Omgaan met borderline
lkop...@chello.nl
Omgaan met borderline
"Mijn dochter kan zonder enige aanleiding woedend tegen mij uitvallen.
Ze schreeuwt dan dat ik de allerslechtste moeder ben die ze zich maar
kan voorstellen en dat ze me kapot gaat maken. Ze gooit met glazen,
trapt gaten in deuren en zwaait met haar vuist in mijn gezicht". De
moeder is bang en zou op dat soort momenten zelf het liefst weglopen.
Het is een van de voorbeelden die te vinden zijn in het boek
Borderline de baas van Koos Krook, coördinator van
preventieprogramma's voor naastbetrokkenen, voorbeelden hoe patiënten
hun omgeving kunnen terroriseren. In Nederland lijdt tien procent van
de bevolking aan een persoonlijkheidsstoornis. Borderline is zo'n
stoornis, alleen daaraan al lijden naar schatting honderdvijftig- tot
tweehonderdduizend Nederlanders. Het is een officiële psychiatrische
aandoening die wordt gekenmerkt door impulsiviteit, emotionele
labiliteit en relationele conflicten. Mensen met borderline denken
vaak zwart-wit en reageren extreem. Ideeën en gedachten over zichzelf
en over anderen wisselen sterk. Voor hen zijn mensen en situaties
helemaal zwart of helemaal wit, geweldig of kwaadaardig. Vol overgave
wordt aan iets begonnen, aan partners, studies en banen, maar die
worden even snel weer aan de kant gezet. Borderline-patiënten gaan
gebukt onder de grote vrees verlaten te worden, maar zetten hun
naasten ook op afstand omdat intimiteit beangstigt. Ze hebben een laag
zelfbeeld, zijn snel diep gekrenkt en vieren hun onvrede woedend bot
op zichzelf of degene door wie ze zich aangevallen voelen.
Gevoel van innerlijke leegte
In zijn brochure 'Alles of Niets' legt psychiater Erwin van Meekeren
uit hoe het in zijn werk kan gaan. 'Els' van 25 besluit plotseling dat
het tijd wordt voor een relatie. Ze gooit zich volledig op dit doel,
maar goed bedoelde adviezen van haar omgeving wuift ze weg. Als ook
bemiddeling via een relatiebureau niets oplevert, raakt ze
teleurgesteld. Kort daarop zweert Els bij het vrijgezellenbestaan.
Vervolgens klaagt ze over de eenzaamheid. Duidelijk een vorm van
borderlinegedrag, zegt Van Meekeren. "Je ziet het alles of niets, de
impulsiviteit, de stoornis in contact leggen, het moeilijk alleen
kunnen zijn en dreigend isolement. Ook de wijze van hulp vragen valt
op. Eerst wil Els van geen bemoeienis weten, als het mislukt klaagt ze
wel over de gevolgen van haar handelen, de eenzaamheid. Dit is voor
omstanders vaak moeilijk te begrijpen." Nog moeilijker wordt het, als
de patiënt naast dit soort 'kernsymptomen' ernstiger ontregelingen
vertoont, zoals opzettelijke zelfverwonding, suïcidepogingen of
psychotisch gedrag. Onvrede en een gevoel van innerlijke leegte wordt
vaak 'bestreden' met alcohol, drugs of eetbuien. Borderlinepatiënten
kunnen veel psychische verschijnselen hebben. Daarom wordt de
aandoening soms zo moeilijk begrepen en wordt de diagnose nog wel eens
gemist. Geen van de symptomen afzonderlijk is specifiek voor de
borderlinestoornis, die kan variëren van heel mild tot zeer extreem.
Alleen specialisten kunnen de diagnose stellen. Dat
persoonlijkheidsstoornissen een 'luxe probleem zouden zijn, die
welzijnswerkers goedbetaald werk verschaffen', spreekt Van Meekeren
fel tegen. "Wacht maar tot ze zelf problemen krijgen, of hun kind of
partner," zegt de psychiater tegen critici. "Depressie wordt over de
hele wereld, ook in ontwikkelingslanden, volksziekte nummer één.
Angststoornissen staan ook in de top 10, tussen kanker en hart- en
vaatziekten."
