha?i the^' !

Co`n ngu+o+`i My~ thi` sao ? Di~ nhie^n, ngu+o+`i My~ kho^ng pha?i la`
nhu+~ng ngu+o+`i ba.n to^'t vi` ho. dda~ bo? mie^`n Nam ma` tha'o
cha.y, nhu+ng i't ra ho+n 58 nga`n binh si~ cu?a ho. dda~ hy sinh
tre^n chie^'n tru+o+`ng VN va` ho+n 100 nga`n thu+o+ng binh co`n ddo'.
Nhu+ng cha('c cha('n ngu+o+`i My~ kho^ng pha?i la` "dde^' quo^'c My~”
vo+'i chi'nh sa'ch thu+.c da^n mo+'i nhu+ bo.n chu'ng dda~ no'i vi` ngu
+o+`i My~ dda~ co' mo^.t thuo^.c ddi.a na`o tre^n the^' gio+'i
dda^u ?..Co`n chi'nh quye^`n va` qua^n ddo^.i mie^`n Nam cu~ng kho^ng
pha?i la` co^ng cu. hay la` li'nh dda'nh thue^ cho My~. Nhu+~ng ngu+o
+`i li'nh VNCH chie^'n dda^'u cho su+. so^'ng co`n cu?a mie^`n Nam chu
+' kho^ng phu.c vu. cho quye^`n lo+.i My~. Nhu+~ng ngu+o+`i la?nh
dda.o mie^`n Nam trong giai ddoa.n dda^`u kho^ng co' thu+.c ta`i va`
thu+.c ta^m , kho^ng ddu? ba?n li~nh va` tu+. tin ne^n kho^ng ga^y ddu
+o+.c nie^`m tin trong lo`ng da^n chu'ng. Nhu+ng ddo' la` nhu+~ng
ddie^?m sai so't cu?a mo^.t ne^`n da^n chu? lu'c ban dda^`u va` ddo'
cu~ng la` nhu+~ng ngo? nga'ch dde^? VC cho ca'n bo^. cu?a chu'ng xa^m
nha^.p va`o lu?ng ddoa.n va` pha' hoa.i.

Nhu+ng ti`nh ca~m mie^`n Nam va^~n dda^`y a^'p trong tra'i tim cu?a
mo.i ngu+o+`i. Ba^y gio+` chu'ng dda~ chie^'m ddu+o+.c mie^`n Nam nhu
+ng chu'ng va^~n kho^ng chie^'m ddu+o+.c tra'i tim cu?a mie^`n Nam.
Chu'ng tu+. cho mi`nh la` nhu+~ng ngu+o+`i ddi la`m ca'ch ma.ng , co`n
nhu+~ng ngu+o+`i o+? mie^`n Nam la` nguy. qua^n, ngu.y quye^`n. Chu'ng
kie^u nga.o mo^.t ca'ch lo^' bi.ch khi cho mi`nh la` nhu+~ng "ddi?nh
cao cu?a tri' tue^. loa`i ngu+o+`i”. Xa~ ho^.i cu?a bo.n chu'ng la`
mo^.t xa~ ho^.i " u+u vie^.t”. Te^n tu+o+'ng Va(n tie^'n Du~ng dda~
ca tu.ng "dda.i tha('ng mu`a xua^n” la` mo^.t cuo^.c chie^'n tha^`n
ky`,..Tho^i thi` chu'ng muo^'n to^ son tre't pha^'n ca'i gi` ma`
kho^ng ddu+o+.c, to^i va` anh ba.n Vu~ the^' Khanh ( Trung ta^m hua^'n
luye^.n TQLC ) chi? nhi`n nhau ma` cu+o+`i la(.ng le~.

Khoa?ng tha'ng 8/1975 mo^.t so^' anh em ddu+o+.c chuye^?n tra.i ve^`
Trung ta^m an du+o+~ng Bie^n ho`a . Sau Hie^.p ddi.nh ngu+ng chie^'n
da beo 27/1/1973 , nhu+~ng qua^n ca'n chi'nh cu?a mie^`n Nam bi. VC
ba('t va` trao tra? ta.i Lo^.c Ninh hay Tha.ch ha?n ddu+o+.c ddu+a
ve^` Trung ta^m na`y dde^? bo^`i bo^? la.i su+'c kho?e va` cu~ng co^'
la.i tinh tha^'n cho^'ng co^.ng va` la^.p tru+o+`ng Quo^'c gia . Sau
ddo' nhu+~ng ai muo^'n tro+? ve^` nhie^.m so+? cu~ hay co' the^? xin
gia?i ngu~. Khu vu+.c na`y kha' ro^.ng va` so^' tu` ve^` dda^y cu~ng
kha' ddo^ng. Anh em chu'ng to^i ddu+o+.c chia la`m 2 khu , mo^~i khu
la` mo^.t "trung ddoa`n”, nga(n ca'ch nhau bo+?i mo^.t ha`ng ra`o ke~m
gai . Cu~ng chia tu+`ng ddo^.i 30 ngu+o+`i . Mo^~i nha` co' 4 ddo^.i .
DDa~ co' pha^n chia ra la`m 2 kho^'i. Kho^'i A dda so^' la` si? quan
Qua^n ddo^.i va` kho^'i B dda so^' la` si? quan Ca?nh sa't. Ban nga`y
thi` ho.c ta^.p chi'nh tri., tha?o lua^.n. Nhu+ng dde^m dde^'n thi`
ta.i ha`ng ra`o ke~m gai nga(n ca'ch tro+? tha`nh " khu cho+. tro+`i”
dde^? cho dda'm bo^. ddo^.i va` phe ta buo^n ba'n , ddo^?i cha't.Bo.n
chu'ng ra^'t thi'ch nhu+~ng ca'i ddo^`ng ho^`, bu't ma'y va` nhu+~ng
bo^. qua^`n a'o civil va?i to^'t , co`n phe ta thi` muo^'n co' tie^`n
dde^? go+?i mua nhu+~ng thu+'c a(n , thuo^'c la' cu`ng nhu+~ng mo'n
la(.t va(.t. Kho^ng bie^'t co' su+. ra('c ro^'i na`o giu+~a hai be^n
hoa(.c dda'm chi? huy cu?a bo.n chu'ng muo^'n de.p ca'i cho+. tro+`i
na`y ma` va`o dde^m 31/8/1975 , mo^.t tra'i lu+.u dda.n M26 tu+` phi'a
VC ne'm qua la`m cho mo^.t so^' bi. che^'t va` nhie^`u ngu+o+`i bi. thu
+o+ng trong ddo' co' nha.c si? Minh ky` , ba'c si? Kha' va` ngu+o+`i
ba.n cu`ng kho'a cu?a to^i la` DD/U Nguye^~n tri' DDu+'c , cu`ng
nhie^`u ngu+o+`i nu+~a ma` to^i kho^ng bie^'t he^'t..

Tie^'ng no^? la`m anh em trong nha` 21,22,23, vo^.i cha.y qua be^n
kho^'i B . To^i cu`ng mo^.t so^' anh em co`n la.i phu. khie^ng nhu+~ng
ngu+o+`i che^'t va` nhu+~ng ngu+o+`i bi. thu+o+ng dde^'n khu bo^.
ddo^.i VC va` dde^? be^n ngoa`i sa^n. Nhu+ng tha'i ddo^. cu?a bo.n
chu'ng cha(?ng co' su+. quan ta^m . Chu'ng to^i dde^` nghi. ba(ng bo'
va` ta?n thu+o+ng ve^` bi.nh vie^.n Bie^n ho`a dde^? chu+?a tri.. Nhu
+ng bo.n chu'ng cu+' dde^? ma(.c. Co' nhu+~ng ngu+o+`i bi. thu+o+ng
ra^'t tra^`m tro.ng. La't sau te^n y si? cu?a tra.i dde^'n. Ba'c si?
Kha' bi. mo^.t mie^'ng ma?nh va`o pho^?i , ho+i tho+? kho` khe` ,
ha('n be`n du`ng mo^.t con dao nhu+ ca'i ddu.c cu?a tho+. mo^.c dde^?
ca('t cuo^'n ho.ng dde^? cho anh tho+? . La^`n dda^`u tie^n to^i ddu+o
+.c chu+'ng kie^'n ca'i lo^'i chu+~a tri. ky` cu.c va` da~ man na`y.
Ma'u tu+` cuo^'ng ho.ng tra`o ra , cha?y tra`n tre^n ma(.t dda^'t va`
anh Kha' dda~ che^'t sau ddo'. Nha.c si? Minh ky` cu~ng bi. thu+o+ng
na(.ng, chu'ng ba?o mang va`o pho`ng nhu+ng kho^ng bie^'t chu+?a tri.
nhu+ the^' na`o ma` va`o khoa?ng 2 gio+` sau thi` anh che^'t. Tha(`ng
ba.n cu`ng kho'a Nguye^~n tri' DDu+'c bi. nhie^`u ma?nh va`o bu.ng du+o
+'i , chu'ng dda(.t anh va`o mo^.t ca'i ba`n cho buo^ng mu`ng xuo^'ng
no'i la` dde^? gia?i pha^?u ta.i cho^~. Nhu+ng anh dda~ che^'t va`o
hai nga`y sau ddo'. To^.i nghie^.p cho DDu+'c. Co' va`i la^`n no' ta^m
su+. cu`ng to^i ve^` hoa`n ca?nh gia ddi`nh va` ngu+o+`i vo+. mo+'i
sanh. No' no'i : Tao chi? co`n i't tie^`n dde^? la.i cho vo+. con
so^'ng ta.m qua nga`y cho+` tao ve^`. Nhu+ng no' cha(?ng bao gio+`
ve^` nu+~a. DDie^`u ba^'t nha^n la` bo.n VC kho^ng bao gio+` ba'o tin
cho gia ddi`nh nhu+~ng ngu+o+`i dda~ che^'t , tha`nh thu+? mo^~i ba
tha'ng gia ddi`nh ngu+o+`i qua' co^' va^~n go+?i qua` dde^'n.

Tho+`i gian 10 nga`y dda~ ddi qua tu+` la^u. Nhie^`u anh em ra^'t
hoang mang lo la('ng kho^ng bie^'t dde^'n bao gio+` thi` ddu+o+.c
ve^`. Nhu+~ng te^n ca'n bo^. chi'nh tri. thi` cu+' mo^.t gio.ng
ddie^.u : Ca'c anh ca^`n pha?i ho.c ta^.p ca?i ta.o la^u da`i dde^? tro
+? tha`nh co^ng da^n cu?a nu+o+'c ch/ xhcn VN. Khi na`o ca'c anh ho.c
ta^.p to^'t, lao ddo^.ng to^'t thi` ddu+o+.c dda?ng va` nha` nu+o+'c
xe't cho tro+? ve^` ddoa`n tu. vo+'i gia ddi`nh. Nhu+ng tie^u chua^?n
na`o dde^? ddu+o+.c xa'c nha^.n la` ho.c ta^.p to^'t, lao ddo^.ng
to^'t thi` chu'ng no' chi? a^.m o+` , kho^ng tra? lo+`i ddu+o+.c.
Mo^.t anh ba.n ngu+o`i ba('c te^n la` Phan tra^`n My~ la(.p la.i ca^u
no'i tru+o+'c dda^y cu?a o^ng Thie^.u la` ddu+`ng nghe nhu+~ng gi` CS
no'i ma` ha~y nhi`n nhu+~ng gi` CS la`m. DDu+`ng bao gio+` tro^ng mong
nga`y ve^` trong mo^.t tho+`i gian ra^'t ga^`n ma` ha~y giu+~ gi`n su
+'c kho?e va` kha(?ng ddi.nh tho+`i gian o+? tu` la^u da`i.

Y' kie^'n na`y dda~ bi. nhie^`u anh em pha?n ddo^'i, nhu+ng ca`ng ve^`
sau ca`ng tha^'y tha^'m thi'a. To^i cu~ng dda~ cho.n cho mi`nh mo^.t
tha'i ddo^. du+'t khoa't la` kho^ng bao gio+` cha^'p nha^.n so^'ng
chung vo+'i VC. To^i dda~ ba`n vo+'i ngu+o+`i ba.n cu`ng ddo^.i la` DD/
U Huy`nh trung Hie^'u se~ ti`m ca'ch vu+o+.t tra.i . Nhu+ng chu+a ki.p
thu+.c hie^.n y' ddi.nh thi` Linh mu.c DD/U Nguye^~n co^ng Tha`nh ,
tuye^n u'y co^ng gi'a'o cu?a SDD/TQLC dda~ ti`m ca'ch vu+o+.t tra.i
trong lu'c anh em ddang xem Ti Vi . Kho^ng tha`nh co^ng va` anh bi.
ba('t ngay sau ddo'. Anh bi. mo^.t tra^.n ddo`n ne^n tha^n. Ca'i ma('t
kie^'ng ca^.n thi. cu?a anh bi. chu'ng dda^.p be^?. Cu~ng may chu'ng
ddang chua^?n bi. ddu+a mo^.t so^' ddo^ng anh em ra ba('c ne^n chu'ng
chi? nho^'t anh va`o conex va` kho^ng la^.p nhu+~ng phie^n to`a xu+?
nhu+ mo^.t va`i anh em tru+o+'c dda^y.

* DDi.a ngu.c tre^n ta`u So^ng Hu+o+ng :

Khoa?ng tha'ng 6 na(m 1976, buo^?i chie^`u chu'ng to^i nha^.n ddu+o+.c
mo^.t bu+?a a(n kha'c thu+o+`ng go^`m co+m tra('ng, thi.t heo va` rau
ca?i xa`o. Mo.i ngu+o+`i dde^`u tha('c ma('c vi` ho^m nay dda^u pha?i
nga`y le^~ lo+'n dde^? ddu+o+.c "a(n tu+o+i” . Nhu+ng co' ddo^` a(n
ngon thi` xo+i ca'i dda~ , co' ddem ddi ba('n thi` cu~ng cha(?ng sao.

Khoa?ng 9 gio+` to^'i , chu'ng to^i ddu+o+.c li.nh chua^?n bi. " ha`nh
qua^n” . Phi'a tru+o+'c ddu+o+`ng mo^.t ddoa`n xe phu? ba.t ki'n,
ddang dda^.u cho+` sa(?n. Chu'ng to^i ddu+o+.c li.nh le^n xe. Nhu+~ng
chie^'c molotova dda^`y cu+'ng ngu+o+`i co' mo^.t bo^. ddo^.i ngo^`i
tru+o+'c vo+'i ta`i xe^' va` hai bo^. ddo^.i ngo^`i phi'a sau. Khoa?ng
ho+n 10 gio+` thi` ddoa`n xe ba('t dda^`u chuye^?n ba'nh. Chu'ng to^i
theo do~i lo^. tri`nh va` ba'o cho nhau bie^'t. DDa^`u tie^n xe cha.y
ve^` hu+o+'ng Bie^n ho`a , que.o tra'i ra nga~ ba Tam Hie^.p ro^`i
que.o pha?i ra xa lo^. hu+o+'ng ve^` Sa`i go`n. DDoa`n xe le^n ca^`u
Sa`i go`n ro^`i que.o tra'i va` du+`ng la.i o+? be^'n ta`u Ta^n Ca?ng.
DDa^y la` mo^.t be^'n ca?ng ra^'t quan tro.ng ma` tru+o+'c dda^y qua^n
ddo^.i My~ xu+? du.ng dde^? thu nha^.n va` to^`n tru+? nhu+~ng ha`ng
ho'a tie^'p lie^.u cu?a qua^n ddo^.i My~ va` DDo^`ng minh ro^`i tu+`
dda^y ddu+o+.c chuye^?n ve^` to^?ng kho Long bi`nh. Chu'ng to^i ddu+o
+.c li.nh xuo^'ng xe va` di chuye^?n giu+~a hai ha`ng bo^. ddo^.i
su'ng ca^`m tay hu+o+'ng ve^` chie^'c ta`u ma` sau na`y chu'ng to^i
bie^'t ddo' la` ta`u so^ng Hu+o+ng . Qua kho?i ca^`u ta`u, le^n tre^n
boong ro^`i theo ca'i na('p ta`u ro^.ng ddo^. 2 >< 1.5m, co' tho`ng
sa(?n mo^.t ca'i thang ddi xuo^'ng ha^`m ta`u. Vai xa'ch na'ch mang,
ddo^` dda.c li?nh ki?nh , co' nhie^`u anh bi. tro+.t cha^n te' xuo^'ng
nhu+ng ddoa`n ngu+o+`i va^~n tie^'p tu.c ddo^? xuo^'ng va` do^`n ne'n
trong khoang ta`u . To^i o+? trong toa'n ngu+o+`i ddi dda^`u, da`nh
mo^.t ca'i go'c be^n tra'i va` ngu+o+'c nhi`n le^n ma` kho^ng tu+o+?ng
tu+o+.ng no^?i la` mi`nh dda~ nhi`n tha^'y ca'i quang ca?nh na`y mo^.t
la^`n na`o chu+a. Ca'i thang go^~ nhu+ oa(`n xuo^'ng vo+'i su+'c
na(.ng cu?a bao nhie^u ngu+o+`i. Ne^'u ca'i thang ma` ga~y thi` co'
i't nha^'t cu~ng chu.c ngu+o+`i bi. thu+o+ng hoa(.c che^'t. To^i nhi`n
tha^'y ddu+o+.c nhie^`u khuo^n ma(.t quen thuo^.c, nhu+~ng ngu+o+`i
ba.n trong Binh chu?ng ke^? ca? Linh mu.c Nguye^~n co^ng Tha`nh ma`
lu'c na`y anh dda~ ddu+o+.c tha'o co`ng va` ha`nh trang tha^.t go.n
nhe. vo+'i ca'i tu'i nho?, to^i cu~ng ke^u te^n va` va^~y tay cha`o nhu
+~ng ngu+o+`i ba.n cu`ng kho'a ma` ba^y gio+` to^i mo+'i ga(.p la.i
ke^? tu+` nga`y ra tru+o+`ng ( 12/1966 ) . Ha^`m ta`u bi. do^`n nhe't
qua' ddo^ng . To^i kho^ng u+o+'c lu+o+.ng ddu+o+.c bao nhie^u , nhu+ng
ra^'t ddo^ng, qua' ddo^ng , dde^'n no^?i kho^ng the^? na(`m hay duo^~i
tha(?ng cha^n ma` chi? ngo^`i bo' go^'i . To^i pha?i ngo^`i dde^'n
no^?i te^ ca? hai cha^n, pha?i ra'ng ti`m mo^.t khoa?ng tro^'ng na`o
ddo' dde^? duo^~i cha^n ra thoa?i ma'i mo^.t chu't.