Genen en omgeving
Borderline is een ziekte die vooral in de westerse cultuur lijkt voor
te komen, maar ook in niet-westerse landen en steden (vooral in Azië)
met een vergelijkbare maatschappij. Misschien door de aard van deze
cultuur, door de individualisering en het wegvallen van onderlinge
verbondenheid binnen familie, buurt of kerk. Mensen voelen zich minder
veilig en geborgen. Van Meekeren: "Er wordt steeds sterker een beroep
gedaan op de eigen verantwoordelijkheid. We moeten voortdurend zelf
keuzes maken in en over ons leven. Dat geeft minder zekerheid en
houvast. Ook de snelle veranderingen in de maatschappij, met alle
toenemende eisen, zouden een rol kunnen spelen."
In de psychiatrie wordt bij borderline niet gedacht aan één enkele
oorzaak. Vaak is sprake van een wisselwerking tussen genen en
omgeving, gevolg van een complexe opeenstapeling van samenhangende
factoren. Veel borderlinepatiënten hebben een instabiele jeugd achter
de rug, maar zeker niet allemaal. Sprake kan zijn van een stoornis in
de serotoninehuishouding die prikkeloverdracht tussen zenuwcellen
beïnvloedt.
Van een persoonlijkheidsstoornis wordt gesproken als iemands
eigenschappen extreem en hinderlijk worden. Niet alleen de patiënten
zelf lijden onder hun stoornis, ook hun naastbetrokkenen: partners,
kinderen, ouders, broers en zussen, vrienden, vriendinnen. Van
Meekeren: "Die worden of ze dat willen of niet vaak intensief en op
ongemakkelijke tijdstippen bij de problemen betrokken. Het komt vaak
voor dat relaties tussen borderlinepatiënten en anderen verslechteren
of helemaal worden verbroken. Het kan makkelijk escaleren als beide
partijen zich miskend voelen. Patiënten kunnen die ander beschuldigen
van een slechte opvoeding, onvoldoende aandacht, mishandeling, te veel
of te weinig bemoeizucht, niet serieus nemen enzovoorts.
Naastbetrokkenen kunnen vinden dat borderlinepatiënten gezins- of
familieverhoudingen kapot maken, door de enorme aandacht die ze vragen
of door onterechte aantijgingen."
Ook trainer/sociaal netwerkfunctionaris Hans de Jong, die
naastbetrokkenen al jaren coacht en ondersteunt, ziet vaak hoe zij tot
het uiterste worden gedreven. "Naastbetrokkenen zouden hun
borderlinepartner soms wel bij het groot vuil willen zetten of dromen
zelfs dat hij er niet meer zou zijn en de verlichting die dat zou
betekenen. Veel partners houden van hun borderlinevrouw of -man maar
gaan kapot aan de onmacht om te gaan met die stemmingswisselingen en
heftige emoties. Ze weten echter niet dat dit borderline-gedrag juist
door de omgeving zelf kan worden opgeroepen, ongewild en onbewust.
Daarom is goede voorlichting zo belangrijk. Door beter begrip kan er
ruimte komen met elkaar door te gaan en vermindert de druk
aanzienlijk."
Genezing is mogelijk
Er zijn dus lichtpunten. Van Meekeren: "In tegenstelling tot wat
altijd gedacht is blijkt een persoonlijkheidsstoornis veranderbaar te
zijn en zelfs vaak te genezen. Tot voor kort geloofden de meeste
psychiaters daar niet in, maar op basis van veel onderzoek blijkt nu
het succes van verandering. Bij borderline valt impulscontrole
bijvoorbeeld goed te verbeteren en op langere termijn kunnen relaties
veel beter en rustiger verlopen. Maar emotionele labiliteit is
hardnekkiger."
Aan de stabilisering kan de directe omgeving belangrijk bijdragen.
Betrokkenen moeten vaak leren zien hoe, en waarom, ze langzaam maar
zeker in de doolhof van de patiënt verzeild zijn geraakt en uit
onmacht de steeds extremere reacties juist in de hand kunnen werken.
In Leven met een borderliner stellen Mason en Kreger: "De
naastbetrokkene is vaak dapper en heroïsch op het punt van vriendelijk
gedrag, ongeacht de tol die dat van hem eist. In een poging de persoon
van wie hij houdt te helpen, onderdrukt de naastbetrokkene zijn of
haar woede, verwaarloost eigen behoeften, aanvaardt het gedrag dat de
meeste mensen onverdraaglijk zouden vinden en vergeeft steeds opnieuw
dezelfde misstappen [..] Al zijn de motieven van de naastbetrokkene
prijzenswaardig, toch wordt hierdoor misplaatst gedrag van de
borderliner in feite mogelijk gemaakt of bekrachtigd. Mensen met een
borderlinestoornis leren zo dat hun daden weinig negatieve gevolgen
hebben, dus hebben ze geen motief om te veranderen."