Va^'n dde^` a(n uo^'ng cu~ng the^ tha~m kho^ng ke'm : Tu+` tre^n cao
chu'ng qua(ng nhu+~ng thu`ng mi` go'i va` nhu+~ng thu`ng lu+o+ng kho^
trung quo^'c dde^? anh em chia nhau. Ti`nh tra.ng na`y chi? co'
thie^'u chu+' kho^ng co' du+. Nhu+~ng ngu+o+`i la?nh sau pha?i 2 ngu+o
+`i mo^.t go'i mo+'i ddu?. Co`n nu+o+'c uo^'ng thi` chu'ng tho`ng
xuo^'ng mo^.t ca'i vo`i ba(`ng cao su to ba(`ng ngo'n tay u't. Mo^.t
anh ca^`m vo`i , nhu+~ng ngu+o+`i kha'c ddu+a lon guigoz dde^'n
nha^.n . Nu+o+'c ho+i a^m a^'m vi` bi`nh chu+'a dde^? ngoa`i ngoa`i tro
+`i tre^n boong ta`u. Ca'i ca'ch tie^'p te^' nu+o+'c nhu+ the^' na`y
dda~ la^u, cha^.m va` kho^ng ddu? cho so^' ngu+o+`i qua' ddo^ng o+? du
+o+'i. Anh em dda~ nhie^`u la^`n la lo+'n le^n chu'ng mo+'i mo+?
tie^'p vo`i nu+o+'c. Mo^~i ngu+o+`i mo^~i nga`y chi? ddu+o+.c ho+n nu+?
a lon go^ nu+o+'c. Mi` go'i va` lu+o+ng kho^ pha?i nhai so^'ng ro^`i mo
+'i uo^'ng nu+o+'c va`o. Co`n chuye^.n ve^. sinh mo+'i tha^.t la` kinh
hoa`ng .

Chu'ng du`ng nhu+~ng thu`ng phuy ddu+.ng xa(ng ca('t ra la`m ddo^i.
Be^n tre^n thu`ng phuy chu'ng du`ng hai ta^'m go^~ da`i ho+n ddu+o+`ng
ki'nh thu`ng phuy mo^.t i't, be^n du+o+'i du`ng hai thanh go^~ ddo'ng
cha(.t va`o hai ta^'m va'n o+? tre^n dde^? chu'ng kho^ng di chuye^?n
ra mie^.ng thu`ng phuy. DDo'ng sa(?n hai ba^.c thang ro+`i dda(.t sa't
be^n dde^? bu+o+'c le^n bu+o+'c xuo^'ng ddu+o+.c de^~ da`ng . Ca^`u
tie^u lu+u ddo^.ng na`y ddu+o+.c go.i la` " ca^`u tie^u xhcn” . Mo^~i
ha^`m ta`u ddu+o+.c dda(.t mo^.t ca'i. Ngu+o+`i na`o muo^'n ddi tie^u
ddi tie^?u thi` leo le^n ca'i thang va` tru't ba^`u ta^m su+. tru+o+'c
su+. chu+'ng kie^'n cu?a bao nhie^u ngu+o+`i. Tha^.t ti`nh kho^ng ai
muo^'n dde^'n vie^'ng tha(m ca'i " la(ng ba'c” na`y tru+` nhu+~ng lu'c
qua' ca^'p ba'ch. To^i may ma('n ddu+o+.c o+? ca'ch xa , nhu+ng buo^?
i tru+a mu`i ho+i ngu+o+`i va` mu`i pha^n bo^'c le^n muo^'n ngo.p tho
+?. To^i cu~ng dda~ sa('p ha`ng cho+` tu+` ca? 4 tie^'ng ddo^`ng ho^`
dde^? ddu+o+.c dde^'n phie^n mi`nh. Ro^`i to^i ve^` cho^~ cu~ va`
kho^ng co' can dda?m dde^? leo le^n la(ng ba'c. Cuo^'i cu`ng mo^.t
so^' anh dda~ pha?i du`ng lon go^ dde^? gia?i quye^'t ta.i cho^~. Va`
dde^'n khi ca'i ca^`u tie^u xhcn sa('p dda^`y thi` la.i ca`ng kinh khu?
ng ho+n. Chu'ng ddu+a da^y tu+` tre^n boong tho`ng xuo^'ng dde^? bo^.
ddo^.i ke'o le^n. Pha^n va` nu+o+'c tie^?u so'ng sa'nh tra`n ra hai
be^n . Ma(.c da^`u ai cu~ng co^' tra'nh " ca'i cu?a no+. ho^i ha'm ”
ddo' nhu+ng va^~n co' mo^.t so^' ngu+o+`i bi. pha^n ba('n le^n dda^`u,
le^n qua^`n a'o va` va^.t du.ng mang theo. To^i kho^ng bie^'t tha^.t su
+. ca'i ca?nh ddi.a ngu.c nhu+ the^' na`o? Nhu+ng the^' na`y to^i
tha^'y la` ta^.n cu`ng cu?a mo.i si? nhu.c ro^`i. Ngu+o+`i ddo^'i xu+?
vo+'i ngu+o+`i nhu+ nhu+~ng con va^.t. To^i nghi~ cha('c o+? trong
qua' tu?i nhu.c na`y ma` anh Tr/ta' Nguye^~n va(n Nhie^`u, Tru+o+?ng
pho`ng 4 SDD/TQLC dda~ pha^?n ua^'t va` dda~ tu+. tu+?. Ho^m khie^ng
xa'c le^n ta`u, ma('t anh va^~n co`n mo+? tru+`ng tru+`ng.

Cu~ng may nhu+~ng nga`y na`y tho+`i tie^'t kha' to^'t va` bie^?n ra^'t
e^m, ne^n sau 4 nga`y 5 dde^m , chie^'c ta`u so^ng Hu+o+ng dda~ ca(.p o
+? mo^.t ca'i ca?ng nho? o+? phi'a ba('c ca?ng Ha?i pho`ng. Mo^.t buo^?
i sa'ng dde.p tro+`i, na('ng chie^'u xuye^n qua ha^`m ta`u ru+.c ro+~,
bo.n chu'ng mo+? cu+?a va` du`ng mo^.t ca'i loa khue^'ch dda.i a^m
thanh cha.y ba(`ng pin dde^? tho^ng ba'o vo+'i chu'ng to^i : " Ca'c
anh ddang o+? tre^n pha^`n dda^'t xhcn , ddie^`u kie^.n to^'t dde^?
cho ca'c anh ho.c ta^.p ca?i ta.o”. Chu'ng to^i me^.t mo~i qua' ro^`i
ne^n nhu+~ng lo+`i no'i ddo' nhu+ nhu+~ng tie^'ng ga^`m gu+` dde do.a
cu?a ba^`y thu' du+~ . Ma~i dde^'n xe^' chie^`u chu'ng to^i mo+'i ddu+o
+.c ro+`i ca'i vu`ng ddi.a ngu.c cu?a ta`u so^ng Hu+o+ng. Mo^.t ddoa`n
ddo^ng dda?o go^`m co^ng an, bo^. ddo^.i, du ki'ch ke^? ca? cho' sa(n
da`n cha`o hai be^n . DDoa`n ngu+o+`i lo^i tho^i le^'ch the^'ch la.i
ddu+o+.c do^`n le^n nhu+~ng toa xe lu+?a ca'ch ddo' kho^ng xa. Cu+'
dde^'m dda^`u ngu+o+`i nhu+ ngu+o+`i ta dde^'m su'c va^.t dde^? nhe't
le^n xe. Toa'n chu'ng to^i xuo^'ng ta`u dda^`u tie^n ne^n cu~ng le^n
ta`u sau cu`ng . Lu'c ddo' khoa?ng 1,2 gio+` khuya ro^`i ne^n ddu+o+.c
da^~n bo^. dde^'n mo^.t kho ha`ng tro^'ng dde^? nghi~ dde^m. DDu+o+.c
ra ngoa`i ho^' bom be^n ca.nh kho ha`ng dde^? ta('m gia(.t. Ma^'y
nga`y so^'ng thie^'u ve^. sinh va` kho^ng ddu+o+.c ta('m ne^n chu'ng
to^i ca?m tha^'y ra^'t thoa?i ma'i , ro^`i ddu+o+.c na(`m tha(?ng ca(?
ng ma` ngu~ mo^.t gia^'c..tha^.t la` dda~ ddo+`i. Sa'ng ho^m sau thu
+'c da^.y tro+? la.i ho^' bom dde^? ru+?a ma(.t thi` mo+'i ho+?i o+i !
Ho^' bom chu+'a nu+o+'c mu+a ddo.ng va` chung quanh dda^`y nhu+~ng
pha^n ngu+o+`i pho'ng ue^' bu+`a ba~i. Chu'ng to^i ca~m tha^'y lo+.m
gio.ng va` kho^ng the^? na`o .. ddu+'ng o+? dda^y la^u ddu+o+.c.
Bie^'t la`m sao khi dda~ lo+~ ro^`i. Ca'i dda^'t nu+o+'c ma` chu'ng
ra^'t tu+. ha`o dda~ xu+o+'ng le^n la` xhcn la` nhu+ the^' ddo'.

Chu'ng to^i a(n sa'ng ba(`ng nhu+~ng pha^`n lu+o+ng kho^ trung quo^'c
co`n la.i va` uo^'ng nu+o+'c la.nh , ro^`i mang ddo^` dda.c ra nhu+~ng
toa ta`u dda^.u sa(?n. Ru't kinh nghie^.m to^i co^' chen dde^'n nhu
+~ng no+i co' nhu+~ng cu+?a so^? nho? nhu+ng toa ta`u la` no+i cho+?
than hay su'c va^.t ne^n kho^ng co' cu+?a , cu~ng may hai te^n bo^.
ddo^.i le^n sau cu`ng chu'ng ngo^`i ga^`n va` he' mo+? chie^'c cu+?a
cu?a toa ta`u . To^i co^' nhi`n ra khung ca?nh be^n ngoa`i nhu+ng
dda`nh chi.u . Nhu+ng khi dde^'n nhu+~ng ga to^i tha^'y dda^'t dda'
ddu+o+.c lie^n tu.c ne'm va`o toa ta`u. Hai te^n bo^. ddo^.i pha?i
ke'o cu+?a la.i , be^n trong to^'i om va` kho^ng khi' ra^'t la` ngo^.t
nga.t kho' tho+?. Co' nhu+~ng tie^'ng la he't va` chu+?i ru~a nhu+ng
chu'ng to^i kho^ng nghe ro~ cho dde^'n khi ddoa`n ta`u ddi qua, ca'nh
cu+?a mo+'i ddu+o+.c he' mo+?.

Tha^.t ddu'ng My~ ne'm bom mie^`n ba('c dde^? bie^'n vu`ng na`y tro+?
ve^` " tho+`i ky` ddo^` dda'”, nhu+ng con ngu+o+`i o+? dda^y dda~
bie^'n tha`nh "ddo^` dde^?u” .

* Tra.i So+n La :

DDoa`n xe lu+?a ro+`i ca?ng Ha?i pho`ng ddi ve^` phi'a ta^y , hu+o+'ng
Ha` no^.i, qua ca'c vu`ng Ha?i du+o+ng, Ca^?m Gia`ng, va` du+`ng la.i o
+? phi'a nam cu?a phi tru+o+`ng Gia la^m, sa't bo+` so^ng Ho^`ng .
Ta^'t ca? xuo^'ng xe dde^? le^n pha`. DDoa`n ngu+o+`i lo^i tho^i,
le^'ch the^'ch, me^.t mo~i , tha^.t cha(?ng dde.p dde~ chu't na`o ,
chi? ga^y su+. thu+o+ng ha.i cho nhu+~ng nha^n vie^n tre^n pha`. Ho.
la(.ng le~ la`m vie^.c , kho^ng no'i kho^ng cu+o+`i . Cha('c ho. cu~ng
ddu+o+.c li.nh kho^ng ddu+o+.c quan he^. tie^'p xu'c , ma` cu~ng cha(?
ng co' gi` dde^? no'i vi` giu+~a ho. va` chu'ng to^i dda~ co' mo^.t
la(`n ranh cu?a nhu+~ng ngu+o+`i cu`ng " ngo^n ngu+~” nhu+ng kha'c "
tie^'ng no'i”. Chu'ng to^i tie^'p tu.c le^n nhu+~ng ddoa`n xe da`i
dda^.u sa(?n, mui che ki'n. Tro+`i va^~n co`n sa'ng ne^n to^i co^'
quan sa't ca?nh va^.t hai be^n ddu+o+`ng. Kho^ng co' la^'y mo^.t bo'ng
ngu+o+`i, nhu+~ng tho^n xo'm xa xa ddi`u hiu , nhu+~ng dda'm ruo^.ng
tro+ nhu+~ng go^'c ra.. Con ddu+o+`ng nhu+.a tu+` bao na(m nay chu+a
ddu+o+.c su+?a sang la.i. DDoa`n xe ba('t dda^`u chuye^?n ba'nh. Sau
na`y co' di.p suy nghie^.m la.i tre^n ba?n ddo^` ve^` ddoa.n ddu+o+`ng
chu'ng to^i dda~ ddi qua. To^i dda~ nha^.n ddu+o+.c lo^. tri`nh cu?a
ddoa`n xe dda~ theo hu+o+'ng ta^y nam cu?a Quo^'c lo^. 6 cha.y ve^` hu
+o+'ng Ho`a bi`nh, ro^`i khi to+'i nga~ ba Ta^n Lo^.c thi` ddo^?i ve^`
hu+o+'ng ta^y ba('c qua ca'c vu`ng Mai cha^u, Mo^.c cha^u, Ye^n cha^u,
Co` No`i, Ha't no't ro^`i dde^'n ti?nh ly. So+n La tie^'n tha(?ng va`o
mo^.t nha` tu` dda~ co' sa(?n va` ra^'t kie^n co^' do Pha'p xa^y du
+.ng tru+o+'c dda^y.

Ta.i dda^y ne^'u tie^'p tu.c theo Quo^'c lo^. 6 ve^` phi'a ta^y ba('c
se~ dde^'n ti?nh ly. Lai cha^u, co`n ne^'u dde^'n Tua^`n gia'o ddo^?
ve^` hu+o+'ng ta^y nam se~ dde^'n lo`ng cha~o DDie^.n bie^n phu? sa't
na'ch vo+'i bie^n gio+'i La`o Vie^.t. Nhi`n ddi.a the^' vu`ng na`y mo
+'i tha^'y nhu+~ng nha` qua^n su+. Pha'p cho.n vi. tri' cho mo^.t
tra^.n dda'nh co' ti'nh ca'ch quye^'t ddi.nh ma` la.i na(`m go.n trong
lo`ng ddi.ch, ddu+o+`ng tie^'p va^.n thi` qua' xa, lo`ng cha~o bi.
kho^'ng che^' bo+?i nhu+~ng ho?a lu+.c pha'o binh cu?a ddi.ch dda(.t
chung quanh tre^n nhu+~ng ngo.n nu'i . Ngu+o+`i Pha'p thua tra^.n la`
pha?i. Lo`ng kie^u nga.o hay su+. sai la^`m trong nhu+~ng u+o+'c
ti'nh ha`nh qua^n ?

Ba^y gio+` dda~ qua' nu+?a dde^m, tro+`i mu+a nhe., to^i tha^'y ru`ng
mi`nh ga^y ga^y la.nh ma(.c da^`u ba^y gio+` ddang la` mu`a he`. Chung
quanh hoang va('ng the^ lu+o+ng, tie^'ng nhu+~ng con e^?nh u+o+ng vang
le^n nghe buo^`n tha?m qua'. O+? dda^y kho^ng co' ddie^.n, ngu+o+`i ta
du`ng nhu+~ng bo' dduo^'c ba(`ng nu+'a kho^ va` nhu+~ng dde`n ba~o hu+o
+'ng da^~n chu'ng to^i va`o nhu+~ng da~y nha` co`n tro^'ng. Khi dde^'m
ddu? so^' ngu+o+`i thi` ho. ddo'ng kho'a cu+?a la.i. Chu'ng to^i chen
nhau tre^n nhu+~ng be^. xi ma(ng , go^'i dda^`u tre^n nhu+~ng ba lo^ ,
du+.a lu+ng va`o nhau ma` ngu~. Cho dde^'n khi co' tie^'ng mo+? cu+?a
chu'ng to^i mo+'i thu+'c da^.y, ddi ra ngoa`i ao nu+o+'c dde^? ru+?a
ma(.t va` la`m ve^. sinh ca' nha^n. Nhu+~ng vu~ng nu+o+'c mu+a ddu.c
nga^`u . Kha't qua' cu~ng pha?i uo^'ng. Chu'ng to^i ddu+o+.c nhu+~ng
ngu+o+`i cu~ o+? dda^y pha't co+m ddo^.n ba('p va` muo^'i ho^.t. Ho.
la` nhu+~ng qua^n nha^n bi. ba('t ta.i Ha. La`o na(m 1971 va` nhu+~ng
anh bie^.t ki'ch nha?y toa'n ra hoa.t ddo^.ng ta.i mie^`n ba('c tu+`
nhu+~ng na(m tru+o+'c nu+~a. Ho. buo^`n buo^`n no'i vo+'i chu'ng to^i
la` ho. ra^'t hy vo.ng mie^`n Nam se~ " gia?i pho'ng” mie^`n Ba('c va`
ho. cu~ng ddu+o+.c " gia?i pho'ng” , nhu+ng khi nghe mie^`n Nam dda^`u
ha`ng va` hy vo.ng cu?a ho. dda~ tie^u tan va` ho. dda~ kho'c. Ho. cho
bie^'t dda~ co' nhu+~ng ddoa`n ngu+o+`i kha' ddo^ng to+'i dda^y tru+o
+'c chu'ng to^i va` ho. ddang o+? nhu+~ng tra.i be^n kia.

Chu'ng to^i ddu+o+.c li.nh ba`y ddo^` dda.c ra dde^? kha'm xe't. Sau
ddo' chu'ng la^.p danh sa'ch tu+`ng ddo^.i va` pha't cho mo^~i ngu+o
+`i mo^.t bo^. ddo^` tu` so.c ddo?. DDe^'n ba^y gio+` chu'ng mo+'i
la^'y te^n ho., ca^'p ba^.c,chu+'c vu.... DDo^.i chu'ng to^i ddu+o+.c
ddu+a va`o mo^.t ca(n nha` mo+'i ddu+o+.c du+.ng le^n , ma'i ddu+o+.c
che ba(`ng nylon ma`u xanh, chung quanh chu+a co' va'ch va` pha?i
tra~i co? dde^? la`m cho^~ na(`m.

Chu'ng to^i ddu+o+.c nghi? mo^.t nga`y dde^? ta('m gia(.t va` "o^?n
ddi.nh ddo+`i so^'ng” va` nga`y ho^m sau ddu+o+.c pha't dao , ru+.a
le^n ru+`ng ddo^'n tre nu+'a go^~ ve^` la`m ma'i, va'ch va` sa.p dde^?
na(`m. Bu+?a a(n thi` toa`n sa('n la't, khoai lang kho^, ..vo+'i nu+o
+'c muo^'i . Kho^ng co' rau ma` chi? co' ta`u bay ..Nhu+~ng thu+' na`y
la` nhu+~ng no^~i kinh hoa`ng cu?a to^i. Ca'i mu`i a^?m mo^'c, chua
chua la`m cho to^i muo^'n mu+~a..nhu+ng ma` la^'y gi` dde^? do^~ da`nh
ca'i bao tu+? ddang re^n ri~ dda^y. Tho^i thi` :

Ba('t phong tra^`n , pha?i phong tra^`n
Cho thanh cao mo+'i ddu+o+.c pha^`n thanh cao.
(Nguye^~n Du )

Trong tho+`i gian o+? dda^y , tie^'p xu'c va` no'i chuye^.n vo+'i nhu
+~ng ngu+o+`i li'nh bie^.t ki'ch, nhu+~ng ngu+o+`i bi. ba('t tu+` Ha.
la`o na(m 1971, chu'ng to^i tha^'y ho. cu~ng cha(?ng co' mo^.t lo^'i
thoa't na`o ca?. VC kho^ng ke^u a'n, cha(?ng tha^'y nga`y ra tu` .
Ti`nh tra.ng chu'ng to^i cu~ng chi? the^' tho^i. A(n uo^'ng thi` ddo'i
kha't, la`m co^ng vie^.c thi` na(.ng nho.c, bi.nh thi` kho^ng co'
thuo^'c chu+~a..Chu'ng to^i la` nhu+~ng ke? lu+u dda`y bie^.t xu+' .
DDa~ co' nhu+~ng ngu+o+`i dda~ na(`m xuo^'ng . Trong anh em cu~ng co'
ra^'t nhie^`u ngu+o+`i co' cu`ng ta^m tra.ng nhu+ to^i. DDi.a the^' o
+? dda^y thi` hoa`n toa`n xa la., ddo^`i nu'i cha^.p chu`ng. Ru+`ng
thi` kho^ng ti`m ddu+o+.c mo^.t thu+' gi` co' the^? a(n

ddu+o+.c. Nhu+ng anh em to^i cuo^'i cu`ng dda~ quye^'t ddi.nh pha?i
bo? ddi tho^i. Pha?i ddi ti`m su+. so^'ng trong ca'i che^'t. Con ddu+o
+`ng duy nha^'t la` ddi ve^` phi'a ta^y, ba(ng qua bie^n gio+'i La`o
va` ti`m ddu+o+`ng dde^'n Tha'i lan. Nho'm 4 ngu+o+`i go^`m co' : DD/U
Le^ Hu`ng (DDi.a phu+o+ng qua^n Bi`nh Tuy ) + DD/U Nguye^~n va(n Nho+n
( Phi co^ng khu tru.c thuo^.c kho^ng qua^n Bie^n ho`a )+ DD/U Nguye^~n
va(n Ninh ( Phi co^ng tru+.c tha(ng cu~ng o+? Bie^n Ho`a ) va` to^i.
La.i ddu+o+.c Linh mu.c Tuye^n u'y TQLC Nguye^~n co^ng Tha`nh ho^? tro
+.. Cha Tha`nh lu'c ba^'y gio+` ddang la`m trong to^? nuo^i heo vo+'i
anh Thu+`a ne^n ti`m ca'ch dde^? da`nh cho chu'ng to^i co+m kho^, co+m
cha'y la^'y ra tu+` thu+'c a(n cu?a heo. Ngoa`i ra anh co`n cho chu'ng
to^i mo^.t so^' thuo^'c so^'t re't ma` anh co`n ca^'t da^'u ddu+o+.c.
Ho^`i o+? trong Nam anh dda~ vu+o+.t tra.i bi. ba('t la.i ne^n ba^y gio
+` anh cha(?ng co`n chi. Ho+n nu+~a lu'c na`y su+'c kho?e anh kho^ng
to^'t ne^n anh kho^ng the^? theo chu'ng to^i ddu+o+.c , tuy nhie^n anh
u?ng ho^. tinh tha^`n va` ho^? tro+. chu'ng to^i he^'t mi`nh.

Nha^n mo^.t dde^m va`o tha'ng 10/1976 , anh Hu`ng dde^'n phie^n tru+.c
nha` be^'p cu?a tra.i , chu'ng to^i quye^'t ddi.nh ra ddi dde^m ddo'.
Tro+`i bo^~ng du+ng ddo^? mu+a la^m ra^m , ddie^`u kie^.n to^'t dde^?
ra ddi. La'n o+? ga^`n nha` be^'p , va'ch nu+'a mo?ng manh ne^n len
lo~i qua dda^y kho^ng kho' . Chu'ng to^i ga(.p nhau 4 ngu+o+`i o+?
nha` be^'p, gom he^'t nhu+~ng mi` so+.i trung quo^'c, mo^.t so^'
muo^'i va` 4 con dao ddi ru+`ng . Chu'ng to^i bo? he^'t ddo^` a(n va`o
ba lo^ va` vu+o+.t qua ha`ng ra`o tra.i ngay du+o+'i vo.ng ga'c cu?a
bo^. ddo^.i. Vu+o+.t qua mo^.t ha`ng ra`o ke~m gai, ba(ng qua mo^.t
ca'i ra~nh co' co? cao ngang ngu+.c , tie^'n ga^`n dde^'n ba~i dong
cao ga^`n ba(`ng dda^`u. Chu'ng to^i du+`ng la.i mo^.t chu't dde^?
nghe ngo'ng. Chu+a co' ddo^.ng ti.nh gi` ca?. Chu'ng to^i theo ddu+o
+`ng tho^ng thu?y dde^? tie^'n dde^'n mo^.t ngo.n ddo^`i tu+` dda^y
la^'y hu+o+'ng ddi ve^` phi'a so^ng Ma~. Vu`ng na`y chu'ng to^i dda~
ddi lao ddo^.ng va`i la^`n ne^n ddi.a the^' cu~ng quen thuo^.c. Ne^'u
vu+o+.t qua so^ng Ma~ chu'ng to^i se~ nha('m hu+o+'ng ta^y nam ma` ddi
se~ dde^'n bie^n gio+'i La`o, ne^'u ddi ngu+o+.c ve^` hu+o+'ng ta^y
ba('c se~ dde^'n vu`ng DDie^.n bie^n phu?. No'i thi` de^~ ma` ddi.a
the^' be^n ngoa`i toa`n ddo^`i nu'i cha^.p chu`ng. Nhu+~ng nga`y na`y
tro+`i la.i mu+a suo^'t . Ma(.t tro+`i cha(?ng co' thi` la`m sao
ddi.nh hu+o+'ng ddu+o+.c. Chu'ng to^i nga`y ddi dde^m ghi~. Ban dde^m
co' the^? di chuye^?n an toa`n ne^'u la` da^n ddi.a phu+o+ng thi` ddu+o
+.c, co`n chu'ng to^i thi` ra^'t kho' kha(n va` nguy hie^?m. Chu'ng
to^i pha?i leo le^n ddo^`i cao va` gia(ng vo~ng ngu~. Nhu+~ng nga`y
na`y ca~m tha^'y tu+. do va` thoa?i ma'i.

Mu`a na`y mu+a nhie^`u ne^n di chuye^?n ra^'t kho' kha(n , nu+o+'c
tu+` trie^`n ddo^`i do^`n ve^` nhu+~ng tho^ng thu?y tro+? tha`nh nhu
+~ng con suo^'i nu+o+'c cha?y sie^'t , kho^ng the^? na`o vu+o+.t qua
ddu+o+.c. So^'ng ba(`ng ba('p, khoai mi`, khoai lang , bi' ddo? cu?a
da^n tro^`ng tre^n ca'c su+o+`n ddo^`i. Chu'ng to^i ha.n che^' mi` so
+.i ddem theo. DDo' la` tang va^.t dde^? cho da^n chi? ddie^?m va`
bo^. ddo^.i theo do~i ddu+o+`ng ddi cu?a chu'ng to^i. Chu'ng to^i co^'
ti`m ca'ch vu+o+.t qua so^ng Ma~ ca`ng so+'m ca`ng to^'t. Chu'ng to^i
dde^`u co`n tre? , co`n su+'c lu+.c va` lo`ng quye^'t ta^m cao, Ninh
tre? nha^'t mo+'i co' 24 tuo^?i.

Chu'ng to^i ddi ddu+o+.c 14 nga`y. Ca? mo^.t khoa?ng tho+`i gian da`i.
Nga`y cuo^'i cu`ng mu+a lo+'n, chu'ng to^i o+? tre^n mo^.t ngo.n
ddo^`i ca'ch mo^.t ca'i ba?n la`ng kho^ng xa. Tro+`i mu+a tu+` sa'ng
dde^'n chie^`u kho^ng du+'t. Pha?i ba(ng qua ca'i ba?n na`y se~ dde^'n
bo+` so^ng. Kho^ng the^? du+`ng o+? dda^y ddu+o+.c. Chu'ng to^i
quye^'t ddi.nh xuo^'ng ddo^`i va` ba(ng qua mo^.t con suo^'i. Nu+o+'c
cha?y ma.nh qua'. Chu'ng to^i ddang ddi do.c theo con suo^'i dde^?
ti`m cho^~ ba(ng qua thi` bo^~ng du+ng mo^.t toa'n da^n qua^n du ki'ch
kha' ddo^ng co' trang bi. su'ng dda.n va` ma~ ta^'u bao va^y. Chu'ng
to^i kho^ng the^? na`o cho^'ng cu+. ddu+o+.c ma(.c da^`u chu'ng to^i
co' 4 con dao. Chu'ng tro'i 4 ngu+o+`i ro^`i da^~n va`o la`ng. Chu'ng
ddu+a chu'ng to^i va`o mo^.t tru+o+`ng ho.c kho^ng co' va'ch va` tro'i
mo^~i ngu+o+`i va`i mo^.t ca'i co^.t tre. Chu'ng qua^'n da^y tro'i tu
+` dda^`u dde^'n cha^n nhu+ nhu+~ng ddo`n ba'nh te't. Qua^`n a'o
chu'ng to^i u+o+'t dda^~m va` gio' tu+` be^n ngoa`i tho^?i va`o la`m
chu'ng to^i run le^n ca(`m ca(.p. Bo.n chu'ng kho^ng cho a(n . Chu'ng
to^i la~ ngu+o+`i cho dde^'n nga`y ho^m sau. Chu'ng bo? ma(.c trong
ca'i tru+o+`ng ho.c ddo'.

Khoa?ng 10 gio+` sa'ng , bo^. ddo^.i tu+` tra.i dde^'n nha^.n . Chu'ng
mo+? " bo^'n ddo`n ba'nh te't” ra kho?i bo^'n ca^y co^.t, ro^`i tro'i
qua(.t tay ra sau lu+ng da^~n ve^` tra.i. Ho^m ddo' tro+`i mu+a dai
da(~ng, ddu+o+`ng tro+n la.i bu.ng ddo'i ne^n to^i cu+' tro+.t cha^n
te' hoa`i. Do.c ddu+o+`ng da^n chu'ng tu+` ca'c ba?n la`ng ke'o ra
ma('ng chu+?i tha^.m te^. va` xo^ng va`o dda'nh chu'ng to^i ba(`ng tay
cha^n, ga^.y go^.c. Bo.n bo^. ddo^.i cu+' ti~nh bo+ kho^ng can
thie^.p , bo.n da^n Ta`y, Mu+o+`ng tha^'y the^' ca`ng ha(ng ma'u nha?y
va`o dda'nh chu'ng to^i tu'i bu.i .

Anh Hu`ng, anh Nho+n bi. chu'ng du`ng ca^y dda'nh tru'ng dda^`u , ma'u
cha?y tra`n ra ca? ma(.t bo.n bo^. ddo^.i mo+'i can thie^.p. Hi`nh nhu
+ chu'ng co^' ti`nh da^~n qua ca'c ba?n la`ng , qua tra.i 7 nho^'t tu`
ca?i ta.o, to^i co' tha^'y Tra^`n gia Ba?o tha(`ng ba.n cu`ng kho'a,
nhu+ng cha('c lu'c na`y no' kho^ng nha^.n ra to^i . DDe^'n tra.i khoa?
ng 6 gio+` chie^`u , chu'ng to^i co^' le^ le^'t, ddau ddo+'n e^ che^`
vi` nhu+~ng tra^.n ddo`n do.c ddu+o+`ng. Ta^m tra.ng chu'ng to^i lu'c
ba^'y gio+` ai na^'y muo^'n che^'t ho+n la` muo^'n so^'ng. Mo^~i
chu'ng to^i ddu+o+.c ddu+a va`o nhu+~ng ca'i cho`i ba(`ng tre lo+.p nu
+'a , sa`n dda^'t, phe^n nu+'a, be^` ngang khoa?ng 8 ta^'c, be^` da`i
2m. Co' le~ chu'ng chua^?n bi. nhu+~ng ca(n nha` na`y tru+o+'c khi
chu'ng to^i bi. ba('t. Hai cha^n bi. cu`m ba(`ng hai kho'a sa('t hi`nh
mo'ng ngu+.a, phi'a du+o+'i co' mo^.t thanh sa('t lo`n ra kho'a tu+`
be^n ngoa`i. Tay bi. cu`m ra sau lu+ng ba(`ng hai ta^'m va'n da`y 2cm,
da`i khoa?ng 4 ta^'c , ngang 1 ta^'c o+? giu+~a co' khoe't hai lo^~
hi`nh ba'n nguye^.t dde^? xo? hai tay va`o. Hai ta^'m va'n na`y ddu+o
+.c khe'p la.i co' chu+`a lo^~ dde^? co^.t la.i ba(`ng ke~m gai. Nhu
+~ng du.ng cu. na`y cha('c ddu+o+.c truye^`n la.i tu+` tho+`i trung
co^? ddu+o+.c nhu+~ng "ddi?nh cao tri' tue^.” cu?a ca'i xa~ ho^.i "u+u
vie^.t” nghi~ ra ma` tho^i. Nhu+~ng nga`y dda^`u chu'ng to^i tha^.t
the^ tha~m vo+'i ca'i the^' cu`m ke.p da~ man na`y, vi` muo^'n ngo^`i
cu~ng kho^ng ddu+o+.c, muo^'n na(`m cu~ng kho^ng xong. Chi? co' ca'ch
la` khom lu+ng ve^` phi'a tru+o+'c . Hai cha^n thi` kho^ng nhu'c
nhi'ch, cu.c cu+.a gi` ddu+o+.c. Suo^'t mo^.t tua^`n le^~ nhu+ the^'.
Cho dde^'n khi chu'ng to^i sa('p kie^.t su+'c , chu'ng mo+'i ddu+a
ca'i cu`m tay tu+` phi'a sau ra phi'a tru+o+'c dde^? chu'ng to^i co'
the^? na(`m ddu+o+.c. Kho^? no^~i ta^'m phe^n nu+'a na(`m tre^n ddo'
to^i bi. dda'm kie^'ng o+? dda^u xu'm la.i tha(m vie^'ng va` ha`nh
ha. , kho^ng ta`i na`o ngu~ ddu+o+.c cu~ng kho^ng co' ca'ch na`o dduo^?
i chu'ng ddi. Hi`nh nhu+ chu'ng ddu+o+.c li.nh cu?a dda'm gia(.c
co^.ng na`y ha`nh ha. to^i suo^'t dde^m. Nga`y hai bu+?a a(n khoai mi`
luo^.c va` mo^.t che'n nu+o+'c la.nh. Kho^ng bao gio+` cho a(n ddu'ng
gio+`. Cu~ng trong tho+`i gian chu'ng to^i bi. ba('t thi` Linh mu.c
Tha`nh cu~ng bi. ba('t va` bi. dda'nh he^'t su+'c la` the^ tha?m. Cha
Tha`nh vo^'n nho? con la.i bi. nhu+~ng te^n bo^. ddo^.i thay phie^n
nhau dda'nh va` dda.p va`o ngu+o+`i cha , chu'ng to^i na(`m nghe
tie^'ng ke^u la cu?a cha ma` lo`ng xo't xa. To^i nghi~ cha('c cha
che^'t ma^'t vo+`i nhu+~ng tra^.n ddo`n nhu+ the^' . Nhu+ng su+'c
chi.u ddu+.ng cu?a cha tha^.t khu?ng khie^'p , cha Tha`nh va^~n co`n
so^'ng va` ddang ddi.nh cu+ ta.i Nam Cali . Te^n Thu+`a , phu+o+`ng tru
+o+?ng Vi~nh Ho^.i, mo^.t ti'n ddo^` co^ng gia'o thuo^.c gia'o xu+'
Bu`i Chu dda~ ba'o ca'o cha Tha`nh co' lie^n quan dde^'n vu. tro^'n
tra.i. To^i kho^ng hie^?u lo`ng da. con ngu+o+`i sao ma` te^. ba.c
dde^'n the^'. Ngu+o+`i ta ba'n re~ lu+o+ng ta^m cu?a mi`nh dde^? ddo^?
i cha't ca'i gi` dda^y.