Grenzen stellen
Uit angst dat de patiënt zich iets aandoet zijn veel naasten vaak veel
te inschikkelijk geworden, terwijl iemand met borderlinegedrag juist
schreeuwend behoefte heeft aan duidelijkheid en dus ook duidelijke
grenzen. Zonder die grenzen kan de boel flink uit de hand lopen.
Naastbetrokkenen geven vaak eigen activiteiten en vriendschappen op,
gaan niet meer uit, verdragen lichamelijke en geestelijke
mishandeling, lijden op hun werk door paniektelefoontjes van thuis:
soms durven naastbestaanden op hun werk de telefoon niet eens meer op
te nemen omdat hun borderline-partner bang is dat ze daar worden
gebeld door rivalen. Maar meegaan in de onredelijkheid helpt zeker
niet.
Ellen (45): "Mijn partner weigert om allerlei gecompliceerde redenen
op vakantie te gaan. Eerst bleef ik ook thuis, maar zijn gedrag werd
daar niet beter door. Ik heb geleerd zelf toch te gaan, met mijn kind,
haar wil ik ook geen vakantie onthouden. Daar zijn we nu aardig in
geschoold en we nemen papa's rare gedrag voor vertrek en na terugkomst
op de koop toe. We weten waar zijn gedrag vandaan komt: we weten dat
hij bang is ons kwijt te raken, maar wíj weten dat we weer terugkomen,
hebben hem dat ook gezegd, en duiken nog eens lekker de zee in. Bang
dat hij zichzelf iets aan doet ben ik niet meer. Als dat zo zou zijn
kan dat ook gebeuren als je wel thuis bent, maar even een boodschap
doet. Die angst heb ik leren loslaten. Eerst zat hij als een
donderwolk naar de muur te staren als we thuis kwamen en noemde hij me
een verrader. Maar hij leert het al aardig. De laatste keer dat we van
vakantie thuiskwamen had hij lekker voor ons gekookt."
Paal en perk stellen valt te leren. Mason en Kreger: "Grenzen stellen
kan aanvankelijk angstaanjagend zijn. Daarom is het van doorslaggevend
belang te bedenken dat je ze niet alleen trekt ter wille van je eigen
geestelijke gezondheid. Je bewijst ook de borderliner een dienst."
Lezen over borderline en zelfbeschadiging
· Paul Mason en Randi Kreger, Leven met een borderliner. Uitgeverij
Nieuwezijds, Amsterdam.
· Koos Krook, Borderline de baas. Gids voor naastbetrokkenen. HB
Uitgevers, Baarn
· Jaap Spaans en Erwin van Meekeren, Borderline Hulpboek (voor
patiënten zelf). Boom, Amsterdam.
· Steven Levenkron, Zelfbeschadiging. SWP, Amsterdam.
· Onderhuids. Zelfbeschadiging onder jongeren. (DVD voor
hulpverleners). LSZ, Utrecht. Zie www.zelfbeschadiging.nl.
Tips voor naastbetrokkenen
· Leer borderline begrijpen. Veel GGZ-instellingen bieden
ondersteunings- en trainingsprogramma's. Lotgenotengroepen bieden
(h)erkenning en steun. Op internet: www.stichtingborderline.nl ,
www.stichtingpandora.nl, www.labyrint-in-perspectief.nl.
· Zorg voor jezelf: doe eigen dingen, zorg voor eigen ontspanning en
plezier om niet overbelast te raken.
· Leer grenzen stellen, hou vast aan duidelijke afspraken. · Zie
negatief gedrag los van de persoon. Vat emotionele uitspraken niet te
persoonlijk op. Ga op moeilijke momenten niet in discussie, herhaal
dat je het gesprek op een kalmer moment voortzet en ga de kamer uit.
Of het huis.
· Bescherm de kinderen tegen escalatie. Zeg geen leuke dingen met de
kinderen af. Zorg voor afleiding.
· Accepteer geen lichamelijk of geestelijk geweld, zorg altijd voor
eigen veiligheid en die van je kinderen, weet wat te doen in een
crisissituatie. Zoek hulp.