Sau 10 nga`y, chu'ng go.i tu+`ng ngu+o+`i le^n ho?i cung va` ba('t
la`m kie^?m ddie^?m. Chu'ng co`n ba`y ra mo^.t to`a a'n dde^? xe't xu
+?. Chu'ng cho ta^.p ho.p toa`n the^? anh em trong tra.i va`o ban
dde^m ta.i ho^.i tru+o+`ng. DDe^m kho^ng tra(ng sao, kho^ng co' dde`n
ddo'm gi` ca? , chi? co' nhu+~ng bo' dduo^'c cha'y ba^.p bu`ng va`
tre^n ba`n chu? to.a co' 3 ca'i dde`n ba?o. Chu'ng ddo.c ba?n ca'o
tra.ng va` ghe'p chu'ng to^i la` nhu+~ng " tha`nh pha^`n cho^'ng
ddo^'i, kho^ng chi.u ca?i ta.o” . Ma(.c da^`u chu'ng co^' ta.o ca'i
kho^ng khi' qua'i dda?n ddo' nhu+ng trong lo`ng to^i kho^ng co' su+. so
+. ha~i chu't na`o ca?. To^i nghi~ dde^'n ca'i che^'t nhu+ mo^.t su+.
gia?i thoa't. Chu'ng co`n cho va`i te^n co` mo^`i le^n pha't bie^?u y'
kie^'n, ye^u ca^`u pha.t na(.ng dde^? la`m gu+o+ng . Nhu+ng ta^'t ca?
chi? ga^y ne^n lo`ng khinh ghe't va` su+. ca(m thu` trong lo`ng anh em
chu'ng to^i. Cuo^'i cu`ng chu'ng tuye^n bo^' khoan ho^`ng dde^? ca?i
ta.o va` chi? cu`m trong nha` ky? lua^.t mo^.t tha'ng. Pha^`n a(n bi.
gia?m xuo^'ng tie^u chua^?n co`n 9 kg/tha'ng.

Chu'ng to^i cha(?ng co' gi` buo^`n phie^`n hay ho^'i ha^.n vi` i't ra
chu'ng to^i cu~ng ddu+o+.c 14 nga`y tu+. do thoa?i ma'i , ddu+o+.c hu+o
+?ng nhu+~ng khoa?ng tro+`i cu?a rie^ng mi`nh ma(.c da^`u nhu+~ng
nga`y a^'y co' mu+a to gio' lo+`i. Su+. tu+. do na`o cu~ng ddu+o+.c
tra? ba(`ng ca'i gia' cu?a no'.

* Tra.i Nghi~a Lo^. ( Hoa`ng Lie^n So+n ):

Chu'ng to^i ddu+o+.c chuye^?n dde^'n tra.i 1, lie^n tra.i 2 trong
vu`ng Ngi~a lo^. thuo^.c ti?nh Hoa`ng lie^n So+n. DDoa.n ddu+o+`ng ddi
cu~ng tha^.t la` gian lao va^'t va?. Tu+` tra.i tu` So+n la chu'ng
to^i ddi ngu+o+.c ve^` phi'a nam ve^` Co` No`i ro^`i le^n pha` Ta.
Khoa tre^n so^ng DDa` qua Ba('c Ye^n, Gia phu', ro^`i ddi ngu+o+.c
le^n Phu` Ye^n , qua dde`o Lu~ng Lo^ , dde^'n Ba khe, Va(n cha^'n
ro^`i ddi va`o vu`ng Ba?n Ke'o. Tra.i tu` na(`m trong vu`ng dda^'t cu?
a ngu+o+`i Mu+o+`ng. No'i la` tra.i chu+' tha^.t ra dda^y la` vu`ng
dda^'t hoang vu , ta^'t ca? 300 ngu+o+`i tu` pha?i do.n de.p khai pha'
dde^? la`m la'n tra.i cho tu` va` nha` o+? cho bo^. ddo^.i. Rie^ng 4
anh em chu'ng to^i nga`y ddi cu~ng pha?i mang the^m ca'i cu`m cha^n
vi` co`n 3 tua^`n nu+~a mo+'i ma?n ha.n. DDa^y la` nhu+~ng nga`y the^
tha?m nha^'t vi` tro+`i dda~ va`o ddo^ng. Ca'i la.nh o+? dda^y buo^'t
dde^'n xu+o+ng , dde^'n o'c. La.i the^m ca'i ddo'i dde^'n xo't xa.
La.i pha?i lao ddo^.ng ca^.t lu+.c dde^? la`m la'n tra.i cho^~ a(n
cho^~ ngu~, cho+' na(`m tre^n ro+m co? giu+~a mu`a ddo^ng gia' la.nh
na`y chi.u sao no^?i. Co' nhu+~ng ho^m tro+`i la.nh ma` pha?i xuo^'ng
ruo^.ng la^'y bu`n nho^`i vo+'i ro+m dde^? la`m va'ch . La.nh dde^'n
ddo^. cha^n tay dde^`u ddo? ra^`n le^n va` te^ co'ng , kho^ng co`n
ca~m gia'c gi` nu+~a. Ai dda~ tu+`ng o+? tu` ngoa`i ba('c mo+'i ca~m
tha^'y ddu+o+.c " ca'i la.nh o+? Hoa`ng lie^n so+n”. Tho^i thi` dda~
mang kie^'p tu` thi` pha?i:

DDo^'n tre dda(?ng go^~ tre^n nga`n,
Hu+?u tha^n , hu+?u kho^? pha`n na`n cu`ng ai..

Nha` la`m toa`n ba(`ng tre nu+'a, lo+.p tranh, kho^ng co' mo^.t ca^y
ddinh , chi? ddo'ng ba(`ng mo^.ng va` co^.t ba(`ng la.t tre. O+? dda^y
mo+'i tha^'y ca'i ta`i na(ng cu?a phe ta. Pha?i va`o ru+`ng dda(?n nhu
+~ng ca^y to ve^` la`m co^.t, ke`o , ddo`n tay , ruo^i me`,..Cuo^'i
cu`ng thi` dda~ co' nhu+~ng ca(n nha` khang trang, nhu+~ng nha` be^'p
va` ho^.i tru+o+`ng. Cu~ng kho^ng que^n la`m nhu+~ng ha`ng ra`o tre
dde^? nho^'t tu` va`o giu+~a va` nhu+~ng nha` ky? lua^.t dde^? nho^'t
nhu+~ng tu` " cho^'ng ddo^'i”.

Co+ ngo+i vu+`a ta.m ye^n thi` chu'ng to^i pha?i ddi pha't ra^~y dde^?
la^'y dda^'t tro^`ng khoai mi` va` rau co?. Nhu+~ng da~y ddo^`i
tro^`ng khoai mi` ba('t dda^`u vu+o+n cao, nhu+~ng khu vu+o+`n tro^`ng
su ha`o, ba('p ca?i , khoai lang ..nhu+ng qui ddi.nh va^~n la` " la`m
thi` vu+o+.t ke^' hoa.ch , a(n thi` theo tie^u chua^?n”. Ngoa`i ra
tra.i co`n ddu+a nha^n co^ng ra ngoa`i la`m co^ng cho Ho+.p ta'c xa~
dde^? cuo^'c co?, ha'i che`. To^i thi'ch a(n nhu+~ng ddo.t tra` , lu'c
dda^`u thi` dda('ng nhu+ng uo^'ng nu+o+'c la.nh va`o no' co' ca'i
ha^.u ngo.t va` la.i no bu.ng nu+~a. Nhu+ng coi chu+`ng a(n nhie^`u
qua' co' the^? bi. say tra`. Co`n nhu+~ng co^ co^ng nha^n tra` o+?
dda^u cu~ng chu+?i the^`, a(n tu.c no'i phe't kho^ng chi.u ddu+o+.c.
Ca'c co^ cu+' ti~nh nhu+ " ngu+o+`i Sa`i go`n”, lo^i toa`n nhu+~ng
chuye^.n a(n cho+i o+? Ha` no^.i , Ha?i pho`ng ra ma` no'i khie^'n
bo.n to^i cu~ng tha^'y no'ng ma(.t luo^n.

Khu tra.i chu'ng to^i ca'ch ddu+o+`ng lo^. mo^.t thu+?a ruo^.ng nu+o
+'c, chu'ng to^i pha?i le^n ru+`ng ddo^'n go^~ ve^` la`m ca^`u ba('c
qua . Nhu+~ng anh ba.n Co^ng binh tro^? ta`i khie^'n dda'm bo^. ddo^.i
ra^'t ne^? phu.c . Cu~ng la`m nhu+~ng chuo^`ng nuo^i ga`, nuo^i heo
va` di~ nhie^n pha?i co' mo^.t " kha'ch sa.n Hilton” 3 pho`ng ba(`ng
tre nu+'a ma` to^i la` ngu+o+`i ddu+o+.c ha^n ha.nh ca('t ba(ng
kha'nh tha`nh vi` dda'nh te^n a(ng te^n ba'o ca'o la`m ha.i anh em.

Khoa?ng ga^`n Te^'t na(m 1977, trong lu'c ddi lao ddo^.ng cuo^'c
dda^'t dde^? tro^`ng su ha`o, to^i nho+' anh Nguye^~n va(n Tro.ng
( Si? quan Tie^?u khu Qua?ng Nam) ta^m su+. vo+'i to^i la` anh muo^'n
ddu+o+.c a(n mo^.t bu+?a sa('n luo^.c nhu+ng anh kho^ng da'm la^'y so
+. bi. cu`m. To^i be`n no'i vo+'i Ninh " mo+? mo^.t phi vu.” ra ngoa`i
ra^~y sa('n va` mang ve^` cho anh mo^.t tu'i khoai mi`. Ho^m sau anh
ca'm o+n ro^'i ri't va` no'i ddu+o+.c a(n mo^.t bu+?a sa('n no ne^.
Anh co`n no'i ho^m na`o ga^`n Te^'t tra.i pha't ba'nh chu+ng anh se~
da`nh cho hai ddu+'a to^i nu+?a ca'i. Nhu+ng ca'i nga`y ddo' kho^ng
bao gio+` dde^'n vo+'i anh, anh bi. bi.nh va` che^'t tru+o+'c nga`y 30
Te^'t . Bo.n VC ddem xa'c anh dda(.t ngoa`i khu vu+o+`n rau. Mo^.t
so^' anh em ba.n tha^n ddem nhu+~ng la't ba'nh te't dde^'n ..mo+`i
anh. Xa'c anh ddu+o+.c ddem cho^n du+o+'i cha^n ddo^`i sa't be^n vu+o
+`n rau.

Sau Te^'t chu'ng to^i ddi la`m co? ddo^`i tra` cho Ho+.p ta'c xa~,
khoa?ng 3 gio+` chie^`u co' mo^.t ngu+o+`i Mu+o+`ng dde^'n ba'o cho
chu'ng to^i bie^'t nha` tu` 9 ca(n cu?a chu'ng to^i dda~ bi. cha'y
ru.i he^'t. Te^n bo^. ddo^.i ta^.p ho.p chu'ng to^i dde^? da^~n ve^`
tra.i .

Ta^'t ca? nhu+~ng la'n nha` o+? dda~ cha'y tie^u chi? tru+` khu nha`
be^'p. Me^`n mu`ng , chie^'u go^'i , qua^n tu+ trang gi` cu~ng cha'y
tie^u he^'t. Chi? co`n mo^~i ngu+o+`i mo^.t bo^. ddo^` di'nh da. Ba^y
gio+` mo+'i ddu'ng la` " vo^ sa?n chuye^n chi'nh” . Y' nghi~ na`y la`m
chu'ng to^i tha^'y dda('c y' va` ngu+?a ma(.t le^n tro+`i cu+o+`i
vang. Te^n ca'n bo^. qua?n gia'o ra^'t la^'y la`m kho' chi.u ho?i sao
la.i cu+o+`i va` ba('t chu'ng to^i pha?i la`m kie^?m ddie^?m. Co' hai
ddo^.i cu~ng ddi la^'y ma('m tu+` Phu` Ye^n ca'ch tra.i ho+n 20 ca^y
so^' ddu+o+`ng ddo^`i nu'i nha^'t la` khi ba(ng qua dde`o Lu~ng Lo^ .
Khi ve^` dde^'n tra.i thi` ho+?i o+i. Mo^.t la^`n ddo^.i to^i cu~ng
dde^'n Phu` Ye^n dde^? la~nh rau. Hai ngu+o+`i khie^ng 20 kg ma` cu~ng
le^'t be^'t, na(`m la lie^.t do.c ddu+o+`ng.

Nhu+~ng nga`y sau ddo' la.i pha?i le^n ru+`ng cha(.t ca^y ddo'n go^~
la`m la.i nha` cu+?a. To^i tha^'y na?n vo^ cu`ng.

To^i va` Nho+n ddi.nh tro^'n tra.i mo^.t la^`n nu+~a. La^`n na`y ddu+o
+.c anh Quang va` Long cu~ng ddo^`ng y'. Chu'ng to^i chua^?n bi. mo.i
thu+' ca^`n thie^'t va` ddem va`o da^'u trong ru+`ng. Nhu+ng mo^.t
ho^m anh Quang ddem cho^n dao thi` bi. te^n bo^. ddo^.i ba('t ga(.p
va` chu'ng ba('t anh Quang nho^'t ky? lua^.t va` ddie^`u tra . Nho+n,
Ninh va` to^i cu~ng kho^ng ddu+o+.c ra ngoa`i lao ddo^.ng. Va`i nga`y
sau chu'ng cu~ng ddem ca? ba nho^'t va`o nha` ky? lua^.t nhu+ng kho^ng
cu`m cha^n . Chu'ng to^i ra^'t lo la('ng kho^ng bie^'t anh Quang co'
khai gi` kho^ng ? Nhie^`u dde^m to^i nghe tie^'ng tho+? da`i cu?a anh
Quang ma` ra^`u qua' kho^ng ngu~ ddu+o+.c. Mo^.t ho^m chu'ng tha'o
cu`m cho anh Quang la`m ve^. sinh. Anh Quang no'i the`m thuo^'c la`o
qua'. Ga(.p te^n ve^. binh cu~ng de^~ ne^n no' ho?i vo.ng va`o: anh
na`o co' thuo^'c la`o cho anh Quang ? To^i be`n vo^.i va`ng ddem
thuo^'c la`o cha.y ra, gia~ bo^. ddie^'u ddo'm va` lo+.i du.ng lu'c
te^n ve^. binh kho^ng dde^? y' to^i dda~ ho?i nho? anh Quang co' khai
gi` cho tu.i to^i kho^ng ? Anh Quang no'i kho^ng. Tu.i to^i nhu+ va^.y
la` ye^n tri' ro^`i. Mo^.t tua^`n le^~ sau, anh Quang chi? bi. cu`m
cha^n tho^i ne^n ngu~ ddu+o+.c va` la^'y la.i su+'c kho?e.

Mo^.t tha'ng sau thi` chu'ng to^i ddu+o+.c ddu+a ra kho?i nha` ky?
lua^.t va` ddi lao ddo^.ng. La^`n na`y ddi'ch tha^n te^n tra.i pho' ra
chi? tie^u cho mo^~i ngu+o+`i pha?i dda`o mo^.t thu+o+'c kho^'i
dda^'t. Vu+`a o+? nha` ky~ lua^.t ra, su+'c kho?e dda^u co`n ddu+o+.c
bao nhie^u thi` la`m sao dda`o no^?i mo^.t thu+o+'c kho^'i dda^'t. Anh
Quang tho+? da`i ( la.i ca'i bi.nh tho+? da`i ). To^i ba?o anh Quang
cu+' dda`o tha`nh hi`nh tro`n va` sa^u xuo^'ng khoa?ng mo^.t ta^'c.
Cuo^'i nga`y to^i la`m mo^.t ba`i toa'n la^'y die^.n ti'ch hi`nh tro`n
nha^n vo+'i chie^`u cao tha`nh kho^'i lu+o+.ng dda^'t dda`o ddu+o+.c.
Te^n tra.i pho' ma(.t na'm , tro^ng ra^'t dda^`n ddo^.n ne^n chu'ng
to^i go.i la` B40. Ha('n ba?o to^i ti'nh cho ha('n coi. To^i no'i de^~
tho^i la^'y ba'n ki'nh bi`nh phu+o+ng nha^n vo+'i so^' pi ro^`i nha^n
vo+'i chie^`u cao se~ ra so^' kho^'i lu+o+.ng dda^'t dda`o. Ha('n ho?i
ba'n ki'nh la` ca'i gi`? So^' pi la` ca'i gi`. Ca'c anh ra('c ro^'i
qua' ro^`i ha('n bo? ddi.

Mo^.t la^`n to^i va` Ngo.c ddu+o+.c le^n la`m ve^. sinh cho khu nha`
cu?a dda'm bo^. ddo^.i . To^i tha^'y nguye^n mo^.t o^? tru+'ng ga` 10
tru+'ng o+? phi'a sau nha` ve^. binh. To^i chia cho Ngo.c mo^.t nu+?a
ro^`i hu't he^'t. Vo? thi` moi dda^'t cho^n. Te^n qua?n gia'o Thanh
( Trung u'y bo^. ddo^.i ) tu+'c la('m ba?o ca? ddo^.i la`m kie^?m
ddie^?m. Ha('n dde do.a dda~ bie^'t anh na`o ro^`i nhu+ng cho+` ca'c
anh " tha`nh tha^.t khai ba'o”. Ngo.c ho?i to^i ba^y gio+` la`m sao?
To^i na.t cho ma^'y ca^u : Ma^`y ngu qua', ne^'u no' bie^'t tha(`ng
na`o thi` no' dda~ ddem va`o nha` ky? lua^.t dda'nh cho mo^.t tra^.n
nhu+` tu+~ ro^`i..

To^i cu~ng dde^? y' tha^'y ca'ch tra.i kho^ng xa co' ma^'y ca'i co^'i
gia~ ga.o ba(`ng su+'c nu+o+'c tu+` con suo^'i cha?y tu+` tre^n cao
xuo^'ng. La^u la^u ddi cha(.t giang nu+'a to^i thu+o+`ng ghe' qua
kie^'m va`i lon ga.o ve^` na^'u co+m a(n.

Khoa?ng tha'ng 6/1977 tra.i 4 lie^n tra.i 2 de.p bo?, mo^.t
so^' khoa?ng 40 ngu+o+`i, dda so^' ca^'p Trung ta' ddu+o+.c chuye^?n
ve^` tra.i 2 , trong ddo' co' Tr/ta' Vu~ va(n Ho^`, Tru+o+?ng kho^'i
CTCT Tru+o+`ng Vo? Bi. QGVN va` Tr/ta' Nguye^~n kha('c DDe^. o+? Bo^.
TTM tu+'c nha` tho+ Du+o+ng Tu+?. Anh DDe^. dda~ la`m nhie^`u ba`i tho
+ trong lao tu` CS va` anh ddo.c cho to^i nghe hay la('m. Ba^y gio+`
anh ddang ddi.nh cu+ o+? Toronto ( Canada) kho^ng bie^'t anh co'
xua^'t ba?n ta^.p tho+ na`o kho^ng? Co`n anh Ho^`, khoa?ng ga^`n Te^'t
na(m 1978, anh no'i vo+'i to^i anh ca^`n tie^`n dde^? mua thuo^'c
la`o. Vi` to^i buo^n ba'n ddo^?i cha't vo+'i dda'm Mu+o+`ng ne^n co'
tie^`n , to^i cho anh hai ddo^`ng. Nhu+ng anh kho^ng mua thuo^'c la`o
ma` anh mua ru+o+.u sa('n ( la`m ba(`ng khoai mi` ). Bi. bo^. ddo^.i
ba('t ga(.p va` ke^u le^n ho?i cung. Khi anh ve^` ngang cho^~ to^i anh
no'i vi` so+. bi. chu'ng no' dda'nh ne^n anh dda~ khai la` to^i cho
anh . Anh tha^.t ti`nh xin lo^~i to^i va` mong ra(`ng to^i tho^ng ca~m
vi` anh the`m ru+o+.u la('m. Va`i nga`y sau to^i bi. go.i le^n. Khi
dde^'n no+i thi` to^i tha^'y anh Nho+n tu+` pho`ng ho?i cung ddi ra
hai tay o^m ca'i dda^`u ddang cha?y ma'u ( sau na`y anh cho bie^'t bi.
te^n ca'n bo^. Phu' dda'nh ba(`ng K54 ). DDe^'n phie^n to^i te^n Phu'
cu~ng dda(.t ca^y K54 xuo^'ng ba`n va` no'i :

- Co' gi` thi` anh pha?i tha`nh tha^.t khai ba'o. Ne^'u anh da^'u
die^'m to^i se~ ba('n anh ba(`ng ca^y su'ng na`y!

Nho+` anh Ho^` dda~ ba'o tru+o+'c cho ne^n to^i cha(?ng co`n gi` dde^?
da^'u die^'m nu+~a.

Te^n Phu' co' ve~ khoa'i chi' vo+'i lo+`i khai cu?a to^i ne^n ha('n
no'i :

- Anh dda~ tha`nh tha^.t khai ba'o ne^n ho^m nay to^i tha cho anh. Anh
pha?i lo ca?i ta.o to^'t ddu+`ng co' mua ba'n linh tinh nu+~a.

DDa^`u na(m 1978 chuye^?n tra.i la`m 2 ddo+.t. DDo+.t dda^`u go^`m
toa`n ca?nh sa't, ta^m ly' chie^'n, CTCT, an ninh qua^n ddo^.i ve^`
Phu` Ye^n do co^ng an qua?n ly'. DDo+.t sau chi? co' 5 " nha^n va^.t
dda(.c bie^.t” la` : Nho+n, Ninh, Hu`ng , Quang va` to^i ve^` tra.i 5
cu~ng thuo^.c lie^n tra.i 2. Chu'ng to^i ddi bo^. co' bo^. ddo^.i mang
su'ng " theo ha^`u”.Ho^m sau le^n Ho^.i tru+o+`ng te^n tra.i tru+o+?ng
ddem 5 chu'ng to^i ra ra(n dde mo.i ngu+o+`i. Chia 5 ngu+o+`i o+? 5
ddo^.i kha'c nhau. O+? dda^y to^i co' ga(.p DD/U Tu+` ddu+'c Tho.
( TDD4/TQLC ) va` DD/U Tra^`n ddi`nh Lo+.i (TDD8/TQLC ). Tra.i na`y
dda(.c bie^.t la` Chu'a nha^.t na`o cu~ng pha?i ddi lao ddo^.ng xhcn.

Khoa?ng mo^.t tha'ng sau, 5 anh em to^i ddu+o+.c li.nh le^n xe di
chuye^?n dde^'n ddi.a ddie^?m ta^.p trung co' ra^'t nhie^`u ngu+o+`i
dde^? chuye^?n ve^` tra.i Phu' so+n 4 ( Ba('c Tha'i )giao cho co^ng an
qua?n ly'. Bo^. ddo^.i ddu+o+.c ddie^`u ddo^.ng ve^` pho`ng thu? sa'u
tra.i phi'a ba('c.

* Tra.i Phu' So+n 4 ( Ba('c Tha'i ) :

Tra.i Phu' so+n o+? vu`ng Ba('c ca.n, Tha'i nguye^n dda^`u nguo^`n cu?
a so^ng Ca^`u , du+o+'i cha^n cu?a ra(.ng nu'i Pia Bioc ( 1578m ) .
Ne^'u ddi tha(?ng ve^` phi'a ba('c se~ ga(.p hang Pa'c Po' ( bo'
ba'c ) o+? Ba?n Gio+'i thuo^.c Ha` Qua?ng . DDa~ co' nhie^`u ngu+o+`i o
+? dda^y ro^`i.

Nhu+~ng nga`y dda^`u na(m , buo^?i sa'ng tro+`i la`nh la.nh va` co'
nhie^`u su+o+ng mu`. La^`n dda^`u tie^n ddi tra.i tu` o+? mie^`n Ba('c
to^i ddu+o+.c tha^'y a'nh dde`n ddie^.n va` nha` thi` xa^y ba(`ng
ga.ch , lo+.p ngo'i. Cho^~ ngu~ co' hai ta^`ng, ta^`ng du+o+'i tra'ng
ciment, ta^`ng tre^n ba(`ng su+o+`n sa('t va` lo't va'n . Mo^~i khu
nha` co' cu+?a ddu+o+.c kho'a la.i va` ga`i then va`o buo^?i chie^`u .
Khu nha` co' 2 da~y , o+? giu+~a co' mo^.t ca'i sa^n ro^.ng dde^?
ta^.p ho.p xua^'t co^?ng ddi lao ddo^.ng. Nga`y nghi~ kho^ng ddu+o+.c
quan he^. giu+~a ca'c buo^`ng. Mo^~i nha` ddu+o+.c chia cho 2 ddo^.i.
Co' mo^.t ddo^.i "dda(.c bie^.t” khoa?ng 30 ngu+o+`i go^`m toa`n si?
quan tro^'n tra.i tu+` be^n qua^n ddo^.i. To^i tha^'y co' Tr/ta'
Tra^`n dda(ng Kho^i, Th/ta' Tra^`n co^ng Ha.nh, Tra^`n ta^'n Ho`a ,
Nguye^~n va(n Nghie^m ( Nha?y Du` ), Th/ta' Ho^` va(n Ho`a , Vu+o+ng
mo^.ng Long ( BDDQ ), DD/U Tra^`n tie^'n Bi'ch ( Kho^ng qua^n ), DD/U
Chu tri' Le^. ( BB ) , DDa(.ng quo^'c Tru. va` nhie^`u ngu+o+`i nu+~a
ma` to^i kho^ng nho+' he^'t. Mo^.t ddo^.i toa`n si? quan Trung quo^'c
va` Kampuchia. DDo^.i mo^.c co' Tr/ta' Ho^` quang Li.ch ( TDD5/TQLC ).
Mo^.t ddo^.i go^`m ca'c Tuye^n u'y Co^ng gia'o, Tin la`nh, Pha^.t
gia'o,.. DDo^.i na`y o+? mo^.t buo^`ng rie^ng va` kho^ng ddi lao
ddo^.ng. Co`n mo^.t ddo^.i go^`m nhu+~ng nha^n vie^n ha`nh cha'nh VNCH
trong ddo' co' DD/ta' So+n Thu+o+ng ( BDDQ ) ( Kho^ng bie^'t vi` sao
o^ng la.i lo.t va`o trong ddo^.i na`y va` ve^` sau O^ng dda~ tu+. tu
+? vi` buo^`n phie^`n ca'i gi` ddo'..).

DDo^.i to^i ddu+o+.c giao nhie^.m vu. ddu'c ga.ch. Nga`y dda^`u tie^n
te^n qua?n gia'o Tu'c ddie^?m danh dde^? nha^.n die^.n. Ha('n dda~
cho.n anh Nguye^~n va(n Nghie^m la`m DDo^.i tru+o+?ng, Nguye^~n va(n
Ninh la`m DDo^.i pho' co`n to^i la`m Tho^'ng ke^ . DDu+o+.c hai tha'ng
ha('n cho to^i xuo^'ng nho^`i than thay cho Chu tri' Le^. le^n la`m
tho^'ng ke^.

Mo^.t nga`y va`o buo^?i chie^`u, qua?n gia'o Tu'c go.i to^i le^n
cho anh Chu tri' Le^. ho+'t to'c. To^i no'i to^i kho^ng ho+'t nga`y
ho^m nay vi` tro+`i la.nh kho^ng ta('m ddu+o+.c , nga`y mai to^i se~ ho
+'t. Te^n Tu'c xo^ng to+'i ddi.nh dda'nh to^i. To^i lu`i bo^. thu? va`
no'i : " Chi'nh sa'ch cu?a dda?ng kho^ng cho phe'p dda'nh tu` nha^n.
Ne^'u ca'n bo^. dda'nh to^i, to^i se~ dda'nh la.i .” Co' te^n co^ng an
la'i xe xuo^'ng can Tu'c va` anh Tra^`n quang Kho^i cu~ng can to^i.
Ho^m sau to^i o+? nha` dde^? ga(.p te^n ca'n bo^. an ninh. La.i nu+~a
anh Tra^`n ta^'n Bi'ch ddang in ga.ch bi. cho'ng ma(.t ne^n ngo^`i
nghi?, te^n Tu'c cu~ng ho?i : Anh Bi'ch kho^ng in ga.ch ddi, bo^. anh
muo^'n gi` ? Bi'ch tra? lo+`i ngay: To^i muo^'n che^'t. Ba('n ddi !

So+? di~ to^i ddu+a hai du+~ kie^.n tre^n dde^? minh xa'c mo^.t
ddie^`u : Ta^'t ca? anh em chu'ng to^i cho da^`u co' bi. dde` be.p,
ho.ng su'ng ke^` be^n trong lu'c anh em to^i kho^ng co' mo^.t ta^'c
sa('t , nhu+ng chu'ng to^i va^~n pha?n u+'ng, va^~n kho^ng so+. ha~i,
nao nu'ng tru+o+'c ba^'t cu+' a'p lu+.c na`o. DDo' la` su+. lie^m si?
va` lo`ng tu+. tro.ng cu?a mo^.t si? quan trong hoa`n ca?nh cu`ng cu
+.c nha^'t va` dden to^'i nha^'t .

Tha'ng 2/1979 , DDa(.ng tie^?u Bi`nh xua Ta`u co^.ng ta^'n co^ng 6 ti?
nh phi'a ba('c vo+'i mu.c ddi'ch da.y cho Vie^.t co^.ng ba`i ho.c ve^`
su+. pha?n bo^.i. Ca'c tra.i phi'a ba('c la^.p tu+'c ddu+o+.c chuye^?n
ve^` phi'a nam. Tra.i Phu' So+n 4 cu~ng ddu+o+.c chuye^?n ve^` tra.i
Nam ha` ( Ha` nam Ninh ).

* Tra.i Nam Ha` (Ha` Nam Ninh ):

DDoa.n ddu+o+`ng chu'ng to^i ddu+o+.c chuye^?n tu+` Phu' So+n ve^? Nam
Ha` kha' xa. Pha?i ddi qua Ha` no^.i ve^` Phu? Ly' ( Nam DDi.nh )
ro^`i ddo^? ve^` hu+o+'ng ta^y qua vu`ng Thanh lie^m , Chi ne^ ( La.c
Thu?y ) ro^`i dde^'n vu`ng Kim Bo^i . To^i nho+' dda~ nghe mo^.t ba`i
ha't cu?a To^ Ha?i (Nu. cu+o+`i so+n cu+o+'c):

Ai ve^` sau da~y nu'i Kim Bo^i..
Nha('n ra(`ng tim to^i chu+a phai mo+`
Hi`nh dung mo^.t chie^'c tha('t lu+ng xanh
Mo^.t chie^'c kha(n ma`u tra('ng tra('ng
Mo^.t chie^'c vo`ng sa'ng lo'ng la'nh
Vo+'i nu. cu+o+`i na`ng qua' xinh..

To^ Ha?i dda~ nho+' ngu+o+`i em ga'i o+? sau da~y nu'i Kim Bo^i , co`n
to^i thi` kho^ng bao gio+` que^n ddu+o+.c nhu+~ng nga`y kho^'n na.n
nha^'t cu~ng nhu+ ha`o hu`ng nha^'t o+? tra.i Nam Ha`.

DDa^y la` vu`ng nu'i dda' vo^i. Na('ng thi` ta(ng nhie^.t ddo^. co`n
la.nh thi` te^ co'ng. Kho^ng khi' no^`ng nu+.c mu`i vo^i . Nhu+~ng ngu
+o+`i na`o co' buo^`ng pho^?i ye^'u la` vi tru`ng bi.nh suye^~n xa^m
nha^.p ngay.

Tra.i Nam Ha` go^`m co' 4 pha^n tra.i : A,B,C va` Me^~. Tra.i A la` no
+i dda(.t bo^. chi? huy cu?a Lie^n tra.i , co' tra.i tru+o+?ng te^n
Xuye^n , ca^'p bu+.c Trung ta'. Tra.i ddu+o+.c xa^y du+.ng tu+` tho+`i
Pha'p co' te^n la` tra.i DDa^`m DDu`n, ba^y gio+` ddu+o+.c cu?ng co^'
xa^y du+.ng the^m . Ca'c da~y nha` dde^`u xa^y ba(`ng ga.ch, ma'i
ngo'i , co' cu+?a ra va`o cho mo^~i khu hai nha` . Ca'c nha` hi`nh chu
+~ U, o+? giu+~a la` mo^.t sa^n ro^.ng dde^? ta^.p ho.p ddi lao
ddo^.ng. Cuo^'i sa^n la` nha` va(n ho'a ( thu+ vie^.n ), mo^.t go'c
la` nha` be^'p va` go'c ddo^'i die^.n la` bi.nh xa'. Co' co^?ng ra
va`o khu tu` nha^n ba(`ng ga.ch co' cho`i ga'c o+? tre^n cao. Be^n du+o
+'i la` nha` tru+.c tra.i va` mo^.t ca'i ke~ng ba'o thu+'c la`m ba(`ng
vo? bom My~ cu~. Ke^' be^n ddo' la` khu nha` o+? cu?a co^ng an. O+?
dda^y chu'ng to^i go.i bo.n chu'ng la` CHE`O.

Khi chu'ng to^i ve^` dda^y thi` tra.i dda~ kha' ddo^ng ngu+o+`i . DDa
so^' tu+` ca'c tra.i phi'a ba('c chuye^?n ve^` , mo^.t so^' chuye^?n
ve^` ca'c tra.i Thanh phong , Thanh ca^?m ( Thanh Ho'a ) va` mo^.t
so^' ddu+o+.c ddu+a ve^` dda^y. Rie^ng tra.i Nam ha` A cao ddie^?m
dda~ pha?i chu+'a ho+n nga`n ngu+o+`i . Mo^~i nha` nho^'t tu` ddu+o+.c
chia ra la`m 2 ta^`ng . Ta^`ng du+o+'i la` nhu+~ng be^. ciment, ta^`ng
tre^n co' khung sa('t va` lo't va'n. Giu+~a la` mo^.t lo^'i ddi da^~n
va`o nha` ve^. sinh. Nhu+ng vi` nha^n so^' qua' ddo^ng ne^n pha?i
du`ng lo^'i ddi o+? giu+~a lo't va'n va` ngu~ tre^n ddo'.

O+? dda^y co^ng an qua?n ly' tu` nha^n ra^'t cha(.t che~ va` ra^'t
chuye^n nghie^.p. Chu'ng du`ng ba?n no^.i qui nhu+ nhu+~ng so+.i da^y
tro'i sie^'t cha(.t mo.i ngu+o+`i. Lao ddo^.ng ban nga`y co' ti'nh
ca'ch kho^? nhu.c va` dda`y a?i nhie^`u ho+n. Buo^?i chie^`u sau gio+`
ddie^?m danh , chu'ng kho'a cha(.t cu+?a tu+` be^n ngoa`i. Co^ng an
la` tha`nh pha^`n ba?o ve^. che^' ddo^. va` thu+.c hie^.n nhu+~ng chu?
tru+o+ng, ddu+o+`ng lo^'i cu?a dda?ng CS ma` kho^ng ca^`n pha?i suy
lua^.n hay pha'n ddoa'n gi` ca?. Ngu+o+`i ta co`n co' mo^.t nha^.n
xe't ddu'ng dda('n nha^'t la` : che^' ddo^. CS la` che^' ddo^. co^ng
an tri.. Be^n ngoa`i da^n chu'ng cu~ng the^'. O+? tra.i Nam ha` co' nhu
+~ng te^n che`o gian manh va` ddo^.c a'c nha^'t nhu+ te^n Thi.nh va` Lu
+.c. Chu'ng la`m kho^? ra^'t nhie^`u ngu+o+`i nhie^`u khi nhu+~ng vi
pha.m nho? nha(.t nhu+ la` la^'y rau, lie^n he^. vo+'i ca'c buo^`ng
kha'c cu~ng bi. chu'ng ddem ra dda'nh dda^.p ra^'t da~ man. Tu+` nhu
+~ng na(m 1978,1979 ti`nh tra.ng a(n uo^'ng thie^'u tho^'n, lao
ddo^.ng kho^? sai ne^n dda~ co' nhie^`u ngu+o+`i kho^ng chi.u no^~i
va` nhu+~ng na^'m mo^. be^n trie^`n ddo^`i dda' vo^i nga`y ca`ng co'
nhie^`u ngu+o+`i dde^'n "dda(ng ky'”. Lao ddo^.ng cu?a chu'ng to^i o
+? dda^y thu+o+`ng la` dda^.p dda', la^'y dda' tu+` ca'c trie^`n nu'i
ve^` dde^? xa^y nha` tu` cho the^m kie^n co^', ra~i ddu+o+`ng bi. nhu
+~ng co+n mu+a lu~ pha' ha.i ha(`ng na(m. Xuo^'ng khu dda^`m la^`y
tro^`ng lu'a. Thu+o+`ng thi` pha`i du`ng hai ngu+o+`i dde^? ke'o ca'y
thay tra^u, to^i chu+a tha^'y ai chu.p ddu+o+.c " bu+'c tranh va^n ca^?
u, ve~ ngu+o+`i tang thu+o+ng” na`y. DDa`o mu+o+ng la^'y dda^'t dda('p
tha`nh nhu+~ng bo+` cao dde^? tro^`ng rau. Mo^~i mu`a mu+a lu~ cuo^'n
ddi va` san ba(`ng ta^'t ca?, chu'ng la.i ba('t tu` dda`o dda('p tro+?
la.i nhu+ " con da~ tra`ng xe ca't bie^?n ddo^ng” va^.y. Du.ng y' cu?a
chu'ng thi` ai cu~ng tha^'y ro~, mie^.ng thi` chu'ng ba?o co^' ga('ng
lao ddo^.ng dde^? ta.o ra cu?a ca?i va^.t cha^'t dde^? ca?i thie^.n ddo
+`i so^'ng .. nhu+ng ddo+`i so^'ng nga`y ca`ng suy su.p tra^`m tro.ng.

Tra.i Nam ha` A la` no+i nho^'t nhie^`u ngu+o+`i gia` nha^'t tu+` be^n
ha`nh cha'nh ca^'p trung u+o+ng nhu+ cu+.u thu? tu+o+'ng Nguye^~n va(n
Lo^.c, ca'c thu+o+.ng nghi. si~ va` da^n bie^?u nhu+ ca'c o^ng Hoa`ng
xua^n Tu+?u , Nguye^~n va(n Ngu+u , Vu~ va(n Qui'. Tha`nh pha^`n qua^n
ddo^.i thi' co' ca'c vi. ca^'p tu+o+'ng, ta' , ke^? ca? tha`nh pha^`n
" ta.p lu.c” nhu+ binh nhi` ( phu.c quo^'c ) dde^'n ca'n bo^. xa~
a^'p. Chu'ng to^i tha^'y co' cu+.u Th/tu+o+'ng Huy`nh va(n Cao , DD/
ta' Nguye^~n va(n Tho. , Lu+~ ddoa`n tru+o+?ng LDD3 Du` bi. ba('t
nga`y 25/2/1971 ta.i ca(n cu+' 31 Ha. La`o. Rie^ng Binh chu?ng TQLC
to^i tha^'y co' ca'c DD/ta' Nguye^~n tha`nh Tri', Nguye^~n na(ng Ba?o,
Nguye^~n the^' Lu+o+ng, Hoa`ng ti'ch Tho^ng, Tr/ta' Le^ ba' Bi`nh, Th/
ta' Tru+o+ng co^ng Tho^ng, Le^ va(n Hie^`n, La^m ta`i Tha.nh..

Thi?nh thoa?ng cu~ng co' nhu+~ng pha'i ddoa`n ngoa.i quo^'c dde^'n
tha(m vie^'ng dde^? ti`m hie^?u ddo+`i so^'ng cu?a ca'c qua^n ca'n
chi'nh VNCH trong ca'c no+i go.i la` " Ta^.p trung ca?i ta.o” . Thu+o
+`ng va`o nhu+~ng nga`y ddo', chu'ng to^i ddu+o+.c do^`n va`o ca'c khu
canh ta'c cu?a tra.i B dde^? "e'm qua^n”, khi na`o pha'i ddoa`n ddi
ro^`i mo+'i ddu+o+.c ve^` tra.i . Chu'ng chu+`a mo^~i nha` hai ngu+o
+`i cho a(n ma(.c sa.ch se~, co' ve~ kho?e ma.nh dde^? la`m " co`
mo^`i” . Nhu+~ng ngu+o+`i na(`m o+? bi.nh xa' thi` tre^n dda^`u giu+o
+`ng co' dde^? ho.p su+?a , thuo^'c men..Sau khi pha'i ddoa`n ddi
ro^`i thi` ta^'t ca? "ddo^` chu+ng ba`y” dde^`u ddu+o+.c thu do.n la.i
va` mo.i vie^.c " vu~ nhu+ ca^?n”. Co' la^`n Th/tu+o+'ng Huy`nh va(n
Cao ddu+o+.c cho.n o+? la.i tie^'p pha'i ddoa`n . Kho^ng bie^'t o^ng
ddu+o+.c ho?i va` tra? lo+`i nhu+ the^' na`o ma` sau khi pha'i ddoa`n
ra ve^` thi` o^ng cu~ng ddu+o+.c ddu+a va`o nha` ky? lua^.t , ban
dde^m ddu+a va`o tra.i B cu`m, ban nga`y ve^` tra.i A lao ddo^.ng
trong vo`ng 2 tua^`n le^~ . DDo' chi? la` ca?nh ca'o tho^i. Co`n ne^'u
tuye^n bo^' " thoa?i ma'i” thi` cu~ng ddu+o+.c " cu`m thoa?i ma'i” va`
bi. dda'nh dda^.p ra^'t da~ man.

Ti`nh tra.ng su+'c kho?e cu?a anh em ca`ng nga`y ca`ng xuo^'ng ca^'p
tra^`m tro.ng , so^' ngu+o+`i ddu+o+.c " thuye^?n chuye^?n ve^` vu`ng
5” mo^~i nga`y mo^.t ddo^ng. Nhu+ va^.y la` ddu'ng chi'nh sa'ch va`
chu? tru+o+ng cu?a bo.n dda^`u na^.u Ha` no^.i ro^`i , nhu+ng du+
lua^.n quo^'c te^' dda~ ba('t dda^`u theo do~i nhu+~ng ke^' hoa.ch
gie^'t ngu+o+`i mo^.t ca'ch co' he^. tho^'ng cu?a bo.n chu'ng , ho+n nu
+~a chu'ng cu~ng kho^ng the^? ca('t ddu+'t nhu+~ng quan he^. cu?a nhu
+~ng ngu+o+`i ba` con ruo^.t thi.t giu+~a hai mie^`n , ne^n cuo^'i
cu`ng bo^. no^.i vu. VC pha?i ra li.nh cho ca'c tra.i cho phe'p tha^n
nha^n ddu+o+.c tie^'p te^' cho nhu+~ng ngu+o+`i tha^n cu?a ho.. Nhu
+~ng ddo+.t tha(m nuo^i dda~ la^`n la^`n vu+.c da^.y va` cu+'u so^'ng
ddu+o+.c nhie^`u ngu+o+`i. Co' nhu+~ng ca?nh thu+o+ng ta^m cu~ng dda~
xa?y ra . To^i xin ke^? la.i mo^.t tru+o+`ng ho+.p cu?a O^ng Pha.m thu
+ DDu+o+`ng, tru+o+'c dda^y o^ng la` cha'nh va(n pho`ng cho o^ng Ngo^
ddi`nh Nhu. Lu'c ddo' ddo^.i lao ddo^.ng cu?a o^ng tu+` tra.i C ve^`
tra.i A . Mo^.t ddoa`n ngu+o+`i lo^i tho^i le^'ch the^'ch tre^n con ddu
+o+`ng le^n do^'c ngang qua nha` tha(m nuo^i. Vo+. con o^ng DDu+o+`ng
nha^.n ra o^ng, o^ng cu~ng nha^.n ddu+o+.c vo+. da^`u chi? lie^'c
ma('t nhi`n nhau , a^m tha^`m ddo^? le^. nghe.n nga`o. Chu'ng to^i
cu~ng cha.nh nghi~ dde^'n tha^n pha^.n mi`nh. Lo`ng ca~m tha^'y bu`i
ngu`i va` ca(m gia^.n. Chi'nh sa'ch gi` ma` ha^.n thu` , dda`y ddo.a
con ngu+o+`i cho dde^'n che^'t ma` tre^n dda^`u mo^i cho't lu+o+~i
thi` " khoan ho^`ng , nha^n dda.o”, "dda'nh ngu+o+`i cha.y ddi, kho^ng
ai dda'nh ngu+o+`i cha.y la.i”..Ca'i che^' ddo^. chi? da.y con ngu+o
+`i luo^n luo^n lu+`a do^'i nhau. Kho^ng ai tin ddu+o+.c nhu+~ng
ddie^`u no'i tha^.t vi` no'i su+. tha^.t bao gio+` cu~ng la` su+. lu
+`a do^'i ke`m theo nhu+~ng a^m mu+u thu? ddoa.n ha.i ngu+o+`i..

Tu` co' a(n thi` che`o cu~ng ddu+o+.c cho a(n. Ba^y gio+` ra ngoa`i
lao ddo^.ng chi? ca^`n cho ve^. binh , qua?n gia'o mo^.t go'i mi` hay
mo^.t ddie^'u thuo^'c co' ca'n thi` muo^'n la`m gi` thi` la`m , tu.m
na(m tu.m ba ba`n nhu+~ng tin tu+'c tu+` tha(m nuo^i ddu+a va`o hoa(.c
tu+` chie^'c radio le'n lu't co' ddu+o+.c trong tu`. Tin mu+`ng
thi` nhie^`u ma` tin buo^`n cu~ng kho^ng thie^'u. Bo.n ca'n bo^.,
ke^? ca? tru+.c tra.i , an ninh cho ca'c tu` hi`nh su+. mang thi.t
ca', rau ca?i va`o ba'n, nhu+~ng cho+. tro+`i ddu+o+.c la^.p
ra..Chu'ng tranh nhau khai tha'c tie^`n ba.c cu?a tu`. DDo+`i so^'ng
sinh hoa.t trong tra.i cu~ng de^~ chi.u. Phong tra`o ha't nha.c va`ng,
nha.c chi'nh hua^'n va` tu` khu'c vang le^n trong ca'c buo^`ng ha(`ng
dde^m . Co' nhu+~ng nho'm ba`n lua^.n chi'nh tri., tho+`i cuo^.c, nhu
+~ng nho'm ke^? chuye^.n kim dung . Kho^ng khi' ban dde^m tha^.t la`
so^i ddo^.ng ta.m que^n ddi nhu+~ng nga`y tha'ng lu+u dda`y kho^'n
kho^?.

Va`o khoa?ng giu+~a na(m 1980, va`o mo^.t buo^?i chie^`u Chu'a
nha^.t , ca'c ddo^.i dde^`u ddu+o+.c nghi? o+? nha`, Tr/ta' Hue^`
( thuo^.c Bo^. TTM ) ddi qua buo^`ng ke^' be^n thi` bi. te^n che`o Lu
+.c ba('t va` da^~n le^n nha` tru+.c tra.i ro^`i dda'nh anh Hue^` tru+o
+'c ma('t mo.i ngu+o+`i. Anh em tha^'y va^.y be`n ddo^`ng thanh la
le^n va` ho^ dda? dda?o CS. Te^n che`o Lu+.c ba('t buo^.c pha?i tra?
anh Hue^` ve^` ddo^.i. Ha('n ra^'t tu+'c gia^.n va` ha^.m hu+.c vo^
cu`ng. Tha^.t ra ha`nh ddo^.ng cho^'ng ddo^'i na`y kho^ng pha?i la^`n
dda^`u ma` dda~ nhie^`u la^`n anh em pha?n u+'ng la.i tha'i ddo^. xu+?
du.ng ba.o lu+.c cu?a bo.n chu'ng. Mo^.t pha^`n tra.i thu+o+`ng xuye^n
co' nhu+~ng pha'i ddoa`n ngoa.i quo^'c dde^'n tha(m vie^'ng va`
ddie^`u tra va` dda~ co' nhie^`u tu` nha^n cha^'p nha^.n hi`nh pha.t
va` nha` ky? lua^.t dde^? no'i le^n nhu+~ng chi'nh sa'ch ha` kha('c
va` do^'i tra' cu?a VC nhu+ Th/tu+o+'ng Huy`nh va(n Cao, Y si? Tr/ta'
Ngo^ va(n Nha^m..Mo^.t pha^`n te^n Lie^n tra.i tru+o+?ng la` Tr/ta'
Xuye^n sa('p dde^'n tuo^?i ve^` hu+u ne^n no' kho^ng muo^'n ga^y ca(ng
tha(?ng vo+'i tu` nha^n va` te^n tru+o+?ng tra.i A la` Tr/U Huy thi`
la.i lo buo^n ba'n la`m a(n vo+'i tu` ne^n cu~ng kho^ng muo^'n nhie^`u
ra('c ro^'i. Tuy nhie^n ba?n tha^n cu?a che`o Xuye^n va` che`o Huy
cu~ng kho^ng pha?i la` nhu+~ng quye^'t ddi.nh tie^n quye^'t ma` bo.n
chu'ng co`n co' chi bo^. dda?ng nu+~a. Cho ne^n chu'ng pha?i ddu+a ra
nhu+~ng bie^.n pha'p ma.nh ba.o nhu+ ta tha^'y ha`nh ddo^.ng ddo^'i vo
+'i DDo^.i 20 va` no^.i vu. ca'i radio ddu+a dde^'n ca'i che^'t cu?a
Th/ta' Ca?nh sa't Tra^`n Ha`n ma` to^i se~ ke^? trong nhu+~ng trang
tie^'p.

Sa'ng ho^m sau, khi ta^.p ho.p o+? giu+~a sa^n dde^? ddi lao ddo^.ng
ca'c ddo^.i ri? tai nhau la` kho^ng xua^'t tra.i. O+? tra.i A kho^ng
co' mo^.t Ban Tham Mu+u dde^? tho^'ng nha^'t ha`nh ddo^.ng nhu+ o+?
tra.i B ma` o+? dda^y ra^'t ddo^`ng lo`ng vo+'i nhau. Ha(ng ha'i
nha^'t la` DDo^.i 20 ddo^`ng thanh la le^n la` kho^ng lao ddo^.ng va`
ye^u ca^`u te^n tra.i tru+o+?ng la` Tr/U Huy gia?i quye^'t vu. dda'nh
ngu+o+`i cu?a che`o Lu+.c nga`y ho^m qua. Te^n Huy ba?o cu+' ddi lao
ddo^.ng ro^`i gia?i quye^'t sau .. Lu'c ddo' anh Mai, ddo^.i tru+o+?ng
16 go^`m dda so^' anh em o+? ca^'p bu+.c DD/ta', ddu+'ng da^.y ddi.nh
ba'o ca'o xua^'t tra.i. To^i ddang o+? ddo^.i 29 tha^'y va^.y be`n la
le^n : Ngo^`i xuo^'ng, ngo^`i xuo^'ng ! Te^n che`o Chi, qua?n gia'o
ddo^.i 20 dda~ ghi te^n to^i . DDo^.i 20 go^`m nhu+~ng anh em tre? bi.
ba('t tu+` nhu+~ng ha`nh ddo^.ng cho^'ng ddo^'i tru+.c die^.n ma`
chu'ng go.i la` "a^m mu+u la^.t ddo^? chi'nh quye^`n” nhu+ la` DDa(.ng
hu+?u Nam, Lu+u vie^.t Cu+o+ng, Ly' tha`nh Ho^? . To^i co`n nho+' te^n
mo^.t va`i ngu+o+`i nhu+ la` Ho^`ng Tro.ng, Du+o+ng kha'i Qua^n
( Qua^n ddo^.i ),Bi`nh , Ki?nh ( Tuye^n u'y Pha^.t gia'o ), Ti'n
( Tuye^n u'y Tin la`nh ), Nguye^~n va(n Ho^`ng ( Tr/U Pha'o binh ),
Tra^`n va(n Khu+o+ng ( gia'o su+ nha^n va(n ta.i Tru+o+`ng Vo? bi.
DDa` la.t ),..

Ke^'t qua? nga`y ho^m ddo' anh em ddu+o+.c li.nh ve^` buo^`ng va`
kho^ng ddi lao ddo^.ng. Cha('c cha('n chu'ng dda~ ho.p chi bo^. dda?ng
va` quye^'t ddi.nh ddu+a DDo^.i 20 trong ddo' co' ca? to^i va`o tra.i
Nam ha` B.

Tra.i B cu~ng co' nhu+~ng phong tra`o dda^'u tranh ra^'t ma.nh , nhu
+ng no' co' ve~ " ye^n a^'m” ho+n. Tu+` nga`y ddo^.i 20 va`o dda^y
mang theo ca'i kho^ng khi' dda^'u tranh hu+`ng hu+.c tu+` tra.i A.
Mo^~i dda`n a'p du` nho? cu~ng ga^y ra pha?n u+'ng cu?a toa`n tra.i
khie^'n te^n tra.i tru+o+?ng tra.i B dda~ dde^` nghi. ddu+a ddo^.i 20
ra kie^n giam ta.i tra.i Me^~.

Ho^m ddo' sau khi cho ca'c ddo^.i xua^'t tra.i thi` ddo^.i to^i ddu+o
+.c li.nh ve^` buo^`ng la^'y tu+ trang ra sa^n kha'm xe't. Co' khoa?ng
30 te^n co^ng an vu~ trang dda^`y ddu?, co' ca? che`o Xuye^n . Hai xe
bi't bu`ng cho+` sa(?n. Chu'ng to^i hai ngu+o+`i mo^.t bi. co`ng le^n
xe va` chuye^?n ra tra.i Me^~.

Tra.i Me^~ la` no+i dde^? chu+~a nhu+~ng bi.nh " ba^'t tri.” , nghi~a
la` he^'t thuo^'c chu+~a ro^`i , nhu+ng tha^.t ra co' thuo^'c dda^u
ma` chu+~a . Nhu+~ng chie^'n hu+?u TQLC co' ma(.t o+? dda^y cu~ng kha'
ddo^ng nhu+ Tr/ta' DDoa`n Thu+'c , Tham mu+u tru+o+?ng LDD369/TQLC ,
bi. bi.nh so+ gan co^? tru+o+'ng, sa('p dde^'n tho+`i ky` sau cu`ng
ro^`i ne^n chu'ng ddu+a ra tra.i Me^~ , ro^`i cho ve^` nha` o+? Phu'
Nhua^.n, Sa`i go`n va` 2 tha'ng sau thi` anh ma^'t. Tr/ta' Nguye^~n
va(n Ca't , Trung ta^m tru+o+?ng TTHQ thuo^.c SDD/TQLC dda~ che^'t o+?
dda^y. Rie^ng Th/ta' DDa(.ng va(n Ho.c va` DD/U Nguye^~n kim Tha^n
cu~ng ddu+o+.c ddu+a ve^` dda^y vi` kie^.t su+'c nhu+ng may ma('n
thoa't che^'t.

Phi'a be^n trong go^`m co' nhu+~ng nha` ga.ch xa^y ra^'t kie^n co^'
dde^? nho^'t nhu+~ng tha`nh pha^`n cho^'ng ddo^'i. Tra.i na`y cu~ng
co' mo^.t so^' tu` hi`nh su+. sa('p ma?n a'n ddu+o+.c xu+? du.ng cho
nha` be^'p va` nhu+~ng ta.p di.ch trong tra.i giam. Chu'ng to^i
xuo^'ng xe tu+`ng hai ngu+o+`i mo^.t va` ddu+o+.c ddu+a tha(?ng va`o
ca'c nha` kie^n giam. DDo' la` nhu+~ng ca(n pho`ng nho?, hai be^n co'
be^. ciment dde^? na(`m, giu+~a co' mo^.t lo^'i ddi nho? khoa?ng 3
ta^'c , cuo^'i pho`ng co' mo^.t ho^' tie^u. Cu+?a ba(`ng go^~ da`y co'
then ga`i tu+` be^n ngoa`i, tre^n cu+?a co' mo^.t lo^~ tho^ng ho+i co'
ddan song sa('t cao khoa?ng 3 ta^'c. O+? tu` VC dda~ kho^? ma` kie^n
giam co`n kho^? ho+n ga^'p bo^.i. To^i dda~ tu+`ng ddi qua nhu+~ng
nhu.c hi`nh na`y ro^`i ne^n nhu+~ng ca'i " le? te?” na`y co' the^?
cha^'p nha^.n ddu+o+.c. To^i bi. cu`m ba(`ng hai khoen sa('t hi`nh
mo'ng ngu+.a ga('n cha(.t tre^n mo^.t thanh sa('t da`i tho^ng ra be^n
ngoa`i va` ddu+o+.c kho'a la.i o+? ddo'. Cu`m nhu+ the^' na`y chi? co'
ngo^`i hoa(.c na(m chu+' kho^ng the^? ddu+'ng hay ddi la.i ddu+o+.c.
To^i bi. cu`m suo^'t 3 tha'ng kho^ng mo+?. DDa.i tie^?u tie^.n ta.i
cho^~. Thu+'c a(n chi? toa`n khoai lang luo^.c, sa('n la't pho+i kho^,
bo bo,..Gio+` a(n ba^'t thu+o+`ng dde^? ha`nh ha. ba(`ng ca'i ddo'i.
Mo^~i pho`ng kie^n giam chu'ng cho the^m mo^.t ngu+o+`i dde^? phu.
giu'p cho hai ngu+o+`i kia va` pha?i na(`m o+? lo^'i ddi o+? giu+~a.
DDu+o+.c ddi ta('m mo^~i tha'ng mo^.t la^`n nhu+ng 8 tha'ng sau to^i mo
+'i ddu+o+.c ddi ta('m. Pho`ng kie^n giam xa^y tu+o+`ng da^`y va` ki'n
ne^n ve^` mua` ddo^ng thi` ca'i la.nh buo^'t xu+o+ng co`n mu`a he`
thi` nhu+ ca'i lo` ho?a die^.m so+n. Nhie^`u te^n che`o thay phie^n
nhau coi pho`ng kie^n giam nhu+ng co' te^n che`o te^n DDa?ng la` gian
a'c nha^'t. Ha('n du`ng mo.i co+ ho^.i dde^? ha`nh ha. tu` nha^n. Nhu
+~ng nga`y a(n tu+o+i, ha('n ba?o nha` be^'p chi? pha't mo+? va` cho
uo^'ng nu+o+'c la.nh dde^? tu` bi. tie^u cha?y . Chi'nh te^n na`y
cu`ng vo+'i mo^.t che`o ca'i y ta' dda~ chi'ch thuo^'c cho anh An
che^'t. Anh Nguye^~n va(n An la` Th/ta' LLDDB dda~ tro^'n tra.i o+?
tra.i Nam Ha` B bi. ba('t la.i va` dda~ ddu+a ra tra.i Me^~. Anh dda~
tuye^n bo^' la` ne^'u ra kho?i dda^y anh se~ ti`m ca'ch tro^'n ddi vi`
kho^ng cha^'p nha^.n so^'ng chung vo+'i VC.

DDo^.i 20 go^`m 26 ngu+o+`i va` 4 ngu+o+`i cu?a tra.i B la` ca'c anh :
DD/U Pha.m ta^'n Mo+'i, DD/U Nguye^~n va(n Sanh, Tr/ta' Nguye^~n va(n
Tro.ng ( KQ ) va` Th/ta' Nguye^~n va(n An. Ta^'t ca? 30 ngu+o+`i,
trong hai na(m kie^n giam dda~ che^'t he^'t 6 ngu+o+`i la` ca'c anh:
Nguye^~n va(n An, Nguye^~n va(n Ho^`ng , Nguye^~n va(n Sanh, Nguye^~n
va(n Tro.ng , anh Qua^n va` mo^.t ngu+o+`i nu+~a ma` to^i dda~ que^n
te^n.

DDe^'n na(m thu+' hai vi` so^' ngu+o+`i che^'t dda~ le^n cao, ho+n nu
+~a lu'c na`y che`o Xuye^n dda~ ve^` hu+u, te^n che`o mo+'i te^n Ha'n
dda~ thay the^' , ha('n dda~ cho khoa?ng mu+o+`i ngu+o+`i ve^` la.i
tra.i A va` ddu'ng hai na(m sau va`o khoa?ng tha'ng 10/1982 so^' co`n
la.i trong ddo' co' to^i cu~ng ve^` la.i tra.i Nam ha` A. DDa so^' anh
em kho^ng ddi no^?i , pha?i khie^ng hoa(.c nho+` ngu+o+`i kha'c di`u
va`o. Su+'c kho?e cu?a to^i cu~ng dda~ dde^'n mu+'c ba'o ddo^.ng nhu
+ng to^i va^~n co`n so^'ng . DDa so^' anh em dda~ ddu+o+.c chuye^?n
ve^` Nam tu+` tha'ng 8/1980 , chi? co`n " tam dda.i cao thu? TQLC” la`
ca'c DD/ta' Nguye^~n tha`nh Tri', Nguye^~n na(ng Ba?o va` Nguye^~n
the^' Lu+o+ng. To^i nghi~ nhu+ va^.y la` so^'ng ro^`i. Cha('c cha('n
ca'c Mu~ Xanh kho^ng bo? mi`nh co^ ddo+n dda^u.

Ve^` dda^y to^i cu~ng ddu+o+.c nghe ke^? la.i ca^u chuye^.n thu+o+ng
ta^m ve^` ca'i che^'t cu?a Th/ta' Ca?nh sa't TRA^`N HA`N, Chi? huy tru
+o+?ng Ca?nh sa't ti?nh Qua?ng Ti'n. Ca^u chuye^.n ddu+o+.c Tr/ta'
Hoa`ng Ma~o ( Kho'a 20 Vo? bi. DDa` la.t ) la` Trung ddoa`n tru+o+?ng
Trung ddoa`n 2/SDD1BB ke^? la.i sau na`y khi anh va` gia ddi`nh ddang
ddi.nh cu+ ta.i tha`nh pho^' Anaheim, California va` tie^.n dda^y to^i
cu~ng xin ddu+o+.c ghi la.i nhu+ la` mo^.t trong nhu+~ng bie^'n
ddo^.ng cu?a tra.i Nam ha` :

" Cu~ng nhu+ nhie^`u nga`n anh em kha'c, na(m 1976 to^i bi. ddu+a ra
ba('c tre^n ta`u so^ng Hu+o+ng, lu'c dda^`u thi` to^i o+? Ye^n ba'i
( Hoa`ng lie^n so+n ), mo^.t tho+`i gian sau chuye^?n le^n Va(n
ba`ng , Du+o+ng Qui`. DDa^y la` vu`ng nu'i non tru`ng ddie^.p, kho^ng
co' ddu+o+`ng cho xe ho+i ma` chi? co' nhu+~ng con ddu+o+`ng le^n
do^'c da`nh cho ngu+.a tho^` va` ngu+o+`i ddi bo^.. Tre^n ddi?nh nu'i
thi` co' ngu+o+`i Me`o, lu+ng chu+`ng o+? giu+~a trie^`n nu'i la` ngu+o
+`i Lo^ Lo^ va` o+? du+o+'i cha^n nu'i la` ngu+o+`i Tho^? va` nhu+~ng
xo'm nha` le`o te`o cu?a ngu+o+`i Vie^.t bi. " chi? ddi.nh cu+ tru'” tu
+` na(m 1954. Ho. la` nhu+~ng tha`nh pha^`n thuo^.c " che^' ddo^. cu~”
tho+`i Pha'p va` nhu+~ng " tu+ sa?n da^n to^.c”, tru+o+'c nga`y
20/7/1954 ho. la` nhu+~ng co^ng thu+o+ng nghie^.p gia`u co' o+? Ha`
no^.i va` ca'c tha`nh pho^' lo+'n, ho. kho^ng di cu+ va`o nam hoa(.c
kho^ng ddi lo.t va`o nam ma` o+? la.i . Ta`i sa?n dda~ da^ng he^'t cho
nha` nu+o+'c va` VC dda~ cho ho. mo^.t ma?nh dda^'t dde^? khai tha'c o
+? vu`ng tha^m so+n cu`ng co^'c na`y. DDe^'n tha'ng 8/1978 chu'ng to^i
ddu+o+.c chuye^?n ve^` Nam, dde^'n tra.i Nam ha` A . Tu+` qua^n ddo^.i
ddu+a qua co^ng an. Tho+`i gian na`y te tua the^ tha?m nha^'t .
Nhie^`u ngu+o+`i dda~ che^'t va` bo.n chu'ng pha?i cho gia ddi`nh ra
tha(m nuo^i. Tra.i Nam ha` co' 4 pha^n tra.i A,B,C va` Me^~ . Nga`y
na`o cu~ng co' ngu+o+`i tha(m nuo^i. Co' ngu+o+`i nha^.n ddu+o+.c ca?
ho+n 100 kg qua` va` tie^`n ba.c. Nha^'t la` nhu+~ng gia ddi`nh co'
tha^n nha^n o+? ngoa.i quo^'c.

Ba^y gio+` ve^` ma(.t va^.t cha^'t thi` dda~ kha' la('m ro^`i , co`n
ve^` ma(.t tinh tha^`n thi` va^~n co`n ddo'i. DDo'i tin tu+'c ve^`
ti`nh hi`nh tho+`i su+. quo^'c te^' va` trong nu+o+'c. Nhu+ng ca'i
quan tro.ng nha^'t la` ca'i tha^n pha^.n cu?a mi`nh ro^`i se~ ra sao.
Ta^'t ca? dde^`u bi. bo? que^n dde^? ro^`i che^'t la^`n che^'t mo`n
hay ddu+o+.c chi? ddi.nh cu+ tru' ta.i mo^.t ca'i xo' xi?nh na`o ddo' o
+? ca'i vu`ng Vie^.t ba('c lu+u dda`y na`y. Anh em bo^~ng co' y'
ddi.nh ti`m mua mo^.t ca'i radio ba('t ddu+o+.c nhu+~ng dda`i ngoa.i
quo^'c nhu+ VOA, BBC hay A' Cha^u Tu+. do. Lu'c ddo' to^i o+? ddo^.i
16 chung buo^`ng vo+'i ddo^.i 15 do anh May la`m ddo^.i tru+o+?ng. Anh
Nguye^~n va(n May, ca^'p bu+.c DD/U Ca?nh sa't chung nhie^.m so+? vo
+'i Th/ta' Tra^`n Ha`n o+? Qua?ng Ti'n. Ta'nh anh nhanh nhe.n , hoa.t
ba't, hay mua ba'n ddo^?i cha't vo+'i dda'm che`o. Ne^'u ai ca^`n gi`
nhu+ thi.t ca^`y, ru+o+.u mo+ hay ca` phe^ thi` ddu+a tie^`n cho anh
May la` co' ngay va`o nga`y ho^m sau. Ba?n tha^n anh cu~ng muo^'n co'
mo^.t ca'i radio dde^? nghe ne^n anh ddo^`ng y' ngay. Anh lie^n la.c vo
+'i te^n che`o va^~n mua ba'n vo+'i anh , te^n che`o ddo^`ng y' vo+'i
gia' tie^`n kha' cao la` 200 $( gia' mo^.t chi? va`ng lu'c ba^'y gio+`
la` 36$) . Anh em ddo^`ng y' va` ba('t dda^`u mo+? cuo^.c quye^n
go'p , co' ca? nhu+~ng " nha` dda.i tu+ ba?n” la` DD/ta' Pha.m kim Qui
va` DD/ta' Pha.m kim La^n ddo'ng go'p. Lu'c giao ha`ng thi` te^n che`o
ba?o 3 ba(ng nhu+ng ddem ve^` thi` chi? co' mo^.t ba(ng cho dda`i
ddi.a phu+o+ng co`n 2 ba(ng kia thi` kho^ng co`n nghe ddu+o+.c. Anh em
tha^'y na?n lo`ng nhu+ng to^i nghi~ la` pha?i ti`m ca'ch su+?a chu+~a.
To^i be`n lie^n la.c vo+'i Tr/ta' To^n tha^'t Phu+o+ng , pho`ng 7/Bo^.
TTM ( hie^.n ddang o+? U'c ). Anh Phu+o+ng xem xe't tha^'y kho' qua'
nhu+ng vo+'i su+. tho^i thu'c, go'p y' cu?a nhie^`u anh em ne^n sau 2
nga`y anh Phu+o+ng ba?o su+?a ddu+o+.c nhu+ng pha?i co' nhu+.a tho^ng
dde^? ha`n nhu+~ng con chip la.i trong ca'i he^. tho^'ng ba'n da^~n
( transitor ). Ngu+o+`i ta du`ng nhu+.a tho^ng dde^? ga('n pha^`n go^~
o+? giu+~a thu`ng dda`n . To^i dda~ khai bi.nh va` le^n mu+o+.n ca^y
ddo+`n o+? thu+ vie^.n ve^` ca.o la^'y cha^'t nhu+.a ddo'. Cuo^'i
cu`ng anh Phu+o+ng dda~ hoa`n tha`nh ddu+o+.c ta'c pha^?m quan tro.ng
va` u+ng y' nha^'t trong cuo^.c ddo+`i cu?a anh. Co^ng vie^.c ke^'
tie^'p la` cho.n ngu+o+`i nghe va` va^'n dde^` ca^'t da^'u sau khi
nghe.

_ To^i go'p y' vo+'i anh Tr/ta' Nguye^~n ngo.c Ta^'n ( Kho'a 14 DDa`
la.t ) ddang la`m tru+.c buo^`ng, dda`o phi'a sau ca^`u tie^u cu?a
buo^`ng mo^.t khoa?ng tro^'ng , go+~ mo^.t mie^'ng ga.ch block va` bo?
ca'i ho^.p ddu+.ng radio va`o dda^y. Mo^~i buo^?i chie^`u tru+o+'c khi
va`o buo^`ng thi` anh Ta^'n se~ ra la^'y

ho^.p da^'u va`o ddo'ng cu?i ma` anh em khi ddi lao ddo^.ng la^'y
ve^` dde^? na^'u a(n ngay ca.nh cu+?a so^? cu?a anh May . Khi nghe
xong thi` ddu+a cho anh May bo? ra ngoa`i cu+?a so^? va` sa'ng ho^m
sau anh Ta^'n se~ ddem bo? va`o cho^~ cu~. Nhu+ va^.y ne^'u che`o a^.p
va`o buo^`ng thi` anh May cu~ng ki.p tho+`i ddu+a ca'i radio ra
ngoa`i.

_ Th/ta' Tra^`n ta^'n Ho`a ( Nha?y Du` ), Tr/ta' Ninh ( Bo^. TTM ) va`
to^i co' nhie^.m vu. theo do~i tin tu+'c va`o buo^?i to^'i va` buo^?i
sa'ng ho^m sau to^i " ho.p ba'o” tu+o+`ng tri`nh la.i cho dda.i die^.n
19 ddo^.i ke^? ca? ddo^.i nha` be^'p.To^i chi? tu+o+`ng tri`nh ma`
kho^ng die^~n di.ch, to'm go.n ba?n tin ma` kho^ng bi`nh lua^.n.

Anh em ra^'t vui mu+`ng khi nghe ddu+o+.c nhu+~ng tin tu+'c tu+` be^n
ngoa`i. Ti`nh hi`nh the^' gio+'i va` phong tra`o vu+o+.t bie^n o^`
a.t ddu+o+.c ca? the^' gio+'i u?ng ho^. ddo^`ng tho+`i cu~ng le^n a'n
che^' ddo^. ha` kha('c cu?a VC. Nhu+~ng nu+o+'c ba('c A^u nhu+ Thu.y
ddie^?n, Pha^`n lan, Na uy ..tru+o+'c dda^y u?ng ho^. trong cuo^.c
chie^'n dda~ nha^.n tha^'y sai la^`m va` dda~ ru't la.i nhu+~ng pha^`n
vie^.n tro+. . Nhu+ng quan tro.ng nha^'t la` the^' gio+'i dang tay cu
+'u vo+'t thuye^`n nha^n VN va` mo+? ro^.ng cu+?a cho phe'p ddi.nh cu+
nha^'t la` ta.i My~. Vie^.c na`y dda'nh ddo^.ng dde^'n lu+o+ng ta^m
the^' gio+'i va` Quo^'c ho^.i My~ ba('t dda^`u quan ta^m dde^'n nhu
+~ng ngu+o+`i ba.n ddo^`ng minh ma` mi`nh dda~ bo? ro+i hie^.n ddang
bi. dda`y ddo.a trong nhu+~ng ngu.c tu` VC. Anh em ra^'t vui mu+`ng
va` hy vo.ng he^'t su+'c. Nhu+ the^' mi`nh kho^ng pha?i la` nhu+~ng
ke? bi. bo? ro+i. Va` trong tu+o+ng lai kho^ng xa cha('c pha?i co' nhu
+~ng die^~n tie^'n to^'t la`nh. DDo+`i so^'ng trong tra.i ra^'t thoa?i
ma'i, lao ddo^.ng thi` ca^`m chu+`ng . Tu.i che`o cu~ng kho^ng the^?
kho^'ng che^' ddu+o+.c anh em. Nhu+~ng he^. tho^'ng a(ng te^n , co`
mo^`i hi`nh nhu+ hoa.t ddo^.ng ra^'t ye^'u o+'t.

Cho dde^'n mo^.t ho^m te^n che`o mua giu`m radio dde^'n ba?o anh May
ha~y ddem ca'i radio qua(ng ddi, ddu+`ng giu+~ la.i kho^ng to^'t
dda^u. Anh May ve^` no'i la.i anh em. Co' ngu+o+`i tie^'c ba?o cu+' giu
+~ mo^.t tho+`i gian nu+~a. Co' ngu+o+`i ba?o ca'i radio dda~ bi. lo^.
ro^`i ha~y ddem phi tang ngay , ke~o nguy hie^?m. Vi` ai cu~ng bie^'t
trong the^' gio+'i CS va^'n dde^` tin tu+'c tu+` be^n ngoa`i dde^`u
bi. nga(n cha^.n bo+?i nhu+~ng bu+'c ma`n sa('t hay nhu+~ng bu+'c ma`n
tre. DDo^'i vo+'i da^n cu~ng trie^.t dde^? kho^ng ddu+o+.c ba('t dda`i
ngoa.i quo^'c ma` chi'nh quye^`n chi? cho lu+u ha`nh nhu+~ng loa.i
radio chi? co' mo^.t ba(ng ba('t luo^`ng so'ng cu?a che^' ddo^. . Ca'c
nha^.t ba'o, tua^`n ba'o cu`ng dde^`u pha?i ra^.p khuo^n mo^.t lua^.n
ddie^.u. Chu+' ddu+`ng no'i gi` tu`. Ne^'u vo+~ lo+~ ra co' the^? bi.
ba('t, bi. dda'nh dda^.p va` ddu+a dde^'n tu+? vong. Cuo^'i
cu`ng anh tru+.c buo^`ng Ta^n dda~ qua(ng ca'i radio va`o lo` lu+?a
nha` be^'p.

Ma^'t ca'i radio nhu+ ma^'t mo^.t mo'n a(n tinh tha^`n ra^'t quan
tro.ng. Ai na^'y cu~ng dde^`u tha^?n tho+` nhu+ thie^'u va('ng mo^.t
ca'i gi` ddo' trong ddo+`i so^'ng ha(`ng nga`y. Ba(?ng ddi mo^.t tho
+`i gian, cha(?ng tha^'y ddo^.ng ti~nh gi`. Mo^.t so^' anh em o+?
buo^`ng 12 nhu+ Tr/ta' Ye^n ( Kho^ng qua^n ), DD/U Ha(`ng , buo^`ng 15
dde^'n no'i vo+'i anh Tra^`n Ha`n nho+` anh May mua la.i ca'i kha'c.
Tha^.t su+. anh Ha`n cu~ng muo^'n nghe tin tu+'c ha(`ng nga`y ne^n anh
ddo^`ng y' . Co`n anh May cu~ng ra^'t ne^~ anh Ha`n vi` la` " xe^'p
cu~” cu?a mi`nh. Anh em la.i va^.n ddo^.ng tie^`n ba.c dde^? mua .
Chi'nh to^i cu~ng ba'n mo^.t bo^. qua^`n a'o ma` vo+. mo+'i ddem ra
tha(m nuo^i .

Ca'i radio mo+'i nho? va` go.n ho+n va` co' ddu? 3 ba(ng, nghe ddu+o
+.c dda`i ngoa.i quo^'c ma` kho^ng su+?a chu+~a gi` ca?. DDu+o+.c
mo^.t tua^`n le^~ sau thi` to^i pha?i chuye^?n buo^`ng 6 va`o ddo^.i
bo'ng chuye^`n cu?a ca'c anh Le^ kim Lo+.i, Ba?o Tha'i,..ne^n co^ng
vie^.c nha^.n va` pha't tin giao cho anh Tra^`n ta^'n Ho`a va` anh
Ninh.

DDu+o+.c 3, 4 tha'ng sau thi` ddo+.t chuye^?n tra.i dda^`u tie^n ve^`
mie^`n Nam (8/1980) xa?y ra ca`ng la`m cho anh em vui mu+`ng va` tin tu
+o+?ng va`o nhu+~ng tin tu+'c pha't ddi ha(`ng nga`y. Nhu+ng cu~ng co'
mo^.t su+. kie^.n quan tro.ng ; ddo' la` ha(`ng nga`y ddi lao ddo^.ng
ve^` anh em co' tha^'y mo^.t dda'm co^ng an la. ma(.t dda(.t tre^n ddi?
nh nu'i DDa^`m DDu`n mo^.t gia`n ma'y ma` sau na`y anh em bie^'t ddu+o
+.c la` ma'y tra('c gia'c do` ti`m la`n so'ng pha't ddi ma` chu'ng
nghi tu+` trong tra.i A . Nhu+ng ca'i radio chi? la` ca'i ma'y tha^u
ma` tho^i.

Mo^.t buo^?i sa'ng so+'m , anh em co`n ddang ngu~ thi` mo^.t so^'
ddo^ng co^ng an la. ma(.t va` ca'c ve^. binh cu?a tra.i a^.p va`o hai
buo^`ng 15 va` 16. Chu'ng ra li.nh cho ta^'t ca? ra ngoa`i va` ngu+o
+`i na`o ddu+o+.c go.i te^n thi` va`o ddu+a ddo^` dda.c ra dde^? kha'm
xe't . Chie^'c radio ma` anh Ho`a va` anh Ninh nghe dde^m qua dda~ ddu
+o+.c bo? va`o ho^.p thie^'c va` chuye^?n qua be^n anh May nhu+ng anh
May chu+a ki.p bo? ra ngoa`i cu+?a so^? ma` vo^.i va`ng qua' anh va^'t
dda.i tre^n ddu+o+`ng ddi.Anh May la` buo^`ng tru+o+?ng ne^n ddu+o+.c
kha'm xe't lu'c ga^`n cho't. Tru+o+'c ddo' anh Ho^` hoa`ng Kha'nh ho?i
anh Ho`a ca'i radio dde^? dda^u thi` anh Ho`a ba?o ddang dde^? cho^~
anh May. To+'i phie^n anh Kha'nh ddu+o+.c go.i va`o dde^? kha'm xe't
thi` anh tha^'y no' na(`m tre^n lo^'i ddi giu+~a nha` ne^n khi ddi
ngang , ba(`ng mo^.t ddo^.ng ta'c ra^'t nhanh va` go.n anh dda~ ha^'t
nhe. ca'i ho.p thie^'c ddu+.ng ca'i radio va`o ddo^'ng ddo^` dda.c
dda~ kha'm xe't ro^`i ma` kho^ng co' tha(`ng che`o na`o tha^'y ddu+o
+.c. Anh Kha'nh la` Trung si? trong Lie^n ddoa`n ngu+o+`i nha'i, la`
mo^.t vo? su+ ve^` Karate'. Na(m 1973 anh ddu+o+.c ddu+a qua Nha^.t
dde^? ho.c 2 na(m va` thi dda^.u dde^. ngu~ dda(?ng huye^`n ddai ve^`
kho^ng thu? dda.o ( Karatedo ). Anh bi. ba('t na(m 1978 vi` nhu+~ng
hoa.t ddo^.ng " phu.c quo^'c” tu+` be^n ngoa`i. Cho ne^n ma(.c da^`u
kha'm ra^'t ky~ 2 buo^`ng 15, 16 ma` chu'ng va^~n kho^ng ti`m tha^'y
ca'i radio, tuy nhie^n chu'ng cu~ng ti`m tha^'y ddu+o+.c mo^.t " tang
va^.t” . DDo' la` to+` gia^'y ma` khi mua chie^'c radio dda^`u tie^n,
anh May dda~ ye^u ca^`u che`o vie^'t cho anh ma^'y chu+~ no'i co' nho
+` anh su+?a chu+~a ca'i radio. Sau ddo' thi` anh May bi. ba('t le^n
ddie^`u tra the^m. Chu'ng du`ng nhie^`u cu+.c hi`nh nhu+ng anh May
nha^'t mu+.c no'i la` dda~ giao la.i cho te^n che`o ddo' ro^`i. Chu'ng
nho^'t anh May va`o nha` ky? lua^.t trong 3 nga`y va` cho ngu+o+`i
xa'c minh la.i vo+'i te^n che`o kia. Sau ddo' chu'ng ddoan quye^'t la`
anh May co`n giu+~ ca'i radio kia. Anh May cha^'p nha^.n bi. dda'nh
va` kho^ng khai cho ai ca?. Rie^ng anh Tra^`n Ha`n tha^'y lo`ng mi`nh
na(.ng chi~u va` co' pha^`n na`o ho^'i ha^.n ma(.c du` anh kho^ng no'i
ra. Co`n ca'i radio thi` sau ddo' ddu+o+.c anh Khuye^n, tru+.c buo^`ng
15 ddem ddi " ho?a ta'ng” an toa`n. Sau ddo' chu'ng ba('t the^m mo^.t
so^' ngu+o+`i nu+~a trong ddo' co' hai anh Pha.m kim Qui va` Pha.m kim
La^m. Rie^ng pha^`n to^i, anh Ho`a va` anh Ninh cu~ng chua^?n bi. ta^m
tu+ va` cha^'p nha^.n chi.u ddo`n va` nha^'t ddi.nh cho^'i la` thu+o
+.ng sa'ch vi` chu'ng dda~ kho^ng ti`m tha^'y tang va^.t. Khoa?ng 10
nga`y sau chu'ng tha? anh May ve^`, xo+ xa'c va` ba^`m da^.p he^'t su
+'c. Anh em nhi`n ai na^'y cu~ng dde^`u a'i nga.i . Rie^ng anh Tra^`n
Ha`n thi` co' ve~ suy nghi~ lung la('m. Khuo^n ma(.t anh co' ve~
tra^`m tu+ nhu+ng tha'i ddo^. anh va^~n tra^`m ti~nh . To^i thu+o+`ng
dde^'n tra^'n an va` no'i vo+'i anh : Mi`nh ra'ng chi.u mo^.t tho+`i
gian ro^`i mo.i vie^.c se~ ddi qua vi` no' kho^ng co' ba(`ng chu+'ng
na`o dde^? buo^.c to^.i mi`nh ca?. Nhu+ng anh Ha`n chi? cu+o+`i nhe.
ma` kho^ng no'i gi`. Da^`u sao to^i cu~ng chi? la` da^n " ta'c
chie^'n” ne^n co' nhu+~ng suy nghi~ kha'c vo+'i nhu+~ng anh em trong
nga`nh ca?nh sa't dda(.c bie^.t va` an ninh ti`nh ba'o. Cha('c cha('n
anh co' nhu+~ng suy ti'nh va' quye^'t ddi.nh ma` to^i kho^ng the^?
na`o bie^'t ddu+o+.c.

Chu'ng tie^'p tu.c ba('t mo^.t so^' ngu+o+`i va`o chie^`u ho^m tru+o
+'c trong ddo' co' anh Tra^`n Ha`n va` sa'ng ho^m sau thi` chu'ng to^i
nghe tin anh Ha`n dda~ che^'t. DDa so^' anh em dde^`u nghi~ la` anh
Ha`n dda~ bi. co^ng an dda'nh che^'t, nhu+ng to^i la.i co' mo^.t suy
nghi~ kha'c va` to^i tin ddo' la` su+. hy sinh co' ti'nh toa'n cu?a
anh. Di~ nhie^n to^i kho^ng bie^'t ddu+o+.c nhu+~ng ti'nh toa'n co'
ve~ nghe^` nghie^.p cu?a anh , nhu+ng to^i linh ca~m la` nhu+ va^.y. Bo
+?i vi` sau ddo' thi` kho^ng co`n ba('t bo+' nu+~a va` no^.i vu. ca'i
radio cu~ng chi`m xuo^`ng luo^n..

DDo' la` nhu+~ng bie^'n ddo^.ng o+? tra.i Nam Ha` , dda so^' la` o+?
tra.i A. Di~ nhie^n va^~n co`n nhu+~ng su+. kie^.n kha'c nu+~a ma`
to^i kho^ng the^? ghi he^'t ddu+o+.c . Ho^m nay ngo^`i vie^'t la.i nhu
+~ng su+. kie^.n co' tha^.t 100% dda~ xa?y ra trong qua' khu+' , mo^.t
tho+`i ky` dden to^'i nha^'t cu?a li.ch su+? VN. DDie^`u na`y kho^ng
pha?i dde^? go+.i la.i mo^.t nie^`m ddau, mo^.t no^?i kho^? hay su+.
thu` ha^.n ma` dde^? nho+' la.i va` ghi nha^.n mo^.t su+. chi.u ddu
+.ng cu?a ca? mo^.t the^' he^. dda~ bu+o+'c va`o mo^.t khu'c quanh cu
+.c ky` ddau ddo+'n tu?i nhu.c, tu` dda`y, che^'t cho'c ma` ho+n
100.000 qua^n ca'n chi'nh VNCH dda~ pha?i ga'nh chi.u mo^.t su+. tra?
thu` ta`n ba.o nha^'t, he`n ha. nha^'t ma` mie^.ng thi` luo^n luo^n
no'i nhu+~ng ddie^`u nha^n nghi~a , nhu+ng ddo' chi? la` su+. lu+o+`ng
ga.t va` do^'i tra'. Bao nhie^u ngu+o+`i dda~ bo? tha^n tre^n bie^?n
ddo^ng. Bao nhie^u ngu+o+`i dda~ che^'t trong nhu+~ng khu ru+`ng a^m u
tre^n ddu+o+`ng tro^'n cha.y .

Vie^'t dde^? cho the^' he^. con cha'u tha^'y mo^.t ddie^`u ba?n cha^'t
cu?a che^' ddo^. CS va^~n la` ddo^.c ta`i, ddo^.c dda?ng va` ddo^.c
a'c.

Bao na(m ro^`i ca'i ba?n cha^'t ddo' va^~n kho^ng thay ddo^?i va` se~
kho^ng bao gio+` thay ddo^?i khi con qua'i va^.t cu?a tho+`i dda.i la`
CS va^~n co`n ddo'. Chi? co' mo^.t ddie^`u duy nha^'t la` pha?i die^.t
no' ddi.

Mu`a thu Indiana , 2005.
Tri'ch tu+` Tuye^?n Ta^.p 3/TQLC tu+` trang 268-304